Μύθοι και ιστορίες για το έθιμο του πρωταπριλιάτικου ψέματος

Η τεράστια ακρίδα που βρέθηκε ημιναρκωμένη από το χιόνι στην Μακεδονία ήταν το πρωταπριλιάτικο ψέμα της εφημερίδας "Ακρόπολις" του 1931

του Στέφανου Μίλεση

Η Πρωταπριλιά είναι καθιερωμένη ως ημέρα ψέματος με σκοπό φυσικά την πρόκληση γέλιου. Το ψέμα την ημέρα αυτή έχει την τιμητική του. Οι εκδοχές για την καθιέρωσή της συγκεκριμένης ημέρας είναι πολλές. Επικρατέστερη όλων θεωρείται η εκδοχή εκείνη που υποστηρίζει την εκκίνηση της αλιείας την Πρώτη μέρα του μήνα Απρίλη από τους κατοίκους των Ευρωπαϊκών κρατών που βρέχονται από τον Ατλαντικό ωκεανό (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Πορτογαλία κ.ο.κ.).  

Καθώς ήταν δύσκολη η αλιεία στον ανοιχτό ωκεανό τις παλαιότερες εποχές που οι αλιείς ψάρευαν με ιστιοφόρα σκάφη ήταν πραγματικά επικίνδυνη απόφαση να ανοίγονται στη θάλασσα. Πολλές βάρκες καταποντίζονταν και ψαράδες εξαφανίζονταν. Έτσι αποφασίστηκε να υπάρξει απαγόρευση αλιείας στην ανοιχτή θάλασσα και μόνο παράκτια μπορούσαν οι ψαράδες να αλιεύουν. Η απαγόρευση αυτή που στηρίχθηκε σε ένα παλιότερο έθιμο Κελτών ψαράδων, διαρκούσε μέχρι την 1η Απριλίου όπου τότε όλοι ανυπόμονα εξορμούσαν στο ανοιχτό πέλαγος για τη μεγάλη ψαριά.

Τις περισσότερες φορές οι ψαράδες -παρά τις όποιες προσδοκίες τους- επέστρεφαν στα λιμάνια με άδεια τα κοφίνια. Καθώς όμως είχαν μεταξύ τους ανταγωνισμό, αλλά και μη θέλοντας να χάσουν την εμπιστοσύνη του εμπόρου, ότι αυτοί δεν έπιασαν συγκριτικά με τους υπόλοιπους που επέστρεφαν γεμάτοι, κανείς δεν ομολογούσε την αποτυχημένη πρώτη εφόρμησή του. Κάθε ψαράς άρχιζε να διηγείται ψεύτικες ιστορίες για μεγάλες ψαριές που τους έφυγαν μέσα από τα χέρια τους από μια ξαφνική και αναπάντεχη αβαρία που έπαθαν στο σκάφος, άλλοι πάλι έλεγαν ότι είχαν πιάσει τεράστια ψαριά την οποία όμως δεν θα την προωθούσαν στον έμπορα αλλά θα την κρατούσαν για τους ίδιους. Έτσι κάθε χρόνο οι ψαράδες φαντάζονταν ολοένα και περισσότερα ψέματα με αποτέλεσμα το έθιμο αυτό να επικρατήσει σταδιακά στις παράλιες ακτές του Ατλαντικού και αργότερα και στα ηπειρωτικά μέρη. 

Το έθιμο αυτό που χρωστάει τη γέννησή του στους Ψαράδες λεγόταν αρχικά λεγόταν το "ψάρεμα του Απριλίου" που με τα χρόνια παραλλάχθηκε και έγινε «το πάθημα του Απριλίου». Άλλωστε όλοι ξέρουμε και από την ελληνική παράδοση ότι όταν οι ψαράδες περιγράφουν τα αλιευτικά τους κατορθώματα σχεδόν πάντα υπερβάλουν, με χαρακτηριστική τη σκηνή εκείνη να δείχνουν με το χέρι τους το μέγεθος του ψαριού που όταν τελικά το δει κάποιος από κοντά, διαπιστώνει ότι δεν διέθετε ούτε το μισό μήκος της περιγραφής. Ένα ευρωπαϊκό έθιμο που επικράτησε προς ενίσχυση αυτής της περιγραφής ήταν και το χάρτινο ψάρι που κρεμούσαν στην πλάτη εκείνου που ήθελαν να πειράξουν.




