Ο ζωγράφος Στέλιος Μηλιάδης (στην οδό Σαχτούρη 72)

του Στέφανου Μίλεση

Το "Καλλιτεχνικό Κέντρο Πειραιώς" που ο πατέρας της θαλασσογραφίας Κωνσταντίνος Βολανάκης ίδρυσε στον Πειραιά, αποτέλεσε έναν σπουδαίο πυρήνα από τον οποίο ξεπήδησαν νέοι ζωγράφοι που στη συνέχεια έγιναν επίσης γνωστοί όπως ο Στυλιανός Μηλιάδης, ο Ιωάννης Κούτσης, ο Μιχάλης Οικονόμου κ.α.

Μαθητής του Βολανάκη λοιπόν ο Στέλιος Μηλιάδης, δεν θα μπορούσε παρά να αγαπά τη θάλασσα που του θύμιζε τη Χίο που γεννήθηκε, αλλά και τον Πειραιά την πόλη που μεγάλωσε. 

Ο Στέλιος Μηλιάδης γεννήθηκε στη Χίο το 1881 αλλά μεγάλωσε στον Πειραιά. Πέρασε όλα του τα μαθητικά χρόνια στην πόλη μας ενώ παράλληλα από νωρίς εξεδήλωσε τη κλίση του προς τη ζωγραφική. Αυτή η κλίση ήταν που τον οδήγησε να βρεθεί στις αίθουσες του "Καλλιτεχνικού Κέντρου Πειραιώς" επί της Λεωφόρου Γεωργίου Α' και τα καλοκαίρια στις συναθροίσεις του Τινάνειου Κήπου όπου ο Βολανάκης συνήθιζε να συγκεντρώνει τους μαθητές του, δημιουργώντας μια γνώριμη εικόνα για τους Πειραιώτες προς τα τέλη του 19ου αιώνα. Ο ίδιος ο Μηλιάδης θεωρούσε τον Πειραιά ως τη δεύτερη πατρίδα του ύστερα από την πρώτη που ήταν ο τόπος που γεννήθηκε, η Χίος. Υπήρχε όμως και τρίτη πατρίδα για τον Μηλιάδη που θα δούμε στη συνέχεια ποια ήταν. 

Το Καλλιτεχνικό Κέντρο ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του μεγάλου θαλασσογράφου Κωνσταντίνου Βολανάκη, αλλά από την αρχή έλαβε τη συμπαράσταση του Πέτρου Αποστολίδη, του Γεωργίου Στρατήγη, του Καθηγητή Παύλου Ιωάννου και άλλων ανθρώπων του πνεύματος που με την παρουσία τους λάμπρυναν τον Πειραιά

Επηρεασμένος από τον Βολανάκη και τη Σχολή του Μονάχου δεν θα μπορούσε παρά να ταξιδεύσει στην ίδια την γεννήτορα πόλη της τεχνοτροπίας αυτής. Έτσι το 1898 ταξιδεύει στο Μόναχο, όπου εγγράφεται στην Ακαδημία Καλών Τεχνών έχοντας καθηγητές τον Ιακωβίδη στην αρχή και τον Νικόλαο Γύζη αργότερα. 

Επιστρέφει στην Ελλάδα για να παρουσιάσει σε ομαδική έκθεση κάποια από τα έργα του. Δεν κάθεται όμως για καιρό αφού εγκαθίσταται στη Γαλλία η οποία έμελλε να γίνει η τρίτη πατρίδα του, ύστερα από τη Χίο και τον Πειραιά. Σε ένα νοικιασμένο δωμάτιο στο Μονπαρνάς εργάζεται ακατάπαυστα μεταπηδώντας από τη τεχνοτροπία της Σχολής του Μονάχου στον εμπρεσιονισμό. Στη Γαλλία ο Μηλιάδης από απόφοιτος σχολής γίνεται και πάλι μαθητής. Αφοσιώνεται στη μελέτη της νοτισμένης ατμόσφαιρας, στα λιμνάζοντα ύδατα, στα στάσιμα νερά και στους βαλτότοπους. Παίζει με τα χρώματα, την υγρασία, τη σήψη των φύλων, δημιουργεί ένα απόκοσμο περιβάλλον.

"Βάρκες στο Τουρκολίμανο" του Στέλιου Μηλιάδη

    

Όπως σημειώνει ο Κώστας Θεοφάνους με αυτό το πέρασμα στον ιμπρεσιονισμό ο Μηλιάδης καταφέρνει να απεικονίζει τις αποδόσεις του υγρού στοιχείου με μοναδικό τρόπο, προσθέτοντας μια σειρά από αριστουργήματα στην πλούσια πινακοθήκη αυτού του ρεύματος.

