Οι διορισμένοι Δήμαρχοι Πειραιά περιόδου 1938 - 1951

1947 - Αμερικανική βοήθεια στο λιμάνι του Πειραιά


του Στέφανου Μίλεση

Είναι βεβαίως γνωστό ότι ο τελευταίος αιρετός Δήμαρχος Πειραιά την προπολεμική εποχή ήταν ο Σωτήριος Στρατήγης, αδελφός του ποιητή της Φρεαττύδας Γεωργίου Στρατήγη που μεταξύ άλλων υπήρξε και ο δημιουργός του περίφημου ποιήματος «Ο Ματρόζος». Τον Σωτήριο Στρατήγη ακολούθησε στην δημαρχία ο Πρόεδρος του Ολυμπιακού Μιχάλης Μανούσκος, που ήταν διορισμένος όμως από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. 

Από το 1938 ο Πειραιάς συνεπώς, έπαψε να έχει αιρετό δήμαρχο. Ακολούθησε η γερμανική κατοχή, στην οποία και πάλι οι Δήμαρχοι δεν εκλέγονταν αλλά διορίζονταν από τους κατακτητές. Ο διορισμένος από τον Μεταξά δήμαρχος ο Μιχάλης Μανούσκος παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1941, όταν αρνήθηκε να δώσει στους Γερμανούς λίστα επιφανών Πειραιωτών που οι Γερμανοί θα συνελάμβαναν ομήρους προληπτικά πιστεύοντας έτσι ώστε θα απέτρεπαν πιθανά σαμποτάζ και αντιστασιακές ενέργειες αφού αν αυτές εκδηλώνονταν οι όμηροι θα εκτελούνταν. 

Μετά την παραίτηση του Μιχάλη Μανούσκου διορίστηκαν Δήμαρχοι από τους Γερμανούς οι Εμμανουήλ Σαουνάτσος, Κωνσταντίνος Τσιάκος, Σωτήριος Στρατήγης, Χαρίλαος Αντωνάτος (υπηρεσιακός δήμαρχος δεκαπέντε ημερών) και πάλι ο Σωτήριος Στρατήγης. Το δημαρχιακό κτήριο προς τέλος της κατοχικής περιόδου μεταφέρθηκε έναντι του ναού της Ευαγγελίστριας καθώς κρίθηκε ότι έπρεπε για λόγους ασφαλείας να μεταφερθεί μακριά από το λιμάνι που διαρκώς βομβαρδιζόταν. 

Εκείνο όμως που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι και όταν ακόμα ο Πειραιάς απελευθερώθηκε οι Δήμαρχοι για αρκετό χρονικό διάστημα συνέχιζαν να διορίζονται από την κυβέρνηση. Έτσι από το 1938  μέχρι τον πρώτο μεταπολεμικά αιρετό Δήμαρχο, που εξελέγη δηλαδή από το λαό, τον Γεώργιο Α. Ανδριανόπουλο, ο Δήμος σε δεκατρία συνολικά χρόνια άλλαξε έντεκα φορές χέρια, από οκτώ διαφορετικούς Δημάρχους, με αποφάσεις είτε των Δυνάμεων Κατοχής είτε των Εθνικών Κυβερνήσεων που ακολούθησαν αμέσως μετά. Κι αυτό συνέβη όχι τυχαίως αλλά επειδή συνέτρεχαν συγκεκριμένοι ειδικοί ας το πούμε λόγοι. 

Ο Πειραιάς εξήλθε του πολέμου με μια μόνο προοπτική, με ένα σύνθημα που ήταν ανόρθωση από τα ερείπια προσπάθεια που συνοψιζόταν σε μια μοναχά λέξη: "ανασυγκρότηση". Υπήρξε η πόλη που επλήγη όσο λίγες άλλες ελληνικές πόλεις. Οι βομβαρδισμοί, οι ανατινάξεις πλοίων και τα σαμποτάζ που έλαβαν χώρα μέσα στο λιμάνι του Πειραιά άνοιξαν μεγάλες πληγές τόσο στην πόλη όσο και στο λιμάνι. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε επιπρόσθετα ύστερα από όλα τα δεινά της κατοχής, έδωσε την αφορμή του διορισμού ώστε να επιτευχθεί το τεράστιο έργο της ανασυγκρότησης και της ανοικοδόμησης. 

Ανοικοδόμηση και ανασυγκρότηση. Δύο λέξεις συνθήματα που κυριάρχησαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια


Η Πειραϊκή ανασυγκρότηση συνεπώς ξεκίνησε από διορισμένους δημάρχους. Δήμαρχος Πειραιά όταν αποχώρησαν τα γερμανικά στρατεύματα από την πόλη ήταν ο Σωτήριος Στρατήγης που σε εκείνη τη θητεία του δημάρχευσε για ένα έτος περίπου από τον Φλεβάρη του 1944 έως τον Ιανουάριο του 1945. Τον Στρατήγη τον συναντήσαμε ως τον τελευταίο αιρετό προπολεμικό δήμαρχο, να που τον συναντούμε και ως τον τελευταίο κατοχικό διορισμένο δήμαρχο. 

