1 Σεπτεμβρίου 1911. Η λαμπρή υποδοχή του Θωρηκτού "Αβέρωφ" στο Νέο Φάληρο.

Στις 1 Σεπτεμβρίου του 1911, ημέρα Πέμπτη, στις 17.00’ η ώρα, κατέπλευσε στο Νέο Φάληρο το νέο απόκτημα του στόλου, το Θωρηκτό «Αβέρωφ».

του Στέφανου Μίλεση

Στις 1 Σεπτεμβρίου του 1911, ημέρα Πέμπτη, στις 17.00’ η ώρα, κατέπλευσε στο Νέο Φάληρο το νέο απόκτημα του στόλου, το Θωρηκτό «Αβέρωφ». Για πρώτη φορά το νεότευκτο θωρηκτό έκανε την εμφάνισή του στα ελληνικά νερά και για αυτό πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στην παραλία του Νέου Φαλήρου για να το θαυμάσει. 

Τόσο οι φαληρικές όσο και οι Πειραϊκές ακτές κατακλύστηκαν από κόσμο καθώς δεν ήταν μόνο η περιέργεια να δουν το θωρηκτό για το οποίο τόσα πολλά είχαν διαβάσει, αλλά κυρίως διότι οι περισσότεροι Έλληνες είχαν συμμετάσχει προθύμως στους διάφορους εράνους για να συγκεντρωθούν τα εκατομμύρια των δραχμών που απαιτούνταν για να συμπληρωθεί το ποσό του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ και να πραγματοποιηθεί η αγορά του. Έτσι ο καθένας ένιωθε ότι είχε συμμετάσχει με τον τρόπο του ενεργά στην υπόθεση της απόκτησής του. 

Από την άφιξη του "Αβέρωφ"

Στην Αθήνα ο συνωστισμός στο σταθμό του «ηλεκτρικού», όσο και έναντι της Ακαδημίας όπου στάθμευαν τα Τραμ για το Νέο Φάληρο, ήταν πραγματικά πρωτόγνωρος. Η Αθήνα ερημώθηκε και οι κάτοικοί της είχαν αναπτυχθεί από νωρίς κατά μήκος της φαληρικής ακτής. Η πλαζ του Νέου Φαλήρου, τα ξενοδοχεία, η εξέδρα, ειδικά κάθε σημείο που προσέφερε σκιά καταλήφθηκε πρώτο. Ήταν πραγματικό κατόρθωμα να καταφέρει να πατήσει κανείς το ένα του πόδι στην παραλία του Φαλήρου. Στην κυριολεξία το ένα πόδι, καθώς και για τα δύο δεν επαρκούσε ο χώρος! Τα τραπεζάκια που βρίσκονταν έξω από τα καταστήματα της παραλίας, ειδικά του «Ακταίον» και του «Μέγα Ξενοδοχείου», χρησίμευαν ως αναβατόρια αφού ο κόσμος είχε ανέβει πάνω τους για να βλέπει καλύτερα. 

Ολόκληρη η αμφιθεατρική Καστέλλα είχε καλυφθεί από τα πλήθη που είχαν αναπτυχθεί στις πλαγιές της. Οι παρευρισκόμενοι ήταν τόσο ενθουσιασμένοι με το γεγονός ώστε επαναλάμβαναν μεταξύ τους 

- «Βρε αδελφέ ας γίνει νόμος να πληρώνουμε όλοι. Όχι πολύ, αλλά από μια πεντάρα την ημέρα εις το ταμείον του Στόλου. Εννοείς τότε αδελφέ!». 

Όλα τα πλοία στο λιμάνι του Πειραιά είχαν σημαιοστολιστεί και πολλά είχαν βγει έξω από το λιμάνι για την υποδοχή. Το «Πύλαρος» του Αθανασούλη κατάμεστο είχε βγει προς υποδοχή στο ανοικτό πέλαγος. Ήδη από τις δύο το μεσημέρι το «Αβέρωφ» φάνηκε στον ορίζοντα. «Νάτος, νάτος» φώναζε το πλήθος. Όμως στην πραγματικότητα μόνο καπνός φαινόταν και μόνο κατά τις τρεις η ώρα μπορούσαν να γίνουν ορατά τα πολεμικά πλοία που κατέφταναν στοιχισμένα σε γραμμές, σε μια διαίρεση ανάλογη με το μέγεθός τους. Ο Πρεσβευτής της Αγγλίας, ο Σερ Έλιοτ, παρακολουθούσε την άφιξη από την Καστέλλα προσκεκλημένος από την οικία του Μακκά. 

