Η Ιωνίδειος Σχολή (Το σχολείο του Κωνσταντίνου Ιωνίδη - 1847)




του Στέφανου Μίλεση

Από το 1847 έως σήμερα η Ιωνίδειος έχει χαράξει ανεξίτηλα την παρουσία της σε διαφορετικές πτυχές της κοινωνικής ζωής. Εκπαίδευση, αθλητισμός, πολιτισμός, επιστήμες, τέχνες, γράμματα είναι μόνο μερικά κεφάλαια από τη συνολική προσφορά της Ιωνιδείου στην ιστορική της διαδρομή. Ένα πραγματικό πνευματικό φυτώριο που εκπαίδευσε γενιές Πειραιωτών.

Ένα από τα σχολεία του Πειραιά μα πολλαπλή και πολύτροπη δράση. Εμπνευσμένοι Καθηγητές, μαθητές που μετά την αποφοίτησή τους διέγραψαν την δική τους σταδιοδρομία, ενώ το ίδιο το σχολείο εκτός από τον εκπαιδευτικό ρόλο που εκ της αποστολής του είχε, λειτούργησε ποικιλοτρόπως  -καλύπτοντας τις μεταβαλλόμενες ανάγκες της εποχής- άλλοτε ως αποθήκη αρχαιολογικών ευρημάτων, άλλοτε ως Νοσοκομείο, ως Κέντρο επιστράτευσης, ως πρώτη βιβλιοθήκη στον Πειραιά, ως σκοπευτήριο κ.ο.κ. 

Η προσπάθεια καταγραφής της ιστορικής πορείας της Ιωνιδείου, καθίσταται ουσιαστικά ανεφάρμοστη στην έκταση μιας ανάρτησης, διότι σχολείο δεν είναι μόνο το κτήριο, είναι οι άνθρωποι που πέρασαν απ'  αυτό, οι μαθητές που κάθισαν στα θρανία, είναι εκατομμύρια μοναδικές στιγμές, σημαντικές ή ασήμαντες που συνθέτουν τη συνολική εικόνα του. Έχοντας γνώση σε κάθε περίπτωση ότι θα παραλείψω σημαντικά κεφάλαια της ιστορίας της αναλαμβάνω αυτή την προσπάθεια.

Το σήμα του σχολείου περιλαμβάνει το λιοντάρι του Πειραιά και την κουκουβάγια της εκπαίδευσης.


Ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης ή Ιπλιξής ο εύπορος αυτός άνδρας, κατέστησε το όνομά του γνωστό στον Πειραιά εξαιτίας της δωρεάς που έκανε με σκοπό την οικοδόμηση αλληλοδιδακτικού και ελληνικού σχολείου (σχολαρχείου), τα οποία χρόνια αργότερα θα λάβουν τιμής ένεκεν το όνομά του. Ο Ιωνίδης δεν έγινε προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών επειδή οικοδόμησε σχολείο στον Πειραιά, αλλά διότι όλη του τη ζωή προσέφερε ανάλογες πολλαπλές ευεργεσίες στους διάφορους τόπους όπου βρέθηκε. Βοήθησε τον Άγγλο ζωγράφο George Frederick Watts να γίνει γνωστός στα πρώτα του βήματα, όπως και άλλους ζωγράφους, τους οποίους πλήρωνε για να ζωγραφίζουν απερίσπαστοι και να μην ασχολούνται με καθημερινά ζητήματα επιβίωσης. Είχε ιδρύσει ελληνικό σχολείο στην Κωνσταντινούπολη από όπου είχε ξεκινήσει την δράση του και γενικώς επιθυμούσε να κάνει κι άλλες μεγάλες ευεργεσίες. Με τον Watts γνωρίστηκε όταν του παρήγγειλε τη φιλοτέχνηση μιας προσωπογραφίας του, προκειμένου να την στείλει στο σχολείο στην Κωνσταντινούπολη που ο ίδιος είχε αναγείρει. Καθώς ο Ιωνίδης είχε ήδη μια προσωπογραφία του φιλοτεχνημένη από άλλο ζωγράφο την οποία θεωρούσε μεγάλης αξίας, δεν ήθελε να στείλει αυτή στο σχολείο της Πόλης. Έτσι έστειλε το έργο που ήδη κατείχε στον δεκαοχτάχρονο ακόμα Watts και του παρήγγειλε να του φτιάξει ένα αντίγραφο. Όταν ο Ιωνίδης είδε το αντίγραφο που είχε φιλοτεχνήσει ο Watts, γύρισε και του είπε "θα τους στείλω το πρωτότυπο και θα κρατήσω το αντίγραφο για μένα" διακρίνοντας το μεγάλο ταλέντο του νεαρού ακόμα Άγγλου καλλιτέχνη. 

Η προσωπογραφία σε πίνακα ζωγραφικής του ευεργέτη Κωνσταντίνου Ιωνίδη ή Ιπλιξή


Ο Κωνσταντίνος Ιπλιξής γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη στις 17 Μαρτίου 1755 ανέπτυξε πολυσχιδή δραστηριότητα. Αρχικά ασχολήθηκε με το εμπόριο υφασμάτων και αργότερα επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς όπως του ναυτικού πράκτορα. Ξεκίνησε να εξάγει υφάσματα στην Αγγλία μέχρι που τελικώς μετοίκησε οριστικά στο Λονδίνο το 1827. Το 1833 ίδρυσε εκεί την εταιρεία Ionides and Company - Turkey Merchants. Έκτοτε μια νέα εποχή ξεκινούσε για τον ίδιο και την οικογένειά του.  

Ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης ήταν ένθερμος συλλέκτης πινάκων ζωγραφικής, έχοντας έντονα καλλιτεχνικά αισθήματα. Στη συλλογή των πινάκων του περιλαμβάνονταν όλοι οι μεγάλοι Άγγλοι ζωγράφοι εκτός από τον Watts που ήδη αναφέραμε. Αυτή τη συλλογή την προόριζε να την δωρίσει στην Ελλάδα. Την ίδια εποχή ένας άλλος συλλέκτης ο Στέφανος Ξένος δώρισε τους πίνακές του στο ελληνικό δημόσιο. Το κράτος δεν έδειξε τον απαιτούμενο σεβασμό στην δωρεά του Ξένου και έκλεισε τους πίνακες σε μια υπόγεια αποθήκη του Πολυτεχνείου. Τότε αποφασίστηκε ο χρωματισμός των τοίχων της αποθήκης. Ασβέστης έπεσε πάνω στα περισσότερα έργα και τα κατέστρεψε. Μόλις το πληροφορήθηκε ο Ιωνίδης προτίμησε να δωρίσει τη συλλογή του στο Αγγλικό δημόσιο. Το κληροδότημα αυτό αριθμεί 1.156 έργα τέχνης που εκτίθενται σήμερα στο βρετανικό Μουσείο Victoria and Albert Museum.  

Όλα αυτά τα καταγράφουμε για να δείξουμε ποιο μέγεθος εκπροσωπούσε ο Ιωνίδης καθώς και την αξία της επικοινωνίας του τότε Δήμαρχου Πειραιά Πέτρου Ομηρίδη Σκυλίτση όταν το 1844 απευθύνθηκε σε αυτόν και του πρότεινε να αναγείρει με δικές του δαπάνες σχολείο στον Πειραιά. Ο Ιωνίδης δεν θα δώριζε χρήματα αν πρώτα δεν εξασφάλιζε την δωρεά του. 

Η προτομή του Κωνσταντίνου Ιωνίδη (1775 - 1852) εντός του κτηριακού συγκροτήματος.
Επί της βάσης είναι χαραγμένη η ένδειξη "Διήλθεν ευεργετών"

Η απάντηση του Ιωνίδη έρχεται με τη μορφή επιστολής προς τον Ομηρίδη με ημερομηνία 21 Δεκεμβρίου 1844. Με αυτήν γνωστοποιεί  την διάθεση 30 χιλιάδων δραχμών αρκεί ο Δήμος να έβρισκε το κατάλληλο οικόπεδο για την οικοδόμηση του σχολείου. Το Δημοτικό Συμβούλιο στη συνεδρίαση της 11ης Ιανουαρίου 1845, με την υπ’ αριθ. 177 πράξη αποδέχεται εν ονόματι του Δήμου «την δωρεάν του φιλογενούς και φιλοκάλου ανδρός κ. Κωνσταντίνου Ιωνίδου και διομολογεί την προς αυτόν βαθυτάτην ευγνωμοσύνην του, εν ονόματι της πόλεως…». Στην ίδια πράξη αναφέρεται ότι ο Δήμος θα χορηγεί κάθε χρόνο για τα λειτουργικά έξοδα των σχολείων 7.000 δραχμές.

Ο Ομηρίδης φυσικά μεριμνά και για την παραχώρηση κατάλληλης έκτασης, στο 67ο οικοδομικό τετράγωνο, όπου μέχρι σήμερα βρίσκεται το σχολείο. Η οικοδόμηση ωστόσο καθυστερεί και απαιτεί δύο περίπου χρόνια. Λίγο πριν την ολοκλήρωση της ανέγερσης, στις 13 Μαΐου 1847, με νέα επιστολή του ο Ιωνίδης -που κοινοποίησε και στο δήμαρχο- ζήτησε να ενημερώνονται οι εντολοδόχοι που ο ίδιος έχει ορίσει για κάθε θέμα που αφορούσε στο σχολείο.  


Η αρχική πλάκα θεμελίωσης του παλαιού κτηρίου που διασώζεται μέχρι σήμερα και φυλάσσεται εντός του Ιωνιδείου σχολείου


Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν την 21η Μαΐου 1847 ανήμερα της εορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ημέρα ονομαστικής εορτής του δωρητή Κωνσταντίνου Ιωνίδη ενώ Δήμαρχος στα εγκαίνια ήταν ο Αντώνιος Θεοχάρης. Στην μετόπη του νέου σχολείου τοποθετήθηκε μαρμάρινη πλάκα πάνω στην οποία χαράχθηκε το εξής: "ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΔΑΠΑΝΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΓΕΝΟΥΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΙΩΝΙΔΩΝ". Ευτυχώς όταν αργότερα το κτήριο αυτό θα κατεδαφιστεί η μαρμάρινη πλάκα θα διασωθεί της καταστροφής και σήμερα φυλάσσεται εντός του σχολείου.  


Η μαρμάρινη πλάκα που τοποθετήθηκε το 1847 στη μετόπη του κτηρίου του Ιωνίδη. 

Η προτομή φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Χρήστο Ζ. Μέλλιο το 2009
ύστερα από απόφαση και με δαπάνες της 18ης σχολικής επιτροπής Δήμου Πειραιά υπό την Προεδρία του Παναγιώτη Δέγλερη. 


Στο νέο κτήριο στεγάστηκε το Αλληλοδιδακτικό (αντίστοιχο του Δημοτικού), αλλά και το Ελληνικό Σχολείο (σχολαρχείο), ενώ ο δωρητής διέθεσε ακόμα 10.000 δρχ. για τις ανάγκες του σχολείου και για τη δημιουργία βιβλιοθήκης. Ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης υπήρξε ο πρώτος μεγάλος ευεργέτης στην ιστορία του νεώτερου Πειραιά, αφού η δωρεά του προϋπήρξε οποιασδήποτε άλλης. Γι’ αυτό και το 1849 ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Πειραιά, με απόφαση της Δημοτικής Αρχής. Δίπλα στο σχολείο όμως δεν θα σταθεί μόνο ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης αλλά και η οικογένειά του.  