Πρώτος Δήμαρχος του μεταπολεμικού Πειραιά υπήρξε ο Παύλος Ντεντιδάκης που διορίστηκε στις 21 Ιανουαρίου του 1945, τρεις μήνες περίπου μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Ο Ντεντιδάκης που προτάθηκε για δήμαρχος Πειραιά από τον Πλαστήρα, ήταν γεννημένος στον Πειραιά, ΩΡΛ στο επάγγελμα που ασκούσε στο Τζάνειο Νοσοκομείο. Όταν είχε αναλάβει ο Ιωάννης Μεταξάς ο Ντεντιδάκης είχε εξοριστεί στην Αλεξανδρούπολη. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε φυσικά για δημοτικό έργο σε μια πόλη που είναι ισοπεδωμένη και με έναν δήμο με ανύπαρκτους οικονομικούς πόρους. Οι Πειραιώτες όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες περιμένουν με αγωνία να ανοίξει το λιμάνι και τα πρώτα πλοία βοηθείας, φορτωμένα από τρόφιμα, φάρμακα και άλλα είδη ανάγκης να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Βασική φροντίδα του Παύλου Ντεντιδάκη υπήρξε η ανεύρεση οικονομικών πόρων για να μπορέσει να λειτουργήσει ο Δήμος. Ο Ντεντιδάκης παρέμεινε στο αξίωμα του Δημάρχου για πέντε μόνο μήνες αφού παρέδωσε στις 20 Ιουνίου του ίδιου έτους. 

Ο επόμενος δήμαρχος ο Αλέξανδρος Φοίφας ήταν επίσης διορισμένος και θα λέγαμε ότι παρέλαβε ένα μικρό ποσό από τον Ντεντιδάκη στα ταμεία του Δήμου. Το κεφάλαιο αυτό όμως δυστυχώς από την ανατίμηση της βρετανικής λίρας χάθηκε κι έτσι ο Φοίφας βρέθηκε ξανά με άδεια ταμεία. Ο Φοίφας αναγκάστηκε κάτω από αυτές τις συνθήκες να εγκαταλείψει την Δημαρχία έχοντας συμπληρώσει μόνο έναν χρόνο θητείας ως τον Ιούνιο του 1946. 

Σειρά είχε ο Γεώργιος Χαραλαμπόπουλος που ήταν στην ουσία ο πρώτος μεταπολεμικός δήμαρχος του Πειραιά που αν και διορισμένος κατάφερε να εξαντλήσει μια ολόκληρη τετραετία από τον Ιούνιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1950. Τα μεγάλα έργα της δημαρχίας του Χαραλαμπόπουλου έγιναν κατά τα δύο πρώτα έτη της θητείας του. Γνωστότερο έργο όλων αποτελεί όταν το 1949 εγκαινίασε το "Γήπεδο Αθλοπαιδιών Ολυμπιακού Πειραιώς" μια ιδέα που είχε συλλάβει ο Μανούσκος. Πρόκειται φυσικά για τα γνωστά γηπεδάκια μπάσκετ του Ολυμπιακού στο Πασαλιμάνι που προσφάτως άλλαξαν χρήση. 



Όμως την ίδια χρονιά (το 1949) η κυβέρνηση κατάργησε τα διαπύλια τέλη σε Δήμους και Κοινότητες, τα οποία όμως αποτελούσαν τα σημαντικότερα έσοδά τους. Διαπύλια τέλη ήταν χρήματα που εισέπρατταν οι Δήμοι σε όλη τη χώρα από εμπορεύματα και αγαθά που μεταφέρονταν διαδημοτικά. Όταν για παράδειγμα κάποιος αγόραζε ένα αγαθό στον Πειραιά και το μετέφερε προς πώληση εκτός Δήμου, όφειλε να πληρώσει τέλη. Το ίδιο συνέβαινε και αντίστροφα. Προϊόντα που είχαν αγοραστεί έξω από τον Πειραιά όταν μεταφέρονταν στον Πειραιά προς κατανάλωση επιβαρύνονταν με αυτό τον έξτρα φόρο των διαπυλίων τελών. Επρόκειτο για ένα όντως αναχρονιστικό μέτρο, το οποίο όμως αποτελούσε το σημαντικότερο έσοδο στους Δήμους όλης της χώρας, ειδικά μάλιστα το 1949 που οι Δήμοι προσπαθούσαν να σταθούν και πάλι οικονομικά στα πόδια τους. Η κατάργηση των τελών αυτών προκάλεσε τότε μια απώλεια 1500 εκατομμυρίων δραχμών το μήνα! Ο Δήμος Πειραιώς προσπάθησε τότε να επιβάλλει άλλα τέλη στα όρια του Δήμου ως αντιστάθμισμα προκαλώντας όμως κοινωνική αναστάτωση. Έτσι τα αντισταθμιστικά μέτρα δεν πέρασαν και ο Δήμος Πειραιά βρέθηκε το 1949 προ πτώχευσης.

1949 - 1η και 2η Ομάδα Ναυτοπροσκόπων Νέου Φαλήρου σε εργασίες καλλωπισμού της παράλιας ζώνης.
(Αρχείο Σ.Ε.Π.)


Το κράτος τότε αναγκάστηκε να προβεί στη χρηματοδότησή του με ποσό περίπου στο μισό της απώλειας από τα έσοδα των Διαπυλίων Τελών. Έτσι ο Χαραλαμπόπουλος αναγκάστηκε να καταφύγει στο μέτρο του δανεισμού καταρρίπτοντας μια ακόμα πρωτιά, αυτή του πρώτου Δημάρχου του μεταπολεμικού Πειραιά που δανείστηκε!

