Η Καναδική ανθρωπιστική βοήθεια προς τον ελληνικό λαό (Μακένζυ Κινγκ)

του Στέφανου Μίλεση

Κατά την διάρκεια της κατοχής που ο ελληνικός λαός λιμοκτονούσε λόγω μειωμένων διατροφικών πόρων, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός μεσολαβούσε για την αποστολή βοήθειας. Για την περίπτωση της Ελλάδας ο Δ.Ε.Σ. είχε συστήσει μια μεικτή Σουηδο-Ελβετική επιτροπή που διαχειριζόταν τις αποστολές. Κανόνιζε να βρει τους διατροφικούς πόρους, τα μέσα μεταφοράς και οργάνωνε τέλος την αποστολή και διανομή στην κατακτημένη χώρα. 

Οι Γερμανοί δεν επέτρεπαν να γίνει γνωστό το ποιος τροφοδοτούσε την επιτροπή αυτή με τα πολύτιμα φορτία ζωής. Το μόνο που γινόταν γνωστό ήταν ότι ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός έστελνε περιοδικά φορτία βοηθείας. Τίποτα άλλο! Αυτού του είδους οι βοήθειες δεν ήταν εύκολο ούτε να συγκεντρωθούν, ούτε να αποσταλούν σε μια κατακτημένη χώρα. Έπρεπε να μεσολαβήσουν κυβερνήσεις, οργανώσεις, επιτροπές και ιδιώτες εθελοντές αλλά και πάλι δεν ήταν απολύτως σίγουρο ότι οι αποστολές θα έφταναν στον προορισμό τους καθώς περαιώνονταν δια θαλάσσης όπου πολεμικά πλοία, νάρκες, υποβρύχια, αεροπλάνα επιπρόσθετα των φυσικών κινδύνων της ναυσιπλοΐας καραδοκούσαν σε κάθε ναυτικό μίλι για να σπείρουν τον όλεθρο στα πλοία μεταφοράς. 

Το Σουηδικό πλοίο SICILIA φορτώνεται με Καναδικό Σιτάρι με προορισμό τον Ελληνικό λαό
(Πηγή: http://politismosmuseum.org/)

Τα σουηδικά πλοία παρά τους τεράστιους σταυρούς του Ερυθρού Σταυρού με τα οποία ήταν μαρκαρισμένα που διακρίνονταν έντονα καθώς τα πλοία ήταν συνήθως λευκά, αποτελούσαν συχνά στόχο τόσο από τους Γερμανούς όσο και τους συμμάχους. Από το χαρακτηριστικό αυτό άσπρο χρώμα τους απέκτησαν και την ονομασία ως "Λευκά πλοία", δηλώνοντας ταυτόχρονα εκτός από το χρώμα τους και την ουδετερότητά τους. Ήταν συχνό φαινόμενο οι Βρετανοί ή οι Γερμανοί ως διοίκηση να επιτρέπουν την διέλευση των πλοίων βοηθείας, ωστόσο αυτά στη συνέχεια να καταβυθίζονται. Η γενναιότητα των πληρωμάτων καθώς και η απόφαση της Σουηδικής κυβέρνησης να επιτρέψει στα πλοία της -παρά την ουδετερότητά της- την πραγματοποίηση αυτής της προσπάθειας αποτελεί ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο.  

Το Σουηδικό πλοίο Pedro Christophersen φορτωμένο με Καναδική βοήθεια στον Πειραιά 

