Την εποχή που οι Πειραιώτες έλεγαν το νερό… νεράκι!

Ουρά για υδροληψία(Πηγή: "Ο κύκλος νερού στην Αττική γη" ΕΥΔΑΠ)

του Στέφανου Μίλεση

Ένα ζήτημα το οποίο σπανίως αναφέρεται που αφορά επίσης στην δυσκολία επιβίωσης την δύσκολη περίοδο της κατοχής, είναι και το μέγα ζήτημα του νερού! Ενώ όλοι μιλούν για τη δυσκολία εξεύρεσης φαγητού, ουδείς συνήθως αναφέρεται στο μέγα θέμα της ύδρευσης. Ήδη με την κήρυξη του πολέμου τον Οκτώβριο του 1940, η Υπηρεσία Αντιαεροπορικής αμύνης συνιστούσε αφενός να υπάρχει νερό σε καταφύγια και σε σπίτια, καθώς δεν απέκλειε διακοπές στην υδροδότηση. Ήταν πολύ πιθανό μια εναέρια επίθεση να προκαλούσε την καταστροφή των σωλήνων ύδρευσης. Έπρεπε κάθε σπίτι να φροντίσει να αποθηκεύσει εντός δοχείων και σκευών νερό. Τα παρατημένα στην άκρη Αιγινήτικα κανάτια γνωρίζουν νέες μέρες δόξας. Μέχρι το βράδυ δεν υπήρχε διαθέσιμη στάμνα προς πώληση σε μπακάλικα και άλλα μαγαζιά. 

Καΐκια εμφανίζονται να πωλούν σε προβλήτα του εμπορικού λιμένα τα ακριβοθώρητα πια Αιγινήτικα κανάτια. Οι οδηγίες επαναλαμβάνουν το νερό να αντικαθίσταται διαρκώς με φρέσκο, ώστε να μην μετατραπεί σε εστία μόλυνσης. «Εν τοιαύτη περιπτώσει δεν πρέπει να σημειωθή νευρικότης, διότι εντός χρονικού διαστήματος ολίγων ωρών δύνανται όλοι διαδοχικώς να λάβωσι δια του αγωγού το αναγκαίον δια την πλήρωσιν των δοχείων των ύδωρ» διαβεβαίωνε η αρμόδια υπηρεσία ύδρευσης. 

Παιδί υδροπωλητής στους δρόμους του Πειραιά το 1946

Όταν η γερμανική κατοχή επιβλήθηκε στην Ελλάδα κατά τα τέλη Απριλίου του 1941, ήταν περίοδος άνοιξης και έλευσης ενός ακόμα θερμού μεσογειακού καλοκαιριού. Οι Γερμανοί αμέσως μετά την εγκατάστασή τους στον Πειραιά, επέβαλλαν μέτρα στη τροφοδοσία νερού, μέτρα που μετέβαλλαν το πρώτο εκείνο κατοχικό καλοκαίρι σε ένα πραγματικό μαρτύριο. Ήδη πριν ακόμα ξεσπάσει ο πόλεμος η Κυβέρνηση του Μεταξά αντιμετώπιζε πρόβλημα με τις ποσότητες νερού που μπορούσαν να διατεθούν σε Πειραιά και Αθήνα. Κι αυτό διότι οι βροχές των τελευταίων προπολεμικών ετών ήταν πολύ κατώτερες του μέσου όρου της ετήσιας βροχόπτωσης. 

Την τελευταία προπολεμική χρονιά του 1939 η λίμνη του Μαραθώνα περιείχε 42 εκατομμύρια κυβικά νερού. Από την είσοδο των δυνάμεων κατοχής και μέχρι αυτές να αποχωρήσουν το 1944, το νερό είχε μειωθεί στη λίμνη τόσο, ώστε δεν ξεπερνούσε τα 10 εκατομμύρια κυβικά! Παρά όμως ότι επιβλήθηκαν μέτρα στην κατανάλωση του νερού, δεν επέφεραν κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Αποτέλεσμα ήταν τα μέτρα όσο περνούσε ο καιρός να σκληραίνουν. Με την υπ’  αριθμ. 17452 από 15 Μαΐου 1943 διαταγή του Γερμανικού Φρουραρχείου Πειραιά, τέθηκαν περιορισμοί στην κατανάλωση του νερού. Λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας που συνέπεσε εκείνη την εποχή, η μείωσης της στάθμης του νερού στη λίμνη του Μαραθώνα ολοένα και συνέχιζε την καθοδική της πορεία. Τότε διατάχθηκε η παροχή νερού στον Πειραιά να γίνεται τέσσερις φορές την εβδομάδα. Τις ημέρες Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο και Κυριακή από τις έξι έως τις δέκα η ώρα το πρωί, ο πληθυσμός μπορούσε να τροφοδοτείται με νερό. Παράλληλα όμως, όταν σε κάθε σπίτι η κατανάλωση του νερού ξεπερνούσε το όριο που έθετε κάθε φορά η Γερμανική Αρχή, τότε βεβαιωνόταν παράβαση, στην οποία ο «παραβάτης» όχι μόνο διωκόταν ποινικώς, αλλά και η παροχή νερού στο σπίτι τους σταματούσε οριστικά. Αυτή η τελευταία διάταξη περί επιβολής ποινής στους «παραβάτες» καθιστούσε προβληματική ακόμα και την αποθήκευση του νερού, η οποία έπρεπε να γίνεται με μέτρο και κατόπιν υπολογισμών, ώστε να μην υπερβεί το τιθέμενο όριο. 

