Το κτήριο επιβατών Τελωνείου Πειραιώς της προβλήτας της Τρούμπας (1938)

Η αίθουσα επιβατών τελωνείου Πειραιώς 

του Στέφανου Μίλεση

Όταν το 1938 εγκαινιάστηκε η αίθουσα επιβατών του Τελωνείου Πειραιώς στην προβλήτα Βασιλέως Κωνσταντίνου (Τρούμπα), αποτέλεσε ένα σημαντικό γεγονός για το λιμάνι του Πειραιά.

Διότι παρά το γεγονός ότι η ονομασία του κτηρίου προσδιόριζε τη χρήση του ως τελωνειακού καταστήματος, ωστόσο η αποστολή του ήταν ευρύτερη, καθώς είχε να κάνει με την εξυπηρέτηση και την άνεση των επιβατών που είτε κατέφταναν από το εξωτερικό, είτε προορίζονταν να επιβιβαστούν. Και στις δύο περιπτώσεις όφειλαν να περιμένουν για ώρες προκειμένου να διενεργηθεί ο έλεγχος των αποσκευών τους.

Την δεκαετία του 1930 οι αφίξεις-αναχωρήσεις επιβατών από και προς το εξωτερικό διεκπεραιώνονταν μέσω των θαλασσίων διαδρομών. Οι αεροπορικές μεταφορές επιβατών δεν είχαν ακόμα κυριαρχήσει. Έτσι ξένοι και Έλληνες επιβάτες που κατέφταναν από το εξωτερικό ή προορίζονταν να αναχωρήσουν από το λιμάνι του Πειραιά -την κύρια πύλη εισόδου-εξόδου της χώρας- ήταν αναγκασμένοι να ζήσουν μια πραγματική περιπέτεια, αναμένοντας την διενέργεια του απαιτούμενου τελωνειακού ελέγχου των αποσκευών τους. Τους χειμώνες παρέμεναν εκτεθειμένοι στο κρύο και στη βροχή, ενώ τα καλοκαίρια ψήνονταν κάτω από τον ήλιο.  

Το νεόδμητο κτήριο αποσκευών όπως παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον ημερήσιο τύπο του 1938

Κάποιες παράγκες που προορίζονταν για την αναμονή των επιβατών λειτουργούσαν σε βάρος της στοιχειώδους αξιοπρέπειας της χώρας. Τα παραπήγματα αναμονής επιβατών και ελέγχου αποσκευών που προϋπήρχαν ήταν τελείως ακατάλληλα και ενώ οι αρχές του λιμένα μόνιμα εισέπρατταν διαμαρτυρίες, κανένας δεν έκανε τίποτα για χρόνια, ώστε να αλλάξει η επικρατούσα κατάσταση. Δυστυχώς έπρεπε να μεσολαβήσει το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά για να μεταβάλλει την άσχημη εικόνα της προβλήτας.  

Το τελωνείο αποσκευών Τρούμπας σε φωτογράφιση του 1956

Στις 16 Ιουλίου του 1938 έγιναν τα εγκαίνια των νέων εγκαταστάσεων επιβατών Τελωνείου Πειραιώς από τον ίδιο τον Ιωάννη Μεταξά. Τον αγιασμό εγκαινίων είχε τελέσει ο Επίσκοπος Βρεσθένης Γερμανός, ενώ Δήμαρχος Πειραιώς ήταν ο Σωτήριος Στρατήγης.

Παρά την ονομασία τους το κτήριο δεν προορίζονταν αποκλειστικά για τελωνειακή χρήση αλλά για την γενικότερη εξυπηρέτηση των επιβατών του εξωτερικού. Το νεόδμητο κτήριο αίθουσας αποσκευών και τελωνειακών ελεγκτηρίων φιλοξενούσε όλες τις αστυνομικές, λιμενικές, τελωνειακές και τουριστικές υπηρεσίες.

Μοντέρνες αίθουσες, καλοφωτισμένες, χωριστά γραφεία ελέγχου, γραφεία τουρισμού, ελέγχου συναλλάγματος και χώροι αναμονής παραλαβής αποσκευών έδιναν τουλάχιστον μια εικόνα ευπρέπειας και πολιτισμού. 

Από την τελετή εγκαινίων της 16ης Ιουλίου 1938. Αριστερά ο Ιωάννης Μεταξάς συνοδευόμενος από μέλη της κυβέρνησης κατά την διάρκεια του Αγιασμού.

Εκείνο που έκανε πραγματικά εντύπωση ήταν η κύρια αίθουσα αναμονής (μπαρ) των επιβατών στην οποία εκτός της ύπαρξης οργανωμένου αναψυκτηρίου, υπήρχαν εφημερίδες, περιοδικά και λευκώματα με τοπία και αρχαιότητες της Ελλάδας, ώστε οι επιβάτες να απασχολούνται μέχρι να ολοκληρωθεί ο τελωνειακός έλεγχος. Η αίθουσα αυτή περιμετρικά ήταν διακοσμημένη με εικόνες της κλασικής και της βυζαντινής εποχής. 