Στο νέο κτήριο στεγάστηκε το Αλληλοδιδακτικό (αντίστοιχο του Δημοτικού), αλλά και το Ελληνικό Σχολείο (σχολαρχείο)

Θα περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι την 26η Αυγούστου 1862, ημέρα που θα υπογραφεί το διάταγμα για την ίδρυση Γυμνασίου στον Πειραιά.  



Ακόμα και αυτή η ενέργεια πραγματώνεται ύστερα από παρέμβαση ενός άλλου φιλοπρόοδου Δημάρχου Πειραιά του Λουκά Ράλλη που μεσολάβησε στον φίλο και γνωστό του υπουργό Παιδείας Δ. Χατζίσκο. 

Στις 9 Νοεμβρίου 1862 το Γυμνάσιο Πειραιώς άρχισε να λειτουργεί με πρώτο Γυμνασιάρχη τον Χρ. Γιαννόπουλο και με 320 μαθητές. Μια από τις σπουδαίες μορφές που θα αναλάβουν καθήκοντα διευθυντή γυμνασίου αργότερα ήταν και ο Χαρίδημος Δραγάτσης πατέρας του Ιάκωβου Δραγάτση ο οποίος θα τον διαδεχθεί μάλιστα μετέπειτα στην διεύθυνση του σχολείου. Ο Ιάκωβος Δραγάτσης θα αναπτύξει παράλληλα και μεγάλη δράση στην έρευνα και διάσωση των πειραϊκών αρχαιοτήτων. Ωστόσο στους μαθητές ήταν περισσότερο γνωστός για την αυστηρότητά του. Την εποχή που διευθυντής ήταν ο Ι. Δραγάτσης το γυμνάσιο είχε 244 μαθητές.  

9 Νοεμβρίου 1862 - Αναγγελία ίδρυσης και πρώτης ημέρας λειτουργίας του Γυμνασίου Πειραιώς. Γυμνασιάρχης Χρ. Γιαννόπουλος. Ακολουθούν τα ονόματα των διδασκόντων καθηγητών. 
Μαθητές: 320 


Χρ. Γιαννόπουλος - Ο πρώτος Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Πειραιώς (1862)


Καθώς το κτήριο του Ιωνίδη δεν επαρκούσε να καλύψει και τις ανάγκες του Γυμνασίου ξεκίνησε να οικοδομείται άλλο κτήριο στο άλλο άκρο της πλατείας Κοραή στη συμβολή με την οδό Καραΐσκου το οποίο ολοκληρώθηκε το 1876. Επρόκειτο για ένα μέγαρο του Χάνσεν (στη θέση αυτή στεγάζεται σήμερα, σε άλλο φυσικά κτήριο, το Δημαρχείο Πειραιά) το οποίο χρόνια αργότερα θα στεγάσει την Επαγγελματική και Οικοκυρική Σχολή Θηλέων του Δήμου Πειραιώς. 


Οι μαθητές του Γυμνασίου Πειραιώς κατά τους σχολικούς αγώνες του 1901

Όταν το 1914 ιδρύθηκε και άλλο γυμνάσιο στον Πειραιά (το Δεύτερο Γυμνάσιο Αρρένων) το μέχρι τότε μοναδικό Γυμνάσιο στον Πειραιά θα μετονομαστεί σε Πρώτο Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιώς. Στο κτήριο της "Επαγγελματικής" (όπως γνώριζαν να το αποκαλούν οι παλαιότεροι) θα συνυπάρξουν πρώτο και δεύτερο γυμνάσιο Πειραιώς. Η ύπαρξη και δευτέρου γυμνασίου του Πειραιά θα ελαφρύνει το μαθητικό δυναμικό του Πρώτου Γυμνασίου κατά 800 περίπου μαθητές. Έτσι όταν το 1918 το Πρωτοδικείο Πειραιώς θα μεταφερθεί στο κτήριο του Χάνσεν, το Πρώτο γυμνάσιο θα επιστρέψει στο κτήριο του Ιωνίδη ενώ το Δεύτερο Γυμνάσιο θα μεταφερθεί στη συνοικία Βρυώνη στην οδό Αφεντούλη.  


Οι μαθητές του Α' Σχολαρχείου Πειραιώς το 1904 σε αναμνηστική φωτογραφία ύστερα από τη συμμετοχή τους σε αθλητικούς αγώνες.

Το σχέδιο του κτηρίου που θα οικοδομηθεί για τη στέγαση του Γυμνασίου Πειραιώς αλλά θα στεγάσει τελικώς τις υπηρεσίες του Πρωτοδικείου Πειραιώς αρχικά και την Επαγγελματική και Οικοκυρική Σχολή θηλέων του Δήμου Πειραιώς αργότερα. Στην ίδια θέση σήμερα έχει οικοδομηθεί το Δημαρχείο Πειραιώς.

Το 1932 το κτήριο του Ιωνίδη έχει συμπληρώσει 85 χρόνια ζωής! Ήταν ακατάλληλο πλέον κτηριακά για να καλύψει τις ανάγκες του σχολείου. Οι τάξεις στο παλαιό κτήριο είχαν μεταβληθεί σε πραγματικές τρώγλες. Στα παράθυρα του ισογείου λίγο πριν την κατεδάφιση είχαν τοποθετηθεί σύρματα για να μην πηδάνε από τα παράθυρα στον δρόμο οι μαθητές και το αντίστροφο. Είχε ζητήσει να εφαρμοστεί το μέτρο αυτό, γύρω στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο επιστάτης Σταύρος Κράκαρης που είχε κουραστεί να κυνηγάει τους μαθητές. Το παλαιό κτήριο κατείχε μόνο το ένα τρίτο της έκτασης του σημερινού και ο υπόλοιπος χώρος χρησιμοποιούταν ως αυλή. Εσωτερικά τα ξύλινα πατώματα ήταν φαγωμένα, μέχρι και τα θρανία είχαν γίνει ακατάλληλα καθώς οι αμέτρητες σειρές μαθητών που πέρασαν απ’ αυτά θεωρούσαν υποχρέωσή τους να χαράζουν τα ονόματά τους στην επιφάνεια τους.