Οι Γερμανοί κατά την διάρκεια της κατοχής άφηναν να διαρρεύσει η πληροφορία, ότι τα πλοία που εκτελούσαν τα δρομολόγια ζωής προς τον δοκιμαζόμενο ελληνικό λαό, ήταν φορτωμένα με σιτάρι από την Αργεντινή, άλλοτε με σκουμπριά από τις Σκανδιναβικές χώρες ή γάλα από την Ελβετία. Και μέχρι την απελευθέρωση τους περισσότερους Έλληνες αυτή η εντύπωση είχε δημιουργηθεί, ότι μόνο από ουδέτερες χώρες προερχόταν η βοήθεια. Ωστόσο μετά το πέρας της κατοχής άρχισε να γίνεται γνωστή η πραγματικότητα. Μέχρι την απελευθέρωση είχαν αποσταλεί συνολικά 421 χιλιάδες τόνοι σιταριού ως προσφορά του Καναδικού λαού για την Ελλάδα. Η Αργεντινή είχε αποστείλει στην Ελλάδα επίσης βοήθεια σε σιτάρι, το οποίο όμως δεν ξεπερνούσε τους 50 χιλιάδες τόνους. Οι Γερμανοί δεν γνωστοποιούσαν ότι το σιτάρι που έφτανε με τα πλοία ήταν Καναδικό, καθώς ο Καναδάς αποτελούσε για αυτούς μια εχθρική χώρα. Προτίμησαν λοιπόν να προωθήσουν την ιδέα της βοήθειας από την Αργεντινή που τότε ακόμα ήταν ουδέτερη. 

Φορτία Καναδικής βοήθειας
(Από το βιβλίο του Νίκου Βλαχόπουλου "Ν.Α.Τ. - Πώς και γιατί φτάσαμε στην χρεωκοπία")

Το Σουηδικό πλοίο Stureborg χτυπήθηκε από δύο ιταλικά αεροπλάνα κατά το ταξίδι του από τον Πειραιά προς τη Χάιφα. 

Η GWRA συντονίζει την πρόταση σε συνεργασία με το Καναδικό Ταμείο Ανακούφισης Πολέμου. οι αποστολές τροφίμων - ειδικά το σιτάρι - προέρχονταν σε μεγάλο βαθμό από τον Καναδά. Στις 7 Αυγούστου 1942, τρία σουηδικά σκάφη που μετέφεραν 15.000 τόνους σιταριού και 50 τόνους ιατρικών ειδών έφυγαν από το Μόντρεαλ για τον Πειραιά. Οι μηνιαίες μεταφορές ακολούθησαν αμέσως μετά.

(Πηγή φωτογραφίας πάνω και κάτω: http://politismosmuseum.org/)

Canada sends relief to Greece

Το σιτάρι λοιπόν που ο ελληνικός λαός κατάφερνε μέσω των συσσιτίων να εξασφαλίσει ήταν καναδικό και καθώς η συγκεκριμένη ποικιλία αναπτύσσεται μόνο στη συγκεκριμένη περιοχή του Καναδά, κοντά στην πόλη Μανιτόμπα, η ποικιλία απέκτησε το όνομα της πόλης. Οι Έλληνες ναυτικοί που εργάζονταν αργότερα στα σιταρόπλοια όταν φόρτωναν αυτή την ποικιλία σταριού έμεινε να λένε "είμαστε φορτωμένοι Μανιτόμπα". 

Η Καναδική κυβέρνηση εκτός από σιτάρι έστειλε επίσης 446 τόνους αλίπαστα ψάρια (κυρίως σκουμπριά), που μαζί με το σιτάρι αντιπροσώπευαν αξία 16 περίπου εκατομμυρίων δολαρίων. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν 672 χιλιάδες τόνοι σούπας (σε σκόνη), 340 τόνοι μπιζέλια, 561 χιλιάδες τόνοι γάλα και άλλα σε μικρότερη ποσότητα είδη διατροφής. Η συνολική αξία της Καναδικής βοήθειας σε όλη την διάρκεια της κατοχής σε δραχμές τα 135 δισεκατομμύρια μεταπολεμικές δραχμές. 

Το σουηδικό πλοίο CAMELIA
(Από τη Μηχανή του Χρόνου)

Συσσίτιο σε σχολείο του Πειραιά 1943
(Ευαγγελίδης Ιωάννης)

