Κρατήστε ζωντανή την ιστορία της πόλης μας

Μνημείο Πεσόντων 13ης Οκτωβρίου 1944

του Στέφανου Μίλεση

Κάθε χρόνο στις 12 Οκτωβρίου η Αθήνα τιμά με διάφορες εκδηλώσεις την απελευθέρωσή της, αφού την ημερομηνία αυτή το 1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, εγκατέλειψαν την ελληνική πρωτεύουσα. Τα τελευταία χρόνια στις εκδηλώσεις απελευθέρωσης των Αθηνών, καλείται να συμμετάσχει τόσο ο Δήμος Πειραιώς με διάφορους τρόπους, όσο και οι μαθητές της ευρύτερης περιφέρειας του Πειραιά. Βεβαίως κάθε Έλληνας, οφείλει να τιμά και να συμμετάσχει στις επετειακές εκδηλώσεις απελευθέρωσης της πρωτεύουσας της Ελλάδας. Κάθε Έλληνας όμως έχει παράλληλα την υποχρέωση να γνωρίζει και την ιστορία του δικού του τόπου, του οποίου η ιστορία δεν ταυτίζεται κατ΄ ανάγκη και δεν συμβαδίζει χρονικά με την ιστορία της Αθήνας. 

Τα τελευταία χρόνια το επαναλαμβάνω συνεχώς και δεν θα αποφύγω και φέτος να το κάνω, μέχρι επιτέλους να γίνει γνωστή στους αρμοδίους, η χρονική και η επιχειρησιακή διαφορά που έλαβαν χώρα τα ιστορικά γεγονότα ανάμεσα στις δύο πόλεις.

Ο Πειραιάς θα λέγαμε ότι καλώς μετέχει στις εορταστικές εκδηλώσεις απελευθέρωσης της Αθήνας, αν στη συνέχεια τιμούσε τη δική του ιστορία, τη δική του ημέρα απελευθέρωσης, με την διοργάνωση ανάλογων εκδηλώσεων. Από τη στιγμή όμως που αυτό δεν συμβαίνει, τότε δημιουργούνται λανθασμένες εντυπώσεις ενώ το χειρότερο όλων είναι ότι συντελείται παραχάραξη της τοπικής ιστορίας και αλλοίωση της συλλογικής μνήμης ειδικά στις νεαρές ηλικίες.  

Είμαι σίγουρος ότι και φέτος όπως κάθε χρόνο, θα προβληθούν επετειακές εκπομπές στην τηλεόραση και θα εκδοθούν εγκύκλιοι εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας, που θα προτρέπουν δάσκαλους και καθηγητές σε Αθήνα και Πειραιά να μετάσχουν με τους μαθητές σε ανάλογες εκδηλώσεις.  Έτσι οι μαθητές του Πειραιά, αλλά και οι κάτοικοι αυτής της πόλης για μια φορά ακόμα θα ακούσουν ότι ο Πειραιάς ανέπνευσε τον αέρα της ελευθερίας στις 12 Οκτωβρίου του 1944, ημερομηνία που φυσικά είναι λάθος! Διότι δεν είναι δυνατόν από τη μια να εορτάζεις την απελευθέρωση της πόλης στις 12 Οκτωβρίου και την επομένη να τελείς μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως των πεσόντων στη μάχη της Ηλεκτρικής Εταιρείας! 

Και φυσικά δεν είναι μόνο οι νεκροί ήρωες της «Ηλεκτρικής» της μάχης της 13^ης Οκτωβρίου του 1944, αλλά υπάρχει η ανατίναξη του λιμανιού του Πειραιά, η μάχη της «Κοπής» και πολλά ακόμα που θα περιγράψουμε στη συνέχεια. Η Αθήνα εκκενώθηκε από τους Γερμανούς αφού πρώτα αυτοί κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο Αγνώστου Στρατιώτου παρουσία του Γεωργάτου που ήταν ο κατοχικός δήμαρχος της πόλης. Οι Γερμανοί στη συνέχεια υπέστειλαν χωρίς πρόβλημα τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη και αποχώρησαν το ίδιο συντεταγμένα όπως 1.624 ημέρες νωρίτερα, είχαν εισέλθει στην πόλη. 

Αντίθετα στον Πειραιά από την προηγούμενη κιόλας μέρα είχε αφιχθεί ένα ειδικό γερμανικό σώμα ανατινάξεων, με αποστολή να καταστρέψει τους γερανούς του λιμανιού, τα κρηπιδώματα, τη δεξαμενή του Βασιλειάδη, τις αποθήκες του λιμανιού, τα Σιλό, τους Μύλους του Αγίου Γεωργίου, τη Ναυτική Σχολή Δοκίμων, το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο, την περιστρεφόμενη πλάκα στο σιδηροδρομικό σταθμό του Ρέντη,  το εργοστάσιο Παπαστράτου, την Κοπή και βεβαίως το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής εταιρείας «Πάουερ» στο Κερατσίνι. 