Α' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιώς σε σχολική παράσταση για τον Παπαφλέσσα την 25η Μαρτίου 1928 


Και εξωτερικά όμως το αρχικό κτήριο είχε περιέλθει σε ελεεινή κατάσταση. Σοβάδες έπεφταν στην πρόσοψή του και γενικώς δεν έδινε την εικόνα που απαιτούσε να δίνει ένα σχολείο στην κεντρική πλατεία της πόλης. Οι περισσότερες φωτογραφίες απεικονίζουν το αρχικό κτήριο σε καλή κατάσταση, όχι όμως όπως ήταν λίγο πριν κατεδαφιστεί. Τα τελευταία χρόνια ύπαρξης του παλαιού κτηρίου εξυπηρετούνταν το Α’ Σχολαρχείο (στον πρώτο όροφο) και το Ζ’ Δημοτικό Σχολείο στο ισόγειο. Σε αυτά είχε προστεθεί και το Δεύτερο Γυμνάσιο Αρρένων όταν το μεγαλύτερο μέρος του κτηρίου επί της Καραΐσκου όπου συστεγαζόταν με το Πρώτο γυμνάσιο είχε μετατραπεί σε Πρωτοδικείο.


Το αρχικό κτήριο της Ιωνιδείου στην Πλατεία Κοραή την περίοδο της γαλλικής κατοχής. Μπροστά στη σχολή έχουν στρατοπεδεύσει οι Γάλλοι στρατιώτες. 

Το κτήριο που στέγαζε το Πρώτο Γυμνάσιο αρχικά (αριστερά) και το κτήριο του Ιωνίδη (δεξιά) κατά την διάρκεια επίσης της γαλλικής κατοχής.

Αποφασίστηκε λοιπόν η ανέγερση νέου κτηρίου, αυτού που μέχρι σήμερα βρίσκεται στην Πλατεία Κοραή. Χρήματα όμως δεν υπήρχαν και λήφθηκε δάνειο ύψους 1.9 εκατομμυρίων δραχμών από το Τ.Τ.Τ. (Ταχυδρομείο, Τηλεγραφείο, Τηλεφωνείο), ενώ απαιτήθηκαν στη συνέχεια και άλλα 2,5 εκατομμύρια δραχμές που τελικώς καταβλήθηκαν από το Κράτος. Τόσο η σύναψη του δανείου όσο και η οικοδόμηση του νέου κτηρίου αποτέλεσαν έργα μιας μεγάλης πνευματικής μορφής που τότε βρισκόταν στη θέση του Προέδρου της Σχολικής Εφορείας Α’ Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς, τον ιατρό Γεώργιο Ματσόπουλο. Ακόμα και το σχέδιο του κτηρίου είχε δικές του παρεμβάσεις και παρατηρήσεις. Περιελάμβανε 17 αίθουσες διδασκαλίας, εργαστήριο χημείας, γραφείο καθηγητών, διευθυντού και υποδιευθυντού και αίθουσα τελετών ώστε να δίνονται σε αυτήν διαλέξεις κοινωνικού περιεχομένου. 

Ο Ματζόπουλος ήταν εκείνος που επέμεινε να υπάρχει και δεύτερη έξοδος των μαθητών εκτός της κεντρικής, ενώ σχεδίαζε εντός του σχολείου να λειτουργεί και πρότυπο σκοπευτήριο. Είχε προβλέψει μέχρι και τη λειτουργία μαθητικών λουτρών, καθώς τότε πολλά σπίτια δεν διέθεταν τρεχούμενο νερό και οι ένοικοί τους επισκέπτονταν δημοτικά λουτρά που βρίσκονταν σε κάθε συνοικία.  

6 Νοεμβρίου 1938 το νέο κτήριο της Ιωνιδείου είναι έτοιμο προς λειτουργία.


Στις 6 Νοεμβρίου 1938 έγιναν τα εγκαίνια του νέου κτηρίου της Ιωνιδείου παρουσία του διαδόχου Αντιβασιλέα Παύλου, του Ιωάννη Μεταξά, του Δημάρχου Πειραιά Μιχάλη Μανούσκου και όλου του υπουργικού συμβουλίου. Το νέο κτήριο της Ιωνιδείου δεν ήταν μόνο το πιο σύγχρονο στην εποχή του, αλλά και το μεγαλύτερο μέχρι τότε κτήριο δημόσιας εκπαίδευσης στον Πειραιά. Ο Ματσόπουλος αποτέλεσε μια ακόμα προσωπικότητα του Πειραιά που ξεχάστηκε. Ο τρόπος που πέθανε έμεινε βαθιά χαραγμένος στην ιστορία της πόλης. Στις 27 Αυγούστου 1940, στις πέντε το απόγευμα, είχε ορισθεί να τελεσθεί  νεκρώσιμος ακολουθία στο ναό της Αγίας Τριάδας, του καπνοβιομήχανου Αθανασίου Δενδούλη. Ένα μέρος της πειραϊκής κοινωνίας είχε πάει στην εκκλησία όπως και ο Δήμαρχος της πόλης Μιχάλης Μανούσκος, προκειμένου να δουν για τελευταία φορά τον καπνοβιομήχανο. Ιατρός του ήταν ο Γεώργιος Ματσόπουλος ο οποίος είχε αναλάβει να διαβάσει ο ίδιος τον επικήδειο λόγο, όχι μόνο διότι ο Δενδούλης είχε υπάρξει ασθενής του, αλλά και διότι ήταν από την Ήπειρο από την οποία έλκυε την καταγωγή του και ο ίδιος ο Ματσόπουλος.  Ξαφνικά και ενώ ο Ματσόπουλος διάβαζε τον επικήδειο, έπεσε πεθαμένος από συγκοπή! Ο κόσμος που παρακολουθούσε ταράχτηκε διότι ο Ματσόπουλος αφενός φαινόταν υγιής και όχι ιδιαίτερα μεγάλος στην ηλικία, ήταν 70 ετών, αφετέρου διότι δεν ήταν συνηθισμένο σε μια κηδεία να πεθαίνει εκείνος που εκφωνεί τον επικήδειο λόγο. Με ένα θάνατο επισφραγίστηκε εκείνο το απόγευμα η τελετή ενός άλλου θανάτου. 

