Ασυρματιστές. Οι λησμονημένοι ήρωες της θάλασσας

του Στέφανου Μίλεση

 

Τον Απρίλιο του 1938 το ελληνικό φορτηγό ατμόπλοιο «Όρος Κυλλήνη» βυθίστηκε έξω από τις Αζόρες. Ωστόσο παρά τη μανιασμένη θάλασσα και τις απερίγραπτες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος κατάφερε να διασωθεί και να επιστρέψει σώο πίσω στον Πειραιά. Οι αφηγήσεις των διασωθέντων επί πορτογαλικού ακόμα εδάφους, έδειχναν ότι η σωτηρία τους δεν ήταν τυχαία, αλλά οφειλόταν στον ηρωισμό του ασυρματιστή του πλοίου, που συνέχιζε να εκπέμπει, παρά το γεγονός ότι το πλοίο βυθιζόταν. 

Ο ηρωικός τηλεγραφητής εξέπεμπε ακατάπαυστα το διεθνές σήμα κινδύνου S.O.S. (σώστε τις ψυχές μας), παρά το γεγονός ότι το πλοίο είχε κοπεί στη μέση κι εκείνος ευρισκόμενος στην καμπίνα του ασυρμάτου, δεν σκέφτηκε στιγμή να εγκαταλείψει την προσπάθεια επικοινωνίας με διερχόμενα πλοία. Το σήμα του πραγματικά έλαβαν τέσσερα ξένα εμπορικά πλοία που έσπευσαν προς βοήθεια. Πρώτο πλησίασε ένα νορβηγικό ατμόπλοιο το οποίο κατέβασε μια λέμβο για να προσεγγίσει το κομμένο στα δύο ελληνικό καράβι. Τότε μόνο ο ηρωικός τηλεγραφητής εγκατέλειψε τον ασύρματό και εξήλθε στο κατάστρωμα για να πλησιάσει τη βάρκα των Νορβηγών. 

Όμως ένα τεράστιο κύμα τον άρπαξε και ο ασυρματιστής χάθηκε για πάντα. Τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος που είχαν ήδη επιβιβαστεί στις βάρκες του «Όρους Κυλλήνη», επιβιβάστηκαν  στα ξένα ατμόπλοιο κι έτσι διασώθηκαν. Αυτό όμως δεν θα συνέβαινε, εάν ο ασυρματιστής ακολουθούσε κι αυτός το πλήρωμα και επιβιβαζόταν μαζί τους στις βάρκες. Η προσπάθειά του να επικοινωνήσει με πλοία, ήταν που έσωσε τους υπόλοιπους που έφταναν τους 29 στον αριθμό. Οι περιγραφές των διασωθέντων Ελλήνων ναυτικών συντάραξαν τους ξένους δημοσιογράφους, ανάμεσα στους οποίου βρισκόταν και ένας Γάλλος της γνωστής εφημερίδας «Φιγκαρό» που την επομένη κιόλας μέρα είχε αναφορά στον ηρωισμό του Έλληνα ασυρματιστή, στο πρόσωπο του οποίου εκπροσωπείτο ο κλάδος των Ελλήνων ραδιοτηλεγραφητών του Εμπορικού μας Ναυτικού. Εκείνος ο ήρωας ασυρματιστής του ατμόπλοιου «Όρος Κυλλήνη» ήταν ο Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου, που τάφος του έγινε ο βυθός των Αζορών. Άλλωστε δεν ήταν ο μόνος. 

Όλες οι θάλασσες του κόσμου είναι σπαρμένες με τα σώματα χαμένων Ελλήνων ναυτικών είτε σε καιρό ειρήνης, είτε πολέμου. Το «Όρος Κυλλήνη» στο τελευταίο του ταξίδι είχε φορτώσει κάρβουνο από την Πολωνία για το Άμστερνταμ. Από εκεί τράβηξε για το Μεξικό. Θα φόρτωνε με προορισμό την Ιαπωνία. Όμως έξω από τις Αζόρες έγινε τρομερή έκρηξη που χώρισε το φορτηγό στη μέση. Το πλήρωμα μπήκε γρήγορα στις βάρκες ακολουθώντας τις εντολές του καπετάνιου περί εγκατάλειψης του πλοίου. Ο Παπαθεοδώρου, δεν ακολούθησε, έμεινε δίπλα στο μηχάνημά του με τα ακουστικά στα αυτιά του, με το χειριστήριο στο χέρι. Παρά το γεγονός ότι απανωτές εκρήξεις δονούσαν όλο το κομμένο σκαρί, παρά του ότι τα νερά εισέρχονταν αφρισμένα και παγωμένα στο πλοίο, κατακλύζοντας όλα τα διαμερίσματα, κόντρα στα ανθρώπινα ένστικτα που φώναζαν «φύγε, τρέξε να σωθείς», εκείνος έμεινε ακλόνητος στη θέση του. Ψύχραιμος και αποφασιστικός τηλεγραφούσε συνεχώς, SOS, SOS, SOS…. δίνοντας και το στίγμα του πλοίου. 

Η μικρή ιστορία του Παπαθεοδώρου άνοιξε την εποχή εκείνη μια μεγάλη έρευνα στις εφημερίδες που έθεσαν ερωτήματα όπως τι είναι «τιμή», «αυτοθυσία», «ηρωισμός» κ.ο.κ. Μεγάλοι λογοτέχνες ασχολήθηκαν όπως ο Στρατής Μυριβήλης που έγραψε ότι η τιμή και ο ηρωισμός είναι προϊόντα (καρποί) του πνευματικού πολιτισμού, της ιστορίας που κουβαλάει πάνω του κάθε άνθρωπος από το σχολείο, την οικογένεια, τους προγόνους και όλα εκείνα που τον περιβάλλουν. Όμως η «φιλολογία» που προκλήθηκε από την ηρωική πράξη του Παπαθεοδώρου έφερε στην επιφάνεια κι ένα ακόμα πρόβλημα που μέχρι τότε δεν ήταν ορατό στους περισσότερους τουλάχιστον στεριανούς. 

Το ότι οι ασυρματιστές μέχρι τότε, βρίσκονταν στο περιθώριο της ναυτοσύνης. Είναι γνωστό ότι ο στενός κύκλος της έννοιας ναυτικού δεν περιλάμβανε ειδικότητες που δεν έρχονταν σε άμεση σχέση με την διακυβέρνηση του πλοίου, όπως ήταν ο καπετάνιος, οι αξιωματικοί γέφυρας, ο λοστρόμος και οι ναύτες. Κάποιες μεταγενέστερες ειδικότητες που η τεχνολογία και η εξέλιξη της ναυτικής τέχνης προσέθεσαν στις συνθέσεις των πληρωμάτων των εμπορικών πλοίων δεν αφομοιώθηκαν εύκολα στην έννοια του όρους «ναυτικός». 

Για πολλά χρόνια ειδικότητες όπως μηχανικοί, ηλεκτρολόγοι, οικονομικοί, τροφοδότες παρότι ζούσαν και εργάζονταν πάνω στα πλοία ήταν καταγεγραμμένοι ως «ναυτικοί» αλλά δεν θεωρούνταν ως τέτοιοι από τους ναυτικούς της γέφυρας που θεωρούσαν τους εαυτούς τους μοναδικούς «φορείς» και «εκπροσώπους» της ναυτοσύνης. Ανάμεσα στους αποκλεισμένους συγκαταλέγονταν φυσικά και οι ασυρματιστές. Ο τότε πρόεδρος του Συνδέσμου Ελλήνων Ραδιοτηλεγραφητών είχε αποστείλει μια επιστολή για το ότι ο Παπαθεοδώρου υπήρξε εκπρόσωπος όλων των Ελλήνων ασυρματιστών διότι «μέσα σε κάθε πλοίο υπήρχε κι ένας Παπαθεοδώρου». Και αυτή η δήλωση περιείχε μεγάλες αλήθειες, που δυστυχώς μόνο τότε άρχισαν να γίνονται γνωστές. 

Πίσω από κάθε διάσωση ελληνικού πλοίου, πίσω από την επιστροφή στον Πειραιά των ναυαγισμένων ναυτικών, πίσω από τη χαρά των μελών της οικογένειας ενός διασωθέντος ναυαγού, υπήρχε ένας ασυρματιστής που με αυταπάρνηση είχε στείλει το μήνυμα της σωτηρίας. Αποκαλύφθηκε ότι οι περισσότεροι ασυρματιστές ακολουθούσαν την πορεία του πλοίου προς τον βυθό! Πνίγονταν μένοντας ακλόνητοι στις θέσεις τους, μέσα στην καμπίνα του ασυρμάτου. Έμειναν αιώνια ναυτολογημένοι στα βυθισμένα πλοία. Ο Α. Παπιδάς το 1928 ακολούθησε στο βυθό το ατμόπλοιο «Μαργαρίτα», ο Π. Ανδρεόπουλος το 1931 με το «Γεώργιος Μ.», ο Θ. Κόσκορος το 1933 με το «Αντώνιος», ο Γ. Βαρβαρίτης το 1928 με το «Στενιές», ο Α. Συρίγος το 1937 με το «Σπύρος», ο Α. Πικούνης το 1937 με το «Τζένυ Χανδρή», ο Κ. Καλαφάτης με το «Λουκία» και άλλοι πολλαπλάσια περισσότεροι καθώς θα ακολουθήσει ο ανθρωποκτόνος δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. 

Από το 1928 που έγινε υποχρεωτικός ο ασύρματος στα πλοία, δεν υπήρχε περίπτωση εάν καταγραφόταν έστω κι ένας θάνατος σε ναυάγιο, να μην ήταν εκείνος του ασυρματιστή! Ήταν κι αυτός υποχρεωμένος, από τον ναυτικό κώδικα, όπως και ο Καπετάνιος να εγκαταλείψει το πλοίο τελευταίος. Όμως οι ασυρματιστές δεν παρέμεναν στις θέσεις τους από υποχρέωση νόμου, αλλά από υποχρέωση συνείδησης και τιμής. Ακόμα και σε ευνοϊκές συνθήκες ταξιδιού, η εργασία τους παρέμενε σκληρή κι αυτό δεν ήταν εύκολα αντιληπτό από τους υπόλοιπους. Το πλήρωμα «έβλεπε» στον ασυρματιστή πλεονεκτήματα όπως του ότι μπορούσε να επικοινωνήσει με τη στεριά, μάθαινε πρώτος τα νέα, εργαζόταν σε ήρεμο περιβάλλον, ήταν ο μοναχικός λύκος του πληρώματος. Δεν ήταν εκτεθειμένος στις καιρικές συνθήκες, στο κρύο και στη ζέστη. Όμως για τον ασυρματιστή τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά. Επί οκτώ ώρες ήταν καρφωμένα ακίνητος σε μια καρέκλα, για να είναι έτοιμος ανά πάσα στιγμή να εκπέμψει ή να λάβει σήματα. Ακόμα και όταν κάποιο μέλος του πληρώματος ήταν άρρωστο, μέσω του ασυρματιστή λαμβάνονταν οι ιατρικές οδηγίες. 

Μέσω της τελείας και της παύλας μεταφέρονταν τα νέα από τον ασυρματιστή στο πλήρωμα. Ήταν τα μάτια και τα αυτιά του πλοίου περισσότερο και από εκείνους που είχαν την απόλυτη ορατότητα από τη γέφυρα διακυβέρνησης. Οι ασυρματιστές ζούσαν κι εργάζονταν μέσα στην απόλυτη αγωνία ακόμα κι όταν οι θάλασσες ήταν λάδι ή το πλήρωμα βρισκόταν σε χαλάρωση. Έπρεπε να είναι σίγουροι ότι ο ασύρματος θα λειτουργούσε κι αυτό δεν ήταν εύκολο. Διότι οι τεχνικές γνώσεις ήταν εξειδικευμένες και τα ανταλλακτικά σε περίπτωση βλάβης δυσεύρετα. Φανταστείτε στη μια και μοναδική περίπτωση ανάγκης να μη λειτουργεί ο ασύρματος! Αυτή η διαρκής αγωνία του ασυρματιστή οδηγούσε τους οργανισμούς τους σε εξάντληση. 

