Οι διορισμένοι Δήμαρχοι Πειραιά περιόδου 1938 - 1951

1947 - Αμερικανική βοήθεια στο λιμάνι του Πειραιά

του Στέφανου Μίλεση

Είναι βεβαίως γνωστό ότι ο τελευταίος αιρετός Δήμαρχος Πειραιά την προπολεμική εποχή ήταν ο Σωτήριος Στρατήγης, αδελφός του ποιητή της Φρεαττύδας Γεωργίου Στρατήγη που μεταξύ άλλων υπήρξε και ο δημιουργός του περίφημου ποιήματος «Ο Ματρόζος». Τον Σωτήριο Στρατήγη ακολούθησε στην δημαρχία ο Πρόεδρος του Ολυμπιακού Μιχάλης Μανούσκος, που ήταν διορισμένος όμως από το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. 

Από το 1938 ο Πειραιάς συνεπώς, έπαψε να έχει αιρετό δήμαρχο. Ακολούθησε η γερμανική κατοχή, στην οποία και πάλι οι Δήμαρχοι δεν εκλέγονταν αλλά διορίζονταν από τους κατακτητές. Ο διορισμένος από τον Μεταξά δήμαρχος ο Μιχάλης Μανούσκος παραιτήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1941, όταν αρνήθηκε να δώσει στους Γερμανούς λίστα επιφανών Πειραιωτών που οι Γερμανοί θα συνελάμβαναν ομήρους προληπτικά πιστεύοντας έτσι ώστε θα απέτρεπαν πιθανά σαμποτάζ και αντιστασιακές ενέργειες αφού αν αυτές εκδηλώνονταν οι όμηροι θα εκτελούνταν. 

Μετά την παραίτηση του Μιχάλη Μανούσκου διορίστηκαν Δήμαρχοι από τους Γερμανούς οι Εμμανουήλ Σαουνάτσος, Κωνσταντίνος Τσιάκος, Σωτήριος Στρατήγης, Χαρίλαος Αντωνάτος (υπηρεσιακός δήμαρχος δεκαπέντε ημερών) και πάλι ο Σωτήριος Στρατήγης. Το δημαρχιακό κτήριο προς τέλος της κατοχικής περιόδου μεταφέρθηκε έναντι του ναού της Ευαγγελίστριας καθώς κρίθηκε ότι έπρεπε για λόγους ασφαλείας να μεταφερθεί μακριά από το λιμάνι που διαρκώς βομβαρδιζόταν. 

Εκείνο όμως που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι και όταν ακόμα ο Πειραιάς απελευθερώθηκε οι Δήμαρχοι για αρκετό χρονικό διάστημα συνέχιζαν να διορίζονται από την κυβέρνηση. Έτσι από το 1938  μέχρι τον πρώτο μεταπολεμικά αιρετό Δήμαρχο, που εξελέγη δηλαδή από το λαό, τον Γεώργιο Α. Ανδριανόπουλο, ο Δήμος σε δεκατρία συνολικά χρόνια άλλαξε έντεκα φορές χέρια, από οκτώ διαφορετικούς Δημάρχους, με αποφάσεις είτε των Δυνάμεων Κατοχής είτε των Εθνικών Κυβερνήσεων που ακολούθησαν αμέσως μετά. Κι αυτό συνέβη όχι τυχαίως αλλά επειδή συνέτρεχαν συγκεκριμένοι ειδικοί ας το πούμε λόγοι. 

Ο Πειραιάς εξήλθε του πολέμου με μια μόνο προοπτική, με ένα σύνθημα που ήταν ανόρθωση από τα ερείπια προσπάθεια που συνοψιζόταν σε μια μοναχά λέξη: "ανασυγκρότηση". Υπήρξε η πόλη που επλήγη όσο λίγες άλλες ελληνικές πόλεις. Οι βομβαρδισμοί, οι ανατινάξεις πλοίων και τα σαμποτάζ που έλαβαν χώρα μέσα στο λιμάνι του Πειραιά άνοιξαν μεγάλες πληγές τόσο στην πόλη όσο και στο λιμάνι. Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε επιπρόσθετα ύστερα από όλα τα δεινά της κατοχής, έδωσε την αφορμή του διορισμού ώστε να επιτευχθεί το τεράστιο έργο της ανασυγκρότησης και της ανοικοδόμησης. 