1937 - Ένα έτος πριν την ολοκλήρωσή του το νέο κτήριο της Ιωνιδείου υπό ανέγερση.

Ο Ματσόπουλος συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με το νέο κτήριο της Ιωνιδείου τόσο, ώστε είχε επικρατήσει να λέγεται  «ότι αν για το πρώτο κτήριο υπήρχε ένας Ιωνίδης για το δεύτερο υπήρχε ένας Ματσόπουλος». Όταν γονείς και μαθητές εισήλθαν για πρώτη φορά στο νέο κτήριο κατάλαβαν τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόστηκε το τρίπτυχο ΑΕΡΑΣ – ΦΩΣ – ΗΛΙΟΣ


Πλατεία Κοραή με τον νέο κτήριο της Ιωνιδείου στα δεξιά και το παλιό κτήριο που στέγαζε την Επαγγελματική και Οικοκυρική Σχολή Θηλέων Δήμου Πειραιά στα αριστερά. 
Η ίδια φωτογραφία κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960 με το Δημαρχείο να οικοδομείται. 


Σήμερα είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή η άνεση και οι ευκολίες που προσέφερε τότε το νέο κτήριο συγκριτικά με τα υπόλοιπα κτήρια Δημοσίων Σχολείων. Το περιβάλλον προσέφερε πολιτισμό και παιδεία στους μαθητές. Τότε υπήρχε η κακή συνήθεια οι μαθητές στο τέλος κάθε σχολικής χρονιάς να πετάνε στους τοίχους τα μελανοδοχεία τους ως εκδήλωση χαράς για τη λήξη των μαθημάτων. Από τη συνήθεια αυτή κάθε χρόνο οι τοίχοι των δημόσιων σχολείων λερώνονταν από μελάνια και έπρεπε να βαφτούν. Στο νέο κτήριο της Ιωνιδείου, ποτέ κανείς μαθητής δεν έκανε εφαρμογή αυτού του βάρβαρου εθίμου που αναλογούσε με το κάψιμο των βιβλίων που γινόταν λίγα χρόνια πριν, έξω από τα σχολεία. Μέχρι και οι μαθητές είχαν σεβαστεί τους χώρους του καθώς ήταν πρωτόγνωρα πολιτισμένοι για αυτούς.


Η Σχολική εφορεία που ανέλαβε την οικοδόμηση του νέου μεγάρου της Ιωνιδείου με Πρόεδρο τον ιατρό Γεώργιο Ματσόπουλο στο κέντρο. 


Δυστυχώς σήμερα το όνομα του Γεωργίου Ματσόπουλου, ελάχιστοι στον Πειραιά το γνωρίζουν, παρότι η οικοδόμηση δύο κτηρίων (Ιωνιδείου και Ηπειρωτικού Συνδέσμου που επίσης ο Ματσόπουλος ήταν Πρόεδρος) οφείλεται στις ενέργειές του. Είχε μεριμνήσει ακόμα και για την εξόφληση του δανείου που είχε ληφθεί από την Ιωνίδειο, που θα επιτυγχανόταν με τα εισοδήματα που θα επέφεραν οι χώροι προς ενοικίαση στο ισόγειο του κτηρίου. Από εκεί και πέρα η ιστορία του σχολείου έχει περισσότερο να κάνει με διοικητικές αποφάσεις που καθορίζουν τη λειτουργία του.

Το 1935 προάγεται σε σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης, το 1946 – 47 σε Α’ Πρότυπον Γυμνάσιον Αρρένων Πειραιώς.


Το Α' Γυμνάσιο Αρρένων Πειραιώς σε κατάθεση στεφάνου στο Σύνταγμα το 1938

Το 1963 με απόφαση του Πειραιώτη Υπουργού Παιδείας Γρηγορίου Κασιμάτη  μετονομάζεται σε ΙΩΝΙΔΕΙΟΝ ΠΡΟΤΥΠΟΝ ΣΧΟΛΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ώστε να περιλαμβάνεται το όνομα του ευεργέτη Ιωνίδη στην επωνυμία του σχολείου. 





Το 1971 ξεκίνησε η κατασκευή προς την πλευρά της οδού Σωτήρος νέας πτέρυγας ενώ αποφασίστηκε και η προσθήκη ακόμα μιας προς την πλευρά της τότε Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου. Την εποχή που αποφασίστηκαν οι προσθήκες αυτών των οικοδομών η σχολική εφορεία αποτελείτο από εφοπλιστή Λουκά Νομικό, τον βιομήχανο Άγγελο Σάββα και άλλες σημαντικές προσωπικότητες της πόλης.

Η Ιωνίδειος την εποχή του Αριστείδη Σκυλίτση με έκθεση αυτοκινήτων να διεξάγεται στην Πλατεία Κοραή.


Η περιπέτεια της ονοματοθεσίας μιας ανώνυμης οδού μπροστά από το σχολείο

Προς τιμή του ευεργέτη του Πειραιά Ιωνίδη και της οικογένειάς του, ένας δρόμος του Πειραιά ονομάστηκε "Οδός Ιωνιδών".  Ωστόσο μπροστά από το σχολείο στις 15 Νοεμβρίου 1923 μια μικρή ανώνυμη μέχρι τότε οδός (που σήμερα αποτελεί συνέχεια της Πλατείας Κοραή) ονομάστηκε σε "Οδό Ανδριτσαίνης". Οι αντιδράσεις ήταν πολλές και για αρκετό χρονικό διάστημα.