Οι ελληνικές αρχές στον Πειραιά όταν πληροφορήθηκαν το καταστροφικό σχέδιο των Γερμανών ζήτησαν να τους δεχθεί ο στρατιωτικός διοικητής της πόλης που ήταν τότε ο Γερμανός Συνταγματάρχης Σακόφσκυ. Η ελληνική αντιπροσωπεία έφτασε στα γραφεία του Σακόφσκυ στην οδό Καραΐσκου, ο οποίος όμως αρνήθηκε να τους δεχθεί. Η επιτροπή έκατσε έξω από το γραφείο του περιμένοντας καρτερικά να του μιλήσει. Πραγματικά μια ώρα αργότερα ο Σακόφσκυ τους διέθεσε λίγα μόνο λεπτά, στα οποία η επιτροπή ζήτησε να μην γίνουν οι ανατινάξεις στο λιμάνι του Πειραιά καθώς από αυτό εξαρτάτο ο εφοδιασμός του Πειραϊκού και του Αθηναϊκού λαού που ήδη λιμοκτονούσε. Ο Σακόφσκυ όμως τους απάντησε ξερά ότι θα εκτελούσε τις διαταγές του έλαβε και στη συνέχεια «πέταξε» έξω από το Μέγαρο την αντιπροσωπεία. 

Στις τέσσερις και δέκα το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου, ξεκίνησαν οι πρώτες εκρήξεις της καταστροφής. Την πρώτη ανατίναξη, ακολούθησαν 147 άλλες σφοδρότατες και πολυάριθμες μικρότερες. Στις 00.45 η ώρα, δηλαδή τα πρώτα λεπτά της επομένης ημέρας Παρασκευής 13^ης Οκτωβρίου οι ανατινάξεις άρχισαν να μεταφέρονται και εκτός λιμένα. Σημειώθηκαν δεκαπέντε νέες εκρήξεις στις εγκαταστάσεις των ΣΕΚ και ΣΠΑΠ στη συνοικία Λεύκα και στον Ρέντη, ενώ στις  05.05’ το πρωί της 13^ης Οκτωβρίου ανατινάχθηκαν οι εγκαταστάσεις της ΣΕΛ του Περάματος. Ακολούθησε η Μάχη της Ηλεκτρικής Εταιρείας που διήρκεσε τρεις ώρες με 9 Γερμανούς νεκρούς, 45 αιχμαλώτους και άλλους 18 τραυματίες. Περιττό δε να αναφέρω ότι στις 200 περίπου ανατινάξεις που συνέβαιναν στον Πειραιά και στην ευρύτερη περιοχή του, η αγωνία και ο τρόμος που κατείχε όλο τον πληθυσμό ήταν πρωτόγνωρος. Η γη έτρεμε και δονείτο από τους φοβερούς κρότους, τα τζάμια έσπαζαν, τα σπίτια σείονταν, ενώ κάθε έκρηξη, ακολουθούσε μια τσιμεντοβροχή! Οι τεράστιοι ογκόλιθοι των προβλητών σηκώνονταν στον αέρα σαν να μην είχαν βάρος και έπεφταν όμοια με βροχή σε όλο τον Πειραιά. Μέσα σε αυτή την κόλαση των ανατινάξεων πολλοί κάτοικοι της Αγίας Σοφίας και των Ταμπουρίων εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και τρέπονταν σε φυγή για να σωθούν. Δυστυχώς όμως τους περίμεναν οι Γερμανοί που τους πολυβολούσαν από τον Λόφο του Βώκου, ενώ έριχναν εναντίον τους και όλμους. Εννιά άμαχοι, αθώοι Πειραιώτες σκοτώθηκαν στις 12 και στις 13 Οκτωβρίου χωρίς να προβάλουν αντίσταση, παρά μόνο διότι έτρεχαν στο δρόμο! 

Μέχρι το μεσημέρι της 13^ης Οκτωβρίου του 1944 οι Γερμανοί στον Πειραιά είχαν πετύχει να καταστρέψουν όλο το λιμενοβραχίονα τον ευρισκόμενο μπροστά από το κέντρο του Παρλαμά, στη Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου. Ο Πλοηγικός Σταθμός και ο Σταθμός αγκυροβολίας ανατινάχθηκαν. Το ίδιο και η Φαρική βάση. Στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων καθώς οι Γερμανοί δεν προλάβαιναν να τοποθετήσουν δυναμίτιδα στα θεμέλιά της, πετούσαν χειροβομβίδες στις αίθουσες διδασκαλίας της. Πυρπολήθηκε το συγκρότημα Τελωνείων του Αγίου Νικολάου. Όλα τα κρηπιδώματα μπροστά από τον ηλεκτρικό σταθμό ανατινάχθηκαν. Όλες οι αποθήκες του λιμανιού καταστράφηκαν ολοσχερώς όπως και οι γερανοί εκτός από δύο μόνο στους οποίους κατά τύχη ο πυροκροτητής δεν λειτούργησε. Ανατινάχθηκε ο λιμενοβραχίονας Βασιλειάδη και η γερανογέφυρα γαιανθράκων επίσης. Ανατινάχθηκαν οι μόνιμες δεξαμενές και τα ναυπηγεία Βασιλειάδου. Καταστράφηκαν τα μηχανοστάσια των ΣΕΠ και των ΣΠΑΠ, πυρπολήθηκαν όλες οι ατμάμαξες και τα βαγόνια. Από τις ανατινάξεις κατέρρευσαν 27 σπίτια Πειραιωτών προκαλώντας 3 θανάτους ενοίκων. Όσες εγκαταστάσεις της πόλης σώθηκαν οφείλονται στους μαχητές του ΕΛΑΣ που υπερασπίσθηκαν μέχρι τέλους την ακεραιότητά τους και περιφρούρησαν τη λειτουργία τους.  