Ανοικοδόμηση και ανασυγκρότηση. Δύο λέξεις συνθήματα που κυριάρχησαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια

Η Πειραϊκή ανασυγκρότηση συνεπώς ξεκίνησε από διορισμένους δημάρχους. Δήμαρχος Πειραιά όταν αποχώρησαν τα γερμανικά στρατεύματα από την πόλη ήταν ο Σωτήριος Στρατήγης που σε εκείνη τη θητεία του δημάρχευσε για ένα έτος περίπου από τον Φλεβάρη του 1944 έως τον Ιανουάριο του 1945. Τον Στρατήγη τον συναντήσαμε ως τον τελευταίο αιρετό προπολεμικό δήμαρχο, να που τον συναντούμε και ως τον τελευταίο κατοχικό διορισμένο δήμαρχο. 

Πρώτος Δήμαρχος του μεταπολεμικού Πειραιά υπήρξε ο Παύλος Ντεντιδάκης που διορίστηκε στις 21 Ιανουαρίου του 1945, τρεις μήνες περίπου μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Ο Ντεντιδάκης που προτάθηκε για δήμαρχος Πειραιά από τον Πλαστήρα, ήταν γεννημένος στον Πειραιά, ΩΡΛ στο επάγγελμα που ασκούσε στο Τζάνειο Νοσοκομείο. Όταν είχε αναλάβει ο Ιωάννης Μεταξάς ο Ντεντιδάκης είχε εξοριστεί στην Αλεξανδρούπολη. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε φυσικά για δημοτικό έργο σε μια πόλη που είναι ισοπεδωμένη και με έναν δήμο με ανύπαρκτους οικονομικούς πόρους. Οι Πειραιώτες όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες περιμένουν με αγωνία να ανοίξει το λιμάνι και τα πρώτα πλοία βοηθείας, φορτωμένα από τρόφιμα, φάρμακα και άλλα είδη ανάγκης να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους. Βασική φροντίδα του Παύλου Ντεντιδάκη υπήρξε η ανεύρεση οικονομικών πόρων για να μπορέσει να λειτουργήσει ο Δήμος. Ο Ντεντιδάκης παρέμεινε στο αξίωμα του Δημάρχου για πέντε μόνο μήνες αφού παρέδωσε στις 20 Ιουνίου του ίδιου έτους. 

Ο επόμενος δήμαρχος ο Αλέξανδρος Φοίφας ήταν επίσης διορισμένος και θα λέγαμε ότι παρέλαβε ένα μικρό ποσό από τον Ντεντιδάκη στα ταμεία του Δήμου. Το κεφάλαιο αυτό όμως δυστυχώς από την ανατίμηση της βρετανικής λίρας χάθηκε κι έτσι ο Φοίφας βρέθηκε ξανά με άδεια ταμεία. Ο Φοίφας αναγκάστηκε κάτω από αυτές τις συνθήκες να εγκαταλείψει την Δημαρχία έχοντας συμπληρώσει μόνο έναν χρόνο θητείας ως τον Ιούνιο του 1946. 

Σειρά είχε ο Γεώργιος Χαραλαμπόπουλος που ήταν στην ουσία ο πρώτος μεταπολεμικός δήμαρχος του Πειραιά που αν και διορισμένος κατάφερε να εξαντλήσει μια ολόκληρη τετραετία από τον Ιούνιο του 1946 έως τον Αύγουστο του 1950. Τα μεγάλα έργα της δημαρχίας του Χαραλαμπόπουλου έγιναν κατά τα δύο πρώτα έτη της θητείας του. Γνωστότερο έργο όλων αποτελεί όταν το 1949 εγκαινίασε το "Γήπεδο Αθλοπαιδιών Ολυμπιακού Πειραιώς" μια ιδέα που είχε συλλάβει ο Μανούσκος. Πρόκειται φυσικά για τα γνωστά γηπεδάκια μπάσκετ του Ολυμπιακού στο Πασαλιμάνι που προσφάτως άλλαξαν χρήση. 