Οι ασυρματιστές που έβγαιναν στη σύνταξη έπασχαν από καρδιακά νοσήματα, ενώ οι περιπτώσεις παραφροσύνης και αυτοχειρίας ήταν συνηθισμένες. Από τη χρονιά του 1938 που η κοινή γνώμη συγκλονίστηκε από τον ηρωικό ασυρματιστή Παπαθεοδώρου αποφασίστηκε η καθιέρωση ετήσιας εορτής στον τότε νεοαναγειρόμενο ναό της Αγίας Αικατερίνης στην Πλατεία Αλεξάνδρας. Όμως εκείνος ο εορτασμός δεν διήρκεσε για πολλά χρόνια καθώς ακολούθησε ο πόλεμος. Στις 5 Σεπτεμβρίου του 1952 κατατέθηκε στον Πειραιά ο θεμέλιος λίθος του ιδιόκτητου μεγάρου του Συνδέσμου Ραδιοτηλεγραφητών του Εμπορικού Ναυτικού επί της λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου (σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου).  Πρόεδρος του Συνδέσμου ήταν τότε ο Ηλίας Κροκιδάς και δήμαρχος Πειραιώς ο Γεώργιος Ανδριανόπουλος. Τα χρόνια άλλαξαν, η τεχνολογία που έφερε τον ασυρματιστή στα πλοία ήταν εκείνη που τον τράβηξε πάλι πίσω στη στεριά. Δόθηκαν κίνητρα για αλλαγή ειδικότητας στους τελευταίους ασυρματιστές που δεν αποτελούν πλέον πλήρωμα στα φορτηγά πλοία. 

Η ίδια τεχνολογία όμως είναι εκείνη που σύντομα θα αναδείξει ότι περισσότερο απαραίτητο στέλεχος στα πλοία θα είναι ο προγραμματιστής, ο ηλεκτρονικός, ο ειδικός στα μέσα τεχνολογίας. Όμως κάποιοι ασυρματιστές, όσο κι αν αλλάξουν οι εποχής, θα μείνουν για πάντα ναυτολογημένοι στα καράβια τους, όπως ο ήρωας Παπαθεοδώρου του ατμόπλοιου «Όρος Κυλλήνη». 

 

Ο ηρωισμός του Σκυριανού ναυτικού Μαντζουράνη Κουναδίνη που οδήγησε στην παρασημοφόρησή του (1959)

 

του ιστορικού Μιχάλη Κατσικαρέλη

 

«Τα καλά πλοία αξίζουν τόσο όσο τα επ’ αυτών πληρώματα»

Κώστας Μ.Λαιμός,1971.

Σελίδες θάρρους, τόλμης και δόξας γράφονται για την ζωή στην θάλασσα όχι μόνο εν καιρώ πολέμου αλλά και στην ειρήνη. Η επικινδυνότητα του επαγγέλματος του ναυτικού εξάλλου υφίσταται πέραν κάθε αμφιβολίας, καθώς η θάλασσα, απαιτεί σεβασμό και δεν συγχωρεί το παραμικρό λάθος. Ως λαός με τρισχιλιετή ναυτική Ιστορία στην θάλασσα οι Έλληνες το γνωρίζουν καλά αυτό αναπτύσσοντας τις απαραίτητες αρετές, για να ανταπεξέλθουν στο απαιτητικό θαλάσσιο περιβάλλον, όπως η ναυτοσύνη, η τόλμη, η αυτοθυσία και η καρτερικότητα.

Ο Μ. Κουναδίνης στο νορβηγικό πλοίο M/S VENI την περίοδο 1958-1959

Στόχος του γράφοντος με το παρόν άρθρο είναι να αναδειχθούν οι συνθήκες μετανάστευσης των Ελλήνων την δεκαετία του 1950 αλλά και το ήθος και η λεβεντιά των Ελλήνων ναυτικών μέσα από ένα ιδιαίτερο περιστατικό από την μελέτη του προσωπικού Αρχείου του Έλληνα ναυτικού Μαντζουράνη Εμμανουήλ Κουναδίνη. 

Συγκεκριμένα ο Κουναδίνης την 6^η Μαΐου του 1959, ταξιδεύοντας ως μέλος του πληρώματος του Νορβηγικού τάνκερ M/S VENI,[1] βούτηξε στα παγωμένα νερά του Ατλαντικού στον Κόλπο της πόλης Λίβερπουλ της Αγγλίας, για να σώσει τον νορβηγό συνάδελφό του Arne Jansen[2](ελληνιστί Άρνε Χάνσεν) που μόλις είχε βρεθεί στην θάλασσα ως ναυαγός. Το γεγονός αυτό καταγράφηκε στο φύλλο της 7^η Μαΐου του 1959 της τοπικής εφημερίδας «The Liverpool Echo and the Evening Express». 

Η ηρωική πράξη του αυτή ανταμείφθηκε αναπάντεχα με την παρασημοφόρηση του από τον Βρετανικό Σύλλογο Ναυτικών Liverpool Shipwreck And Humane Society μόλις έξι μήνες μετά, αλλά και την προαγωγή του από την νορβηγική πλοιοκτήτρια εταιρία του, την Smedvigs Tankrederi A/S με έδρα το Stavanger της Νορβηγίας.

Δυστυχώς ο Μαντζουράνης Εμμανουήλ Κουναδίνης απεβίωσε στις 30 Οκτωβρίου του 1994 μην έχοντας φτάσει ακόμα σε συντάξιμη ηλικία. Άφησε όμως  στην σύζυγό του Ευφροσύνη και στα τρία του τέκνα Παρασκευή, Μάνο και Βασιλική, το προσωπικό του Αρχείο που περιλαμβάνει ποικίλο υλικό που αφορά τα πρώτα χρόνια της ζωή του στο Ίδρυμα Αριστοτέλης από το 1943 στην Θεσσαλονίκη, την μετανάστευσή του στην Βραζιλία καθώς, τα ταξίδια του από το 1958 έως το 1979 ως ναυτικός αλλά και πολλά μεταγενέστερα οικογενειακά έγγραφα. 

Μεταξύ άλλων υπάρχουν επιστολές από τρίτους, έγγραφα και φωτογραφίες που αφορούν τον ίδιο, τις καθημερινές στιγμές στην θάλασσα, από τις εταιρίες με τα πλοία των οποίων ταξίδεψε καθώς και αποκόμματα εφημερίδων και cart postal από διάφορα λιμάνια που βρέθηκε. Δεσπόζουσα θέση στο Αρχείου του καταλαμβάνουν τα ποιήματα του αλλά και ένα προσωπικό χειρόγραφο κείμενο υπό την μορφή αυτοβιογραφίας που ο Κουναδίνης εξιστορεί σε τρίτο πρόσωπο τα συναισθήματα του και την ζωή του ως μετανάστης στην Βραζιλία αλλά και την νοσταλγία του για την πατρίδα του, την Σκύρο. 

Από το Αρχείο αυτό, με βάση έγγραφα από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς του εξωτερικού και του εσωτερικού, αλλά κυρίως μέσω των προσωπικών χειρογράφων του Κουναδίνη, αντλήθηκαν οι πληροφορίες για τον περιπετειώδη βίο του, την μετανάστευσή του αλλά κυρίως για την απόπειρα διάσωσης στις 6 Μαΐου 1959 του Νορβηγού ναυτικού Arne Jansen ή απλά Χάνσεν, όπως τον αποκαλούσε ο Κουναδίνης στον οποίο αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο.

Το M/S VENI

Από στην Βραζιλία στην Νορβηγία

        Ο Μάντζο, από το Μαντζουράνης,[3] όπως τον αποκαλούσαν χαϊδευτικά οι Νορβηγοί συνάδελφοί του αλλά για λόγους ευκολίας, γεννήθηκε στις 8 Νοεμβρίου του 1933 στην Σκύρο και ήταν ο μεγαλύτερος αδερφός ανάμεσα σε τρία συνολικά αδέρφια, έναν αγόρι ακόμα και ένα κορίτσι. Το 1943 εκείνος, η μικρή του αδερφή και η μητέρα του μετακόμισαν στην Θεσσαλονίκη, όπου σε ηλικία μόλις 10 ετών δόθηκε στο Εθνικό Ίδρυμα Προστασίας Απόρων Παίδων Μακεδονίας. Στους εφήβους των μεγαλύτερων τάξεων παρέχονταν ακόμα και τεχνική ειδίκευση, ενώ το 1946 το ίδρυμα ονομάστηκε Αριστοτέλης. Τα σκληρά εκείνα χρόνια της Κατοχής σφυρηλάτησαν την προσωπικότητα του αλλά και την αντίληψη της συντροφικότητας που τον διέκρινε κατοπινά στην ζωή του παράλληλα με τις υπόλοιπες ηθικές αξίες που του μεταλαμπαδεύτηκαν.

Ο Μαντζουράνης Κουναδίνης με τη στολή της μπάντας του Ιδρύματος

Στο ίδρυμα Αριστοτέλης παρέχονταν μια ικανοποιητική τεχνική κατάρτιση. Ο Κουναδίνης είναι τρίτος από δεξιά. 

Στο πίσω μέρος αναγράφεται:8 Νοεμβρίου 1950.

Με την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του υπηρεσίας ως Πρότακτος στο Πολεμικό Ναυτικό με την ειδικότητα του «ηλεκτριστή» το 1952, ο Κουναδίνης αναζήτησε εργασία στην Αθήνα. Όμως οι ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες μετά τον πόλεμο, όταν η Ελλάδα πάσχιζε να σταθεί στα πόδια της, με υποδομές πάσης φύσεως ρημαγμένες από τον πόλεμο, σε συνδυασμό με τον θέλησή του να γνωρίσει νέους τόπους και νέες συγκινήσεις τον οδήγησαν στην ιδέα της μετανάστευσης στο εξωτερικό.[4]

Το πτυχίο ειδικότητας «Ηλεκτριστή» του Μ. Κουναδίνη από το Βασιλικό Ναυτικό

Έχοντας την μετανάστευση κατά νου, ολοκλήρωσε στην Θεσσαλονίκη την τετράμηνη πρακτική εκπαίδευση της Διεθνούς Επιτροπής Μετανάστευσης(ΔΕΜΕ).  Η αγγλική της ονομασία ήταν Intergovernmental Committee for European Migration (ICEM)[5] από την οποία ο Κουναδίνης έλαβε το Πιστοποιητικό «Τεχνίτου 1^ης Τάξεως Ηλεκτρικῶν ἐγκ/σεων φωτισμοῦ, κινήσεως», ενώ εργαζόταν ταυτόχρονα ήδη ως ηλεκτροτεχνίτης. Το γεγονός αυτό του έδωσε την απαραίτητη πιστοποίηση, ώστε να μεταναστεύσει ως ειδικευμένος εργάτης στην Βραζιλία αναχωρώντας από το λιμάνι του Πειραιά την 7^η Μαΐου 1955 με το ατμόπλοιο Ιωνία. 

Συνταξιδιώτες του ήταν και άλλοι ογδόντα περίπου Έλληνες που αναζητούσαν την τύχη τους στην ξενιτιά. Στην Γένοβα ο Κουναδίνης επιβιβάστηκε στο γαλλικό υπερωκεάνιο Προβάνς και στο τέλος του υπερατλαντικού του ταξιδιού αποβιβάστηκε στο Ρίο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας.

