Το κατόρθωμα του ατμόπλοιου «Πέλοψ»

Το Ατμόπλοιο "Πέλοψ" στο λιμάνι του Πειραιά

του Στέφανου Μίλεση

Σε μια από τις πολλές απεικονίσεις επιστολικών δελταρίων (καρτ ποστάλ) αρχών του 20^ου αιώνα, υπάρχει μια φωτογραφία στην οποία δεσπόζουν με την παρουσία τους μπροστά-μπροστά, δύο καράβια εκ των οποίων το πρώτο προβάλλει το όνομά του γραμμένο με κεφαλαία γράμματα ΠΕΛΟΨ. Ωστόσο φαίνεται ότι τίποτα δεν ήταν τυχαίο στους φωτογράφους της εποχής, όταν έστρεφαν τα κλείστρα των φωτογραφικών τους μηχανών για να παγώσουν για πάντα το χρόνο, μετατρέποντας τη φθαρτή πραγματικότητα σε άφθαρτη εικόνα. 

Μια από τις πολλές ιστορίες που έχει να επιδείξει το συγκεκριμένο πλοίο, αναφέρεται, στο περιθώριο θα λέγαμε της αφήγησης άλλων σημαντικών γεγονότων, τα οποία κατέγραφε με την πένα του ο Σπύρος Μεταξάς (1897-1961) όταν συνέγραφε το έργο του με τίτλο «Ιστορία του Ελληνικού Εμπορικού Ναυτικού 1821 – 1924». Σύμφωνα με αυτήν, το θρυλικό Θωρηκτό πλοίο του στόλου μας «Αβέρωφ», βρισκόταν όταν κηρύχθηκε ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος, έξω από τα Δαρδανέλια στην κυριολεξία άνευ πυρομαχικών! 

Κι αυτό διότι το «Αβέρωφ» όταν είχε αγοραστεί από τα ναυπηγεία Ορλάνδο είχε παραδοθεί άνευ πυρομαχικών. Η σχετική παραγγελία τους έγινε τρεις μήνες μετά από την έλευση του πλοίου στην Ελλάδα. Επίσης άλλα 50 βλήματα για τα πυροβόλα μεγάλου διαμετρήματος είχαν φορτωθεί απευθείας στον «Αβέρωφ» όταν είχε μεταβεί στην Αγγλία το καλοκαίρι του 1911 για τις εορτές της Στέψεως. Όταν λοιπόν εξερράγη ο πόλεμος οι αποθήκες του ναυτικού δεν είχαν την απαιτούμενη ποσότητα πυρομαχικών που θα χρειαζόταν μια τέτοια πολεμική μονάδα που ήταν έτοιμη να εμπλακεί σε έναν πόλεμο, καθώς ήταν μάλιστα και η βασικότερη μονάδα του στόλου. 

Τα πυρομαχικά είχαν παραγγελθεί από την Αγγλία από το εργοστάσιο Φέρθ και οι πυροσωλήνες τους από το εργοστάσιο Άρμστρονγκ. Από τη μια η παράδοσή τους καθυστερούσε ενώ από την άλλη υπήρχε αδημονία καθώς ήταν σχεδόν βέβαιο ότι ο πόλεμος πλησίαζε. Όταν το Υπουργείο Ναυτικών, ζήτησε τηλεγραφικώς πληροφορίες για τις ελλείψεις των πυριτιδαποθηκών του «Αβέρωφ» η απάντηση ήταν ότι διέθεταν τα μισά ακριβώς πυρομαχικά από εκείνα που έπρεπε να διαθέτουν. 

Η σχετική αναφορά επιβεβαιώνει το γεγονός. Τα ταχυβόλα των 234 χιλ. διέθεταν 106 γομώσεις και 103 βλήματα. Τα ταχυβόλα των 190 χιλ. 387 γομώσεις και 424 βλήματα. Τέλος τα ταχυβόλα των 76 χιλ. 1.669 φυσίγγια. Το τι θα συνέβαινε εάν ο «Αβέρωφ» έμενε από πυρομαχικά δεν θέλει ιδιαίτερη ανάλυση για να γίνει κατανοητό. 