Όμως την ίδια χρονιά (το 1949) η κυβέρνηση κατάργησε τα διαπύλια τέλη σε Δήμους και Κοινότητες, τα οποία όμως αποτελούσαν τα σημαντικότερα έσοδά τους. Διαπύλια τέλη ήταν χρήματα που εισέπρατταν οι Δήμοι σε όλη τη χώρα από εμπορεύματα και αγαθά που μεταφέρονταν διαδημοτικά. Όταν για παράδειγμα κάποιος αγόραζε ένα αγαθό στον Πειραιά και το μετέφερε προς πώληση εκτός Δήμου, όφειλε να πληρώσει τέλη. Το ίδιο συνέβαινε και αντίστροφα. Προϊόντα που είχαν αγοραστεί έξω από τον Πειραιά όταν μεταφέρονταν στον Πειραιά προς κατανάλωση επιβαρύνονταν με αυτό τον έξτρα φόρο των διαπυλίων τελών. Επρόκειτο για ένα όντως αναχρονιστικό μέτρο, το οποίο όμως αποτελούσε το σημαντικότερο έσοδο στους Δήμους όλης της χώρας, ειδικά μάλιστα το 1949 που οι Δήμοι προσπαθούσαν να σταθούν και πάλι οικονομικά στα πόδια τους. Η κατάργηση των τελών αυτών προκάλεσε τότε μια απώλεια 1500 εκατομμυρίων δραχμών το μήνα! Ο Δήμος Πειραιώς προσπάθησε τότε να επιβάλλει άλλα τέλη στα όρια του Δήμου ως αντιστάθμισμα προκαλώντας όμως κοινωνική αναστάτωση. Έτσι τα αντισταθμιστικά μέτρα δεν πέρασαν και ο Δήμος Πειραιά βρέθηκε το 1949 προ πτώχευσης.

1949 - 1η και 2η Ομάδα Ναυτοπροσκόπων Νέου Φαλήρου σε εργασίες καλλωπισμού της παράλιας ζώνης.
(Αρχείο Σ.Ε.Π.)

Το κράτος τότε αναγκάστηκε να προβεί στη χρηματοδότησή του με ποσό περίπου στο μισό της απώλειας από τα έσοδα των Διαπυλίων Τελών. Έτσι ο Χαραλαμπόπουλος αναγκάστηκε να καταφύγει στο μέτρο του δανεισμού καταρρίπτοντας μια ακόμα πρωτιά, αυτή του πρώτου Δημάρχου του μεταπολεμικού Πειραιά που δανείστηκε!

Οι περισσότεροι δρόμοι στον Πειραιά διατηρούσαν αναλλοίωτες τις τεράστιες τρύπες που οι βόμβες είχαν ανοίξει, κάθε είδους σιδερένιες εγκαταστάσεις είχαν στην κυριολεξία ξεριζωθεί από τους Γερμανούς οι οποίοι έστελναν το μέταλλο στην Γερμανία. Σιδερένιοι στύλοι φωτισμού και φωτιστικά σώματα, γραμμές Τραμ και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς κατασκευασμένο εκ σιδήρου, είχε πάρει τον δρόμο της Γερμανικής βιομηχανικής παραγωγής. Τα έργα από το δάνειο του Χαραλαμπόπουλου ξεκίνησαν προς τα τέλη του 1949 και συνεχίστηκαν και μετά τη θητεία του Χαραλαμπόπουλου που έληξε το 1950. Επί των ημερών του επισκευάστηκε και το Δημοτικό Θέατρο που είχε υποστεί στην εξωτερική του εμφάνιση αρκετές ζημιές από τους βομβαρδισμούς. Το Δημοτικό Θέατρο λόγω των ζημιών αυτών είχε διακόψει με αστυνομική διάταξη τη λειτουργία του δια λόγους ασφαλείας και επαναλειτούργησε χάρη στη μέριμνα του Χαραλαμπόπουλου. Για την επαναλειτουργία του θεάτρου δαπανήθηκαν 350 εκατομμύρια δραχμές. Τα εγκαίνια έγιναν με κάθε λαμπρότητα, με την Εθνική Λυρική Σκηνή να ανεβάζει την παράσταση "Μανόν". Από την επομένη των εγκαινίων ξεκίνησαν τακτικές παραστάσεις με την Ζωζώ Νταλμάς και τον Τενόρο Κάσση.  