Οι νοτιοαμερικανικές κυβερνήσεις της περιόδου εφάρμοσαν πολιτική ανοιχτών θυρών στους ευρωπαίους εξειδικευμένους τεχνίτες και εργάτες, καθώς η βιομηχανική ανάπτυξη χωρών, όπως η Αργεντινή[6] και η Βραζιλία, τις καθιστούσε επιθυμητό προορισμό. Συγκεκριμένα στην Βραζιλία τα «χρυσά χρόνια» 1955-62 ακολουθήθηκε από τις κυβερνήσεις της ένα μεγαλεπήβολο αναπτυξιακό πρόγραμμα στους τομείς της ενέργειας και βαριάς βιομηχανίας, προσελκύοντας ευρωπαίους μετανάστες αλλά και διεθνές κεφάλαιο. Από το 1955 έως το 1968, μετανάστευσαν για ένα καλύτερο μέλλον συνολικά 5.089 Έλληνες [7] μέσω της ΔΕΜΕ στην Βραζιλία, στο Σάο Πάολο κυρίως και ο Κουναδίνης ήταν ένας από αυτούς. Στα τρία χρόνια που εργάστηκε στην Βραζιλία η μοίρα αρχικά τον έφερε ως τεχνίτη-συντηρητή στο γερμανικής ιδιοκτησίας εργοστάσιο παραγωγής τσιμέντου Portland στο Ρίο Μπράνκο [8] και στην συνέχεια στο Πόρτο Αλέγκρε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Βραζιλίας στην επαρχία Ρίο Γκράντε.

Πανοραμική λήψη του εργοστασίου στο Ρίο Μπράνκο στο οποίο ο Μ. Κουναδίνης δούλεψε ως εργάτης συντηρητής 

Η θάλασσα όμως είχε άλλα σχέδια για τον τολμηρό Έλληνα μετανάστη που δεν ικανοποιούνταν ιδιαίτερα από την δουλειά στην ξηρά και διψούσε για κάτι διαφορετικό. Η ζωή του άλλαξε ξανά όταν απέκτησε το ναυτικό του φυλλάδιο που εκδόθηκε στις 2 Απριλίου 1958 από τo Βραζιλιάνικο Υπουργείο Ναυτικών(Ministerio Da Marinha) στο Πόρτο Αλέγκρε. 

Έπειτα ναυτολογήθηκε λίγες μέρες μετά, με το νορβηγικό τάνκερ ‘M/S VENI’’μπαρκάροντας από την επαρχία Ρίο Γκράντε στις 14 Απριλίου 1958, όπως μας πληροφορεί έγγραφο [9] της εταιρίας Smedvigs Tankrederi A/S στην οποία ανήκε το VENI [10] αλλά και το συμβόλαιο που υπέγραψε με την παραπάνω ναυτιλιακή εταιρία. Η ναυτιλιακή σύμβαση που υπέγραψε περιέγραφε την ειδικότητα του ως Lettmatros και αντιστοιχούσε στην ιδιότητα του Νέου Ναύτη Καταστρώματος. Ο όρος τάνκερ για την εποχή αντιστοιχούσε σε ένα σκάφος όπου η κύρια του ιδιότητα ήταν να μεταφέρει υγρό φορτίο. Σε αυτό περιλαμβάνονταν υποπροϊόντα του πετρελαίου όπως πετρελαϊκά καύσιμα ή γκαζολίνη αλλά και μελάσα και χημικά.[11]

Το ναυτικό φυλλάδιο του Μ.Κουναδίνη. Εκδόθηκε στο βραζιλιάνικο λιμάνι του Πόρτο Αλέγκρε την 15/4/1958

Πώς όμως Νορβηγική εταιρία δέχτηκε Έλληνα ναυτικό στο δυναμικό της; Με το τέλος του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945, χώρες με μεγάλη ναυτική παράδοση όπως η Ελλάδα, η Ολλανδία και η Νορβηγία είχαν χάσει τουλάχιστον τον μισό ενεργό εμπορικό τους στόλο. [12] 

Ήταν αναγκαίο να αναπληρωθούν οι απώλειες σε πλοία το συντομότερο δυνατό, καθώς εκείνα μετέφεραν το απαραίτητο φορτίο για την κάλυψη των απαραίτητων αναγκών για την βασική επιβίωση, όπως τα σιτηρά αλλά και το πετρέλαιο για τις μετακινήσεις. Ειδικά στην Νορβηγία, σε ένα κράτος όπου έλειπαν οι φθηνές πρώτες ύλες αλλά με γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας του, οι ανάγκες για τα παράγωγα του πετρελαίου έφεραν σαν επακόλουθο της μακροπρόθεσμες ναυλώσεις των νεότευκτων πλοίων της από μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες.[13] 

Ο αυξανόμενος νορβηγικός στόλος από τάνκερ χρειάζονταν όμως και νέους ναυτικούς παράλληλα με το εντόπιο νορβηγικό ναυτιλιακό δυναμικό. Η ναυτολόγηση νέων και εύρωστων ανθρώπων, όπως ο Κουναδίνης ακόμα και από ξένα λιμάνια, όπως το βραζιλιάνικο Πόρτο Αλέγκρε, φαίνεται ότι συμπλήρωνε την ανάγκη αυτή σε μια εποχή που η επέκταση του παγκόσμιου στόλου των τάνκερ ήταν ταχύτατη.[14]

Άνθρωπος στην θάλασσα

O Κουναδίνης αποτελούσε πλέον πλήρωμα του νορβηγικού τάνκερ Τ/Τ VENI εκτοπίσματος 10.297 τόνων, μήκους 159,6 μέτρων, πλάτους 20,7 και μέγιστης ταχύτητας 15 κόμβων με έδρα το Stavanger της Νορβηγίας. Με τον καιρό οι σχέσεις του με τον δεύτερο κατά σειρά καπετάνιο του M. Kvadsheim, [15] ήταν εγκάρδιες έχοντας μια αγαστή συνεργασία αποτελώντας έναν από τους πολλούς Έλληνες ναυτικούς, [16] που ταξίδευαν την εποχή εκείνη υπό την σημαία ξένων ναυτικών. Οι Νορβηγοί αποκαλούσαν τον Κουναδίνη μάλιστα Γκρέκερ, δηλαδή Έλληνα, πληροφορία που υποδηλώνει ότι ήταν ο μοναδικός Έλληνας ανάμεσά στους 16 του πληρώματος.[17]

Σύμφωνα με τα λεγόμενα του καπετάνιου, το ταξίδι του VENI, που θα έφτανε στο Λίβερπουλ στις 6 Μαΐου 1955, θα ήταν το τελευταίο υπό νορβηγικά πλοιοκτησία καθώς επρόκειτο να περάσει σε ελληνικά χέρια [18] με τον κατάπλου στο λιμάνι. Παρά την πιθανότητα να συνεργαστεί με συμπατριώτες του ο Έλληνας ναυτικός Κουναδίνης εξέφρασε την επιθυμία του να παραμείνει στους κόλπους της νορβηγικής ναυτιλιακής εταιρίας και ο καπετάνιος τον διαβεβαίωσε ότι ήταν εξαιρετικά ευχαριστημένος μαζί του και ότι θα μεριμνούσε να ταξιδέψει με άλλο πλοίο της εταιρίας.[19]

Το VENI είχε μόλις φτάσει έξω από στον Κόλπο του Λίβερπουλ και ετοιμαζόταν να εισέλθει εντός του καναλιού που οδηγεί στο λιμάνι του Λίβερπουλ, το Queen’s Canal [20] στο οποίο εκβάλλει και ο ποταμός Mersey, όταν υποδέχθηκαν μια ομάδα Άγγλων πιλότων στο πλοίο για την σωστή καθοδήγηση του στο λιμάνι. Μαζί τους έφεραν την αλληλογραφία του πληρώματος και εντολές/κατευθύνσεις της ναυτιλιακής εταιρίας. Ένα από τα γράμματα είχε παραλήπτη τον Κουναδίνη που έσπευσε να το αναγνώσει στην κουζίνα [21] του καραβιού που είχε μεγαλύτερη ησυχία την ώρα εκείνη. Ήταν από την γιαγιά του.

Ο κόλπος του Λίβερπουλ. Πηγή:https://www.dreamstime.com/stock-photo-geographic-map-european-country-uk-liverpool-city-background-image95950490. 

 

Ξαφνικά ακούστηκαν φωνές και μια φασαρία που φαινόταν να έρχεται έξω από τα φινιστρίνια του καραβιού. Ξεχώριζε την έκφραση «άνθρωπος στην θάλασσα» ενώ εξήλθε στο κατάστρωμα και πιάστηκε από τα ρέλια της κουπαστής μένοντας στήλη άλατος! Ένας από τους ναυτικούς που ταξίδευαν με τον Έλληνα ναυτικό, ο πενηντάχρονος Στούαρτ(αγγλιστί Steward) [22] του καραβιού Άρνε Χάνσεν, βρισκόταν στην θάλασσα παλεύοντας ανάμεσα στα ισχυρά θαλάσσια ρεύματα της περιοχής [23] για την ζωή του. [24] 

Ο Στούαρτ Χάνσεν, αγγλιστί Chief Steward σύμφωνα με το φύλλο της τοπικής εφημερίδας της εποχής The Liverpool Echo and the Evening Express,  δηλαδή Αρχιθαλαμηπόλος, ήταν Νορβηγός και είχε υπό την ευθύνη του την καντίνα του πλοίου με τα τσιγάρα και τα ποτά, από τα γραφόμενα του Κουναδίνη. Σύμφωνα με τον συνταξιούχο Πλοίαρχο Πέτρο Αγιάσογλου, σε συνομιλία με τον γράφοντα, ο Chief Steward στα Νορβηγικά καράβια της Δεκαετίας του 1950 ήταν ομοιόβαθμος με τον Υποπλοίαρχο του καραβιού και μεταξύ άλλων καθηκόντων ήταν υπεύθυνος για το καθημερινό Εδεσματολόγιο έχοντας συνήθως περίπου 2-3 βοηθούς. [25]

Το πάνω μέρος του πρώτου φύλλου της εφημερίδας «The Liverpool Echo and the Evening Express»με ημερομηνία 7 Μαΐου 1959. Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη

Ο σημερινός φάρος Formby Buoy που σηματοδοτεί το το κύριο σημείο έναρξης του καναλιού  πλεύσης προς το Λίβερπουλ. 

Πηγή : https:// www. liverpool.ac.uk/~cmi/boat/solway11/ formby.jpg .

 Αδιαφορώντας για τον κίνδυνο

        Σύμφωνα με την αφήγηση του Κουναδίνη παρά την άνιση πάλη του Nορβηγού ναυαγού Χάνσεν με τα κύματα, [26] κανείς από το πλήρωμα του καραβιού του που τους φώναζαν δεν προέβη σε κάποια ενέργεια που θα του έσωζε την ζωή. [27] Χωρίς χρονοτριβή ο Κουναδίνης έβγαλε τον ρουχισμό του αφήνοντάς τον στο κατάστρωμα [28] βουτώντας στην παγωμένη θάλασσα, προκειμένου να σώσει τον συνάδελφό του. 

Η επαφή με τον νερό κάτω από την επιφάνεια ήταν κατά τα γραφόμενα του Κουναδίνη ιδιαίτερα επίπονη καθώς «ένιωσε χιλιάδες βελόνες να διαπερνούν το κορμί του» ενώ το νερό ήταν εξαιρετικά παγωμένο κάνοντας «την καρδιά του να σφίγγει σε σημείο που να του κάνει δύσκολη κάθε κίνηση των μελών του κορμιού του».[29] Για μια στιγμή μόνο αναρωτήθηκε για το εγχείρημά και την επικινδυνότητα του για τον ίδιο, αλλά όταν η άνωση του νερού τον έφερε πάλι στην επιφάνεια και εντόπισε τον Χάνσεν λίγες γυάρδες μακριά του, ο σκοπός ήταν ένας: να κρατήσει τον Χάνσεν στην ζωή, που βλέποντας τον «άπλωσε τα χέρια του με λαχτάρα και ψιθυρίζοντας γκρέκερ-μιν-βεν προχώρησε προς το μέρος του».