Η οικία Μακκά στην Καστέλλα το 1910

Ο Αξιωματικός του Ναυτικού Νικόλαος Μακκάς στον εξώστη της οικίας του στην Καστέλλα με την μοναδική θέα που παρείχε σε όσους την επισκέπτονταν. Σε αυτόν τον εξώστη βρέθηκε ο Πρεσβευτής της Αγγλίας Σερ Έλιοτ για να παρακολουθήσει την άφιξη του "Αβέρωφ" στις 1 Σεπτεμβρίου του 1911.

Το «Αβέρωφ» στο τελευταίο στάδιο της διαδρομής για την άφιξη του, απέπλευσε από την Μάλτα συνοδευόμενο από τον Ατμομυοδρόμωνα «Αλφειό» στον οποίο επέβαιναν Δόκιμοι. Ωστόσο ο «Αβέρωφ» εισήλθε στα φαληρικά ύδατα επικεφαλής μοίρας του Στόλου αποτελούμενης από το μεγαλύτερο μέρος του στόλου ήτοι από 26 πλοία. Ο Πρωθυπουργός και υπουργός Ναυτικών Ελευθέριος Βενιζέλος κατέβηκε με τον «ηλεκτρικό» στο Νέο Φάληρο για να υποδεχθεί τον «Αβέρωφ». Μετά την άφιξη του Θωρηκτού θα επιβιβαζόταν μαζί με τον Διάδοχο, το Γενικό Επιθεωρητή Ναύαρχο Λ. Τόφνελ (Lionel Grant Tufnell), για να δουν από κοντά το νέο απόκτημα και να χαιρετήσουν τον κυβερνήτη του Παύλο Κουντουριώτη. 

Πολλές μονάδες του στόλου είχαν αφιχθεί στον Πειραιά από την προηγούμενη μέρα όπως τα τορπιλοβόλα 11, 12 και 16. Το υπ΄ αριθμ. 14 τορπιλοβόλο παραλίγο να μην συμμετάσχει, καθώς κατά την πρόσδεση έξω από την προκυμαία του Δημαρχείου του Πειραιά η έλικα μπλέχτηκε σε κάβους και χρειάστηκαν δύτες για να την ελευθερώσουν.

Ένας από τους χιλιάδες που ανέμεναν την άφιξη του «Αβέρωφ» ήταν και ο λογοτέχνης Ζαχαρίας Παπαντωνίου που έγραψε σχετικά για λογαριασμό της εφημερίδας που ήταν ανταποκριτής («Εμπρός» φ. 2 Σεπτεμβρίου 1911, άρθρο με τίτλο «Από το μπαλκόνι»): 

«Ο «Αβέρωφ» έχει έρθει προ πολλής ώρας. Αναπαύεται. Ο στόλος, άσπρα παβιλλιόν, χτισμένα εις τα νερά, στέκεται εις τάξιν και του παραδίδει την θάλασσαν. Τα Θωρηκτά του Τρικούπη, τα οποία προ μιας γενεάς είχαν δεχθεί τας ίδιας τιμάς, κρύβονται εις το βάθος με μιαν μεγάλη φροντίδα να φανούν όσο ήτο δυνατόν μικρότερα. Στενεύουν, υποκορίζονται, κρύβονται, παρακαλούν να περιφρονηθούν. Από την παραλίαν, από τη στεγνήν Καστέλλαν, της οποίας η πέτρα εδασώθη αίφνης από ανθρώπους, από τα μπάνια που έγιναν θεωρεία της θαλάσσης, από τα μπαλκόνια χιλιάδες μάτια ναυπηγούν τον «Αβέρωφ». 

Μεταγενέστερη φωτογραφία (περ. 1930) με φόντο το Θωρηκτό "Αβέρωφ". Από το αρχείο του Θεόδωρου Μεταλληνού. Το γήπεδο αντισφαίρισης στο Τουρκολίμανο, κάτω ακριβώς από την Έπαυλη του Κουμουνδούρου. 

Τον ντύνουν με δέκα θώρακας, τον χύνουν εις ένα καμίνι χιλίων βαθμών, τον χτυπούν με τεράστια σφυριά, τα οποία νομίζεις πως ακούονται, τον τραβούν να μεγαλώσει και να γίνει τέρας. Εν τούτοις έχει το μέγεθός του. Είναι κατάμαυρος, βαρύς και τόσο μεγάλος ώστε να υπόσχεται. Είναι ο στόλος όλος. Οι ναύται εις το κατάστρωμά του φαίνονται μικροί και στενοί σαν απλωμένα λουριά. Ένα από τα καλά εμπορικά πλοία ελλιμενισμένο πίσω του γίνεται φελούκα. 