Οι περισσότεροι δρόμοι στον Πειραιά διατηρούσαν αναλλοίωτες τις τεράστιες τρύπες που οι βόμβες είχαν ανοίξει, κάθε είδους σιδερένιες εγκαταστάσεις είχαν στην κυριολεξία ξεριζωθεί από τους Γερμανούς οι οποίοι έστελναν το μέταλλο στην Γερμανία. Σιδερένιοι στύλοι φωτισμού και φωτιστικά σώματα, γραμμές Τραμ και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς κατασκευασμένο εκ σιδήρου, είχε πάρει τον δρόμο της Γερμανικής βιομηχανικής παραγωγής. Τα έργα από το δάνειο του Χαραλαμπόπουλου ξεκίνησαν προς τα τέλη του 1949 και συνεχίστηκαν και μετά τη θητεία του Χαραλαμπόπουλου που έληξε το 1950. Επί των ημερών του επισκευάστηκε και το Δημοτικό Θέατρο που είχε υποστεί στην εξωτερική του εμφάνιση αρκετές ζημιές από τους βομβαρδισμούς. Το Δημοτικό Θέατρο λόγω των ζημιών αυτών είχε διακόψει με αστυνομική διάταξη τη λειτουργία του δια λόγους ασφαλείας και επαναλειτούργησε χάρη στη μέριμνα του Χαραλαμπόπουλου. Για την επαναλειτουργία του θεάτρου δαπανήθηκαν 350 εκατομμύρια δραχμές. Τα εγκαίνια έγιναν με κάθε λαμπρότητα, με την Εθνική Λυρική Σκηνή να ανεβάζει την παράσταση "Μανόν". Από την επομένη των εγκαινίων ξεκίνησαν τακτικές παραστάσεις με την Ζωζώ Νταλμάς και τον Τενόρο Κάσση.  

Το εσωτερικό του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς κατά την ημέρα των εγκαινίων του στις 5 Μαρτίου 1947, ύστερα από έργα ύψους 350 εκατομμυρίων δραχμών που δαπάνησε ο Δήμαρχος Γεώργιος Χαραλαμπόπουλος


Τη θέση του Χαραλαμπόπουλου κατέλαβε ο επίσης διορισμένος αρεοπαγίτης Ευάγγελος Κολοκούρης, που ανέλαβε δήμαρχος για δέκα μήνες από τον Αύγουστο του 1950 έως τον Ιούνιο του 1951. Στο σημείο αυτό σταματούν οι θητείες των διορισμένων δημάρχων στον Πειραιά αφού έχουμε τον πρώτο μεταπολεμικό αιρετό Δήμαρχο τον Γεώργιο Ανδριανόπουλο που ολοκλήρωσε την τετραετία του έως το 1955. Όταν ανέλαβε ο Γεώργιος Ανδριανόπουλος τα χρήματα του δανείου του Χαραλαμπόπουλου είχαν εξαντληθεί, ενώ παράλληλα υπήρχαν ανείσπρακτα έσοδα καθώς τα δημοτικά τέλη δεν μπορούσαν να εισπραχθούν για τα σπίτια εκείνα που είχαν καταστραφεί ολοσχερώς από τους βομβαρδισμούς. 

Χάρτης του Πειραιά με σημειωμένες τις καταστροφές της πόλης από τον πόλεμο.
Ο βαθμός της καταστροφής χρωματίζεται αναλόγως.
(Υφυπουργείο Ανοικοδομήσεως - Κ.Α. Δοξιάδης, "Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο", Αθήναι 1946, Γενικά Αρχεία του Κράτους)


Και ενώ η Γερμανία το 1951 εισερχόταν δυναμικά στο χώρο της ανάπτυξης και της βιομηχανικής ανασυγκρότησης, ο Πειραιάς είχε τόσες πολλές οικίες βομβαρδισμένες και εγκαταλελειμμένες που ο Δήμος αδυνατούσε να επιβιώσει οικονομικά από τα σπίτια φαντάσματα, σπίτια δηλαδή που οι ένοικοί τους είχαν εγκαταλείψει για πάντα και είχαν εγκατασταθεί σε άλλες περιοχές. Έτσι η θητεία του πρώτου αιρετού Δημάρχου της Πειραιάς είχε ξεκινήσει ουσιαστικά με το να υπογράφει εντάλματα και ειδοποιητήρια απευθυνόμενα σε Πειραιώτες που ζούσαν πλέον εκτός πόλης, προς άγνωστες διευθύνσεις ώστε να είναι δυνατή η είσπραξη των απαιτήσεων. Όμως η θητεία του Ανδριανόπουλου αποτελεί από μόνη της ένα τεράστιο κεφάλαιο. 

1951 - Η προσπάθεια του Πειραιά να ανοικοδομηθεί απεικονίζεται στο σχετικό γραμματόσημο που στην κορυφή του φέρει τίτλο "Ανασυγκρότησις". Εντός αυτού απεικονίζονται τα σιλό του λιμανιού, γερανοί και εργοστάσια να δουλεύουν πυρετωδώς με τις καμινάδες τους να στέλνουν κύματα καπνού ως ένδειξη ακατάπαυστης παραγωγής. 