        Κολυμπώντας προς το μέρος του έπρεπε να αποφύγει να κρατήσει τον Χάνσεν από τα χέρια καθώς υπήρχε σοβαρός κίνδυνος εκείνος στην απελπισία του να τους τραβήξει και τους δύο στον πάτο της θάλασσας. Με επιδέξιους χειρισμούς κολύμπησε φτάνοντας πίσω από την πλάτη του Χάνσεν και κρατώντας τον από το παλτό, που το φορούσε ακόμα, του κρατούσε όσο ήταν δυνατό το κεφάλι και το στόμα του έξω από το νερό για να μην πνιγεί. Εξαιτίας αυτού οι ώμοι του Κουναδίνη ήταν εκτός νερού και όπως αναφέρει στο χειρόγραφό του, για τον λόγο αυτό κρύωνε ακόμα περισσότερο. «Το κρύο ήταν τρομερό, του ήταν αδύνατο να συγκρατήσει τα σαγόνια που χτυπούσαν μεταξύ τους». Ενδεικτικά αναφέρεται στην The Liverpool Echo and the Evening Express για την 6^η Μαΐου 1959, οι θερμοκρασίες κοντά στο αεροδρόμιο του Λίβερπουλ κυμαίνονταν καθ’όλη την διάρκεια της μέρας από 2 έως 15 βαθμούς Κελσίου,[30] ενώ η μέση θερμοκρασία θαλάσσης τον Μάιο κοντά στην θαλάσσια περιοχή του Λίβερπουλ είναι από 9 έως 12 βαθμούς! [31]

        Προσπαθώντας να προσανατολιστεί στον θαλάσσιο χώρο και ψάχνοντας το καράβι του ή σημεία «δείκτες» στην ξηρά, συνειδητοποίησε ότι το θαλάσσιο ρεύμα της θαλάσσιας περιοχής, τους είχε απομακρύνει πολύ από το καράβι που του φαίνονταν να αλλάζει πορεία για να έρθει να τους σώσει. Το να στρέψει όμως ένας ατσάλινος όγκος δεκάδων μέτρων εκτελώντας ελιγμούς διάσωσης για να μπορέσει να φτάσει τον ναυαγό σύντομα, ήταν εγχείρημα που απαιτούσε μαεστρία χειρισμών και στα μάτια του Κουναδίνη ο χρόνος αυτός έμοιαζε ατέλειωτος. Εκείνη την στιγμή ήταν που «ένιωσε ένα πόνο στην μέση. Ένιωθε την ανάγκη κάπου να πατήσει τα πόδια του σε κάτι στέρεο, σε κάτι που να μπορέσει να σταθεί για λίγο και να ανανεώσει τις δυνάμεις του. Καταλάβαινε πως από την μέση και κάτω άρχιζε σιγά, σιγά να μην ορίζει τον εαυτό του» σύμφωνα με τα γραφόμενά του. Είναι παραπάνω από εμφανές ότι ο Κουναδίνης εμφάνιζε πλέον σημάδια προχωρημένης υποθερμίας [32] από την έκθεση στο κρύο νερό. Σύμφωνα με τον ιατρό Βασιλειάδη Ιωάννη εξάλλου η υποθερμία μπορεί να παρατηρηθεί άμεσα σε έναν ασθενή με «την εμβύθιση σε κρύο νερό ή παρατεταμένη έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες, χωρίς επαρκή προστατευτική ένδυση και εξοπλισμό» [33] και ο Κουναδίνης είχε εξαντλήσει γρήγορα τα ενεργειακά αποθέματα του προσπαθώντας να κρατήσει με όλες του τις δυνάμεις τον Χάνσεν στην επιφάνεια.

Η απογοήτευση άρχισε να κάνει την εμφάνιση της επίσης. Τα μάτια οικείων προσώπων που δεν θα ξανάβλεπε άρχισαν να έρχονται στο μυαλό του πιστεύοντας ότι το τέλος τους δεν είναι μακριά αφού το ψύχος του θαλασσινού νερού άρχισε να τον κυριεύει. Παρά ταύτα η φυσιογνωμία της γιαγιάς του, που πριν λίγο είχε λάβει γράμμα της, κυριαρχούσε στο μυαλό του και του έδινε κουράγιο να ανταπεξέλθει σε αυτή την δοκιμασία για την ζωή του ιδίου και του νορβηγού συναδέλφου του. «Καϊμένη γιαγιά»….

Το λιμάνι του Λίβερπουλ το δεκαετία του 1950.

Πηγή: www.liverpoolecho.co.uk.

Η βοήθεια του Άγγλου πιλότου και η άφιξη του ρυμουλκού

        Και ενώ είχε χαθεί κάθε ελπίδα σωτηρίας, ο ήχος από των παφλασμό κυμάτων, που προκαλούταν από κολύμβηση ανθρώπου, του αναπτέρωσε το ηθικό ενώ τα μέλη του σώματος του βρήκαν την γνωστή τους κινητικότητα αφού εμφανίστηκε ελπίδα! Τα μάτια του διέκριναν έναν άντρα που είχε φτάσει και αυτός στα όρια της σωματικής του αντοχής, [34] κολυμπώντας συνεχώς και διανύοντας πιθανότατα μεγάλη απόσταση αφού δεν φαινόταν κάποιο πλοίο στο οπτικό πεδίο του Κουναδίνη. 

Ο Έλληνας ναυτικός αναγνώρισε στα μάτια του κολυμβητή έναν από τους Άγγλους πιλότους που είχαν έρθει στο VENI για να πιλοτάρουν το πλοίο για την άφιξη στο λιμάνι. [35] Ο Άγγλος Πιλότος θα πρέπει να είχε πηδήξει στην θάλασσα λίγο αργότερα από εκείνον και επιτέλους τους είχε φτάσει κολυμπώντας, ενώ πλέον πάσχιζε και εκείνος να διατηρήσει τον Χάνσεν στην επιφάνεια ενώ ο Κουναδίνης  «πήρε αμέσως κουράγιο».

        Η έρευνα και διάσωση του ναυαγού Χάνσεν κινητοποίησε μέρος των λιμενικών Αρχών στο λιμάνι, πιθανότατα μέσω ασυρμάτου από το VENI, ώστε κάθε πλοίο στην περιοχή να συνδράμει σε αυτή. Ελάχιστο χρόνο μετά την άφιξη του Άγγλου πιλότου τους πλησίασε ένα αγγλικό ρυμουλκό, το πλήρωμα του οποίου ανέλκυσε και τους τρεις στο κατάστρωμά του. Και ήταν πια καιρός καθώς ο Κουναδίνης ένιωθε ακόμα ακμαίος ψυχικά όμως τα σώμα του ήταν πλέον πολύ αδύναμο και τα άκρα του παγωμένα. Αν και ο Κουναδίνης δεν το αναφέρει στο χειρόγραφό του, όπως πληροφορεί η Liverpool Echo, το ρυμουλκό αυτό ήταν το Christian.[36]

Το ρυμουλκό που διέσωσε τον Χάνσεν εκτιμάται ότι θα ήταν ιδίου τύπου με το εικονιζόμενο ή αντίστοιχου εκτοπίσματος. 

Πηγή : liverpoolecho.co.uk

Για να μπορέσει το σώμα τους να επανέλθει στην απαιτούμενη θερμοκρασία, οι ναυτικοί του αγγλικού ρυμουλκού, τους αφαίρεσαν τα βρεγμένα ρούχα, ενώ κατόπιν τους περιποιήθηκαν κοντά στην θέρμανση του πλοίου, με εντριβές και μαλάξεις με ουίσκι αφού το οινόπνευμα σπάνιζε, ενώ τους προσφέρθηκε τσάι και κονιάκ. Ο Κουναδίνης μάλιστα αναφέρει ότι το πλήρωμα του ρυμουλκού τον είχε ξαπλώσει πάνω στο τραπέζι της κουζίνας κατά την διάρκεια των εντριβών. Τα πράγματα για τον Jansen ήταν δυσοίωνα καθώς του κάνανε συνεχώς τεχνητή αναπνοή  ενώ δεν είχε καμία επαφή με το περιβάλλον γύρω του.[37]

Άτυχε Χάνσεν

        O καπετάνιος του Christian είχε καλέσει και αυτός τις τοπικές Αρχές ώστε να υπάρχει ασθενοφόρο με διαθέσιμη μπουκάλα οξυγόνου όταν θα κατέπλεαν στο λιμάνι. [38] Φθάνοντας στο λιμάνι του Λίβερπουλ τα νέα της διάσωσης είχαν μαθευτεί ενώ τους περίμεναν στο λιμάνι δύο αστυνομικοί, οι λιμενικές αρχές, ένας γιατρός με ασθενοφόρο και το προσωπικό του, ενώ πλήθος κόσμου είχε μαζευτεί στην προβλήτα. 

Η ιατρική ομάδα που ανέβηκε στο ρυμουλκό συνέχισε αμέσως την τεχνητή αναπνοή παρέχοντας και οξυγόνο στον Χάνσεν. Όταν ο Μάντζο βγήκε στον προβλήτα φορούσε πλέον ζεστά ρούχα ενώ οι σωματικές του δυνάμεις είχαν επανέλθει. Τα νέα όμως ήταν αποκαρδιωτικά καθώς ο γιατρός του ασθενοφόρου μετά από άκαρπες προσπάθειες δύο συνολικά ωρών, δεν κατάφερε να τον επαναφέρει στην ζωή. Σύμφωνα με την διάγνωσή του ο Χάνσεν είχε υποστεί ανακοπή καρδιάς, [39] αν και ο γιατρός δεν μπόρεσε να δώσει μια ξεκάθαρη απάντηση για το πότε σταμάτησε να χτυπά η καρδιά του. Ο εικοσιεξάχρονος τότε Κουναδίνης απέδωσε τον λόγο που δεν άντεξε η καρδιά του στην μεγάλη ηλικία του Χάνσεν που ήταν πενήντα ετών περίπου, σε συνδυασμό με τις κακουχίες τις ζωής του: «Άτυχε Jansen, ήταν στην ηλικία αρκετά μεγάλος και ίσως για αυτό δεν άντεξε».

        Στο άκουσμα των λόγων του γιατρού ο Έλληνας ναυτικός ξέσπασε σε λυγμούς. Στις τσέπες του Χάνσεν ένας από τους αστυνομικούς ψάχνοντας για στοιχεία ταυτότητας, βρήκε τα βρεγμένα πλέον γράμματα που λίγο πριν είχε λάβει. Ήταν σφραγισμένα αφού δεν είχε προλάβει να τα ανοίξει και να τα αναγνώσει. Στο μυαλό του ο Κουναδίνης ανακαλούσε τις στιγμές που περνούσε με τον φίλο του Χάνσεν με τον οποίο τα πήγαιναν τόσο καλά! 

Οι στιγμές εκείνες που ο Χάνσεν αστειευόμενος με τον Κουναδίνη και δείχνοντας την μεγάλη του εκτίμηση, του χάριζε ασήμαντα μικροπράγματα για τον άλλο κόσμο της ξηράς, αλλά τόσο σημαντικά στον μικρόκοσμο του καραβιού, ενώ συνήθιζε να του λέει : « Από σένα δεν βγάζω τίποτα». 