Βετεράνοι πολεμιστές του μετώπου της Αλβανίας συγκεντρωμένοι στην Πλατεία Ιπποδαμείας κατά τη διάρκεια της κατοχής

Μια εκτέλεση εν μέσω των ανατινάξεων έλαβε χώρα από τους Γερμανούς μπροστά από τον Ι.Ν. του  Άγιου Σπυρίδωνα. Ο άγνωστος αυτός ήρωας, που το όνομά του δεν έγινε ποτέ γνωστό, έκοψε την τελευταία στιγμή τα καλώδια που θα προκαλούσαν την ανατίναξη των κρηπιδωμάτων από το Λιμεναρχείο που τότε έδρευε στο Μέγαρο Βάττη, μέχρι την Ακτή Τζελέπη. Οι Γερμανοί επίσης φρόντισαν να καταστρέψουν και τα πλοία του λιμανιού. Στη συνέχεια έκαναν μια σειρά από καταβυθίσεις που σκοπό είχαν να φράξουν την είσοδο του λιμανιού και να καταστήσουν το λιμάνι άχρηστο. Όταν στην Αθήνα απολάμβαναν ήδη την ελευθερία ο Πειραιάς ζούσε τον τρόμο της καταστροφής. 

Η τελευταία πολεμική γερμανική σημαία που είχε ανυψωθεί από τον Γερμανό Φρούραρχο του Πειραιά Φον Μάνχαου και κυμάτιζε σε όλη τη διάρκεια των καταστρεπτικών ανατινάξεων της 12^ης και της 13^ης Οκτωβρίου του 1944, υπεστάλη από έναν αστυνομικό το μεσημέρι της 13^ης Οκτωβρίου, ο οποίος την παρέδωσε στον Φρούραρχο Πειραιώς Συνταγματάρχη Καρπενησιώτη. Ο αέρας της ελευθερίας φύσηξε στον Πειραιά μας το απόγευμα της 13^ης Οκτωβρίου ενώ η πρώτη μέρα που ξημέρωνε η πόλη ελεύθερη ήταν η 14^η Οκτωβρίου 1944. Ο λαός του Πειραιά τόσο την 12^η όσο και την 13^η Οκτωβρίου θα σταθεί όρθιος και θα πέσει μαχόμενος στα οδοφράγματα, προασπίζοντας την πόλη του. 

Η κατεστραμμένη Αγία Τριάδα Πειραιώς

Δεν έχω καταλάβει τι ακριβώς εμείς στον Πειραιά πρέπει να γιορτάζουμε στις 12 Οκτωβρίου και ας μου εξηγήσει παρακαλώ κάποιος αρμόδιος για αυτό. Επαναλαμβάνω ότι καλώς μετέχουμε στις εκδηλώσεις απελευθέρωσης της Αθήνας αφού πρόκειται για την πρωτεύουσα του Ελληνικού Κράτους. Συμμετοχή όμως που προϋποθέτει γνώση της τοπικής ιστορίας. Εφόσον λοιπόν μελέτη τοπικής ιστορίας στα περισσότερα σχολεία δεν υφίσταται, η επικράτηση και μάλιστα δια εγκυκλίου υπουργείου Παιδείας, μιας ημερομηνίας, της 12ης Οκτωβρίου,  δημιουργεί σύγχυση τουλάχιστον για τις περιοχές της ελληνικής επικράτειας που δεν απελευθερώθηκαν την προαναφερόμενη ημερομηνία.  

Η 12^η Οκτωβρίου υπήρξε ημέρα καταστροφής για τον Πειραιά, ημέρα αίματος και υπέρτατης θυσίας και αποτελεί –κατά την ταπεινή μου γνώμη- παραχάραξη της τοπικής ιστορίας και προσβολή της μνήμης εκείνων που έδωσαν τη ζωή τους για να διασώσουν την υποδομή μιας πολιτείας. Δυστυχώς οι λανθασμένες χρονικά εκδηλώσεις εορτασμού, θα δημιουργήσουν μακροπρόθεσμα λησμονιά στην πραγματική ιστορία του τόπου μας.