Προ τριάντα ετών δεν έβλεπε κανείς «Αβέρωφ» ούτε στον ύπνο του.  Σήμερα το τέρας αυτό είναι τρίτης τάξεως. Τι θα είναι εις είκοσι χρόνια; Τρέμει κανείς φανταζόμενος πώς μεγαλώνουν τα θωρηκτά και πώς περνούν οι καιροί. Και αυτό θα συλλογίζετο ο άνθρωπος εκείνος του λαού σαν κοιτάζει το πυργωμένο εις τη θάλασσα πλάσμα των ελληνικών πόθων. Του φώναζε! «Πρόσεξε μη γεράσεις». Όταν τα κανόνια χαιρετούσαν τον Διάδοχο, ένα παιχνίδι άσπρων καπνοβομβών, ένας χιονοπόλεμος. Κι όμως ουδέποτε ο καπνός είχε τόση σημασία, ποτέ δεν ήταν τόσο σημαντικός, όσο όταν έβγαινε από τα κανόνια του «Αβέρωφ». 

Το πλήθος παρακολουθούσε και τα τελευταία του κρόσσια στον αέρα. Τόσο η φυσική φεύγει, και τα πράγματα παίρνουν πολλάκις άλλη σημασία, η οποία δεν έχει καμία σχέση με το βάρος των, την ύλη των και την αλήθειά των. Εις την ηλιοφώτιστον αυτήν νασιοναλιστικήν ημέραν τα σκάφη του Φαλήρου έγιναν στόλος και ο «Αβέρωφ» εν μέσω των τορπιλικών, των οποίων αι τορπίλαι ονειρεύοντο τας συμπαγείς λαγόνας μεγάλων τεράτων της θαλάσσης, υπήρξε μια εορτή. Τρεις ώρες οι Έλληνες τον κοίταζαν αυτόν, τον καθεδρικό ναό της μικράς πόλεως που εκτίσθη χθες εις την θάλασσα. Εις το βάθος περνούσε κάποτε με το πανί της, σαν μεγάλο ροδόφυλλο υπό τον δύοντα ήλιο μια πτωχή ψαροπούλα… η ειρήνη.»

Στον «Αβέρωφ» έφτασαν να τον πλησιάσουν για να τον αγγίξουν ή να τον δουν από κοντά εκτός από εκατοντάδες λέμβοι, πλοία και πλοιάρια, ακόμα και κολυμβητές από την πλαζ του Νέου Φαλήρου. Από αυτούς όμως μόνο ένας κατάφερε να διανύσει τη μεγάλη απόσταση που χώριζε τα λουτρά από το πλοίο. Το «Αβέρωφ» έδωσε την εντύπωση σε όλο τον κόσμο μιας πρωτότυπης κομψότητας που δεν την είχαν τα θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσες» και «Ψαρά». Αυτή η αρμονία των γραμμών του αποδόθηκε στον ιταλικό σχεδιασμό του. Ανάμεσα στα πλήθη ξεχώριζε από τα κόκκινα φέσια ένας όμιλος από τους υπόδουλους Έλληνες της Ιωνίας που έχοντας μάθει για την άφιξη του «Αβέρωφ» είχαν αποφασίσει να το δουν από κοντά. Δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν βεβαίως και τα απρόοπτα! 

Εκτός των κλεφτών που είχαν την τιμητική τους καθώς πάνω στο συνωστισμό εύρισκαν την ευκαιρία να απαλλάξουν κάποιους από τα χρήματα που έφεραν πάνω τους, επεισόδια παραλίγο να σημειωθούν όταν ένας γνωστός τύπος της εποχής, ο Βδελλόπουλος, αποπειράθηκε να εκφωνήσει λόγο. Ο Βδελλόπουλος ήταν γνωστός στους Αθηναίους καθώς όπου συναντούσε συγκεντρωμένο πλήθος ανέβαινε πάνω σε μια καρέκλα και έβγαζε λόγο με θέματα κυρίως θρησκευτικά. Μιλούσε για τη σωτηρία του κόσμου και τα θανάσιμα αμαρτήματα του ανθρώπου. Κάποιοι υποστηρικτές του φρόντιζαν πάντα να δημιουργούν έναν κύκλο γύρω του. Όμως το συγκεντρωμένο πλήθος για την υποδοχή του "Αβέρωφ" δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα εκείνη τη στιγμή κι έτσι παρά τα σπρωξίματα και την ένταση ο Βδελλόπουλος απομακρύνθηκε. 