Ο Κουναδίνης έφερνε όμως και άλλες σκέψεις στο μυαλό του, δυσάρεστες, καθώς αδυνατούσε να χωνέψει ότι από το πλήρωμα των Νορβηγών που είδαν τον ναυαγό Χάνσεν κανείς δεν έκανε κάτι αποτελεσματικό για αυτόν. Δεν γινόταν να μην αναλογιστεί ο Έλληνας ναυτικός για τον Χάνσεν το γεγονός ότι «το πλήρωμα που ήταν και πατριώτες του, άλλοι πολύ, άλλοι λίγο κάποια διαφορά είχαν μαζί του. Ίσως γιατί η δουλειά του Στούαρτ είναι τέτοια που δημιουργεί κατάσταση  στα καράβια. Οι συνθήκες ζωής και το σπάσιμο των νεύρων στα υπερατλαντικά ταξίδια, πολλές φορές ξεσπάνε στον Στούαρτ».[40]

 

 Υποδοχή ήρωα και η ζωή στο νέο πλοίο

Το ανδραγάθημα του Κουναδίνη μαθεύτηκε αστραπιαία στα πλοία του λιμανιού, στους ψαράδες καθώς και στο προσωπικό των διαφόρων υπηρεσιών του λιμανιού. Ο κόσμος που μαζεύτηκε στον προβλήτα έδινε συγχαρητήρια στον Άγγλο πιλότο αλλά και στον Έλληνα ναυτικό για την τόλμη τους και την παλικαρίσια καρδιά τους. Ο Κουναδίνης «καταλάβαινε την περιέργεια και τον θαυμασμό με τον οποίον τον πρόσεχαν μαθαίνοντας πως αυτός ο Έλλην έπεσε για να σώσει έναν Νορβηγό». Και όποιος ήταν εκεί έδινε το χέρι του στον Κουναδίνη και στον  Άγγλο πιλότο και «έπαιρναν συγχαρητήρια από γνωστούς και αγνώστους». [41]

        Προκειμένου να αναρρώσει πλήρως η υγεία του Κουναδίνη, η πλοιοκτήτρια εταιρία του πλοίου τον άφησε εκτός καραβιού για λίγο χρονικό διάστημα, σε ένα ξενοδοχείο στο Λίβερπουλ. Μετά του δόθηκε εντολή να ταξιδέψει αεροπορικώς στην πόλη Ρόττερνταμ(Rotterdam) [42] της Ολλανδίας ώστε να μπαρκάρει με άλλο τάνκερ της Smedvigs Tankrederi A/S, [43]  το Μ/Τ VESTAN. [44]

Το Μ/Τ VESTAN σε καρτ-ποστάλ από το Οικογενειακό Αρχείο Κουναδίνη.

Ο Μ. Κουναδίνης στο επίστεγο εν ώρα εργασίας στο νορβηγικό M/T VESTAN.

Αν και δεν αναφέρεται πόσο διάστημα ακριβώς παρέμεινε ο Κουναδίνης στο Λίβερπουλ, η νέα του ναυτιλιακή σύμβαση [45] είχε ημερομηνία έναρξης πρόσληψης την ακριβώς, επομένη του συμβάντος, της 7ης Μαΐου 1959. Στο νέο του πλοίο η υποδοχή ήταν απίστευτα θερμή και εγκάρδια από τους Νορβηγούς συναδέλφους: Τα νέα για το συμβάν είχαν διαδοθεί μεταξύ του πληρώματος αφού τα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα ήδη είχαν φτάσει από την Smedvigs Tankrederi A/S και έτσι είχε διαδοθεί ότι ο Έλληνας Mantzouranis Kounadinis από το VENI της ίδιας ναυτιλιακής εταιρίας, είχε αποπειραθεί με κίνδυνο της δικιάς του ζωής να σώσει έναν Νορβηγό! Σε αναγνώριση του ήθους του και της γενναίας πράξης του σε παραδειγματισμό για τους υπόλοιπους του δόθηκε σύμφωνα με τα γραφόμενά του καλύτερος μισθός και προαγωγή. 

Όπως μπορεί κανείς να διακρίνει κάποιος στις εικόνες 15 και 16 ενώ στην πρώτη ναυτιλιακή του σύμβαση στο Veni προσλήφθηκε ως lettmatros στην δεύτερη του στο Vestan προσλήφθηκε ως matros, δηλαδή ως κανονικός ναύτης καταστρώματος αφού τα εκτυπωμένα γράμματα lett είναι σβησμένα με τον ίδιο στυλό που αν και δεν είναι εφικτό να δει κανείς, έχει χρησιμοποιηθεί για να συμπληρωθούν πρόσθετα στοιχεία στο κάτω μέρος.

Η αλλαγή στον βαθμό του Κουναδίνη από την πρώτη στην δεύτερη ναυτιλιακή σύμβαση ή ναυτική σύμβαση μίσθωσης

«Εκείνο όμως που τον ικανοποίησε περισσότερο ήταν το πόσο τώρα «αντανακλούσε η παρουσία του και κατά πόσο τον υπολόγιζαν οι συνάδελφοι του. Δεν τον έβλεπαν σαν ξένο, τον έβλεπαν και του μιλούσαν σαν κάτι περισσότερο από δικό τους». [46] Πλέον γνώριζαν πως μπορούσαν να βασιστούν επάνω του αφού μπορούσε να δώσει και την ζωή τους ακόμα για κάποιον από εκείνους. Λίγες μέρες αργότερα ο καπετάνιος του VESTAN, Willy Hessen έλαβε μια συγχαρητήρια επιστολή [47] με ημερομηνία την 15η Μαΐου 1959 που απευθύνονταν στον Κουναδίνη από τον νέο κυβερνήτη του  κυβερνήτη του VENI, με το οποίο εντός του έτους η ιδιοκτησία του τελικά θα περνούσα σε κινεζικά χέρια και όχι σε ελληνικά [48]:

 «Παρακαλώ μεταφέρετε τις ευχαριστίες και την εκτίμηση του VENI στον Manz.Kounadinis για τις προσπάθειές του όταν ο Steward Jansen έπεσε στην θάλασσα την 6 Μαίου 1959.

Θα πρέπει να ενημερωθείτε ότι κατά την διάρκεια της δίκης στο Λίβερπουλ [49] ο δικαστής απέδωσε φόρο τιμής στον Κουναδίνη και τον πιλότο. Για τους αξιωματικούς και το πλήρωμα του VENI

                                                                                        M.Kvadshein

 Καπετάνιος».

Δύο μήνες μετά το VESTAN κατέπλευσε στην Σιγκαπούρη. [50] 

Στην αλληλογραφία που παραλήφθηκε υπήρχε ένα γράμμα με ημερομηνία αποστολής 12 Ιουνίου 1959 από το Λίβερπουλ, όπου αναγράφονταν ο παραλήπτης στα Αγγλικά ως Mantzuranis Kounadinia(παράφραση του Kounadinis), η ιδιότητα του αλλά και το καράβι του:

Ο φάκελος που περιείχε την επιστολή απονομής του Bronze Marine Medal.

« Please forward.  Mr Mantzuranis Kounadinia, Ordinary Seamam, m.t. Vestan

c/o Peder Smedvig, Stavanger, Norway».[51]

 

Ο Κουναδίνης δεν γνώριζε αγγλικά, παρά μόνο νορβηγικά και πορτογαλικά οπότε κατέφυγε στην βοήθεια του Γραμματικού του πλοίου. Εκείνος «με την πρώτη ματιά που έριξε κατάλαβε περί τίνος πρόκειται. Έτσι σφίγγοντας του θερμά το χέρι του έδωσε συγχαρητήρια, λέγοντάς του πως σύντομα θα έπαιρνε δίπλωμα και μετάλλιο ανδραγαθίας από την πόλη του Λίβερπουλ».[52] 

Το γράμμα απευθύνονταν στο ίδιο και περιείχε μια επιστολή που ήταν από τον Βρετανικό Οργανισμό Ναυτικών Liverpool Shipwreck & Humane Society. Ο οργανισμός αυτός που είχε ανθρωπιστικό χαρακτήρα, ιδρύθηκε το 1839 για να συνδράμει με σωστικά μέσα σε περίπτωση ναυαγίων και κινδύνων των πλοίων που ήταν νηολογημένα στο λιμένα και γύρω από το Λίβερπουλ, αλλά και να βοηθά θύματα φωτιάς και σεισμών στην ευρύτερη περιοχή. Η επιστολή που παραθέτεται αυτούσια, είχε ημερομηνία την 12^η Ιουνίου 1959 και ενημέρωνε τον βράβευσή του από την Liverpool Shipwreck & Humane Society:

Η πρώτη επιστολή της Liverpool Shipwreck & Humane Society.

«Γραμματέας και Ταμίας

Πλοίαρχος L.F. Dodson

 Είμαστε στην ευχάριστη θέση να σας ενημερώσουμε ότι στην συνεδρίαση της Επιτροπής την περασμένη Τετάρτη, σας απονεμήθηκε το Χάλκινο Ναυτικό Μετάλλιο της Εταιρίας μας και το Πιστοποιητικό του. Θα ενημερωθείτε περαιτέρω όταν αυτή η απονομή θα είναι έτοιμη για παρουσίαση. Παρακαλούμε να ελέγξετε το όνομά σας και ενημερώστε μας με αποστολή.

Πλοίαρχος L.F. Dodson(Ιδιόχειρη υπογραφή»

                       

   Προκειμένου λοιπόν η Liverpool Shipwreck & Humane Society  να τιμά τις πράξεις των ανθρώπων που ενέργησαν γύρω από την περιοχή του Λίβερπουλ με πράξεις «ουσιαστικής σημασίας στην διατήρηση της ζωής από κινδύνους»,[53] τους παρασημοφορεί ως τις μέρες μας με μετάλλια αλλά και βραβεία. Παράλληλα η Liverpool Shipwreck & Humane Society προσφέρει χρηματική αρωγή ή υλικά και εφόδια σε περιπτώσεις που κρίνεται ότι αξίζει να δοθεί. Από το 1874 έως την 1^η Ιουλίου του 2016 έχουν δοθεί συνολικά 2.065 Χάλκινα Ναυτικά Μετάλλια [54] και ο Κουναδίνης είχε μόλις πληροφορηθεί ότι ήταν ένας από τους διακριθέντες της που είχαν τιμηθεί, για την ξεχωριστή ανδρεία στην διάσωση ή στην απόπειρα διάσωσης ζωής στην θάλασσα, ποτάμια, λίμνες ή κανάλια της ενδοχώρα. [55]

 

Η σεμνή βράβευση

Έξι μήνες μετά, το VESTAN κατέπλευσε στο λιμάνι του Λίβερπουλ και ελλιμενίστηκε στον ίδιο προβλήτα όπου o Κουναδίνης είχε φτάσει στην ξηρά μετά την προσπάθεια διάσωσης του Jansen. Μέχρι να ασφαλιστούν οι κάβοι του καραβιού και να γίνουν οι απαραίτητες συνεννοήσεις με τις λιμενικές υπηρεσίες, «ένας αξιωματικός του πληρώματος τον ειδοποίησε ότι τον ήθελε ο καπετάνιος».

        «Ο νέος του καπετάνιος ήταν ένας πολύ ευχάριστος τύπος Νορβηγού και πολύ φίλος του προηγούμενου καπετάνιου που τον είχε πάρει από την Βραζιλία. Έτσι μπαίνοντας στο σαλόνι τον δέχτηκε εγκάρδια(τον Κουναδίνη), τον παρουσίασε σε τέσσερις Άγγλους αξιωματικούς του ναυτικού, που μόλις τον είδαν σηκώθηκαν από την θέση τους και του άπλωσαν το χέρι», [56] ως ένδειξη σεβασμού. O αρχαιότερος των Άγγλων αξιωματικών του καρφίτσωσε στο στήθος του το Society’s Bronze Marine Medal [57] το μετάλλιο δηλαδή που είχε πληροφορηθεί μήνες πριν ότι θα του απονέμονταν. Κατόπιν ο ίδιος αξιωματικός του απένειμε και το γραπτό Πιστοποιητικό(Cerficate), στο οποίο αναγράφονταν και τεκμηριώνονταν η αξιέπαινη πράξη του Κουναδίνη στα παγωμένα νερά του Ατλαντικού οχτώ μήνες πριν.