Το 1951 η επιχείρηση ανασυγκρότηση του Πειραιά φαίνεται ότι αποδίδει καρπούς. Ανάμεσα στη μεγάλη αρθρογραφία των εφημερίδων της εποχής, αφιερωμένη στο έργο της ανοικοδόμησης εκδίδεται και γραμματόσημο αφιερωμένο σε αυτή την προσπάθεια. Στην κορυφή φέρει τον τίτλο «Ανασυγκρότησις» ενώ στην εικόνα του απεικονίζονται τα σιλό του πειραϊκού λιμένα.  

Διαβάστε επίσης:

Ένας ξεχασμένος Γενάρης του 1947


Πηγές:
- Εφημ. "Ελληνικόν Μέλλον", φ. 16, 18 και 19 Σεπτεμβρίου 1951, σειρά άρθρων Π. Τζουνάκου με τίτλο "Ο Πειραιεύς λιμάνι και Δήμος".
- Ημερήσιος τύπος περιόδου 1947 - 1951
- "Το χρονικό μιας πολιτείας. Πειραιάς 1835- 2005" του Γιάννη Χατζημανωλάκη, Πειραιάς 2005
- Εφημ. "Έθνος", φ. 5 Μαρτίου 1947, άρθρο "Τα σημερινά εγκαίνια του Δημοτικού Πειραιώς".



Βιομηχανικός Πειραιάς σε φωτογράφιση του 1999 από την ομάδα "Νόστος"



του Στέφανου Μίλεση

Το Σεπτέμβριο του 1999, πέντε μέλη του θεραπευτικού προγράμματος "Νόστος", στα πλαίσια των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του που έχουν στόχο την επιμόρφωση, επαγγελματική κατάρτιση και τελικώς την ένταξη στην αγορά εργασίας, δημιούργησαν μια όμορφη συλλογή ασπρόμαυρων φωτογραφιών που συγκέντρωσαν σε ένα καλαίσθητο λεύκωμα.

Το λεύκωμα αυτό εκδόθηκε το 2001 και ακολούθησε μια δεύτερη επανέκδοσή του το 2005, και είχε ως τίτλο "Η Αρχαιολογία του Χθες - Βιομηχανικά Κτίρια του Πειραιά"

Γράφουν οι ίδιοι στο εισαγωγικό σημείωμα του λευκώματος:

"Αφορμή για το λεύκωμα που αποτέλεσε η επίσκεψη ενός αρχιτέκτονα στο σπίτι μας και η προβολή σλάιντς με θέμα την αρχιτεκτονική του περασμένου αιώνα. Επιλέξαμε να ασχοληθούμε με κτίρια του Πειραιά, γιατί είναι η πόλη που μας αφορά, η πόλη όπου κινούμαστε.... Αυτά τα βιομηχανικά κτίρια αποτελούν ζωντανό κομμάτι της ιστορίας του Πειραιά. Μέσα σ΄ αυτά χιλιάδες άνθρωποι έχυσαν ιδρώτα, έκαναν όνειρα και διαμόρφωσαν αξίες για μια καλύτερη ζωή...".

Το πρόγραμμα "Νόστος" στον Πειραιά ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1993 με στόχο την απεξάρτηση και την κοινωνική επανένταξη των εξαρτημένων από ψυχότροπες ουσίες όσων κατοικούν στον Πειραιά, στα νησιά του Αιγαίου, στην Κρήτη και γενικότερα στη Νότια Ελλάδα. 

Θα παραθέσουμε μερικές μόνο φωτογραφίες του λευκώματος οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς έχουν ήδη περάσει 20 χρόνια από την αποτύπωση του φωτογραφικού φακού.



Το πρώτο εργοστάσιο ηλεκτρικού ρεύματος στην Ελλάδα στο Νέο Φάληρο. Στις 14 Ιανουαρίου του 1900, η παραλία του εμπορικού λιμένα του Πειραιά από το Τελωνείο στον Άγιο Νικόλαο έως την Πλατεία Καραϊσκάκη φωτίστηκε με τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος. Με τη χρήση δύο διακοπτών που είχαν εγκατασταθεί στο Δημαρχείο (Ωρολόγιο) ο Τρύφων Μουτζόπουλος εισήγαγε τον Πειραιά στη νέα εποχή των τεχνολογικών θαυμάτων.  

Η ιστορία για τον ηλεκτροφωτισμό του Πειραιά περιγράφεται εδώ



Το Μέγαρο των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων Αθηνών Πειραιώς (ΗΣΑΠ), αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα κτήρια στον Πειραιά. Κατασκευή της δεκαετίας του 1920 των αρχιτεκτόνων Μιλτιάδη και Ιάσονα Αξελού. Ο Σιδηρόδρομος Αθηνών - Πειραιώς ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα, λειτούργησε το 1869 και ήταν ατμοκίνητος έως το 1904, χρονιά που ηλεκτροδοτήθηκε από το εργοστάσιο του Νέου Φαλήρου. Για την εποχή του ατμοκίνητου σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς μπορείτε να διαβάσετε εδώ.  



