Από τον Pietro Casamia στον Καζαμία της ελληνικής πρωτοχρονιάς

 

του Στέφανου Μίλεση

Για τον Pietro Casamia οι Ιταλοί αναφέρουν ότι ήταν Βενετός αστρονόμος που έζησε το δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα, χωρίς όμως να διαθέτουν περισσότερα βιογραφικά του στοιχεία. Άφησε πίσω του βιβλία που μέχρι σήμερα συνεχίζουν να πωλούνται και είναι ανάρπαστα. Η εποχή που έζησε χαρακτηρίζεται από την ανθρώπινη πίστη στην αξία της έρευνας. Την περίοδο εκείνη οι άνθρωποι άρχισαν να ανακαλύπτουν την δύναμη της γνώσης και την αξία του ανθρώπινου νου.

Όμως συχνά η γνώση και η ανακάλυψη συγχεόταν με τη μαγεία και την μαντική. Λαμπρό πεδίο τέτοιου ανακατέματος υπήρξε η παρατήρηση των φαινομένων του έναστρου ουρανού για την πρόβλεψη των φυσικών γεγονότων που πίστευαν ότι επηρεάζουν τους ανθρώπους και καθορίζουν τις δράσεις τους. Συνεπώς αφού τα εγκόσμια γεγονότα φυσικά ή ανθρώπινα καθορίζονταν από τις κινήσεις των πλανητών και των αστέρων, θα μπορούσαν να προβλεφθούν και να αποφευχθούν. Πάνω σε αυτή τη βάση κινήθηκε και ο  Pietro Casamia ο οποίος άλλων ήταν και "Καμπαλιστής" γνώστης δηλαδή της απόκρυφης παράδοσης των Εβραίων με μυστικιστικό χαρακτήρα. Η αστρολογία περιλαμβάνει άλλωστε πολλά καμπαλιστικά στοιχεία η οποία μεταξύ πολλών άλλων υποστηρίζει την ύπαρξη επτά ουρανών. Ο Casamia κατείχε επίσης το προνόμιο να χειρίζεται εύκολα τους αριθμούς. Κατεύθυνε τις αστρονομικές, μαθηματικές και φυσικές γνώσεις του προς αυτό τον σκοπό. Έγραψε βιβλία για τις μεθόδους πρόβλεψης, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και βιβλίο για τον υπολογισμό πρόβλεψης εμφάνισης αριθμών που βρίσκει την εφαρμογή του στο γνωστό παιχνίδι Lotto στο οποίο μέχρι σήμερα οι παίχτες καλούνται να βρουν την τύχη τους.

Ο Pietro Casamia υπήρξε διάσημος Αστρονόμος, φυσικός αλλά και γνωστός Καμπαλιστής

Ο Pietro Casamia με τις παρατηρήσεις του έγινε διάσημος και οι μέθοδοί του υποτίθεται ότι συνεχίστηκαν από άλλους ύστερα από τον θάνατό του. Οι προβλέψεις του Casamia δημοσιεύονταν σε βιβλίο προς το τέλος μιας χρονιάς που έφερε ως τίτλο το όνομά του, εμπεριέχοντας προβλέψεις για το επόμενο έτος. Κάπως έτσι γεννήθηκαν οι ετήσιες εκδόσεις του Pietro Casamia που έφεραν ως τίτλο το όνομά του και τη χρονιά για την οποία αναφέρονταν οι προβλέψεις.

Οι προβλέψεις του διάσημου Casamia έφτασαν στην Ελλάδα αφήνοντας πίσω το ιταλικό όνομά του και με ελληνοποιημένο πλέον επώνυμο έγινε ο γνωστός Καζαμίας που όλοι γνωρίζουμε. Στην Ελλάδα έγινε αγαπητό ανάγνωσμα στην Πάτρα όπου έφτανε από Ιταλία μέσω του λιμανιού στην αυθεντική του μορφή (ιταλική) κατά τον 19^ο αιώνα. Το 1860 περίπου εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά από τον Μαυρομμάτη για αυτό έγινε και γνωστός ως ο Καζαμίας του Μαυρομμάτη. Ο Καζαμίας του δημοσιευόταν στα φύλλα της εφημερίδας που εξέδιδε. Σε αυτήν ο Καζαμίας εμφανίστηκε για πρώτη φορά να φέρει στο κεφάλι ψηλό κωνικό σκούφο πάνω στο οποίο αργότερα θα προστεθούν άστρα και πλανήτες. Έφερε άσπρη γενειάδα ενώ παρατηρούσε τον ουρανό με ένα τηλεσκόπιο. Η έμπνευση του Μαυρομμάτη έμεινε να χαρακτηρίζει για πάντα τον Έλληνα Καζαμία που με τα χρόνια και τις αλλαγές βρέθηκε ενδεδυμένος με αυτή τη μορφή. 

Ο διάσημος Casamia για τη χρονιά του 1857

Μερικά μόλις χρόνια αργότερα, ξανά στην Πάτρα, τα καταστήματα του Βασιλείου Σεκοπούλου πωλούσαν Καζαμίες με μορφή βιβλίου. Δεν άργησαν τα βιβλία Καζαμίες να εκδίδονται σε πολλές ελληνικές πόλεις.  