Ο Άγγελος Κοσμής τον Ιανουάριο του 1904 ανακαλύπτει τον Μηλιάδη να ζει σε ένα μικρό σπιτάκι στον Πειραιά, στην οδό Σαχτούρη 72. Καθώς τον θεωρεί -όπως και ο ίδιος γράφει- κατά τα 3/4 Πειραιώτη σπεύδει να τον επισκεφθεί στο σπίτι και ατελιέ του. "Είχα και εγώ την ευτυχία να επισκεφθώ την ιεράν στέγην εντός της οποίας εγωιστικώς κρύπτει πλείστας εικόνας" γράφει ο Κοσμής αμέσως μετά την επίσκεψή του.

Ο ποιητής της Φρεαττύδας Γεώργιος Στρατήγης εξάπτεται από την επίσκεψη του Κοσμή στο μικρό ατελιέ του Μιλιάδη και σπεύδει να τον επισκεφθεί και ο ίδιος. Του προκαλεί μεγάλη εντύπωση πώς ένας ζωγράφος αυτού του βεληνεκούς έχει επιλέξει στην κυριολεξία να "κρύβεται" στην απόκεντρη αυτή γωνία του Πειραιά, πραγματική terra incognita. 

Τον εντυπωσιάζει το γεγονός ότι μόλις πριν μερικά χρόνια ο Μηλιάδης ήταν ακόμα άγνωστος, μόλις είχε τελειώσει τη σπουδή του στον Πειραιά δίπλα στον Βολονάκη. "Ο Μηλιάδης μαζί με τον Βολονάκη, είναι οι δύο κατ΄ εξοχήν καλλιτέχνες της εμπορικής και βιομηχανικής πόλεώς μας" δηλώνει ο Στρατήγης.

Μόλις όμως μεταβαίνει στο σπίτι του Μηλιάδη στην οδό Σαχτούρη 72 και εισέρχεται εντός αυτού εκπλήσσεται. "Δεν είναι κατάλληλο το ατελιέ για έναν ζωγράφο όπως ο Μηλιάδης, ούτε από άποψη τοποθεσίας, ούτε από άποψη φωτός και αέρος". 

Ο Μηλιάδης βλέπει τα πολυάριθμα έργα του, σπουδές, γυμνά, σκίτσα, κεφαλές, σκαριφήματα να καλύπτουν ολόγυρα τα δύο όλα κι όλα δωμάτια του μικρού σπιτιού. Ο Στρατήγης εκφράζει την ελπίδα οι συμπολίτες Πειραιώτες να τον συνδράμουν δια παραγγελιών ενθαρρύνοντας έναν καλλιτέχνη που προτίμησε να κάνει τον Πειραιά κέντρο των δραστηριοτήτων του.

Αριστερά από τις δύο χαρακτηριστικές εναπομείναντες μονοκατοικίες της οδού Σαχτούρη υπάρχει μια πολυκατοικία που αντιστοιχεί σήμερα στον αριθμό "72". Η αρίθμηση της λεωφόρου πιθανώς να έχει αλλάξει από τις αρχές του 20ου αιώνα. Σε κάθε όμως περίπτωση αυτή ήταν η γειτονιά του μεγάλου ζωγράφου και μαθητή του Βολονάκη, Στέλιου Μηλιάδη.   

     

Ένα από τα έργα του αυτά το "Ηλιόγερμα στα ψαράδικα" αγοράστηκε από το Υπουργείο Παιδείας. Επιστρέφει πίσω στη Γαλλία όπου διαμένει έως το 1931. Όταν επιστρέφει και πάλι στην Ελλάδα, οι Έλληνες το έχουν ξεχάσει ύστερα από τη μακροχρόνια απουσία του. Το 1931 κάνει μια ατομική έκθεση στον "Παρνασσό". Εκθέτει πίνακες από διάφορα γαλλικά τοπία που εντυπωσιάζουν. Το υπουργείο Παιδείας αγοράζει και δεύτερο έργο του! 

Τα τελευταία έτη της ζωής του ο Μηλιάδης φιλοτέχνησε και πολλές ακουαρέλες με θέματα από την παλιά Αθήνα, το λιμάνι του Πειραιά, το Πασαλιμάνι, το Τουρκολίμανο. 