Ο επιβάτης εισερχόμενος στο Μέγαρο της Πλατείας Οδησσού στον Πειραιά, φέρνει στο νου του τους μεγάλους τερματικούς ευρωπαϊκούς σιδηροδρομικούς σταθμούς και κύρια τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό του Μιλάνου, που αποτέλεσε άλλωστε και το πρότυπο κατασκευής του πειραϊκού μεγάρου.  

Εκδοτήρια Μεγάρου ΗΣΑΠ στον Πειραιά. Είσοδος από την Πλατεία Οδησσού.


Ύστερα από μια μακρά περίοδο εγκατάλειψης το Μέγαρο Γιαννουλάτου ευτυχώς επισκευάστηκε και σήμερα αποτελεί ένα από τα ομορφότερα κτήρια της περιοχής. Το 1999 που η ομάδα "Νόστος" το φωτογράφισε ήταν ακόμα σε πλήρη εγκατάλειψη, ενώ πολλοί θεωρούσαν ότι το τέλος του ήταν αναπόφευκτο. 

Το Μέγαρο Γιαννουλάτου στην Πλατεία Καραϊσκάκη, πραγματικό ερείπιο, την δεκαετία του 1990 πριν ακόμα ανακαινισθεί. 

Από ολόκληρο το κτήριο την δεκαετία του 1990, χρησιμοποιούταν μόνο ένας ισόγειος χώρος όπου οι ξένοι τουρίστες αποθήκευαν τις αποσκευές τους για μικρό χρονικό διάστημα κατά τους θερινούς μήνες, για να μπορούν να περιηγηθούν ελεύθερα οι ίδιοι μέχρι να έρθει η ώρα επιβίβασής τους στα πλοία για τα νησιά προορισμού τους.  


Η θαυμάσια φιλοτεχνημένη κεντρική είσοδος του Μεγάρου Γιαννουλάτου στην Πλατεία Καραϊσκάκη. 


Η περιστρεφόμενη πλάκα των συνεργείων επισκευής σιδηροδρομικών συρμών (ΣΕΚ) στο μηχανοστάσιο του Ρέντη. Η περιστρεφόμενη πλάκα αποτέλεσε έναν από τους στόχους καταστροφής των Γερμανών κατά την αποχώρησή τους από την Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944. Τη νύχτα της 11ης προς την 12η Οκτωβρίου οι Γερμανοί παγίδευσαν με εκρηκτικά την περιστρεφόμενη πλάκα. Μαχητές της ΕΛΑΣ δίνουν μάχη την 12 Οκτωβρίου για να εξουδετερώσουν τη γερμανική φρουρά και να αποτρέψουν την ανατίναξη των εγκαταστάσεων. 


Η περιστρεφόμενη πλάκα των συνεργείων επισκευής σιδηροδρομικών συρμών (ΣΕΚ) στο μηχανοστάσιο του Ρέντη.

Η βιομηχανία χρωμάτων με την επωνυμία "Χρωματουργεία Πειραιώς" (ΧΡΩΠΕΙ) του Σπήλιου Οικονομίδη με έτος ίδρυσης το 1883. Οι εγκαταστάσεις του Νέου Φαλήρου δημιουργήθηκαν το 1889. Στο εργοστάσιο απασχολούνταν όλη η οικογένεια Οικονομίδη και όταν ο Σπήλιος Οικονομίδης, ο ιδρυτής, απεβίωσε σε μικρή ηλικία ανέλαβε ο αδελφός του Λεόντιος. Η ΧΡΩΠΕΙ εκτός από χρωστικές ουσίες, παρασκεύασε εντός των εγκαταστάσεων και άλλες χημικές ύλες. Έγινε ωστόσο γνωστή ευρύτερα από το βαμβάκι και κύρια από το γνωστό παυσίπονο Αλγκόν.


ΧΡΩΠΕΙ - Χρώματα, υδρόφιλο βαμβάκι και παυσίπονα Αλγκόν. Τόσο ο Σπήλιος Οικονομίδης όσο και τα αδέλφια του θεωρούνται σήμερα ως πρωτοπόροι στον κλάδο της χημικής βιομηχανίας.

Το Οινοπνευματοποιείο "ΗΒΗ" καταλαμβάνει μια έκταση οκτώ περίπου στρεμμάτων με κεντρική είσοδο επί της Λεωφόρου Πειραιώς 64. Πρόκειται για ένα από τα χαρακτηριστικότερα οικοδομήματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, πετρόχτιστο, με κεραμοσκεπές. Με απόφαση του ΥΠΕΧΩΔΕ από το 1996 έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο ωστόσο αποτελεί μόνιμο στόχο επενδυτών για την αξιοποίησή του. 



Το Οινοπνευματοποιείο "ΗΒΗ" επί της Λεωφόρου Πειραιώς 64


Ο Μέγας κυλινδρόμυλος "Σπάρτη" των αδελφών Δημ. & Ευαγ. Γεωργή και Πέτρου Νικολετόπουλου. Οι κυλινδρόμυλοι αποτέλεσαν έναν τεράστιο κλάδο βιομηχανίας στον Πειραιά. Σπουδαία ονόματα της πειραϊκής ζωής είχαν αναδειχθεί από τον κλάδο της αλευροβιομηχανίας. Ονομαστοί οι κυλινδρόμυλοι των Δημ. Καλαμάκη, Σ. Λούμου, Σκλαβούνου και Σημίτη αλλά και από τους παλαιότερους πετρόμυλους όπως του Κ. Ρασσογιάννη. 