Με την εφαρμογή και αυτής της απαγόρευσης η αποθήκευση του νερού έγινε πολύ επικίνδυνη υπόθεση, η οποία θα έπρεπε να γίνεται με μέτρο, ώστε να μην υπερβαίνει κάθε φορά το τιθέμενο όριο των Γερμανών. Για την έλλειψη νερού σαφώς και δεν έφταιγαν μόνο οι καιρικές συνθήκες και η βροχόπτωση. Ο σπουδαιότερος λόγος που συνέβαλε στη μείωση ήταν οι βομβαρδισμοί που είχαν προηγηθεί από την έναρξη του πολέμου έως την είσοδο των Γερμανών στον Πειραιά. Από υδροσωλήνες που διαλύονταν λόγω των βομβών, έτρεχαν τα νερά για ώρες ολόκληρες, σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και ημέρες, μέχρι να υπάρξει αποκατάσταση της βλάβης. 

Επισκευή αγωγού νερού 1930
(Πηγή: "Ο κύκλος νερού στην Αττική γη" ΕΥΔΑΠ)

Τα συνεργεία επισκευής των υδροσωλήνων πριν από τον πόλεμο ήταν λίγα. Έγιναν ακόμα λιγότερα από την επιστράτευση και τον πόλεμο. Αυτοί που απέμειναν να εργάζονται στα συνεργεία ήταν άνω των 55 ετών, άνδρες που δεν επιστρατεύτηκαν εξαιτίας της ηλικίας τους. Ειδικά την περίοδο από τις 6 Απριλίου του 1941 έως 27 Απριλίου του ίδιου χρόνου, από την εισβολή δηλαδή των γερμανικών στρατευμάτων μέχρι τη κατάληψη της Πρωτεύουσας και του Πειραιά, εκατοντάδες σωλήνες έτρεχαν νερό για μέρες. Τα συνεργεία δεν ήξεραν πού να πρωτοπάνε! Όταν πλησίαζαν οι Γερμανοί στην Αθήνα τα λιγοστά συνεργεία ύδρευσης διέλυσαν μπροστά στον πανικό και στη μέριμνα του κάθε υπαλλήλου να σταθεί δίπλα στην οικογένειά του. Τα νερά από τους διερρηγμένους σωλήνες στον Πειραιά κατηφόριζαν τις απότομες πλαγιές του Προφήτη Ηλία και όμοια με καταρράκτες, χύνονταν στο λιμάνι της Ζέας (Πασαλιμάνι), ενώ του λόφου της Νέας Καλλίπολης χύνονταν διαμέσου της Πειραϊκής στην ανοικτή θάλασσα. 

Επίσης, όταν οι βομβαρδισμοί προκαλούσαν εστίες φωτιάς μακριά από την παραλία, οι δυνάμεις της παθητικής άμυνας τις καταπολεμούσαν με ρίψη πόσιμου ύδατος, το οποίο εφοδιάζονταν τα πυροσβεστικά οχήματα από κρουνούς των δρόμων ή από δημόσια σημεία υδροληψίας. Αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης διαρροής τεράστιας ποσότητας υδάτων για μεγάλα χρονικά διαστήματα ήταν τελικώς η έλευση περιορισμού κατανάλωσης. Στάμνες και κανάτια γίνονται περιζήτητα και τα καΐκια έρχονται κατάφορτα από την Αίγινα και άλλα μέρη για να τα πωλήσουν κατά μήκος του λιμανιού ή και στον όρμο της Ζέας. Κάθε νοικοκυρά ήταν αναγκασμένη να κρατάει τεφτέρι νερού. Υπολογίζει το τιθέμενο από τους Γερμανούς όριο, τον αριθμό των μελών της οικογενείας της  και σπεύδει να συλλέξει την ποσότητα του νερού που υπολογίζεται ότι θα χρειαστεί. 

