«Η ξανθούλα της Φρεαττύδας». Το ρομάντζο που κατέγραψε ένα κοινωνικό φαινόμενο.

Οι δύο ερωτευμένοι νέοι σε φωτογραφική αναπαράσταση του 1908, σε μια από τις περιπλανήσεις τους σε Φρεαττύδα και Πειραϊκή.

του Στέφανου Μίλεση

Ο λογοτέχνης Νίκος Σκεντέρης συγγράφει το 1932 ένα ρομάντζο με τίτλο «Η ξανθούλα της Φρεαττύδας». Περιγράφει έναν έρωτα που γεννήθηκε και εξελίχθηκε στην μαγευτική Φρεαττύδα, ο οποίος τελείωσε άδοξα και οδήγησε την Ελπινίκη –αυτή ήταν η ξανθούλα της Φρεαττύδας- στο να αυτοκτονήσει πηδώντας από τα βράχια της πειραϊκής στη θάλασσα. 

Ο Νίκος Σκεντέρης αυτό που στην ουσία περιγράφει είναι μια πραγματικότητα που συνέβαινε στην ερημική ακόμα Φρεαττύδα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου. Η Φρεαττύδα με την ακροθαλασσιά, προσέφερε μαγευτικές στιγμές στους ερωτευμένους  νέους, που κάθονταν χειμώνα – καλοκαίρι στα βράχια της, σχεδιάζονταν τη μελλοντική τους ζωή, που δυστυχώς όμως τις περισσότερες φορές έμενε στα σχέδια… Η Φρεαττύδα αποτελούσε τον πρώτο τόπο επιλογής αυτοκτονιών και δεκάδες εκατοντάδες νέοι και νέες έχασαν τις ζωές τους ή αποπειράθηκαν να δώσουν τέλος στο μαρτύριο της απόρριψης ή του έρωτα άνευ ανταπόκρισης. Ο Σκεντέρης στην περίπτωση του έργου «Η ξανθούλα της Φρεαττύδας» φαίνεται να αναφέρεται σε πραγματικό περιστατικό που έλαβε χώρα την περίοδο 1908 – 1909, πιθανότατα αλλάζοντας κάποια από τα ονόματα των αληθινών πρωταγωνιστών της τραγωδίας. Την ίδια περίοδο οι εφημερίδες πάντως καταγράφουν πλήθος αυτοκτονιών ερωτευμένων νέων και νεανίδων στην Φρεαττύδα. Το φαινόμενο τείνει να λάβει στις αρχές του 20ους αιώνα, φαινόμενο επιδημίας!



Στο έργο «Η ξανθούλα της Φρεαττύδας» που ο Σκεντέρης εκδίδει το 1932, μας μεταφέρει στο 1908 στην Φρεαττύδα. Μας παρέχει σπουδαίες πληροφορίες σχετικά με την περιοχή. Συχνά κάνει χρονικές συγκρίσεις του 1908 με την δική του σύγχρονη εποχή, του 1932. Στην Φρεαττύδα του 1908, σε αυτήν την δροσολουσμένη ακρούλα της Πειραϊκής, δεν υπήρχε καμιά συγκοινωνία, ούτε τραμ, ούτε αυτοκίνητα. Λίγα σπιτάκια ολόασπρα μέσα στον ασβέστη και η επιβλητική έπαυλη του Σκουλούδη που το 1932 βρισκόταν εκεί το τέρμα του τραμ. Ο διαβάτης που αποφάσιζε να οδοιπορήσει παραλιακά, άκρη στην απότομη και βραχώδη ακτή και μάλιστα κατά το δειλινό, θα έμενε έκθαμβος από ένα υπέροχο θέαμα, τη θαυμαστή δύση του ήλιου με τα δεκάδες χρώματα του ουρανού, που μόνο από την Πειραϊκή απεικονίζεται με τόσο εξαίσιο τρόπο.

Η έρημη ακόμα Πειραϊκή του 1930 με τον όρμο του Τηλεγράφου αριστερά.