Ο Μέγας κυλινδρόμυλος "Σπάρτη" των αδελφών Δημ. & Ευαγ. Γεωργή και Πέτρου Νικολετόπουλου

Η πρώτη απόπειρα μικτού θαλάσσιου μπάνιου στο Πασαλιμάνι (1867)



του Στέφανου Μίλεση

Όπως είναι πλέον γνωστό, οι πρώτες εγκαταστάσεις οργανωμένων θαλασσίων λουτρών στην Ελλάδα λειτούργησαν στον Πειραιά στο λιμένα της Ζέας το 1840. Όμως τα ήθη της εποχής για πολλά χρόνια δεν επέτρεπαν τα μεικτά θαλάσσια λουτρά. Έτσι οι λουτρικές εγκαταστάσεις, κάποια ξύλινα κιόσκια δηλαδή που βρίσκονταν με πασσάλους πάνω στη θάλασσα, είχαν κατασκευαστεί με διαφορετικό προορισμό, άλλα για τους άνδρες και άλλα για τις γυναίκες. 

Είχαν μάλιστα τοποθετηθεί σε ικανή απόσταση μεταξύ τους. Οι ανδρικές καμπίνες βρίσκονταν μπροστά από την Πλατεία Δημοτικών Λουτρών (σημερινή Πλατεία Κανάρη), ενώ οι γυναικείες στο ύψος της σημερινής Λεωφ. Δευτέρας Μεραρχίας. Και η απόσταση μεγάλωνε μεταξύ τους όσο περνούσαν τα χρόνια, μέχρι που κάποτε έφτασαν οι γυναικείες να πλησιάσουν το Ρωσικό Νοσοκομείο!

Οι εγκαταστάσεις αυτές στην πορεία νοικιάζονταν σε κάποιον επιχειρηματία, ο οποίος παράλληλα αναλάμβανε και την υποχρέωση να προστατεύει τα ήθη της εποχής. Στην πορεία τοποθετήθηκε και ένας ξύλινος φράχτης στη μικρή παραλία, ώστε να εμποδίζει ακόμα και την ορατότητα ανδρών και γυναικών. Κατά την διάρκεια των θερινών μηνών, σε ώρες που συνήθιζαν οι λουόμενοι να πηγαίνουν για μπάνιο, στο μεταξύ των δύο εγκαταστάσεων διάστημα, περιπολούσαν υπάλληλοι της επιχείρησης ή και οι ίδιοι οι επιχειρηματίες με αποκλειστική αποστολή την περιφρούρηση της ηθικής.  

Μάλιστα στο στήθος τους κρεμόταν μια σφυρίχτρα στην περίπτωση που έπιαναν κάποιον λουόμενο που επιδείκνυε ιδιαίτερη κλίση προς παρεκτροπή… ώστε να τον επαναφέρουν δια συρίγματος στην τάξη. Και αν δεν συμμορφωνόταν με τον απλό συριγμό ακολουθούσε ο παρατεταμένος που αποτελούσε το σινιάλο για να σπεύσουν προς βοήθεια οι δημοτικοί κλητήρες. Φυσικά οι περισσότεροι λουόμενοι ήταν άνδρες καθώς η εμφάνιση γυναικών στα θαλάσσια λουτρά, προϋπέθετε τόλμη και θάρρος.  




Ο Δήμαρχος Κυριακός Σερφιώτης είχε εκδώσει από τα πρώιμα κιόλας χρόνια σχετική εγκύκλιο απαγόρευσης ανδρών όχι μόνο εισόδου αλλά και προσέγγισης στα γυναικεία λουτρά,  που τηρούνταν ευλαβικά από όλους τους εμπλεκόμενους τα μεταγενέστερα χρόνια. Άνδρας δεν μπορούσε να πλησιάσει ούτε τη σύζυγό του από τη στιγμή που οι δρόμοι τους χώριζαν προς τις διαφορετικές καμπίνες. 

Τις θερινές περιόδους μεγάλης αιχμής η επιχείρηση προστασίας της ηθικής, περιελάμβανε και περιπολίες με βάρκα στο ενδιάμεσο της απόστασης. Τα μεικτά μπάνια θεωρούνταν αδιανόητα και όποιος προσπαθούσε έστω να προσεγγίσει προς τις γυναικείες καμπίνες εκπροσωπούσε την διαφθορά, τον εκφυλισμό και κινδύνευε να προσαχθεί στην αστυνομία περί προσβολής της δημοσίας αιδούς. Όχι μόνο οι άνδρες έπρεπε να κολυμπούν χωριστά από τις γυναίκες, αλλά και να διατηρούν και μια σεβαστή απόσταση ανάμεσά τους, η παραβίαση της οποίας ισοδυναμούσε με έγκλημα. Εύλογο ερώτημα λοιπόν αποτελεί, το ποιος ήταν εκείνος που πρώτος επίσημα αποπειράθηκε να εφαρμόσει τα μεικτά λουτρά. 

Τα Θαλάσσια Λουτρά στο Πασαλιμάνι στα τέλη του 19ου αιώνα


Ο Α. Μαρμαρινός σε άρθρο του με τίτλο «Αναδρομές στα περασμένα» (εφημερίδα «Χρονογράφος» φ. 23 Μαΐου 1955) μας δίνει αυτή την πληροφορία.