Ο Δημήτριος Μπινιάρης στην πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος» της 12ης Ιανουαρίου 1926 καυτηρίασε την απόφαση των Δημοτικών αρχών να ονομάσουν τότε το μικρό δρόμο με αυτό το όνομα καθώς ο ίδιος δρόμος διερχόμενος παραπλεύρως των Ράλλειων Σχολείων είχε λάβει την ονομασία «Παρθεναγωγείου» τιμώντας τα σχολεία από τα οποία διερχόταν. Ο Μπινιάρης είχε θέσει το ερώτημα για ποιο λόγο δεν τηρήθηκε αναλογικά η τιμή αυτή και για το ιστορικό σχολείο του Ιωνίδη. Μερικές μέρες αργότερα, στις 25 Ιανουαρίου 1926 το Δημοτικό συμβούλιο συνήλθε με ένα από τα θέματα ημερήσιας διάταξης να είναι και αυτό της μετονομασίας. Καθώς όμως ήδη ένας δρόμος της πόλης είχε λάβει την ονομασία Ιωνιδών, αποφασίστηκε η οδός Ανδριτσαίνης να μετονομαστεί σε οδό Ιάκωβου Δραγάτση προς τιμή του πειραιολάτρη καθηγητή του Γυμνασίου Πειραιώς, τιμώντας δια αυτού του τρόπου για μια φορά ακόμα το σχολείο. 


Η προτομή του Ρήγα Φεραίου που επίσης βρίσκεται εντός του χώρου της σχολής. Η αρχική της θέση ήταν στη μικρή πλατεία Ρήγα Φεραίου (αμαξοστασίου).  


Η Ιωνίδειος ως κέντρο επιστράτευσης και νοσοκομείο!

Πέρα από την παιδεία που προσέφεραν τα σχολεία του Ιωνίδη στη νεολαία του Πειραιά η συνεισφορά του στα κοινωνικά δρώμενα της πόλης υπήρξε ουσιαστική. Δεν υπήρχε τομέας που οι μαθητές των σχολείων του Ιωνίδη να μην εμπλέκονται. Όταν ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1878 – 79, οι Τούρκοι απειλούσαν να εισβάλλουν στην Ελλάδα που είχε βρει την ευκαιρία να προβάλλει τις εδαφικές της αξιώσεις. Ένα Άγγλος φιλότουρκος  ο Χόβαρτ-Πασάς απειλούσε λοιπόν θεούς και δαίμονες ότι θα φτάσει με τον στόλο του στον Πειραιά. Και οι Πειραιώτες φυσικά προετοιμάζονταν φτιάχνοντας οχυρωματικά έργα σε όλο το μήκος των πειραϊκών ακτών μεταξύ άλλων και στην Φρεαττύδα. Νησιώτες από την Χίο, την Ύδρα, τις Σπέτσες, τον Πόρο και άλλα νησιά που είχαν τις οικογένειές τους ή άλλους συγγενείς στον Πειραιά, κατέφθαναν να βοηθήσουν την οχύρωση του Πειραιά και ανέβαιναν στον Προφήτη Ηλία (όπως τον έλεγαν τότε) να δουν αν έρχεται ο στόλος του Χόβαρτ. Ανάμεσά τους και οι μαθητές του Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς στους οποίου συγκαταλεγόταν και ο λογοτέχνης Θεόδωρος Βελλιανίτης που γράφει στις αναμνήσεις του για τις παρακινήσεις των καθηγητών του που τους έλεγαν:

«Αφήστε τα βιβλία σας και πιάστε τ΄ άρματά σας. Ανατριχίλα μας κατέλαβεν όλους εις την ενθουσιώδη ταύτην κραυγήν. Εις μερικών τα μάτια έλαμπον δάκρυα. Ζήτω η πατρίς εκραυγάσαμεν. Αυτοστιγμεί τα βιβλία μας εκουρελιάσαμεν και από τας αποθήκας του γυμνασίου ελάβομεν τα όπλα μας (εννοεί εργαλεία σκαψίματος). Μετ΄ ολίγον μας επήραν υπό την οδηγίαν ενός λοχίου και των καθηγητών μας. Εκεί δε επί της αποτόμου ακτής, κρατούντες σκαπάνας, πτύα και κοφίνους, μετεβλήθημεν εις εργάτας και κατεσκευάσαμεν το πρόχωμα, εφ΄ ού έμελλον να στηθώσι τα πυροβόλα, άτινα θα απέκρουον τον στόλον του Χόβαρτ. Ενθυμούμαι ότι ειργάσθην πυρετωδώς. Μετέφερον χώμα ή έσκπτον δι όλης της ημέρας. Προς την εσπέραν δεν ηδυνάμην να σύρω πλέον τας πόδας μου, ούτε να κινηθώ. Υπό την οδηγίαν του νυν διευθυντού του νομισματικού μουσείου κ. Σβορώνου, με μετέφερον ημιθανή εις τον οίκον μου".

Από του οχυρώματος του Κοραή (για κάθε οχύρωμα κατά την συνήθεια της εποχής έδιναν και ένα όνομα), έφυγον ολίγιστοι συμμαθηταί μας και μετέβησαν επαναστάται εις τα βουνά της Θεσσαλίας. Τους ενθυμούμαι με τα αγένεια ακόμα πρόσωπά των, μελαγχολικά, συγκινημένα με διακεκομμένην φωνήν και με αναβλύζοντα δάκρυα. Έφερον τας κάππας των εις τον ώμο και τον επαναστατικόν σκούφον με το ελληνικόν εθνόσημον εις την κεφαλήν. Με πόσους απ΄ αυτούς αντηλλάξαμεν τον τελευταίον ασπασμόν. Πόσοι άφηκαν τα κόκκαλά των εκεί και εκοιμήθηκαν τον ύπνον των ηρώων, χωρίς ουδείς να τους αναφέρη πλέον. Ελησμονήθησαν οι ενθουσιώδεις ιερολοχίται". 
(Σχετικό το άρθρο του 2012: Όταν ο Χόβαρντ απειλούσε απόβαση στην Φρεαττύδα")


Ιατροί και νοσοκόμες στο χειρουργείο της Ιωνιδείου σχολής την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων 
1912 - 1913.