Το πιστοποιητικού για το Society’s Bronze Marine Medal για την αξιέπαινη πράξη του Μ. Κουναδίνη

Το Bronze Marine Medal που απονεμήθηκε στον Μ. Κουναδίνη

Η συγκινησιακή φόρτιση του Κουναδίνη ήταν πολύ μεγάλη και δάκρυα άρχισαν να κυλούν στα μάτια του χωρίς να μπορεί να τα συγκρατήσει. Ήταν τόσο απρόσμενη η επίσκεψη τους αλλά πιο μεγάλη για αυτόν ήταν η τιμή που του έκαναν, αναγνωρίζοντας την αξία της πράξης του. Είναι βέβαιο σχεδόν ότι οι παρευρισκόμενοι Άγγλοι θα ήθελαν να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες για το περιστατικό, όπως πάντα συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, ενώ συνέχισαν να του εκφράζουν την εκτίμησή τους για την προσπάθειά του. Δυστυχώς η έλλειψη ικανής γνώσης της αγγλικής γλώσσας αλλά κυρίως η συγκίνηση που ένιωθε την στιγμή εκείνη δεν τον άφηναν να αρθρώσει λέξη «αλλά και να καταλάβαινε πάλι θα του ήταν αδύνατο να απαντήσει». 

Με πολύ προσπάθεια κατάφερε να ευχαριστήσει τους Άγγλους αξιωματικούς έναν-έναν και βγήκε στο κατάστρωμα του πλοίου εμφανώς συγκινημένος, ενώ ο Καπετάνιος ανέλαβε να μιλήσει εκ μέρους του στους ξένους συναδέλφους καθώς κατανοούσε την κατάσταση του. Ο Κουναδίνης ένιωθε τεράστια υπερηφάνεια και «ήταν αδύνατο να περιγράψει το τί αισθανόταν εκείνη την ώρα, πόσο ανάλαφρος ένιωθε, πόσο άξιος». Στο πρόσωπό του το ελληνικό φιλότιμο αλλά και η γενναιότητά του Έλληνα ναυτικού, είχαν βρει ακόμα μια φορά τον αντιπρόσωπό τους. Και μάλιστα η πράξη του είχε όχι μόνο καταγραφεί αλλά είχε αναγνωριστεί κιόλας από ένα διεθνούς φήμης Σύλλογο Ναυτικών!

        Ο Κουναδίνης παρέμεινε στο Vestan μέχρι την 29η Σεπτεμβρίου 1960 όπου και ναυτολογήθηκε στο τάνκερ M/T VESTRI στις 3 Νοεμβρίου 1960 της ίδιας εταιρίας στο οποίο παρέμεινε έως την 21η Φεβρουαρίου 1962 σύμφωνα με το πιστοποιητικό/συστατική επιστολή που του έδωσε ο Καπετάνιος του VESTRI. [58] 

Στο Αρχείο Κουναδίνη υπάρχει μία ακόμα επιστολή από την Liverpool Shipwreck & Humane Society, με αναφορά στο περιστατικό της διάσωσης με ημερομηνία αποστολής την 25η Απριλίου 1969.[59]

  Η Επιστολή ενημέρωσης της Liverpool Shipwreck & Humane Society προς την νορβηγικής εταιρίας Fred. Olsens Linjer.

Το διάστημα εκείνο ο Κουναδίνης υπηρετούσε από τον Απρίλιο του 1966 [60] στο Μ/S BOTTICELLI της πλοιοκτήτριας νορβηγικής εταιρίας Fred. Olsens Linjer ως Tømmermann(μαραγκός). H επιστολή εκτιμάται ότι είχε τον χαρακτήρα ενημέρωσης της εταιρίας για την βράβευση του μετά από αίτημα του Κουναδίνη και παρατίθεται αυτούσια:

 «Αγαπητέ κύριε Κουναδίνη,

σας ευχαριστούμε πολύ για την επιστολή σας, η οποία κατατέθηκε στην Επιτροπή στην Μηνιαία συνεδρίασης. Η επιτροπή εκτιμά τα ευγενικά σας λόγια και ομόφωνα συμφώνησε να εγκρίνει το αίτημά σας και έχω εξουσιοδοτηθεί να πληροφορήσω τον κύριο Messrs. Fred Olsen & Co., σχετικά με την απονομή που έγινε σε σας το 1959. Ένα αντίγραφο αποσπάσματος από την ετήσια αναφορά της Εταιρίας του 1959, επίσης ένα αντίγραφο από την τοποθεσία που έλαβε χώρα αυτή η γενναία διάσωση θα ακολουθήσουν.

Συγχαρητήρια - Πλοίαρχος L.F. Dodson

Προς τον Μαντζουράνη Εμμανουήλ Κουναδίνη

Μαραγκό [61]

M.V. BOTTICELLI - Messrs. Fred Olsen & Company, Oslo 1. Νορβηγία».

 

Κάθε που έρχονταν στο Λίβερπουλ…

Ο Κουναδίνης ταξίδευε μέχρι το 1980 φτάνοντας ως τον βαθμό του Ανθυποπλοιάρχου.[62] Η οικογένειά του τον θυμάται να λέει ότι «είχε κάνει δυόμιση φορές τον γύρο του κόσμου». [63] Η εύρεση τουλάχιστον τεσσάρων ακόμα συστατικών επιστολών από Καπετάνιους στα καράβια που μπάρκαρε, περιγράφουν με τα καλύτερα λόγια τον χαρακτήρα αλλά και τον επαγγελματισμό που τον διέκριναν, και υποδηλώνουν έναν ναυτικό με ήθος και αξιοπρέπεια για αυτό και οι Καπετάνιοι του «τον πρότειναν σε οποιονδήποτε θα χρειάζονταν τις υπηρεσίες του».[64] Αν και δεν μιλούσε αγγλικά τον καιρό που οι Άγγλοι Αξιωματικοί τον τίμησαν για την ανδρεία του, στο τέλος της θαλάσσιας υπηρεσίας η ανάγκη για τις απαραίτητες επαγγελματικές συνεννοήσεις τον έκαναν να συνεννοείται ούτε λίγο ούτε πολύ σε εφτά συνολικά γλώσσες![65]

Είναι γεγονός ότι η απομάκρυνση χρονικά από ένα γεγονός αφήνει κενά στην διήγηση των πραγματικών γεγονότων ή μπορεί ακόμα και να τα παραποιήσει τις πραγματικές διαστάσεις του. Πολλώ δε μάλλον αν εμπλέκεται στο γεγονός της διάσωσης ένα προσφιλές πρόσωπο, με το συναίσθημα αναμφισβήτητα να κυριαρχεί στο χειρόγραφο του Νάκη, όπως αποκαλούσε τον Ματζουράνη Κουναδίνη η μετέπειτα γυναίκα του Ευφροσύνη(εκείνος την φώναζε Σούλα). [66] Οι ελάχιστες όμως διαφορές που εμφανίζονται ανάμεσα στην διήγηση/εξιστόρηση του άρθρου της Liverpool Echo και στο προσωπικό χειρόγραφο που περιγράφει το γεγονός της διάσωσης ο Κουναδίνης, λίγη σημασία έχουν καθώς ο τελευταίος το κατέγραψε όπως ακριβώς το ανακαλούσε στην μνήμη του εκείνος και φυσικά δεν θα μπορούσε να γνωρίζει κάθε πτυχή των ενεργειών των δρώντων σε αυτό. 

Εξάλλου η κύρια διαφορά τους έχει να κάνει κυρίως με το σημείο που έπεσε στην θάλασσα ο Χάνσεν και όχι με τις ενέργειες διάσωσης, το αποτέλεσμα ή την ηθική αναγνώριση των συμμετεχόντων, στο δε μεγαλύτερο μέρος οι δύο διηγήσεις αλληλοσυμπληρώνονται.

Το λιμάνι του Λίβερπουλ στις μέρες μας. 

Πηγή : www.aerial Liverpool.co.uk

Καταπλέοντας και άλλες φορές ο Κουναδίνης στο Λίβερπουλ και περνώντας από το σημείο που βούτηξε στα παγωμένα νερά του Ατλαντικού για τον Xάνσεν, αναρωτιόνταν τι τον έκανε να ενεργήσει εκείνη την μέρα με τέτοια τόλμη αψηφώντας κάθε λογική. Και κάθε φορά ήταν σαν να άκουγε την φωνή του Χάνσεν να του φωνάζει «γκρέκερ-μιν-βεν». Σε ανάμνηση του Χάνσεν για να τον τιμήσει ο πολυγραφότατος Μαντζουράνης Εμμανουήλ Κουναδίνης έγραψε το παρακάτω ποίημα, [67] το οποίο παρατίθεται αυτούσιο από το Αρχείο:

 

«Ο φίλος μου ο Χάνσεν»

~

Ο Χάνσεν ήταν Νορβηγός, πολύ καλός μου φίλος

Μαζί του εταξίδεψα, πολύ καιρό στο veni

Πολλές φορές μου έδινε, κανένα σιγκαρίλος

Σοκολατάκια σε κουτί,κ μπύρα παγωμένη.

~

Ήταν ο Στούαρτ, κ γι'αυτό, κάθε κλειδί κρατούσε

Κ όπου κι'αν βρισκόταν, τα έπαιζε στα χέρια.

Τους άλλους τους απέφευγε, μόνος του μιλούσε

Κι'ολημερής σημείωνε, σε μπλόκ κ σε τευτέρια.

~

Μια μέρα τον συνάντησα, να έχει μαύρα χάλια

Είχε το πρόσωπο χλωμό, πρόωρα γερασμένο

Τα δάκρυα του έτρεχαν, πάνω σ'άδεια μπουκάλια

Κι'όταν με είδε, ψέλλισε με βλέμμα φοβησμένο.

~

Γκρεκερ-μιν-βεν μου φαίνεται, σύντομα θα πεθάνω

Είδα εχθές στον ύπνο μου, ένα κακό σημάδι.

Μαύρο πουλί καθότανε, στο κάσαρο επάνω

Κ μου πε να ετοιμαστώ, να φύγουμε στον Άδη.

~

Λίγο έξω από το Λίβερπουλ, επήραμε πιλότο

Κι'οι πιο πολλοί καθόμασταν, μες την τραπεζαρία

Ξάφνου από τ'αριστερα, ακούσαμε ένα κρότο

Φωνές τρεξίματα πολλά, κακό κ φασαρία.

~

Πετάχτηκα κ τι να δω, στην θάλασσα πεσμένος

Πάλευε με τα κύματα, γεμάτος αγωνία

Εφώναζε βοήθεια τρελός κι απελπισμένος

Ο καλός μου φίλος Χάνσεν, από την Λαπονία.

~

Στα ρέλια πάνω βρέθηκα, με ρούχο ένα μόνο

Κ με τα δόντια μου σφιχτά, στην θάλασσα βουτάω

Νιώθοντας ρίγος στο κορμί, κ στην καρδιά μου πόνο

Κι'αν γλύτωσα τον κίνδυνο, σε άγιο το χρωστάω

~

Τον κράταγα πολύ σφιχτά, πίσω απ'τον γιακά του

Παλεύαμε κι οι δυο μαζί, στα κύματα επάνω.

Σε μια στιγμή σταμάτησε, το κρύο την καρδιά του

Με πήρανε τα δάκρυα, άρχισα να τα χάνω.

~

Κάθε φορά όταν περνώ, του Λίβερπουλ τον Μπέι

Ακούω απ'τα κύματα, μία φωνή να βγαίνει

Γκρεκερ-μιν-βεν σ'ευχαριστω, λυπητερά μου λέει

Είμαι ο Χάνσεν που ' μασταν, μια φορά στο Veni».