Το 1867 ένας Βουλευτής που λεγόταν Ζατινιώτης με έναν φίλο του και μια κυρία πραγματικά εντυπωσιακή στην εμφάνιση, κατέβηκαν από την Αθήνα στον Πειραιά με σκοπό να κολυμπήσουν. Μόλις οι τρεις τους έφτασαν στο ύψος της εισόδου των γυναικείων λουτρών, ζήτησαν να εισέλθουν όλοι μαζί εντός των γυναικείων εγκαταστάσεων. Η επιστάτρια που βρισκόταν εκείνη την ώρα στην είσοδο των γυναικείων λουτρών κάλεσε τους ιδιοκτήτες της επιχείρησης να επέμβουν. 

Φυσικά οι ενοικιαστές των εγκαταστάσεων υπέδειξαν στους δύο κυρίους ότι υπήρχαν ξεχωριστά ανδρικά λουτρά και ότι απαγορευόταν η είσοδος ανδρών στα γυναικεία. Ακολούθησε η άρνηση του Ζατινιώτη και η επιμονή του, που λόγια στα λόγια δεν άργησε να γίνει διαπληκτισμός. Οι δύο ευγενείς ως προς την καταγωγή κύριοι, αλλά αγενείς ως προς τη συμπεριφορά τους, όχι μόνο  έβριζαν χυδαία τους τρεις ενοικιαστές των λουτρών αλλά κατέληξαν να τους απειλήσουν με όπλα! 

Ακολούθησε, όπως αναμενόταν, ο μακρύς συριγμός δια της σφυρίχτρας και η έλευση του δημοτικού κλητήρα. Καθώς όμως ο ένας εκ των εμπλεκομένων ήταν βουλευτής, κλήθηκε να επιληφθεί του επεισοδίου ο υπαστυνόμος Πειραιώς Θεοδοσιάδης, ο οποίος όμως μόλις έφτασε και πληροφορήθηκε περί ανάμιξης βουλευτού, στράφηκε κατά των ενοικιαστών της επιχείρησης, με την αιτιολογία ότι επέδειξαν απρεπή συμπεριφορά! 

15 Μαΐου 1878 - Η Βασίλισσα Όλγα κατεβαίνει για μπάνιο στα λουτρά Ζέας. Πρόκειται για το γνωστό καλοκαίρι της βασιλικής οικογένειας που περιγράφεται αναλυτικά από την Πηνελόπη Δέλτα στο διήγημα "Τρελαντώνης". Τα τρία δωμάτια που αναγράφει η δημοσίευση ότι ενοικιάζει η Βασ. Όλγα βρίσκονται ουσιαστικά επί της πρώτης οικίας από τις επτά στη σειρά των Επαύλεων Τσίλλερ στην Καστέλλα


Ο Θεοδοσιάδης έστειλε λοιπόν στο κρατητήριο εκείνους που υπερασπίστηκαν τις σχετικές οδηγίες και διατάξεις και όχι εκείνους που απείλησαν και τράβηξαν όπλα. Οι τρεις επιχειρηματίες που το 1867 είχαν προβεί στη ενοικίαση των δημοτικών εγκαταστάσεων και που βρέθηκαν στα κρατητήρια ήταν οι Σπύρος Δημόπουλος, Βασίλειος Τζήλος και Γ. Φιλοσοφόπουλος. Οι τρεις συλληφθέντες πνιγμένοι από το άδικο και ευρισκόμενοι ακόμα μέσα στα κρατητήρια όπου είχαν οδηγηθεί, συνέταξαν μια επιστολή την οποία απέστειλαν προς δημοσίευση στην εφημερίδα «Χρονογράφο», στην οποία έγραφαν τα εξής:

«Κύριε Συντάκτα.

Εκθέσαντες εις το τελευταίον φύλλον σας τα εν τοις θαλασσίσις λουτροίς του Πασαλιμανίου συμβάντα, παραλείψατε την πλήρη εξιστόρησιν των γενομένων, όσα όλους ενδιαφέρουν και τα οποία έχομεν καθήκον οι υποφαινόμενοι να εκθέσωμεν.

Άγνωστοι εις ημάς την παρελθούσαν Τρίτην δύο νέοι, συνοδεύοντες ωραίαν κυρίαν τινά εβάδιζον προς τα γυναικεία λουτρά. Η επιστάτρια των γυναικείων λουτρών τους παρεικώλυσε, παρακαλέσασα τους προχωρούντας μετά της συνοδευομένης παρ΄ αυτών γυναικός, ν΄ αφήσουν μόνον την κυρίαν και να απέλθουν διότι ήτο ασυγχώρητος των ανδρών εις τα γυναικεία λουτρά η προσπέλασις. 

Οι ευγενείς όμως αυτοί κύριοι ουδόλως πειθόμενοι επροχώρουν. Τότε οι παρόντες εκ των υποφαινομένων εσπεύσαμεν να κωλύσωμεν τους βιάζοντες να χωρήσουν εις το αχώρητον. Αλλ΄ούτε εις τα παρατηρήσεις ημών οι ευγενείς ούτοι κύριοι Ζητουνίτης κλπ. Επείθοντο αλλά συν ταις ύβρεσιν εξήγαγον καθ΄ ημών και όπλα, ότε εδέησε να επέμβη ο αστυνομικός κλητήρ, ο οποίος αφήρεσε των αυθαδών και ανηθίκων τούτων ανθρώπωντα όπλα, διαλύσας την περίεργον και πρωτοφανή ταύτην σκηνήν, ην αναιδώς παρέστησαν οι περί όν ο λόγος κύριοι. 