Ο πόλεμος κηρύχτηκε επίσημα στις 5 Οκτωβρίου και η κατάσταση απαιτούσε ένα ελληνικό ατμόπλοιο να μεταβεί στην Αγγλία, να φορτωθεί με πυρομαχικά και να επιστρέψει το συντομότερο δυνατόν. Τότε ανατέθηκε στο ΠΕΛΟΨ το έργο αυτό. Το 700 περίπου τόνων ελληνικό επίτακτο ατμόπλοιο έβαλε πλώρη για Αγγλία, εισήλθε στον ποταμό Τάμεση και αφού φορτώθηκε τα πυρομαχικά απέπλευσε αμέσως. Όταν όμως εξήλθε στο πέλαγος συνάντησε πρωτοφανή κακοκαιρία και αναγκάστηκε να πλεύσει στο λιμάνι του Φάλμουθ. Όταν όμως εκεί οι λιμενικές αρχές διαπίστωσαν όταν το ατμόπλοιο ήταν κατάφορτο πυρομαχικών έθεσαν ζήτημα ασφάλειας του πληθυσμού της πόλης και ζήτησαν από το ΠΕΛΟΨ να εξέλθει του λιμένος διαφορετικά θα προχωρούσαν σε κατάσχεση των πυρομαχικών! 

Ο πλοίαρχος και το πλήρωμα του ελληνικού ατμόπλοιου γνωρίζοντας την εθνική αξία του φορτίου που μετέφεραν για το πολεμικό μας ναυτικό, έλαβαν την απόφαση να βγουν στην ανοιχτή θάλασσα με όποιον καιρό κι αν έκανε. Επρόκειτο για μια γενναία απόφαση που ομόφωνα έλαβε πλοίαρχος και πλήρωμα. 

Την 22^α Οκτωβρίου φάνηκε στον κόλπο του Μούδρου το επιταγμένο για τις ανάγκες του πολέμου ΠΕΛΟΨ κατάφορτο με πυρομαχικά που προορίζονταν αποκλειστικά για το «Αβέρωφ». 

Η εμφάνισή του προκάλεσε ανακούφιση όχι μόνο στο πλήρωμα του θωρηκτού αλλά και στην ηγεσία του ναυτικού. Το βραδυκίνητο ατμόπλοιο εμφανίστηκε ως μητέρα τροφός που την κατάλληλη στιγμή εμφανίστηκε να προσφέρει φαγητό στα πεινασμένα παιδιά της. 

Στο βιβλίο «Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού 1909 – 1913» του Ιωάννου Θεοφανίδου (ΤΥΠΟΙΣ Π.Δ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ, 1923), σημειώνεται διαφορετική ημερομηνία άφιξης του ΠΕΛΟΨ στο Μούδρο της Λήμνου. Υποστηρίζεται ότι το επίτακτο ατμόπλοιο έφτασε να τροφοδοτήσει με πυρομαχικά το «Αβέρωφ» αρχές Νοεμβρίου. Ακόμα όμως κι έτσι, η προσφορά του ΠΕΛΟΨ στο ναυτικό αγώνα παραμένει σημαντική. Το μικρό ατμόπλοιο πέρασε στο περιθώριο της ιστορίας μπροστά στις ιστορικές νίκες διαμέσου των οποίων το «Αβέρωφ» εδραίωσε την ελληνική υπεροχή στη θάλασσα του Αιγαίου.  

Φυσικά η συμμετοχή ενός εμπορικού ατμόπλοιου, του ΠΕΛΟΨ, σε αποστολές κατά την περίοδο των βαλκανικών πολέμων δεν ήταν η μοναδική. Ο στόλος του εμπορικού μας ναυτικού στάθηκε επάξια δίπλα στο πολεμικό διαθέτοντας στο σύνολο 97 ατμόπλοια! 