Διανομή νερού στη γειτονιά 1933(Πηγή: "Ο κύκλος νερού στην Αττική γη" ΕΥΔΑΠ)

Από την άλλη πλευρά τα στρατεύματα κατοχής σε καμία περίπτωση δεν έδειχναν να περιορίζουν στο ελάχιστο την κατανάλωση, αντίθετα θα λέγαμε ότι είχαν επιδοθεί σε μια πρωτοφανή κατασπατάληση του πολύτιμου νερού. Τα κατοχικά καλοκαίρια που ο κόσμος υπέφερε από τη ζέστη και το νερό υπό περιορισμό, οι Γερμανοί με θρασύτητα έπλεναν τα οχήματά τους, τις μηχανές τους ακόμη και τα ιστιοπλοϊκά τους σκάφη που με περίσσια φροντίδα και περιποίηση διατηρούσαν στον Ναυτικό Όμιλο στο Τουρκολίμανο. Για κάποιο άγνωστο λόγο, έδειχναν μεγάλη ευαισθησία στα οχήματά τους που έπρεπε να λάμπουν διαρκώς. Η μοναδική περίπτωση που θα μπορούσε ίσως να διακόψει το πλύσιμο των οχημάτων τους ήταν η δίψα ενός σκύλου. Διότι μετά το οχήματά τους, δεύτεροι στη λίστα της ευαισθησίας τους έρχονταν οι σκύλοι! Έστρεφαν τη μάνικα νερού προς ένα σκύλο που έβλεπαν να περιφέρεται με τη γλώσσα έξω και που αναζητούσε λίγο νερό μέσα στην κάψα του καλοκαιριού, παρά σε Ελληνόπουλο που με την ίδια αγωνία αποζητούσε λίγη δροσιά. 

Και μια που αναφερόμαστε στη δροσιά που επιζητεί κανείς μέσα στην κάψα του καλοκαιριού, οι Πειραιώτες θα μπορούσαμε να πούμε ότι στάθηκαν κάπως πιο τυχεροί από τους Αθηναίους, μοναχά στην εγγύτητα της θάλασσας. Δεν δίσταζαν τα καλοκαίρια να βουτήξουν σε συγκεκριμένα σημεία –ελάχιστα- που επιτρέπονταν για να δροσιστούν. Ένα από τα επιτρεπτά σημεία ήταν ο όρμος της Φρεαττύδας με τις ξύλινες καμπίνες του Κράκαρη. Διότι ακόμα και στις περισσότερες ακτές του Πειραιά οι Γερμανοί είχαν απαγορεύσει την κολύμβηση. Φοβούμενοι για σαμποτάζ στο λιμάνι και στα πλοία τους είχαν εκδώσει διαταγές με τις οποίες απαγόρευαν όχι μόνο την κολύμβηση αλλά και τη διέλευση κοντά από την ακτή μετά την δύση του ηλίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα απαγόρευσης ήταν όλη η ακτογραμμή της Πειραϊκής χερσονήσου, στην οποία οι Γερμανοί είχαν κατασκευάσει πυροβολεία η προσέγγιση των οποίων απαγορευόταν, πόσο μάλλον το να κολυμπάς κάτω από αυτά! 

28 Δεκεμβρίου 1943 - Απαγόρευση διέλευσης από την Ακτή Θεμιστοκλέους (Εφημερίδα "Πρωΐα")

Ιππήλατη υδροφόρα στον Κορυδαλλό, σε χρήση την μεταπολεμική εποχή

Είναι γεγονός ότι ο Πειραιάς ιστορικά πάντα «έπασχε» από πόσιμο νερό. Τα παλαιότερα χρόνια δημόσιοι κρουνοί εξασφάλιζαν νερό στις γειτονιές, ωστόσο το κυριότερο μέσο τροφοδοσίας ήταν το περίφημο νερό Πόρου που ερχόταν με υδροφόρες στο λιμάνι. Από εκεί κάρα με τεράστια βαρέλια πάνω τους (υδροφόρες) το φόρτωναν και το διένειμαν στις συνοικίες αντί κάποιου χρηματικού ποσού. Η τροφοδοσία της πόλης με νερό του Μαραθώνα μέσω υδροσωλήνων έδωσε οριστικό τέλος στο πρόβλημα. Όμως ο εφιάλτης τροφοδοσίας νερού επέστρεψε ανάμεσα σε όλα τα άλλα δεινά με τον πόλεμο και την κατοχή που ακολούθησε.

Διαβάστε σχετικώς:

Το Ποριώτικο νερό του Πειραιά