Το εσωτερικό του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς κατά την ημέρα των εγκαινίων του στις 5 Μαρτίου 1947, ύστερα από έργα ύψους 350 εκατομμυρίων δραχμών που δαπάνησε ο Δήμαρχος Γεώργιος Χαραλαμπόπουλος

Τη θέση του Χαραλαμπόπουλου κατέλαβε ο επίσης διορισμένος αρεοπαγίτης Ευάγγελος Κολοκούρης, που ανέλαβε δήμαρχος για δέκα μήνες από τον Αύγουστο του 1950 έως τον Ιούνιο του 1951. Στο σημείο αυτό σταματούν οι θητείες των διορισμένων δημάρχων στον Πειραιά αφού έχουμε τον πρώτο μεταπολεμικό αιρετό Δήμαρχο τον Γεώργιο Ανδριανόπουλο που ολοκλήρωσε την τετραετία του έως το 1955. Όταν ανέλαβε ο Γεώργιος Ανδριανόπουλος τα χρήματα του δανείου του Χαραλαμπόπουλου είχαν εξαντληθεί, ενώ παράλληλα υπήρχαν ανείσπρακτα έσοδα καθώς τα δημοτικά τέλη δεν μπορούσαν να εισπραχθούν για τα σπίτια εκείνα που είχαν καταστραφεί ολοσχερώς από τους βομβαρδισμούς. 

Χάρτης του Πειραιά με σημειωμένες τις καταστροφές της πόλης από τον πόλεμο.
Ο βαθμός της καταστροφής χρωματίζεται αναλόγως.
(Υφυπουργείο Ανοικοδομήσεως - Κ.Α. Δοξιάδης, "Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο", Αθήναι 1946, Γενικά Αρχεία του Κράτους)

Και ενώ η Γερμανία το 1951 εισερχόταν δυναμικά στο χώρο της ανάπτυξης και της βιομηχανικής ανασυγκρότησης, ο Πειραιάς είχε τόσες πολλές οικίες βομβαρδισμένες και εγκαταλελειμμένες που ο Δήμος αδυνατούσε να επιβιώσει οικονομικά από τα σπίτια φαντάσματα, σπίτια δηλαδή που οι ένοικοί τους είχαν εγκαταλείψει για πάντα και είχαν εγκατασταθεί σε άλλες περιοχές. Έτσι η θητεία του πρώτου αιρετού Δημάρχου της Πειραιάς είχε ξεκινήσει ουσιαστικά με το να υπογράφει εντάλματα και ειδοποιητήρια απευθυνόμενα σε Πειραιώτες που ζούσαν πλέον εκτός πόλης, προς άγνωστες διευθύνσεις ώστε να είναι δυνατή η είσπραξη των απαιτήσεων. Όμως η θητεία του Ανδριανόπουλου αποτελεί από μόνη της ένα τεράστιο κεφάλαιο. 

1951 - Η προσπάθεια του Πειραιά να ανοικοδομηθεί απεικονίζεται στο σχετικό γραμματόσημο που στην κορυφή του φέρει τίτλο "Ανασυγκρότησις". Εντός αυτού απεικονίζονται τα σιλό του λιμανιού, γερανοί και εργοστάσια να δουλεύουν πυρετωδώς με τις καμινάδες τους να στέλνουν κύματα καπνού ως ένδειξη ακατάπαυστης παραγωγής. 

Το 1951 η επιχείρηση ανασυγκρότηση του Πειραιά φαίνεται ότι αποδίδει καρπούς. Ανάμεσα στη μεγάλη αρθρογραφία των εφημερίδων της εποχής, αφιερωμένη στο έργο της ανοικοδόμησης εκδίδεται και γραμματόσημο αφιερωμένο σε αυτή την προσπάθεια. Στην κορυφή φέρει τον τίτλο «Ανασυγκρότησις» ενώ στην εικόνα του απεικονίζονται τα σιλό του πειραϊκού λιμένα.  

Διαβάστε επίσης:

Ένας ξεχασμένος Γενάρης του 1947

Πηγές:

- Εφημ. "Ελληνικόν Μέλλον", φ. 16, 18 και 19 Σεπτεμβρίου 1951, σειρά άρθρων Π. Τζουνάκου με τίτλο "Ο Πειραιεύς λιμάνι και Δήμος".

- Ημερήσιος τύπος περιόδου 1947 - 1951

- "Το χρονικό μιας πολιτείας. Πειραιάς 1835- 2005" του Γιάννη Χατζημανωλάκη, Πειραιάς 2005

- Εφημ. "Έθνος", φ. 5 Μαρτίου 1947, άρθρο "Τα σημερινά εγκαίνια του Δημοτικού Πειραιώς".