Από αυτά τα 6 ατμόπλοια που ήταν ταχυδρομικά (ακτοπλοϊκά) έφεραν πάνω τους μάλιστα και ταχυβόλα εκτελώντας πολεμικές αποστολές όπως τα εύδρομα της εποχής. Αυτά ήταν τα «Εσπερία», «Μακεδονία», «Αρκαδία», «Μυκάλη», «Αθήναι» και το «Θεμιστοκλής». Δύο άλλα ταχυδρομικά μετασχηματίσθηκαν σε πλωτά νοσοκομεία ένα για τις ανάγκες του στρατού ξηράς και το άλλο για τις ανάγκες του πολεμικού ναυτικού. Δύο ατμόπλοια χρησιμοποιήθηκαν στη γραμμή Πειραιώς Μούδρο ως διαρκή ανθρακοφόρα του στόλου ενώ ένα ακόμα ήταν πετρελαιοφόρο. Τα υπόλοιπα ατμόπλοια του εμπορικού μας ναυτικού φορτηγά και υπερωκεάνια χρησιμοποιήθηκαν για κάθε μεταφορά υλικού ή ανδρών για τις ανάγκες των πολεμικών επιχειρήσεων. Σε όλη την διάρκεια των νικηφόρων βαλκανικών πολέμων ο πατριωτισμός και η προθυμία των κυβερνητών και των πληρωμάτων του εμπορικού μας ναυτικού άγγιζε τα όρια του ηρωισμού και είναι γεγονός ότι η προσφορά του εμπορικού ναυτικού όπως και τα διάφορα κατορθώματα των μονάδων του σπανίως αναφέρονται.

Πέρα όμως όλων αυτών θα πρέπει να αναφερθεί ότι το ατμόπλοιο "Πέλοψ" διαθέτει και μια ακόμα ιστορία συνδεδεμένη με την ιστορία του Πειραιά. Το 1891 ξέμεινε μια… αρχαία μαρμάρινος ακέραια ανάγλυφος στήλη (1,5 Χ 1,5 μ.), που είχε βρεθεί στην Βόνιτσα (Ακαρνανίας) και απεστάλη από τον ανθυπομοίραρχο, Χ. Παπαγεωργίου, με το ατμόπλοιο «Πέλοψ» της ελληνικής ατμοπλοΐας, στην Εφορεία Αρχαιοτήτων στον Πειραιά! Εικόνιζε έναν οπλίτη όρθιο, που είχε τα χέρια του τεταμένα προς τα εμπρός, και φαινόταν να κρατούσε στο δεξί του χέρι δόρυ, που έλειπε. 

Όπως έγραψε ο Γιώργος Λεκάκης σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2016 στο Πειραιόραμα ο οπλίτης που εικόνιζε η ανάγλυφη στήλη ομοίαζε με το γνωστό ανάγλυφο του Μαραθωνομάχου, του μετενεγκόντος στην πόλη των Αθηνών το άγγελμα της νίκης, και εκπνεύσαντος.   Αλλά ενώ το ακαρνανικό ανάγλυφο ήταν τέτοιας αξίας… έστεκε ξεφορτωμένο και ριγμένο στον παραλιακό βραχίονα Τζελέπη! Εκεί ακριβώς που οι ναυτικοί αποβίβασαν τον αρχαίο επιβάτη! Εκτός του κινδύνου της φθοράς, υπήρχε και ο κίνδυνος μήπως κλαπεί κάποια νύκτα. Η εφημερίς «Εφημερίς» έκανε ρεπορτάζ, γνωστοποίησε το γεγονός, ζητώντας η αστυνομία να μεταφέρει τον αρχαίο οπλίτη, τουλάχιστον, στο αστυνομικό τμήμα προς προφύλαξη «αφού η Εφορεία δεν πολυφροντίζει, φαίνεται, δια τοιαύτα αντικείμενα»! Την επομένη της γνωστοποιήσεως από την εφημερίδα, ευαισθητοποιήθηκε ο γεν. έφορος και απέστειλε ανθρώπους της Εφορείας στον Πειραιά να παραλάβουν το αρχαίο αντικείμενο τέχνης από την παραλία… Το μετέφεραν στο ενταύθα Μουσείο Αρχαιοτήτων. «Το περίεργον είναι ότι περί αυτού δεν είχεν ειδοποιηθή ούτε ο εν Πειραιεί έφορος των αρχαιοτήτων ίνα τουλάχιστον φροντίση εγκαίρως περὶ της παραλαβής του»… (βλ. εφημ. «Εφημερίς», αρ. φύλ. 259, 16 και 17.9.1891).

Διαβάστε επίσης:

Το ατμόπλοιο που λεγόταν "Άνδρος" της Νανάς Ιωαννίδου

Αναμνήσεις εκ Πειραιώς 1850 -1864. Του Μπάμπη Άννινου