Ακολουθεί από τον Θεόδωρο Βελλιανίτη ειδική περιγραφή για έναν από τους μαθητές του Γυμνασίου Πειραιά, τον Αδαμάντιο Κυριακόπουλο που έπεσε μαχόμενος ως εθελοντής στην επανάσταση της Μακρινίτσας. Άγνωστος ήρωας όπως και πολλοί άλλοι Πειραιώτες που έπεσαν μαχόμενοι σε αγώνες υπέρ της ελευθερίας.


Η ομάδα σκοποβολής του Α' Γυμνασίου Πειραιώς το 1932. Στο κέντρο της ο γυμναστής και προπονητής της ομάδας Στυλιανός Μουτάφης. 

Σε μια άλλη κρίσιμη περίσταση για το Έθνος, κατά την διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων 1912 – 13  το παλαιό κτήριο της Ιωνιδείου μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο με χειρουργείο.


Η νέα προτομή του Μενέλαου Παλάντιου που βρίσκεται παραπλεύρως της Ιωνιδείου επί της οδού Σωτήρος Διός


Η Ιωνίδειος ως αποθήκη αρχαιοτήτων

Η Ιωνίδειος σχολή χρησιμοποιήθηκε επίσης και ως τόπος συγκέντρωσης αρχαιολογικών ευρημάτων όταν σε αυτήν δίδασκε ο Ιάκωβος Δραγάτσης που εκ παραλλήλου ασκούσε και τα καθήκοντα του Εφόρου Αρχαιοτήτων Πειραιώς. Στις διάφορες ανασκαφές που γίνονταν στον Πειραιά για ανέγερση κτηρίων όπως το Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς τα ευρήματα συγκεντρώνονταν και μεταφέρονταν προς αποθήκευση στο Γυμνάσιο Πειραιώς. Ειδικά τις περιόδους που γίνονταν εργασίες για την εκβάθυνση του λιμανιού του Πειραιά με την χρήση της λεγομένης «Βορβοροφάγου», οι διάφορες αρχαιότητες, κυρίως Ρωμαϊκής εποχής, που ανασύρονταν εκ του βυθού, θέτονταν προς αποθήκευση  στην ισόγειο αίθουσα του «Γυμνασίου Πειραιώς» όπου φυλάσσονταν για ικανό χρονικό διάστημα. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η προτομή του Όθωνα που οι εξεγερμένοι Πειραιώτες πέταξαν στη θάλασσα κατά την διάρκεια της λεγομένης «αναίμακτης επανάστασης» (1862). Έτσι η Ιωνίδειος χρηστικά εκτός από νοσοκομείο μετατράπηκε λειτούργησε και ως αρχαιολογικό μουσείο! Γράφει ο ίδιος ο Ιάκωβος Δραγάτσης στα απομνημονεύματά του για εκείνη την περίοδο:

«Από το 1879 άρχιζα να συλλέγω διάφορα τεμάχια μαρμάρινα άλλα τα έβρισκα στο Σχολαρχείο, άλλα στην οικοδομή της οικογένειας Ιωνιδών που ήταν ένα κτήριο ωραίο, στερεό και σύγχρονο στην πλατεία Κοραή και το οποίο θα κατεδαφίσουν τώρα δυστυχώς για να χτίσουν άλλο Γυμνάσιο λες και δεν υπάρχει άλλο τόπος για να το κάνουν στον Πειραιά χωρίς να γκρεμίσουν το παλαιότερο. Άλλα μαρμάρινα ευρήματα μου τα έδωσε ο Σχολάρχης Θωμάς Βραχνός. Ασχολήθηκα τόσο με την συλλογή αυτή που κατήρτισα και κατάλογο κατά είδος, που φεύγοντας από τον Πειραιά τον κατέθεσα στο Τμήμα Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας. Αυτή η συλλογή με τον κατάλογο ήταν και πρώτη βάση του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς το οποίο αρχικά εφιλοξενήθηκε σε υπόστεγο πίσω από Γυμνάσιο Πειραιά εκεί που αργότερα κτίσθηκε το μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου (το ίδιο είναι και σήμερα στην θέση αυτή). Στην συνέχεια το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά εγκαταστάθηκε πίσω από το Θέατρο της Ζέας και έγινε ίδρυμα με Μουσείο».

Η Ιωνίδειος ως Βιβλιοθήκη Πειραιώς

Η βιβλιοθήκη του Πρώτου Γυμνασίου Αρρένων φιλοξενούσε πλήθος σπουδαίων βιβλίων που είχε δωρίσει ο Δημήτριος Μαυροκορδάτος στον Δήμο Πειραιώς προκειμένου να συσταθεί Δημοτική Βιβλιοθήκη. Δυστυχώς ο Δήμος άργησε να αξιοποιήσει την δωρεά αυτή και είχε εναποθέσει τα βιβλία στο Πρώτο Γυμνάσιο ενάντια στη θέληση του δωρητή. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη έγινε το 1927, χρόνια αργότερα μετά την δωρεά.  