Η αλήθεια είναι ότι κάθε χώρα διατηρεί την δική της ιστορία σχετικά με την προέλευση της αντίστοιχης ημέρας. Μια άλλη ιστορία θέλει τον Απρίλιο να τρώνε μόνο ψάρια, σύμβολο της Σαρακοστής. Καθώς στοιχείο του χριστιανισμού είναι η αγάπη, από την πρώτη Απριλίου που ξεκινούσε η ψαροφαγία έστελναν ευχετήριες κάρτες που απεικονίζονταν ψάρια. Εξάλλου στα πρωτοχριστιανικά χρόνια η λέξη ΙΧΘΥΣ είχε να κάνει με την αναγνώριση μεταξύ χριστιανών (Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ).  
Στην Γαλλία λέγεται ότι ουδέποτε εφαρμόστηκε απαγόρευση αλιείας το Χειμώνα, αλλά τον Απρίλιο μόνο είχε απαγορευτεί το ψάρεμα με σκοπό την αναπαραγωγή των αλιευμάτων. Έτσι οι κάτοικοι των παράκτιων περιοχών έκαναν δώρο ψεύτικα χάρτινα ψαράκια στους επαγγελματίες αλιείς για να τους θυμίσουν ότι ξεκινά η απαγόρευση. 

Στην Γαλλία ξανά μια άλλη εκδοχή για την προέλευση του εθίμου θέλει μια απόφαση το Βασιλιά Καρόλου 9ου με το Διάταγμα της 9ης Αυγούστου 1564 να μεταφέρει την πρώτη ημέρα του έτους από την 1η Απριλίου, την 1η Ιανουαρίου. Ο μύθος θέλει κάποιοι ακολουθώντας το διάταγμα να προσφέρουν δώρα κατά τη νέα ημερομηνία (1η Ιανουαρίου), ενώ κάποιοι άλλοι «κάνοντας αντίσταση» συνέχιζαν να προσφέρουν δώρα την παλαιά ημερομηνία που ήταν η 1η Απριλίου. Τα δώρα τους όμως πλέον καθώς ήταν άκαιρα προκαλούσαν γέλιο κι έτσι μετατράπηκαν σε φάρσες. 


Στην Ελλάδα το έθιμο της πρωταπριλιάς έχει επίσης καταγραφεί από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Μια ιστορία που σχετίζεται μάλιστα με το έθιμο του πρωταπριλιάτικου ψέματος έχει να κάνει με μια περιοχή κοντινή του Πειραιά. Πρόκειται για τους Τρεις Πύργους (δόθηκαν μάχες εκεί κατά τις επιχειρήσεις του 1827 στο ευρύτερο Φαληρικό πεδίο). Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατά την Πρώτη Απριλίου, τρεις γριές ξεγέλασαν έναν Αγά και του είπαν να κατέβει στην περιοχή «Τρεις Πύργοι» κατά τα μεσάνυχτα, με τρία υποζύγια για να υποδεχθεί ένα καΐκι που θα ερχόταν φορτωμένο εμπορεύματα από την Πόλη. Από το καΐκι αυτό ο Αγάς θα αγόραζε φθηνά εμπορεύματα και ήταν δήθεν μεγάλη ευκαιρία για τον ίδιο να κερδίσει. Ο Αγάς όντως πίστεψε τις γριές και έκανε ό,τι του είπαν αλλά αφού περίμενε για τρεις ώρες στην παραλία με τα τρία υποζύγια, επέστρεψε άπρακτος έχοντας τρεις σπιθαμές μούτρα! (Καμπούρογλου, Περιοδικό «Εβδομάς», 1884, σελ. 40). 