 

---

[1] Ο όρος M/S ή M/V απαντάται στην διεθνή βιβλιογραφία και σημαίνει Motor Ship ή Motor Vessel. Στο ομώνυμο λήμμα του Λεξικού  «The Free Dictionary by Farlex» ο ορισμός είναι ο εξής: (μεταφρ.) «Το πλοίο που έχει σαν κύριο μέσο πρόωσης μηχανές Diesel ή άλλες μηχανές εσωτερικής καύσης». Πηγή : https://www.thefreedictionary.com/Motor+ship. Ανακτήθηκε την 07/11/2020.

[2] Πηγή: British Newspaper Archives, Rescue bid was in vain Seaman Drowned in Mersey, The Liverpool Echo and the Evening Express, 1.

[3] Το μικρό όνομα Μαντζουράνης απαντάται συχνά στην νήσο Σκύρο.

[4] Χασιώτης, Κατσιαρδή Χέρινγκ, Αμπατζή (2006) 76. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 η μετανάστευση των Ελλήνων στο εξωτερικό είχε φτάσει τα 30.000 άτομα ετησίως. 

[5] Η Provisional Intergovernmental Committee for the Movement of Migrants from Europe (PICMME) ήταν διεθνής οργανισμός που ιδρύθηκε το 1951 και ως σκοπό είχε τον επαναπατρισμό ή την μετανάστευση εκατομμυρίων προσφύγων ή μεταναστών δρώντας υποβοηθητικά στις Ευρωπαϊκές χώρες. Ακολούθως η ονομασία της άλλαξε σε Intergovernmental Committee for European Migration (ICEM) το 1952 και με αυτή την ονομασία την συναντούμε στο Αρχείο. Πηγή : https://www.iom.int/iom-history. Ανακτήθηκε την 24 /10/2020. Στο ίδιο έγγραφο με τίτλο Migration Committee –ATHENS αναφέρεται ότι ο Κουναδίνης παρακολούθησε επαγγελματικά μαθήματα για 4 μήνες οργανωμένα από την ΙCEM έχοντας τρία χρόνια εμπειρίας ηλεκτροτεχνίτη. Πηγή: Aρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

[6] Δαμηλάκου (2004) 37.

[7] Χασιώτης, Κατσιαρδή Χέρινγκ, Αμπατζή (2006) 295-296. Σήμερα στις ελληνικές κοινότητες της Βραζιλίας ζουν περίπου 25.000 Έλληνες περίπου.

[8] Πηγή: Petersen (1955) 185. Η Βραζιλία αποτέλεσε με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου μια χώρα με εντυπωσιακά αυξανόμενη παραγωγή και εμπόριο. Σύμφωνα με την προφορική μαρτυρία του συμπατριώτη του, Αναγνωστόπουλου Μιχαήλ στην κόρη του Μ. Κουναδίνη Βασιλική τον Δεκέμβριο του 2019, ο Κουναδίνης συνεργάστηκε με τον Αναγνωστόπουλο στο Ρίο Μπράνκο.

[9]Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Έγγραφο της ναυτιλιακής εταιρίας Peder Smedving A/S με τίτλο «ATTEST» (μεταφρ.Πιστοποιητικό)» και ημερομηνία την 21^η Φεβρουαρίου 1962.Βλ εικόνα 17.

[10] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Ασπρόμαυρη φωτογραφία με τίτλο «T/T VENI». Bλ. Εικόνα 8.

[11] Ladage (1955) 45.

[12] Petersen (1955) 181.

[13] Petersen (1955) 194.

[14] Petersen (1955) 200.

[15] Το επώνυμο του καπετάνιου που αναγράφεται στην ναυτιλιακή σύμβαση του Κουναδίνη με το VENI και κατά συνέπεια του πρώτου κατά σειρά καπετάνιου του ήταν Ankerheim. Πηγή : Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τεκμήριο με τίτλο : «HYREKONTRAKT»(Τ/Τ VENI). 

[16] «Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 με 1.425 πλοία εν ενεργεία, 346 υπό ναυπήγηση και με 40.000 Έλληνες ναυτικούς σε υπηρεσία, οι Έλληνες πλοιοκτήτες έλεγχαν το 45% του παγκόσμιου στόλου των tramp φορτηγών πλοίων και το 15% των πετρελαιοφόρων». Πηγή: https://www.isalos.net/i-elliniki-naftilia/history/decade-50/. Ανακτήθηκε την 15/12/2020. Δεν κατέστη δυνατό από τον γράφοντα να βρεθούν πόσοι Έλληνες ναυτικοί ήταν ναυτολογημένοι σε πλοία ξένης ιδιοκτησίας  την ίδια περίοδο.

[17]  Πηγή: https://www.sjohistorie.no/no/skip/31631/και http://www.aukevisser.nl/t2tanker/id149.htm. Ανακτήθηκε την 26/10 /2020.

[18] Η νορβηγική εταιρία Smedvigs Tankrederi A/S με έδρα το Stavanger, αγόρασε το VENI το 1948 στο Όσλο. Επρόκειτο για ένα Τάνκερ 10.297 τόνων με ΙD 5615845. Τελικά το VENI πουλήθηκε αργότερα το 1959 στην Pacific Union Marine Corp, εταιρία κινεζικών συμφερόντων με σημαία του Παναμά και μετονομάστηκε σε Pacific Leader. Πηγή: https://www.sjohistorie.no/no/skip/31631/ και http://www.aukevisser.nl/t2tanker/id149.htm. Ανακτήθηκε την 26/10 /2020.

[19] Πηγή:Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Προσωπικό χειρόγραφο κείμενο, κεφάλαιο με τίτλο: «Ο Θάνατος του Στούαρτ».

[20] Σύμφωνα με έρευνα σε χάρτες από τον γράφοντα το σημείο αυτό είναι κοντά στον σημερινό φάρο Formby Buoy όπου σηματοδοτεί το κύριο σημείο έναρξης του καναλιού  πλεύσης προς το Λίβερπουλ με συντεταγμένες: 53:31.1351N 3:13.4871W.Πηγή : https://www.geograph.org.uk/photo/5230947. Ανακτήθηκε την 15/12/2020.

[21] Στο ποίημα του με τίτλο «Ο φίλος μου ο Χάνσεν» που παρατίθεται στο τέλος του κειμένου αναφέρεται ότι ανάγνωσε το γράμμα στην Τραπεζαρία του Πληρώματος.

[22] Σύμφωνα λεξικό Glosbe  στο λήμμα Steward αντιστοιχεί η μετάφραση Καμαρότος ή Θαλαμηπόλος. Πηγή: https://www.wordreference.com/engr/steward.  Ανακτήθηκε την 15/12/2020.

[23] Polton, Palmer,  Howarth, (2011) 2.

[24] Σύμφωνα με την βρετανική εφημερίδα Liverpool Echo and the Evening Express το ρυμουλκό Christian φεύγοντας από το VENI και έχοντας μαζί του τον Άγγλο Πιλότο έφερνε στο λιμάνι του Liverpool εφτά νορβηγούς από το VENI και τον Έλληνα Κουναδίνη. Η δε πτώση του Χάνσεν στην θάλασσα συνέβη την στιγμή της αναχώρησης από το VENI αφού βρέθηκε στο νερό πέφτοντας ενώ καθόταν στην κουπαστή αριστερά στην πρύμνη.

[25] Πηγή : Προφορική αναφορά του συνταξιούχου Πλοιάρχου Πέτρου Αγιάσογλου στον γράφοντα την 16/12/2020.

[26] Δεν υπάρχει αναφορά στο Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη για την ακριβή ώρα που ο Χάνσεν έπεσε στην θάλασσα αν και στην Liverpool Echo αναφέρεται ότι το ρυμουλκό Christian έφτασε με τον πιθανότατα αποθανών Χάνσεν στον προβλήτα στις 18:20 μ.μ. ώστε να του παρασχεθεί η απαραίτητη ιατρική βοήθεια. Άρα η άφιξη συνέβη υπό το φως της μέρας, αφού συνήθως στις αρχές του Μαΐου στο Λίβερπουλ η δύση του ηλίου συμβαίνει στις 20:51. Πηγή : https://www.timeanddate.com/sun/uk/liverpool . Ανακτήθηκε την 15/12/2020.

[27] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Χειρόγραφο με τίτλο «Ο Θάνατος του Στούαρτ», 3.

[28] Στο κεφάλαιο «Ο Θάνατος του Στούαρτ» του προσωπικού χειρόγραφου κειμένου του ο Κουναδίνης δεν αναφέρει καθόλου την ύπαρξη ατομικού σωσιβίου αλλά ούτε και ρίψη κυκλικού σωσιβίου από το πλήρωμα στον Χάνσεν. Σωσίβια τέτοιου τύπου υπήρχαν τουλάχιστον 18 σε τέτοιου μεγέθους πλοία συνήθως στο εξωτερικό μέρος τους για άμεσες ενέργειες διάσωσης ναυαγών ενώ κάποια φέρουν φανούς. Βλ. Ladage (1955) 312.

[29] Τα πρώτα συμπτώματα από την πτώση σε νερό θερμοκρασίας  κάτω από 15^ο  νερό «μπορεί να είναι μια ασθενής, μικρής διάρκειας (2-3 λεπτών) αντανακλαστική απάντηση του οργανισμού, που ονομάζεται ψυχρό σοκ. Η απάντηση αυτή περιλαμβάνει απειλητικές για την ζωή αναπνευστικές και καρδιαγγειακές επιδράσεις, όπως η άμεση σύσπαση των αγγείων της επιφάνειας του σώματος, αύξηση καρδιακού ρυθμού και μεγάλη αύξηση αρτηριακής πίεσης». Πηγή : https://www.onmed.gr/ygeia/story/333117/kolympi-se-pagomena-nera-poious-kindynous-kryvei. Ανακτήθηκε την 16/12/2020.

[30]Πηγή:  https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/  . Ανακτήθηκε την 28/10/2020.

[31] Πηγή : https://www.seatemperature.org/europe/united-kingdom/liverpool-may.htm. Ανακτήθηκε την 27/10/2020.

[32] Με τον όρο υποθερμία εννοούμε την κατάσταση όπου η έχει επέλθει η πτώση της κεντρικής θερμοκρασίας του σώματος κάτω από 35^ο C ή είναι η κατάσταση ενός οργανισμού κατά την οποία αυτός χάνει θερμότητα με μεγαλύτερο ρυθμό από ότι εκείνος παράγει. Πηγή : sups.gr/hypothermia/ . Ανακτήθηκε την 17/12/2020.

[33] Βασιλειάδης, Ι., (2015) 403.

[34] Στο νερό «ανάλογα με τον άνθρωπο, τον εξοπλισμό που φέρει και τις συνθήκες, η επιβίωση κυμαίνεται μεταξύ 3 και 40 ωρών. Στους 15^οC μεταξύ 2 και 8 ωρών. Στους 10^οC μεταξύ 1 και 4 ωρών και στους 4^οC μεταξύ 30 και 90 λεπτών της ώρας». Πηγή : https://sups.gr/hypothermia/. Ανακτήθηκε την 17/12/2020.

[35] Σύμφωνα με την της Liverpool Echo στις 7/5/1959 αναφέρεται ότι και ο Κουναδίνης αλλά και ο Άγγλος Πιλότος Gerald Knoweless μετά την πτώση του Χάνσεν στην θάλασσα, έπεσαν στην θάλασσα από το κατάστρωμα του Christian. Μια πετρελαιοκίνητη άκατος(Motor Boat) ενός γερμανικού τάνκερ που ήταν ήδη στο νερό τους περισυνέλλεξε και τους μετέφερε στο Christian.

[36] British Newspaper Archives, Rescue bid was in vain Seaman Drowned in Mersey, The Liverpool Echo and the Evening Express, 1.