Το κτήριο υπέστη μεγάλες καταστροφές κατά τους βομβαρδισμούς του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, ωστόσο ως εκ θαύματος διασώθηκε. 

Μεταπολεμικά επισκευάστηκε εκ θεμελίων, διατηρώντας όμως την αρχική του μορφή. Μεγάλα έργα αναπλάσεως έγιναν το 1956 όταν παράλληλα ξεκίνησε το έργο της κατεδάφισης του καταφυγίου από μπετόν που είχαν κατασκευάσει οι Γερμανοί κατά την διάρκεια της κατοχής δίπλα ακριβώς από το κτήριο επιβατών. Το καταφύγιο αυτό δεν ήταν ορατό, παρά μόνο η σκάλα που οδηγούσε σε αυτό. Ωστόσο και μόνο η ύπαρξή της δημιουργούσε στους διερχόμενους Πειραιώτες αισθήματα δυσαρέσκειας, ενθυμούμενοι την οδυνηρή περίοδο της γερμανικής κατοχής. Οι εργασίες καταστροφής του καταφυγίου ξεκίνησαν 14 χρόνια μετά την κατασκευή τους από τους Γερμανούς (1942). 

Σε όλη την μεταπολεμική περίοδο το κτήριο αποσκευών τελωνείου Τρούμπας αποτέλεσε κύριο θέμα επιστολικών δελταρίων και φωτογραφιών. Απεικονίστηκε πολλές φορές και το μόνο στοιχείο που υποδεικνύει τον διαφορετικό χρόνο των φωτογραφιών είναι οι θέσεις των πλοίων που βρίσκονται δεμένα στην πίσω πλευρά του.  

  

  

Δυστυχώς το κτήριο του 1938 στη σύγχρονη εποχή κατεδαφίστηκε και τη θέση του κατέλαβε ένα άλλο, για το οποίο πολλές υποσχέσεις δόθηκαν και πολλά προγράμματα εκπονήθηκαν. Ένα από αυτά υποσχόταν την εγκατάσταση σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών γραμμών ικανών να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της Ακτής Μιαούλη και των ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Τελικώς τίποτε δεν έγινε και το κτήριο αυτό αφού χρησιμοποιήθηκε ως εκδοτήριο εισιτήριων και αίθουσα αναμονής επιβατών τελικώς σήμερα στέκει έρημο, αφημένο στην τύχη στο κεντρικότερο σημείο του λιμανιού. 

Σιδερόφρακτα προστατευμένο ολόγυρα, υποτίθεται ότι διατηρεί ακέραιες τις εγκαταστάσεις του, που αναξιοποίητες μένουν προκλητικά κενές, σε μια πόλη που ασφυκτιά από έλλειψη χώρων. Στο πίσω μέρος του, φιλοξενούσε κάποτε θερινό αναψυκτήριο που μας το θυμίζουν σήμερα οι σπασμένες πινακίδες που αναγράφουν ότι η κατανάλωση δεν είναι υποχρεωτική. 

Γύρω από το εγκαταλλειμένο κτήριο η εικόνα που παρουσιάζεται είναι τριτοκοσμική. Αυτοσχέδιες κατασκευές, ράντζα κάτω από δένδρα, τέντες, καροτσάκια του σούπερ μάρκετ, δίνουν την κατάλληλη πρώτη εικόνα σε όσους φτάνουν στο λιμάνι του Πειραιά για να επιβιβαστούν σε πλοία για τα νησιά, για το ποια πόλη και ποιο λιμάνι ακριβώς επισκέπτονται, μήπως και ξεχαστούν και νομίζουν ότι βρίσκονται σε κάποιο σοβαρό ευρωπαϊκό κράτος.  

  

Οι εικόνες δεν προέρχονται από κάποια ξεχασμένη συνοικία ή κάποιο απόμακρο προάστιο του Πειραιά, αλλά από το κέντρο του μεγαλύτερου επιβατικού λιμανιού της χώρας. 
Φυσικά δεν πρόκειται για κάποια αβλεψία των δεκάδων αρμοδίων υπηρεσιών, καθώς αυτές βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής ολόγυρα, αλλά από έλλειψη ενδιαφέροντος να ασχοληθούν, καθώς το θέαμα μάλλον αφήνει αδιάφορους τους υπευθύνους. 

Οι παράγκες που τελικώς εκδιώχθηκαν το 1938 και που λειτουργούσαν σε βάρος της στοιχειώδους αξιοπρέπειας της χώρας τελικώς επέστρεψαν και η όλη εικόνα αποτελεί ντροπή για την εικόνα που εκπέμπουμε στους ξένους επισκέπτες, όταν μάλιστα σε κοντινή απόσταση αποβιβάζονται χιλιάδες επισκέπτες των κρουαζιερόπλοιων για τα οποία μάλιστα καταβάλλεται προσπάθεια να έρχονται ακόμα περισσότερα!