Για τα ηλιοβασιλέματα της Πειραϊκής άλλωστε έχουν αναφερθεί δεκάδες άλλοι Πειραιώτες λογοτέχνες. Πρωταγωνιστής της ιστορίας ήταν ο Ιάσονας Κέρκης, αθλητής του Ομίλου Φιλάθλων Πειραιώς (πρόγονος του Ολυμπιακού) που του άρεσε να ρεμβάζει στη μοναξιά της παραλιακής ακτής. Από δεκατεσσάρων ετών είχε μπει στο γυμναστήριο και τα καλύτερά του χρόνια τα είχε αφιερώσει στην ιδέα της γυμναστικής. Σχολείο, γυμναστήριο και στο γραφείο του πατέρα του. Ανάμεσα σε αυτά πήγαινε και στον Όμιλο Ερετών για κωπηλασία, όπως και για κολύμπι που συνήθιζε αρκετά συχνά να κάνει στον όρμο της Φρεαττύδας. Από την μικρή πλατεία της Φρεαττύδας (εκεί που σήμερα βρίσκεται η προτομή του Λάμπρου Πορφύρα) ξεκινούσε ένας πλατύς δρόμος που ανέβαινε και έφτανε μέχρι την οδό Σαχτούρη, από όπου διερχόταν το τραμ 17. Ο Σκεντέρης περιγράφει την οδό Φρεαττύδος που όπως και σήμερα ξεκινά από την Φρεαττύδα και φτάνει ψηλά στην Πηγάδα στην Λεωφόρο Σαχτούρη. 

Η έπαυλη Σκουλούδη την μεταπολεμική εποχή. 


Το 1932, εάν κάποιος περπατούσε τον δρόμο αυτό για να βγει στην οδό Σαχτούρη, στα δεξιά του θα συναντούσε μια μάντρα με μια παλαιά πράσινη ξύλινη πόρτα. Μέσα στην μάντρα αυτή υπήρχε ένα οικόπεδο όπου φύτρωναν μόνο χορτάρια και μερικές πιπεριές. Οι τοίχοι της μάντρας μισογκρεμισμένοι και η πόρτα σε κακά χάλια. Αυτή η μάντρα όμως φιλοξενούσε το 1908 ένα καλοφτιαγμένο γυμναστήριο. Ήταν το γυμναστήριο και έδρα του Ομίλου Φιλάθλων Πειραιώς (συνεπώς προκύπτει ότι ο Όμιλος ήταν καθαρά ένα αθλητικό σωματείο της Φρεαττύδας). Έπειτα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1906 (εννοεί την Μεσολυμπιάδα), δόθηκε μεγάλη ώθηση στον αθλητισμό. Τότε μια ομάδα από αθλητές και φιλάθλους, υπερπηδώντας πολλά εμπόδια κατάφεραν να δημιουργήσουν έναν στίβο στον οποίο κάθε απόγευμα γέμιζε από εφήβους Φρεαττυδιώτες αθλητές. 

Το 1908 διοργανώνονταν μεγάλοι Πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες, στους οποίους ο Όμιλος Φιλάθλων θα λάμβανε μέρος. Για αυτό και η προπόνηση στον στίβο της οδού Φρεαττύδας είχε λάβει το χαρακτήρα εντατικής προσπάθειας. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας ο Ιάσονας ήταν μοναχογιός και ο πατέρας του είχε εργοστάσιο χρωματουργίας μεταξύ Φαλήρου και Πειραιά. Στον Πειραιά στην οδό Μακράς Στοάς διατηρούσαν το γραφείο της επιχείρησης (σημερινή οδό Γούναρη). Ο Ιάσονας εκεί στα βράχια της Φρεαττύδας γνώρισε μια όμορφη ξανθιά κοπέλα, την Ελπινίκη, την οποία ερωτεύθηκε. Έδιναν για καιρό ραντεβού σε διάφορα σημεία της ακτής. Κατά τους περιπάτους τους έχουμε την ευκαιρία της περιγραφής της ερημικής πειραϊκής του 1908. Βάδιζαν τον παράλιο δρόμο περνώντας μια μεγάλη καμπή που παλαιότερα λεγόταν όρμος Λουβιάρη (σημερινό όρμο Σκαφάκι), σήμερα δε (εννοεί το 1932) ο Σκεντέρης περιγράφει ότι οικοδομείται από τους πρόσφυγες η Νέα Καλλίπολη. 