Ο Μηλιάδης (Μηλιαντίς κατά τους Γάλλους) έλαβε επίσης μέρος στην Έκθεση Εικαστικών Τεχνών που οργάνωσε το 1953 η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου καθώς επίσης και στις εκθέσεις Πειραιωτών καλλιτεχνών που από το 1961 διοργάνωνε στον κήπο της Τερψιθέας ο όμιλος "Πλάτων". 

Σε προχωρημένη πλέον ηλικία ο Μηλιάδης ζούσε απομονωμένος με τη Γαλλίδα σύζυγό του σε υπόγειο διαμέρισμα δύο δωματίων στο Νέο Ψυχικό. Η τελευταία του εμφάνιση όπως σημειώνει ο Κώστας Θεοφάνους ήταν στη γκαλερί Ζαχαρίου τον Φεβρουάριο του 1965, όταν ύστερα από έντονη πίεση του ζωγράφου Γ. Κοσμαδόπουλου, δέχθηκε να παρουσιάσει τα έργα του τα οποία συγκέντρωνε από την εποχή που ζούσε στη Γαλλία.

Τον Ιούνιο του 1965 ο Στέλιος Μηλιάδης πέθανε. 

Στο ατελιέ του τον είχε επισκεφθεί το 1935 για τις ανάγκες ενός άρθρου της εφημερίδας "Βραδυνή" ο Δ. Καλλονάς ο οποίος στη συνέχεια έγραψε για τον Μηλιάδη: 

"Ένας κοντός και γεμάτος, συμπαθέστατος άνθρωπος, με άσπρα μαλλιά αραιά, με ελαφρά ψαλιδισμένο μουστάκι, με κεφάλι ολοστρόγγυλο, απλός στις εκφράσεις του και κάπως απότομος στο ύφος, ευγενής όμως στο βάθος και καλός, απίστευτα καλός. Δεν μιλά εύκολα, όταν όμως αρχίσει, δύσκολα σταματά".  

Ο Θεοφάνους τον επισκέφθηκε το 1953 και καταχώρησε μετά το θάνατο του Μηλιάδη τις εντυπώσεις του:

"Είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά αυτόν τον εξαίρετο καλλιτέχνη, με το τόσο πλούσιο έργο και την τόσο πολυκύμαντη ζωή και η εικόνα του μένει ζωηρά χαραγμένη στη μνήμη μου. Ήταν ένας άνθρωπος λιγομίλητος, σεμνός, με μια σπάνια ταπεινοφροσύνη. Θυμάμαι όταν, γύρω στο 1960, τον είχα παρακαλέσει με επιστολή (όπως και άλλους Πειραιώτες ζωγράφους) να μου στείλει ένα βιογραφικό του σημείωμα. Ένα μεσημέρι, καλοκαίρι σχεδόν, επιστρέφοντας από τη δουλειά μου, τον βρήκα καθισμένο στο κατώφλι της πόρτας μου. Απόρησα και αγανάκτησα με τη γυναίκα μου που δεν τον κάλεσε μέσα. Εκείνος όμως με βεβαίωσε πως είχε παρακληθεί σχετικά, μα πως προτίμησε να με περιμένει εκεί στο σκαλάκι, στον ίσκιο μιας ακακίας. Δε θέλησε με κανένα τρόπο να μπει στο σπίτι μου έστω για λίγο. Μου έδωσε ένα φάκελο με το σημείωμα και με το αρνητικό φιλμ ενός έργου του, κι έφυγε. Γιατί δεν μου το ταχυδρόμησε, παρά έκανε διαδρομή από το Νέο Ψυχικό στον Πειραιά, μέσα στην κάψα του μεσημεριού; "Για να μη χαθεί", είπε και για να με δει λίγο".      

Πηγές:

- Χρονικό της Πειραϊκής Πνευματικής ζωής (1835 - 1973), Γιάννης Χατζημανωλάκης, Πειραιάς 1973

- Η Καλλιτεχνική ιστορία του Πειραιά 1884 - 1984, Κώστας Θεοφάνους, Πειραιάς 1985

- Εφημερίδα "Βραδυνή" φ. 20ης Ιανουαρίου 1935, σελ. 3, άρθρο του Δ. Καλλονά με τίτλο "Σ. Μηλιάδης: Ο ζωγράφος της ομίχλης και των ακίνητων νερών'
- Εφημερίδα "Σφαίρα" φ. 29 Ιανουαρίου 1904, άρθρο "Ο Ζωγράφος μας" του Γεωργίου Στρατήγη.