Λαϊκό αναγνωστήριο από τον Σύνδεσμο "Η ΑΓΑΠΗ" (βιβλιοθήκη) στο κτήριο της Ιωνιδείου Σχολής 


Η Ιωνίδειος φυτώριο επωνύμων Πειραιωτών

Είναι φυσικά ανέφικτο να μνημονευτούν όλα τα σπουδαία ονόματα που πέρασαν είτε ως μαθητές είτε ως Καθηγητές από τα σχολεία του Ιωνίδη. Αρχικά καθώς μέχρι το 1914 ήταν το μοναδικό γυμνάσιο για όλη την πόλη του Πειραιά και στη συνέχεια λόγω του ονόματος που απέκτησε. Από τα ιστορικά πρόσωπα (Καθηγητές ή μαθητές) ενδεικτικά και μόνο θα αναφέρουμε:

Τον  Δικηγόρο, λογοτέχνη και Γαριβαλδινό Αλέξανδρο Βραχνό, τον Πειραιώτη  Αξιωματικό Στρατού  Μαζαράκη Κωνσταντίνο ο οποίος στη συνέχεια αποφοίτησε και από την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων που τότε βρισκόταν στον Πειραιά. Το 1905 συγκρότησε σώμα Μακεδονομάχων και έδρασε μυστικά με το όνομα Καπετάν Ακρίτας


Η είσοδος της Σχολής από την Σωτήρος Διός


Τον συγγραφέα των φτωχών και των απόκληρων,  των χαμηλών και εξαθλιωμένων κοινωνικά στρωμάτων του Πειραιά, Δημοσθένη Βουτυρά που φοίτησε μεν στο Γυμνάσιο Πειραιώς αλλά δεν αποφοίτησε ποτέ! Υπήρξε μαθητής στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου τη σχολική χρονιά 1886 - 1887.  

Τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη που το 1869 σε ηλικία δεκαοκτώ ετών έφτασε στον Πειραιά προκειμένου να εγγραφεί στην Τρίτη τάξη του Γυμνασίου Πειραιώς. Για την εγγραφή του χρησιμοποίησε το πραγματικό του όνομα που είναι Αλέξανδρος Αδαμαντίου, τοποθετώντας ενδιάμεσα το διευκρινιστικό «Παπά» καθώς ήταν γιος ιερέα, σχηματίζοντας έτσι το Αλέξανδρος Παπά Αδαμαντίου. Επίσης ο Παπαδιαμάντης δεν αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Πειραιώς.




Τον πρώτο καθηγητή σεισμολογίας στην Ελλάδα, και Διευθυντή του Αστεροσκοπείου Αθηνών τον Πειραιώτη Νικόλαο Κρητικό (γεν. 1888) που ενώ ήταν αρχικά μαθητής στα εκπαιδευτήρια «Πλάτων», μετεγγράφηκε στο Γυμνάσιο Πειραιώς καθώς αδυνατούσε να καταβάλει τα υψηλά δίδακτρα που ζητούσαν. Εκεί γνώρισε με την ιδιότητα του γυμνασιάρχη τον Ιάκωβο Δραγάτση  μετέπειτα ιδρυτή ιδιωτικού γυμνασίου στην Τερψιθέα με την επωνυμία «Δραγάτσειον». Όταν το «Δραγάτσειον» μεταφέρθηκε από την Πλατεία Τερψιθέας του Πειραιά στην οδό Φιλελλήνων στην Αθήνα, κλήθηκε ο πρώην μαθητής του Δραγάτη, ο Κρητικός διδάξει σε αυτό. Συνεπώς η Ιωνίδειος υπήρξε το πρώτο σκαλοπάτι για την μετέπειτα επιστημονική σταδιοδρομία του Νικολάου Κρητικού.

Τον λογοτέχνη Νίκο Χαντζάρα (γεν. 1884)  τα ποιήματα του οποίου συναντούμε σε πλήθος λογοτεχνικών περιοδικών. Σε πολλά από αυτά παρουσίαζε τις ποιητικές δημιουργίες του με το ψευδώνυμο "Πειραιώτης". Γράφτηκε στο γυμνάσιο τη σχολική χρονιά 1897 - 1898. 

Τον λογοτέχνη Αντώνιο Αντωνιάδη (τον πρώτο γεννημένο Πειραιώτη το 1836) που το 1866 διορίσθηκε καθηγητής στο Γυμνάσιο Πειραιώς.

Τον θεατρικό συγγραφέα, χρονογράφο και δημοσιογράφο Σπύρο Μελά (γράφτηκε στο γυμνάσιο τη σχολική χρονιά 1896 - 1897).
Τον ποιητή Γεώργιο Στρατήγη (γράφτηκε στην Α' τάξη του Σχολαρχείου τη σχολική χρονιά 1868 - 1869). 
Τον λογοτέχνη Θεόδωρο Βελλιανίτη
Τον ποιητή Λάμπρο Πορφύρα
Τον ακαδημαϊκό Παύλο Νιρβάνα (Πέτρο Αποστολίδη), 
Τον Γεράσιμο Βώκο (γράφτηκε στο γυμνάσιο τη σχολική χρονιά 1881 - 1882), 
Τον Παντελή Χορν
Τον στρατηγό και δικτάτορα Θεόδωρο Πάγκαλο
Τον Άριστο Καμπάνη κ.α.

Τόσο η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς όσο και εγώ προσωπικά είχα την δυνατότητα να φιλοξενηθούμε και να διοργανώσουμε διάφορες εκδηλώσεις τόσο στην αίθουσα του συνδέσμου αποφοίτων Ιωνιδείου όσο και στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου. Ήδη από το 2013 (27 Νοεμβρίου)  η Φ.Σ.Π. με τον Σύνδεσμο Αποφοίτων Ιωνιδείου είχαμε διοργανώσει εκδήλωση αφιερωμένη στον Ιάκωβο Δραγάτση με θέμα "160 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου Πειραιώτη εκπαιδευτικού, αρχαιολόγου και συγγραφέα".  

Ενώ στην αίθουσα εκδηλώσεων της σχολής είχα την τιμή να μιλήσω στην Α' εορτή Παιδείας που διοργάνωσε την 30η Ιανουαρίου 2020, η Διεύθυνση Παιδείας του Δήμου Πειραιά με θέμα "Αναφορές στην ιστορία της πειραϊκής εκπαίδευσης".   






Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"