Από τη στιγμή που οι εκδότες ήταν περισσότεροι του ενός, άρχισε ο ανταγωνισμός ως προς το περιεχόμενο. Το εξώφυλλο πληροφορούσε τους αναγνώστες ότι θα διάβαζαν για κάποιο χειρόγραφο ενός μοναχού που βρέθηκε και που δήθεν εμπεριείχε προφητείες για την χρονιά που ερχόταν. Γνωστός ο Καζαμίας του Κορομηλά, του Νικολαΐδη, του Τερζόπουλου, του Σαλιβέρου και πολλών άλλων. Οι Καζαμίες έγιναν ανάρπαστοι και στην Ελλάδα καθώς οι προλήψεις και οι λαογραφικές μας παραδόσεις ήταν πλούσιες από γοργόνες, νεράιδες, στοιχειά, καλικαντζάρους, ρόδια και τυχερά πέταλα. Λαογραφία, μυθολογικά στοιχεία, προφητείες, άστρα και οράματα άφηναν τεράστια περιθώρια στους εκδότες των Καζαμιών να οργιάσουν. Ιστορίες προφητειών και προλήψεων παρουσιάζονταν ανάμεσα στους πίνακες των κινητών και ακινήτων εορτών, των φάσεων της σελήνης και των εκλείψεων του ηλίου. Συνυπήρχαν δηλαδή με αποδεδειγμένες μαθηματικές και αστρονομικές παρατηρήσεις με αποτέλεσμα να εμφανίζουν το παράδοξο ως επιστημονικό!

Τα ζώδια φυσικά είχαν την τιμητική τους, η ανάγνωση των οποίων ήταν ικανή να προκαλέσει αλλαγή στη ζωή των ανθρώπων καθώς θα ήταν σε θέση πλέον να γνωρίζουν τα μελλούμενα και να τα αποφύγουν. Ένα μέρος των Καζαμιών ήταν σταθερό (άστρα, ημερολόγια, εορτές, μηνιαίες προβλέψεις) κι ένα άλλο ήταν μεταβαλλόμενο. Στο δεύτερο εκείνο μέρος τους το περιεχόμενο μεταβαλλόταν ανάλογα με την «κλίση» του εκδότη. Μπορούσαν να περιλαμβάνουν μικρά διηγήματα, περιγραφές από μακρινά ταξίδια, παρασκευή ιατρικών σκευασμάτων, συνταγές και φυσικά τις απαραίτητες διαφημίσεις. ΟΙ Καζαμίες άλλοτε ήταν θεματικοί κι άλλοτε τοπικοί. Στους θεματικούς ξεχωρίζει ο Καζαμίας του Γεωργίου Σουρή του 1890 που έφερε τίτλο «ΤΟΥ ΡΩΜΗΟΥ Ο ΚΑΖΑΜΙΑΣ, ΜΕ ΜΙΚΡΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ». Στους τοπικούς ξεχώριζε ο Καζαμίας του Τριανταφύλλου που ήταν ανάρπαστος στη Θεσσαλονίκη.

Στον Πειραιά οι Καζαμίες είχαν την τιμητική τους παραμονές πρωτοχρονιάς καθώς πωλούνταν στα διάφορα καρότσια που εμφανίζονταν κατά μήκος της Λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α’, έξω από το ταχυδρομείο και πέριξ της Αγίας Τριάδας όπως επίσης στον σταθμό του «Ηλεκτρικού». Οι υπαίθριοι πωλητές συνδύαζαν την πώλησή τους με ρόδια, πρωτοχρονιάτικα γούρια αλλά και τους γνωστούς μποναμάδες (μπουναμάδες για τους παλαιότερους). Τότε που ακόμα κυριαρχούσε στους δρόμους ο ήχος από τα κάλαντα και οι άνθρωποι έβγαιναν στους δρόμους για τις αγορές τις τελευταίας στιγμής. Μαζί με τα ρόδια για την καλή τύχη, αγόραζαν από τους πάγκους τα χειροποίητα παιχνίδια για να τα προσφέρουν στα παιδιά τους. Αν μάλιστα τα είχαν μαζί τους, οι πιτσιρικάδες με γουρλωμένα τα μάτια τους, παρακολουθούσαν μαγεμένοι το χέρι του πατέρα τους, ποιο παιχνίδι θα πιάσει από το καρότσι. Άλλωστε και ο ίδιος ο όρος του "μποναμά", από το χέρι, αντλεί τη γέννησή του. Μποναμάς στα ιταλικά είναι bona mano, καλό χέρι δηλαδή, μεταφέρθηκε στην ελληνική πραγματικότητα ως το χέρι του γονιού που αγόραζε το παιχνίδι του καροτσιού. Στην επιστροφή μια στάση για τον παραδοσιακό Καζαμία αποτελούσε μέρος του εθίμου της Πρωτοχρονιάς. 

Κατασκευή μποναμάδων από μαθητές της Παπαστρατείου Σχολής

Σήμερα η αγορά του βιβλίου με το παράξενο εξώφυλλο με τα πολλά αστεράκια, το τηλεσκόπιο και τον άνθρωπο με τον σκούφο δεν έχει χαθεί αλλά έχει περιοριστεί και κάποιος προβαίνει στην αγορά του με μοναδικό σκοπό την αναπόληση των παιδικών του χρόνων ή απλώς από περιέργεια. Κλείνοντας το μικρό αφιέρωμα δεν μπορώ να μη θυμηθώ το σπίτι της γιαγιάς στην Φρεαττύδα όπου δίπλα στο παλιό μαύρο τηλέφωνο από βακελίτη υπήρχαν στοιβαγμένοι Καζαμίες διαφόρων ετών. Πάντα η ανάγνωσή τους μου προκαλούσε το ενδιαφέρον παρά του ότι οι χρονιές είχαν παρέλθει, τα μελλούμενα που υπόσχονταν ποτέ δεν συνέβησαν και οι ελπίδες των ανθρώπων όπως και οι ανάγκες τους παρέμεναν ανικανοποίητες.

Διαβάστε επίσης:

Οι μποναμάδες της Πρωτοχρονιάς