Η εξέδρα του Νέου Φαλήρου

Καθώς για τα κατορθώματα του θρυλικού "Αβέρωφ" έχουν γραφτεί πολλά θεωρώ πως ένα όνομα που έμεινε στο περιθώριο της ιστορίας είναι αυτό της Μελπομένης Αυγερινού. Υπήρξε εκείνη που με τις παρακινήσεις της ώθησε τον μεγάλο εθνικό μας ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ να αναλάβει τη ναυπήγηση του θρυλικού μας θωρηκτού. 

Καταγόμενη από τις οικογένειες Βαλσαμάκη και Τυπάλδου από την Κεφαλλονιά διακατεχόταν από ιδιαίτερη ευαισθησία στα εθνικά μας θέματα καθώς οι οικογένειές της είχαν δώσει πολλά την περίοδο των αγώνων της ανεξαρτησίας. Στη συνέχεια παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Αυγερινό που είχε διοριστεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου διευθυντής της Ρωσικής ατμοπλοΐας. Εκεί μέσω του συζύγου της ήρθε σε επαφή με τον Γεώργιο Αβέρωφ ο οποίος την εκτιμούσε βαθύτατα. Μαζί έκαναν πολύωρες συζητήσεις επί εθνικών θεμάτων καθώς και οι δύο ένιωθαν βαθιά απογοήτευση από την ήττα του πολέμου του 1897. Και οι δύο είχαν έντονη την επιθυμία να αναστυλωθεί το εθνικό γόητρο. 

Η Αυγερινού τότε του πρότεινε να επιδοτήσει την αγορά ενός εκπαιδευτικού πλοίου, μιας πλωτής ναυτικής σχολής. Ο Αβέρωφ όμως ένεκα της ήττας αυτής ήταν τελείως απογοητευμένος και δεν ήθελε να ακούει τίποτα ειδικά περί στόλου. Επαναλάμβανε διαρκώς στην Αυγερινού τη φράση «και τα λίγα πλοία που έχουμε, πρέπει να τα κάψουμε».

Η Αυγερινού ωστόσο διέκρινε ότι η άρνησή του οφειλόταν στον πατριωτισμό του και ότι ήταν παροδική. Επέμενε επί ημέρες και για πολλές ώρες μέχρι που κάποια στιγμή έλαβε την διαβεβαίωση ότι θα περιελάμβανε στην διαθήκη του κληροδότημα υπέρ του Εθνικού Στόλου. Όταν πέθανε ο Αβέρωφ όντως είχε προβλέψει στην διαθήκη του κληροδότημα για το «πλοίον σχολής». 

Απόσπασμα από το βιβλίο της Μελπομένης Αυγερινού "Γραφέντα επί τη βάσει λεπτομερούς μελέτης και προσωπικής πείρας των Μακεδονικών πραγμάτων από 1898 - 1912"

Έγινε μέχρι και συζήτηση στη βουλή για το τι ακριβώς εννοούσε ο Αβέρωφ. Υπήρξε επιστολή της Αυγερινού από τη Θεσσαλονίκη προς τον Υπουργό Ναυτικών που εξηγούσε ότι πρόθεση του Αβέρωφ ήταν να ενισχύσει το ναυτικό και ότι εκείνη του είχε προτείνει συγκεκριμένο είδος πλοίου, γεγονός όμως που δεν ήθελε να γίνει αιτία να μην αξιοποιηθεί η διαθήκη όπως έπρεπε. Έτσι ο Υπουργός Ναυτικών αποφάσισε τότε να ιδρυθεί Ταμείο Στόλου το οποίο θα ξεκινούσε με βάση το ποσό της δωρεάς του Αβέρωφ και που αποτέλεσαν το κύριο οικονομικό σώμα της κατασκευής του. Η Αυγερινού μια αγνή πατριώτισσα από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, έζησε Θεσσαλονίκη και ύστερα Αθήνα. Στη Θεσσαλονίκη εργάστηκε υπέρ του Μακεδονικού αγώνα και το 1914 έγραψε και ένα βιβλίο για τον Μακεδονικό Αγώνα.

Διαβάστε σχετικά:

Το κατόρθωμα του ατμόπλοιου «Πέλοψ»