Ο Ιάσονας οδηγούσε μια μοτοσυκλέτα με την οποία συχνά πήγαινε στην εκκλησία «Ρόδον το Αμάραντον». Το 1908 ήταν ένα μικρό ξωκλήσι κοντά στην ναυτική σχολή των δοκίμων με μερικά σπιτάκια γύρω. Το 1932 ήταν ολόκληρο χωριό ενωμένο σχεδόν με τον Πειραιά. Ο Ιάσονας –όπως μας περιγράφει ο Σκεντέρης- οδηγούσε την μοτοσυκλέτα του με μικρή ταχύτητα, διότι ο παραλιακός δρόμος μετά τη θέση Λουβιάρη, ήταν δύσκολος με απανωτές στροφές. Το μικρό γραφικό εκκλησάκι απείχε μόλις πενήντα μέτρα από τον λεγόμενο όρμο του Τηλεγράφου. Εκεί στον όρμο άφηναν την μηχανή κι ύστερα με τα πόδια έπιαναν έναν μικρό ανήφορο και έφταναν στο εκκλησάκι. Το 1908 οι επισκέπτες της εκκλησίας συναντούσαν συνήθως μια γριά εκκλησάρισσα κι έναν παπά γεροντάκος. Ο κόσμος επισκεπτόταν το μικρό ξωκλήσι για να ασπαστεί την εικόνα της Θεοτόκου «Ρόδον το Αμάραντον», στην οποία ήταν αφιερωμένο το ξωκλήσι. 

Η τραγωδία της ανατίναξης του Αντιτορπιλικού "Λέων" στην Ακτή Ξαβερίου την 22α Δεκεμβρίου 1921, προκαλεί τόσο μεγάλη οδύνη στους Πειραιώτες που ο Πειραιώτης λογοτέχνης Νίκος Σκεντέρης στις αρχές της δεκαετίας του '30 γράφει σχετικό ρομάντζο με τίτλο "Ρόδον το Αμάραντον". "Ένας μεγάλος πειραϊκός έρωτας που σβήνει με την ανατίναξη του αντιτορπιλικού Λέοντα στην Ακτή Ξαβερίου" όπως αναφέρει και το σχετικό έντυπο.


Μια άλλη συνήθεια που είχαν ήταν με βαρκάκι να κωπηλατούν από τον Όμιλο Ερετών στο Πασαλιμάνι μέχρι τον όρμο της Φρεαττύδας. Πιο μεγάλη διαδρομή ήταν όταν αποφάσιζαν να τραβήξουν προς το νησάκι του Κουμουνδούρου. Αφού έκαναν τον γύρο του νησιού προχώρησαν ύστερα για τον μικρό όρμο του Τουρκολίμανου. Στη συνέχεια της ιστορίας ο Ιάσονας θα κληθεί να υπηρετήσει τη θητεία του στο πολεμικό ναυτικό. Σε ένα ταξίδι με πλοίο για το Λίβερπουλ με κάποια αποστολή του πολεμικού ναυτικού βρίσκεται εξοδούχος να διασκεδάζει με μια παρέα από Έλληνες και Άγγλους ναύτες που πήγαν εκδρομή για διασκέδαση με δύο μοτοσυκλέτες. Ενεπλάκησαν σε τροχαίο δυστύχημα από το οποίο ο Ιάσονας, ύστερα από δύο μέρες εγκεφαλικής αιμορραγίας, έχασε την ζωή του. Το ταριχευμένο πτώμα του Ιάσονα έφτασε στον Πειραιά που μέσα σε θρήνο και οδυρμό οι Φρεαττυδιώτες έκλαψαν για τον χαμένο νέο. Ο Δήμαρχος με το Δημοτικό Συμβούλιο, όλα τα μέλη του Ομίλου Φιλάθλων Πειραιώς, με τον Πρόεδρο επί κεφαλής παρακολούθησαν την κηδεία. Ο ωραίος αθλητής δεν υπήρχε πια. Η κηδεία του έγινε στο πρώτο κοιμητήριο της πόλης στον Άγιο Διονύσιο (ο συγγραφέας διευκρινίζει ότι το νέο κοιμητήριο της Αναστάσεως ξεκίνησε την λειτουργία του μετά το 1914). 




Η Ελπινίκη που ακόμα δεν είχε πληροφορηθεί για τον απροσδόκητο θάνατο του Ιάσονα, ζητούσε να μάθει το λόγο που δεν λάμβανε αποκρίσεις στις επιστολές της. Ζήτησε να συναντήσει τον καλύτερο του φίλο, τον Γιώργο Σωτηρίου, στου Ζαβορίτη στον Άγιο Βασίλειο. Εκείνος αν και γνώριζε, δεν μπόρεσε να της πει τα κακά μαντάτα, γνωρίζοντας τα αισθήματά της. Η Ελπινίκη την επομένη αγόρασε εφημερίδα όπου τελικώς αντίκρισε ολόκληρη την εικόνα του Ιάσονα με αθλητική περιβολή και τη νεκρολογία του! 

«Ο Πειραιεύς έχασε έναν λαμπρό νέο. Και η Ελλάς ένα μέλλοντα Ολυμπιονίκη». 