Στον Καναδά εκτός του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού που συνέλεγε τρόφιμα για την αποστολή τους στην Ελλάδα, λειτουργούσε παράλληλα και ειδικό γραφείο Greek war Relief Fund (Ταμείο Ελληνικής πολεμικής Περίθαλψης) που κατάφερε να συγκεντρώσει ύστερα από εράνους μεταξύ των Καναδών πολιτών και Καναδικών οργανώσεων και σωματείων και να αποστείλει στην Ελλάδα 160 τόνους φάρμακα, 454 τόνους μουρουνέλαιου, 450 τόνοι διάφορα τρόφιμα, 3 φορτηγά καμιόνια, 640 τόνους καύσιμα και λάδια αυτοκινήτων και 10 τόνους ανταλλακτικών αυτοκινήτων για να μπορέσει να διανεμηθεί η βοήθεια από το λιμάνι του Πειραιά σε διάφορα μακρινά μέρη. Για την διανομή της βοήθειας οι Γερμανοί δεν αναλάμβαναν τη μεταφορά των προϊόντων, απλώς επέτρεπαν στα Σουηδικά πλοία του Ερυθρού Σταυρού την προσέγγιση στο λιμάνι. 

Dimitri Kessel - Αναμονή για συσσίτιο το 1945
(φωτογραφία από Θεόδωρο Μεταλληνό)

Όσο για τα σκουμπριά η διανομή τους αποφασίστηκε να γίνεται αποκλειστικά στα συσσίτια των μαθητών των δημοτικών σχολείων. Σε κάθε μαθητή διανεμόταν ένας αριθμός από φουντούκια, πλιγούρι, παρασκευάσματα από σογιάλευρο ή μισό σκουμπρί. Τα σκουμπριά τα μοίραζαν κατά προτίμηση ημέρα Σάββατο καθώς την Κυριακή τα σχολεία ήταν κλειστά και οι μαθητές στερούντο του συσσιτίου. Καθώς η διανομή συσσιτίου με σκουμπρί ήταν σπάνια, όταν τύχαινε και τα σουηδικά πλοία κατέφταναν στον Πειραιά, οι μαθητές που τα περίμεναν με ανυπομονησία τα αποκαλούσαν τα  "πλοία του σκουμπριού".

Στις 7 Φεβρουαρίου του 1944 τo WIRIL ένα από τα  "Λευκά πλοία" της Σουηδίας, φλέγεται χτυπημένο από βρετανικά αεροπλάνα στην προβλήτα της Χίου ωστόσο καταφέρνει να μην βυθιστεί. 

Το Wirel φλεγόμενο στην Χίο
(Φωτογραφία Ν. Χαβιάρα, από τη Συλλογή Γρηγόρη Σπανού)http://gak.chi.sch.gr/

Αν και το σκουμπρί της κατοχής ταυτίστηκε με τα σουηδικά πλοία που το μετέφεραν, αποτελούσε κι αυτό μέρος της Καναδικής βοήθειας. Ψυχή της "Ελληνικής Περίθαλψης" του Καναδά στάθηκαν δύο Έλληνες οι Βασίλης Αλανής και Γεώργιος Τζανετάκος. Ο Καναδικός λαός εκτός όμως από τους εράνους μέσω των οποίων αγοράζονταν τα προσφερόμενα είδη, συγκέντρωνε και ρούχα για τους Έλληνες, τα οποία στο σύνολό τους έφτασαν τους 412 τόνους!

Δίπλα σε αυτά έστειλαν και 20 χιλιάδες ζευγάρια παιδικά παπούτσια, 5 χιλιάδες κουβέρτες, μέχρι και νοσοκομειακά είδη και χειρουργικά εργαλεία. Τα πλοία με σουηδική σημαία όπως τα MANGALORE, SICILIA, FENRIS, FORMOSA, HALlAREN, AKKA, VIRGINIA, BARDALAND, EROW, STUREBORG κ.α. εκτελούσαν τέτοια δρομολόγια. Το STUREBORG βομβαρδίστηκε από τους Ιταλούς και καταβυθίστηκε εκτελώντας δρομολόγια από Πειραιά προς Χάιφα. Από τη βύθισή του χάθηκαν 21 άτομα ανάμεσά του και ο εκπρόσωπος του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Μόνο ένας Πορτογάλος ναυτικός κατάφερε να διασωθεί από το πλοίο αυτό από τον οποίο έγινε γνωστός και ο τρόπος καταβύθισης του πλοίου. 