Άλλες εκδοχές θέλουν η ημέρα ψέματος να κρατά τις ρίζες της από την ελληνική αρχαιότητα και τη λατρεία της Θεάς Αφροδίτης που ήταν η Θεά του έρωτα. Θεωρούσαν τον Απρίλιο ως μήνα του ρεμβασμού, των ονείρων και του έρωτα που τις περισσότερες φορές όμως δεν οδηγεί πουθενά. Ο Απρίλιος όμως από μόνος του είναι ονειροπόλος καθώς η Άνοιξη μπαίνει, η ημέρα έχει μεγαλώσει και εμφανίζονται τα χρώματα και οι μυρωδιές της νέας εποχής. Ο άνθρωπος μπαίνει σε νέα διάθεση κάνει όνειρα, ρεμβάζει, ερωτεύεται «Η αγάπη σου είναι ψεύτικη σαν του Απριλιού το χιόνι/ όπου το ρίχνει αποβραδίς και το πρωί λιώνει!» έλεγε ένα παλαιότερο τραγούδι.

Μερίδιο στην ημέρα ψέματος είχαν και οι εφημερίδες που την πρώτη Απριλίου δημοσίευαν άλλοτε μικρά κι άλλοτε μεγάλες ειδήσεις που φυσικά ήταν ψέματα. Η εφημερίδα «Ακρόπολις» την 1η Απριλίου του 1931 στην Τρίτη της σελίδα δημοσίευσε την είδηση ότι μια τεράστια ακρίδα ανευρέθηκε ημιναρκωμένη από το χιόνι στην Μακεδονία και μεταφέρθηκε στον Εθνικό Κήπο προκειμένου να εκτεθεί σε κοινή θέα. Μάλιστα το άρθρο περιελάμβανε και τη φωτογραφία μιας τεράστιας ακρίδας την οποία κρατούσε δεμένη με λουρί ένας φύλακας. Η εξιστόρηση της ανεύρεσης καταλάμβανε σχεδόν όλη την Τρίτη σελίδα της εφημερίδας και συμπεριελάμβανε τόσες πολλές πληροφορίες, ονόματα και λεπτομέρειες που έγινε πιστευτή από πολλούς αναγνώστες.

Η πρωταπριλιάτικη ακρίδα της εφημερίδας "Ακρόπολις"


Ο σατυρικός ποιητής Κλεάνθης Τριανταφυλλίδης που είχε ταυτίσει από τους πρώτους τα ψέματα του Απριλίου με τους πολιτικούς, είχε γράψει το περιοδικό του με τίτλο "Ραμπαγάς":

«Πρωταπριλιάτικη ψευτιά
στο Έθνος Βασιλεύει
κλώσες ζεσταίνουν κλουβί αυγά
να βγάνουνε πουλιά!
Λαχταριστός Ελληνισμός
μεσ’ στη σκλαβιά δουλεύει
και τον γελά της λευτεριάς
πικρή πρωταπριλιά !
Πρωταπριλιά τα πλούτη μας
οι στόλοι και οι στρατοί μας
τα τόσα μας παράσημα
ανώφελα λιλιά
ψευτιά μες στην Κυβέρνηση
ψευτιά μες στην Αυλή μας
παντού ψηλά και χαμηλά
σωστή πρωταπριλιά»



Πηγές:
Καμπούρογλου, Περιοδικό «Εβδομάς», 1884, σελ. 40
Εφημερίδα «Ακρόπολις» φ. 1 Απριλίου 1935, σελ. 3 & 4, Α. Παπαδήμας «Η πρωταπριλιά και η… ψευδολόγος φιλολογία της».
Εφημερίδα «Ακρόπολις» φ. 1 Απριλίου 1938, σελ. 3 & 4, «Παθήματα, φάρσες και γκάφες της Πρωταπριλιάς».
Περιοδικό «Ραμπαγάς» φ. 31ης Μαρτίου 1883
  


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"