[37]Οι ιατρικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την επαναφορά του Χάνσεν ήταν οι απόλυτα ενδεδειγμένες αφού στον ασθενή με υποθερμία πρέπει να παρέχεται «θερμό περιβάλλον, ένδυση, θερμά και γλυκά ροφήματα και ενεργητικές κινήσεις». Βλ. Βασιλειάδης (2015) 405.

[38] British Newspaper Archives, Rescue bid was in vain Seaman Drowned in Mersey, The Liverpool Echo and the Evening Express, 1.

[39] «Με την πρόοδο της υποθερμίας, αυξάνεται ο κίνδυνος καρδιακής ανακοπής, κυρίως όταν η κεντρική θερμοκρασία πέσει κάτω από 28 °C» ενώ επέρχεται ο θάνατος «αν η κατάσταση δεν αντιστραφεί συνήθως εξαιτίας καρδιοαναπνευστικής ανεπάρκειας». Βλ Βασιλειάδης (2015) 403-404.

[40] Πηγή :Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Προσωπικό χειρόγραφο κείμενο, κεφάλαιο με τίτλο: «Ο Θάνατος του Στούαρτ».

[41] Ό.π. : 6

[42] Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τεκμήριο με τίτλο : «OVERTIDSBOK», 6. Πρόκειται για το βιβλίο υπερωριών που όμως αναφέρονται και τα λιμάνια που κατέπλεε το M/S VESTAN.

[43] Πηγή Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τεκμήριο με τίτλο: «HYPERCONTRAKT» (M/T VESTAN).

[44]Το M/T VESTAN ήταν ένα τάνκερ 10.000 τόνων που είχε ναυπηγηθεί από την το Smedvigs Tankrederi A/S το 1951 στην Landskrona της Σουηδίας. Είχε μήκος 156,91 m, πλάτος 20.11 m και ύψος 11.27 m. Πηγή:https://www.sjohistorie.no/en/skip/31803/monstringer .

[45] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τεκμήριο με τίτλο «HYPERCONTRAKT» (M/T VESTAN).

[46] Πηγή :Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Προσωπικό χειρόγραφο κείμενο, κεφάλαιο με τίτλο : «Ο Θάνατος του Στούαρτ».

[47] Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Επιστολή με τίτλο: «Kapt.Willy Hessen».

[48] Βλ. υποσημείωση 19.

[49] Αν και δεν αναφέρεται κάποια δίκη στο Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη, εκτιμάται από τον γράφοντα ότι η επιστολή αναφέρει δίκη που έλαβε χώρα στο Λίβερπουλ όπου θα εξετάστηκαν οι συνθήκες θανάτου του Steward Arne Jansen.

[50] Το πλοίο VESTAN  βρίσκονταν δύο μήνες μετά, τον Ιούλιο,  στο νησί Pulau Bucom της Σιγκαπούρης όπως αναδεικνύεται μέσα από τα φύλλα μίσθωσης του Κουναδίνη από την εταιρία Peder Smedvig μέσα από το Τεκμήριο με τίτλο: «HYREOPPGØRSKJEMA». Πιθανότατα εκεί έλαβε την αλληλογραφία του όπου περιέχονταν η 1^η επιστολή της Liverpool Shipwreck & Humane Society.

[51] Πηγή: Αρχείο Οικογένειας. Κουναδίνη. Πρόκειται για την πρώτη από τις δύο συνολικά επιστολές της Liverpool Shipwreck & Humane Society στο Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη με ημερομηνία την 12η Ιουνίου 1959.

[52] Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Προσωπικό χειρόγραφο κείμενο, κεφάλαιο με τίτλο: «Ο Θάνατος του Στούαρτ».

[53] Πηγή: https://liverpoolshipwreckandhumanesoc.org.uk/history. Ανακτήθηκε την  3/11/2020.

[54] Οι απονομές της   Liverpool Shipwreck & Humane Society «αντανακλούν ως σήμερα τον βαθμό του ρίσκου που αντιμετώπισαν και το επίπεδο της ανδρείας που επέδειξαν ο διασώστες και μπορούσαν να αποτελούνται από χρυσά μετάλλια, ασημένια ή  αργυρά αλλά και αναμνηστικά μενταγιόν, περγαμηνές, πιστοποιητικά και γραπτούς Επαίνους». Πηγή: https://liverpoolshipwreckandhumanesoc.org.uk/certifica   tes. Ανακτήθηκε την 3/11/2020.

[55]Πηγή:https://liverpoolshipwreckandhumanesoc.org.uk/the-marine-medal.Ανακτήθηκε την 3/11/2020.

[56] Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Προσωπικό χειρόγραφο κείμενο, κεφάλαιο με τίτλο: «Ο Θάνατος του Στούαρτ». Ο Κουναδίνης δεν αναφέρει αν ήταν ενε ενεργεία ή εν αποστρατεία Άγγλοι Αξιωματικοί του Εμπορικού Ναυτικού ή του Πολεμικού ή ακόμα του Λιμενικού Σώματος. Εκτιμάται ότι ήταν εν ενεργεία του Εμπορικού Ναυτικού οι οποίοι αντιπροσώπευαν την Liverpool Shipwreck & Humane Society στις διάφορες απονομές.

[57] Μετάφραση από αγγλικά : Χάλκινο Ναυτικό Μετάλλιο. 

[58] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Έγγραφο της ναυτιλιακής εταιρίας Smedvigs Tankrederi A/S με πλοιοκτήτη τον Peder Smedving με τίτλο «ATTEST» (μεταφρ.Πιστοποιητικό)» και ημερομηνία την 21^η Φεβρουαρίου 1962. Στην ουσία επρόκειτο για αντίστοιχο έγγραφο με την χρησιμότητα της «Συστατικής επιστολής» αλλά και «Βεβαίωσης Υπηρεσίας».

[59] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη : Πρόκειται για την 2^η επιστολή της Liverpool Shipwreck & Humane Society.

[60]Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τεκμήριο με τίτλο: «HYREKONTRAKT»(M/S BOTTICELLI) με ημερομηνία την 2^η Απριλίου 1966.

[61] Στην συγκεκριμένη επιστολή η ειδικότητα του Κουναδίνη γράφεται ως Carpenter δηλαδή ως Μαραγκός. Στα πλοία της αναφερόμενης εποχής σύμφωνα με τον συνταξιούχο Πλοίαρχο Π. Αγιάσογλου ο Μαραγκός ήταν υπαξιωματικός συνήθως και βοηθός του Λοστρόμου.

[62] Πηγή: Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τεκμήριο με τίτλο : «Wages account» (Μ/V SWIFT SEAGULL) με ημερομηνίες μίσθωσης από την 1^η Ιανουαρίου 1980 έως 15 Ιουλίου 1980. Πρόκειται για τα τελευταία Φύλλα Μισθοδοσίας του Μ. Κουναδίνη σύμφωνα με το Αρχείο.

[63] Προφορική μαρτυρία της κόρης του Κουναδίνη, Βασιλικής Κουναδίνη στον γράφοντα.

[64]Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Πρόκειται για τις επιστολές με τίτλο : «ATTEST» από τα νορβηγικά πλοία M/BRISEIS (10/8/1964), M/T VESTRI (21/2/1962), M/S GUNNAR BRØVIG (28/5/1963), M/S BOTTICELLI (22/5/1967).

[65] Πηγή : H προφορική μαρτυρία της κόρης του Βασιλικής Κουναδίνη στον γράφοντα.

[66] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Τηλεγράφημα με τίτλο «SWIFT SEAGULL/SWQL» με ημερομηνία την 15^η Μαρτίου 1978.

[67] Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη. Ποίημα με τίτλο «Ο Φίλος μου ο Χάνσεν».

ΑΡΧΕΙΟ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·       Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη.

·       British Newspaper Archives(7/5/1955). Rescue bid was in vain Seaman Drowned in Mersey, The Liverpool Echo and the Evening Express, 24,701.

·       Χασιώτης, Ι.Κ., Κατσιαρδή-Χέρινγκ, Ό., & Αμπατζή Α. Ε. (επιμ.) (2006), Οι Έλληνες στην Διασπορά 15ος -21ος  αιώνας, Αθήνα: Βουλή των Ελλήνων.

·       Δαμηλάκου, Μ.(2004), Έλληνες μετανάστες στην Αργεντινή(1900-1970), Διαδικασίες συγκρότησης και μετασχηματισμοί μιας μεταναστευτικής κοινότητας, Αθήνα: Ιστορικό Αρχείο, Πολιτιστική συμβολή της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος.

·       Βασιλειάδης, Ι., (2015). Διαταραχές Θερμοκρασίας. Στο Βασικές αρχές εντατικής θεραπείας(σ.403-408), Αθήνα: Τμήμα Ιατρικής, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. [ηλεκτρονικό βιβλίο] Διαθέσιμο στο: https://repository.kallipos.gr/handle/11419/5941.

·       Retersen, K. (1955), The Saga of Norwegian shipping, an outline of the history growth and development of a modern merchant marine, Oslo: Dreyers Forlag.

·       Ladage, J. (1955), Merchant Ships, a pictorial Study, Cambridge/Maryland: Cornell Maritime Press.

·       Polton, J.A., Palmer, M. R., & Howarth, M. J.(2011). Physical and dynamical oceanography of Liverpool Bay. Ocean Dynamics, 6, 1421. doi.org/10.1007/s10236-011-0431-6.

 ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ ΜΕ ΣΕΙΡΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

·       https://www.iom.int/iom-history

·       https://www.sjohistorie.no/no/skip/31631/

·       http://www.aukevisser.nl/t2tanker/id149.htm.

·       https://www.geograph.org.uk/photo/5230947

·       https://www.wordreference.com/engr/steward

·       https://www.liverpool.ac.uk/~cmi/boat/solway11/formby.jpg π

·       https://www.timeanddate.com/sun/uk/liverpool

·       https://www.onmed.gr/ygeia/story/333117/kolympi-se-pagomena-nera-poious-kindynous-kryvei.

·       https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/ 

·       https://www.seatemperature.org/europe/united-kingdom/liverpool-may.htm

·       https://www.sjohistorie.no/en/skip/31803/monstringer .

·       //liverpoolshipwreckandhumanesoc.org.uk/the-marine-medal

·       https://liverpoolshipwreckandhumanesoc.org.uk/certificates

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

·       Ευχαριστώ από καρδιάς την οικογένεια Κουναδίνη και ιδιαιτέρως Βασιλική Κουναδίνη, κόρη του Έλληνα ναυτικού Μαντζουράνη Εμμανουήλ Κουναδίνη που μου εμπιστεύτηκε το Αρχείο Οικογένειας Κουναδίνη για την συγγραφή του παραπάνω άρθρου.

·       Ευχαριστώ τον συνταξιούχο Πλοίαρχο του Εμπορικού Ναυτικού Πέτρο Αγιάσογλου που μοιράστηκε μαζί μου τις βιωματικές εμπειρίες του για το λιμάνι του Λίβερπουλ αλλά και την ζωή των ναυτικών τα παλαιότερα χρόνια βοηθώντας στην ιστορική τεκμηρίωση του άρθρου.

·       Η ευθύνη για τις μεταφράσεις από τα αγγλικά και τα νορβηγικά βαραίνει αποκλειστικά τον γράφοντα.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Μιχάλης Κατσικαρέλης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα το 1982. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου με άριστα και κάτοχος του μεταπτυχιακού Διπλώματος Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου του ιδίου Τμήματος με ειδίκευση στην Νεώτερη και Σύγχρονη Ιστορία. Έχει παρακολουθήσει για δύο χρόνια σεμινάρια Παλαιογραφίας στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και αρθρογραφεί σε περιοδικά ιστορικού περιεχομένου. Γνωρίζει άπταιστα αγγλικά, γαλλικά και λίγα ρωσικά. Είναι παντρεμένος και έχει ένα γιο και μια κόρη.