Το "Λευκό πλοίο" ΑΚΚΑ στο λιμάνι του Πειραιά το 1944

Όμως η αγάπη αυτή του Καναδικού λαού προς την ελληνική υπόθεση δεν θα είχε εκδηλωθεί αν δεν υπήρχε ο φιλέλληνας πρωθυπουργός του Καναδά ο Γουίλιαμ Λάιον Μακένζυ Κινγκ (1874 - 1950). Αυτός πρώτος έδωσε το στίγμα για την «ελληνική εκστρατεία ζωής» μεσολαβώντας για τη ναύλωση των 14 ατμοκίνητων πλοίων που έφεραν σουηδική σημαία καθώς μόνο πλοία ουδέτερης χώρας μπορούσαν να εκτελέσουν τέτοιου είδους μεταφορές. Μεταπολεμικά αν και έγιναν γνωστές όλες αυτές οι πληροφορίες, μόνο η Ακαδημία Αθηνών τίμησε τον Μακένζυ Κίνγκ με το αριστείο της και μαζί με αυτόν και τον Καναδικό λαό στο σύνολό του. Ο κόσμος γρήγορα ξέχασε την τεράστια προσφορά του Καναδικού λαού που την περίοδο της κατοχής ευαισθητοποιήθηκε όσο κανείς άλλος. 

Ο Καναδός φιλέλληνας πρωθυπουργός Γουίλιαμ Λάιον Μακένζυ Κινγκ
(1874 - 1950)

Ο πληθυσμός του Καναδά που ως γνωστόν είναι λίγος συγκριτικά με την έκταση που καταλαμβάνει και το μέγεθος της χώρας, κατάφερε να συγκεντρώσει περισσότερα από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και το Γραφείο Πολεμικής Περιθάλψεως των Η.Π.Α μαζί! Στα ρούχα για παράδειγμα οι δύο τελευταίοι φορείς συγκέντρωσαν και απέστειλαν στην Ελλάδα 429 χιλιάδες τεμάχια ιματισμού ενώ μονάχα ο Καναδάς απέστειλε περίπου τον ίδιο αριθμό αλλά όχι σε τεμάχια αλλά σε τόνους! (412 τόνους ρούχα).  

Κάθε χρόνο στις 1 Ιουλίου ο Καναδάς γιορτάζει την επέτειο της ανεξαρτησίας του. Σε αυτή την ημερομηνία ο ελληνικός λαός τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια συνήθιζε να εκφράζει με τις θερμότερες ευχές, βρίσκοντας την ευκαιρία να εκδηλώσει την ευγνωμοσύνη του στους Καναδούς που του στάθηκαν τα μαύρα χρόνια της πείνας. Σε μια τέτοια επέτειο εορτασμού την 1 Ιουλίου του 1946 ο Δήμος Αθηναίων μετονόμασε την οδό Λυκαβηττού σε Μακένζυ Κινγκ. 

Πηγή: http://politismosmuseum.org/

Ένα χρόνο αργότερα στις 12 Νοεμβρίου 1947 ο Δήμος Πειραιά αναγνωρίζοντας  επίσης την πολύτιμη προσφορά του Καναδικού λαού και του Πρωθυπουργού του Μακένζυ Κινγκ μετονόμασε την οδό Σωτήρος Διός από το ύψος της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας (σημερινή Γρ. Λαμπράκη) έως το τέλος της στο λιμάνι σε οδό Μακένζυ Κινγκ (αρ. απόφασης Δ.Σ. 132/47). Στο πέρασμα των χρόνων ξεχάστηκε και η προσφορά του Καναδικού λαού και ο δρόμος μετονομάστηκε και τελικώς δεν έμεινε τίποτα στον Πειραιά που να μας θυμίζει ότι κάποτε ένας λαός κινητοποιήθηκε κάποτε, όχι πολλά χρόνια πριν, για μας τους Έλληνες. Αντίθετα στην Θεσσαλονίκη το 2014 έγιναν τα εγκαίνια Πάρκου του Καναδά, συνεργασία του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Καναδικής Πρεσβείας. Στο πάρκο που ορίζεται από τους δρόμους Μακένζυ Κινγκ και Αγίας Σοφίας ο γλύπτης και αρχιτέκτονας Γιώργος Παυλίδης φιλοτέχνησε γλυπτό με συμβολικό χαρακτήρα για τη φιλία των δύο λαών.