Η Ελπινίκη έπεσε σε βαθιά θλίψη και σταμάτησε να κυκλοφορεί. Η ίδια εφημερίδα λίγες μέρες αργότερα έγραφε: 
«Αυτοκτόνησε χθες δια λόγους αισθηματικούς ριφθείσα εκ των βράχων της Φρεαττύδος η 19ετίς Ελπινίκη Κ…». 

Άλλη εφημερίδα έγραφε:
«Αλιευτική λέμβος ανέσυρε παρά την Φρεαττύδα πτώμα νεανίδας, υποτίθεται ότι πρόκειται περί αυτοκτονίας». 

Το μέρος της ακρογιαλιάς που έπεσε η Ελπινίκη απείχε 300 βήματα από το τέρμα του Τραμ της Φρεαττύδας, όπου η ακτή ήταν απότομη με το ύψος της να φτάνει τα δεκαπέντε περίπου μέτρα από την θάλασσα. Ακόμα και σήμερα αν περπατήσει κάποιος 300 βήματα από το Αντικαρκινικό νοσοκομείο προς την Πειραϊκή, θα φτάσει σε απότομο ύψωμα όπως περιγράφει ο Σκεντέρης. 

Πρόχειρο σχέδιο του Σκεντέρη που απεικονίζει το σημείο της Πειραϊκής όπου συνέβη το μοιραίο. Απείχε 300 βήματα από την έπαυλη του Σκουλούδη.


Την αυγή δύο Φρεαττυδιώτες ψαράδες που είχαν βγει με την βάρκα τους στην ακρογιαλιά για ψάρεμα είχαν βρήκαν νεκρή την κοπέλα. Κανένα μάτι στην Φρεαττύδα δεν έμεινε αδάκρυτο. Αν ανατρέξει κάποιος στις αυτοκτονίες του 1909 στην Φρεαττύδα, είναι σίγουρο ότι θα βρει πολλές. Ίσως κάποια από αυτές να αναφέρεται στην αληθινή ιστορία του ρομάντζου. Ο Σκεντέρης μέσα από το έργο του «Η ξανθούλα της Φρεαττύδας» κατέγραψε ουσιαστικά ένα κοινωνικό φαινόμενο που δεν έλεγε να παρουσιάσει ύφεση! 

Και πού να σφίξουν οι ζέστες!...

Στην δεκαετία του 1930 οι αυτοκτονίες στον Πειραιά για αισθηματικούς λόγους λαμβάνουν εκρηκτικές διαστάσεις. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που ο Φρεαττυδιώτης λογοτέχνης αποφασίζει να γράψει ένα έργο με θέμα τις αυτοκτονίες το 1931 και να το εκδώσει τον επόμενο χρόνο. Τη χρονιά συγγραφής του ρομάντζου καταγράφονται στον Πειραιά 40 αυτοκτονίες!

Σαράντα αυτοκτονίες στον Πειραιά καταγράφηκαν μόνο για το 1931!

Από καταγραφή της αυτοκτονικής επιδημίας προέκυψε ότι οι περισσότερες συμβαίνουν την περίοδο του καλοκαιριού! 
Γράφει η εφημερίδα "ΠΑΤΡΙΣ" (φ. 25 Ιουλίου 1931):

"Εκ τούτου συμπεραίνεται ασφαλώς ότι η ζέστη επιδρά τρομερά τόσον επί του εγκεφάλου όσο και επί όλου του νευρικού συστήματος, εις τρόπον δε που να μας προκαλεί δυσφορίαν δια την ζωήν και νοσταλγίαν του θανάτου". 

Και καταλήγει ο συντάκτης του άρθρου Γ. Α. Μπουκουβάλας.

"Το λεγόμενον "και πού να σφίξουν οι ζέστες" έχει τη θέση του εδώ, ως υποδηλούν τους κινδύνους εκ της ανόδου της θερμοκρασίας".

Το 1931 από τους 40 που αυτοκτόνησαν οι 32 ήταν άνδρες και μόνο 8 γυναίκες. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο συντάκτης του άρθρου ήταν ότι οι άνδρες αποκαρδιώνονται από τη ζωή τους, προ πάντων των σκληρών οικονομικών συνθηκών ενώ οι γυναίκες ζητούν τον θάνατο μόνο από ερωτική απελπισία. 


Διαβάστε επίσης:

Ο Όρμος του Τηλεγράφου


Συνοικία Νέας Καλλίπολης Πειραιώς 




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"