Αλλ΄ ούτοι είχον την προστασίαν του υπαστυνόμου Πειραιώς κ. Θεοδοσιάδη, όστις προς δικαίωσιν αυτών συνέλαβε και απήγαγεν ημάς εις τας φυλακάς, διότι εκτυπήσαμεν και εξυβρίσαμεν, όπως μανιωδώς εκραύγαζεν ο βουλευτής ή γερουσιαστής, διότι ήμεθα κακούργοι.

Αν τοιαύτη διαγωγή, τοιαύτη διαχείρισις της αστυνομικής εξουσίας είναι ανεκτή και συντελεστική προς εμπέδωσιν του προς τους νόμους σεβασμού, τούτο απεφύγομεν να εξετάσωμεν. Κύριε Συντάκτα, αφίνομεν δε να κρίνη περί τούτου η Πειραϊκή κοινωνία και να συμπεράνη ποία δύναται να είναι τα επακόλουθα τοιαύτης ενεργείας.
Σπύρος Δημόπουλος
Βασίλειος Τζήλος
Γ. Φιλοσοφόπουλος».

Ο διαχωρισμός των ανδρών από τις γυναίκες στα θαλάσσια λουτρά και η απαγόρευση των «μπαιν μιξτ» θα διαρκέσει πολλά χρόνια αργότερα. Ακόμα και όταν κέντρο θαλάσσιων λουτρών θα γίνει το Νέο Φάληρο, από το 1875 και έπειτα, και εκεί θα εφαρμοστούν κανόνες που αποβλέπουν στην προστασία της ηθικής. 

Όπως γράφει ο Κώστας Ουράνης (εφημερίδα «Κυριακή Ελευθέρου Βήματος» φ. 7 Αυγούστου 1927) ο περιούσιος λαός, έπρεπε να μείνει άθικτος από την ευρωπαϊκή διαφθορά, μια από τις εκδηλώσεις της οποίας ήταν και τα "μπαιν μιξτ". Διότι αν καταλυόταν ο διαχωρισμός των θαλασσίων λουτρών, θα ήμασταν χαμένοι και ως κράτος και ως άνθρωποι και ως φυλή. 

Πάντα η απόσταση μεταξύ των ανδρικών από τα γυναικεία λουτρά ήταν ανάλογη της απόστασης Ρίου – Αντίρριου. Και συνεχίζει ο Ουράνης γράφοντας στη συνέχεια τα κάτωθι:

«Μη έχοντας στη ζωή μας τη γυναίκα, πάντα την σκεπτόμασταν, πάντα την κυνηγούσαμε στο το βιβλίο, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, η φαντασία μας οργίαζε με αυτήν, τα μάτια μας έκαιγαν από φλόγες όταν τύχαινε να δούμε ένα τέταρτο της κνήμης της κι έτσι σκεπτόμενοι αυτήν διαρκώς δεν είχαμε καιρό να σκεφτούμε οτιδήποτε άλλο. 

Παρόμοιο μαρτύριο μόνο οι ερημίτες των πρώτων χριστιανικών χρόνων είχαν γνωρίσει, αλλά αυτοί τουλάχιστον πίστευαν στη σωτηρία της ψυχής…. Σήμερα (δηλαδή το 1927 που ο Ουράνης γράφει το άρθρο), χάρις στο ντάνσινγκ, χάρις εις την επαφή των δύο φύλων, ο νεοέλληνας, το δυστυχισμένο αυτό πλάσμα, αρχίζει να ζει.



Βλέπω όλον αυτό τον κόσμο στα μπαιν μιξτ του Φαλήρου, όταν είναι μέσα στα νερά, κι όταν βγαίνουν απ΄ αυτά. Τα μάτια όλων έχουν τόσο εξοικειωθεί με το θέαμα των γυναικών, ώστε κανείς πια να μη δίδει την παραμικρότερη προσοχή στα πράγματα αυτά που σε άλλη εποχή, εάν τύχαινε να τα δει, θα τον έκαναν δυστυχισμένο επί ολόκληρες εβδομάδες. Άνδρες και γυναίκες μπαινοβγαίνουν στο νερό, ξαπλώνονται στην άμμο, παίρνουν το ούζο τους με κοστούμι του μπάνιου στις παράγκες της ακτής, γελούν, αστειεύονται, χαίρουν, χωρίς να ταλανισθούν ούτε επί στιγμή από το παλαιό δάγκαμα του πόθου. 



Όλοι αυτοί δεν είναι μόνο απελευθερωμένοι άνθρωποι, είναι ελεύθεροι άνθρωποι διότι ξεπέρασαν και αυτή τη γαλήνη που δίνει η δυνατότητα της ικανοποίησης και έφτασαν στη γαλήνη της εξοικειώσεως και της φιλικής συμβιώσεως μεταξύ των, άνδρες με γυναίκες…».

 Διαβάστε επίσης:

Τα πρώτα θαλάσσια λουτρά της Πλατείας Κανάρη (Πασαλιμάνι)


"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"