Η δράση και η κινηματογραφική περιπέτεια της κορβέτας «Κριεζής»

του Στέφανου Μίλεση

 

Οι ελληνικές κορβέτες ΚΡΙΕΖΗΣ και ΤΟΜΠΑΖΗΣ αποτέλεσαν την ελληνική συμμετοχή στην ιστορική απόβαση της Νορμανδίας τον Ιούνιο του 1944. Μαζί με τις κορβέτες ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ και ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ απάρτιζαν την τετράδα κορβέτων τύπου Flower που δάνεισε το βρετανικό ναυτικό το 1942 στον ελληνικό στόλο. 

Η κορβέτα ΚΡΙΕΖΗΣ που είχε ναυπηγηθεί στη Γλασκόβη το 1940  αποτέλεσε μονάδα του βρετανικού στόλου κατά τον Β’ Π.Π. στην οποία είχε ανατεθεί η αποστολή συνοδείας νηοπομπών. 

Δρούσε με το όνομα Coreopsis (K32) και είχε διακριθεί για το μεγάλο αριθμό διάσωσης ναυαγών στον Ατλαντικό ωκεανό. 

Ο δανεισμός της στο ελληνικό ναυτικό έγινε τον Νοέμβριο του 1943 στο Λίβερπουλ όπου και έλαβε την ονομασία ΚΡΙΕΖΗΣ προς τιμή του πλοιάρχου της Ελληνικής επανάστασης Αντώνιο Κριεζή, διατηρώντας τον ίδιο διακριτικό αριθμό Κ32 που έφερε προγενέστερα. Κυβερνήτης της ορίστηκε ο Αντιπλοίαρχος Δ. Κιοσσές ενώ το πλήρωμά της απαρτιζόταν από Έλληνες που είχαν διαφύγει ή που ζούσαν μόνιμα σε Γαλλία, Περσία, Παλαιστίνη, Αγγλία. Λίγοι μόνο εξ αυτών είχαν λάβει ναυτική εκπαίδευση δημιουργώντας αρχικώς ένα ανομοιογενές αριθμό ατόμων που επαγγελματικά απασχολείτο με διάφορες άλλες εργασίες όπως ζαχαροπλάστες, τραπεζικοί υπάλληλοι κ.α. Ανάμεσά τους υπήρχαν και σπουδαστές ιερατικών σχολών που προορίζονταν με την πρώτη ευκαιρία να γίνουν ιερείς. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει και σε τρεις εβραίους της Θεσσαλονίκης που ζούσαν στην Αγγλία αλλά παρουσιάστηκαν προς κατάταξη στο Πολεμικό Ναυτικό και βρέθηκαν να υπηρετούν στην Κορβέτα ΚΡΙΕΖΗΣ με ειδικότητα στα ραντάρ. Δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στη σύνθεση του πληρώματος καθώς το στοιχείο αυτό θα διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο στα κατοπινά χρόνια όπως θα δούμε.  

Ο κυβερνήτης του ΚΡΙΕΖΗ για την ομογενοποίηση αυτού του ετερόκλητου πληρώματος αιτήθηκε και έλαβε «περίοδο εκπαίδευσης» πριν την ανάληψη των επιχειρήσεων. Η εκπαίδευση του πληρώματος πραγματοποιήθηκε στο Tobermory της Σκωτίας, ένα ειδυλλιακό λιμανάκι με πολύχρωμα σπίτια στο νησί του Mull που σήμερα είναι γνωστό μόνο για το ένα και μοναδικό αποστακτήριο ουίσκι που διαθέτει. Το αγγλικό ναυαρχείο τότε συνήθιζε να επιλέγει τοποθεσίες που δεν θα μπορούσαν να κινήσουν το ενδιαφέρον στον εχθρό ότι συμμετέχουν -κατά μια άποψη- με οποιοδήποτε τρόπο στην πολεμική προσπάθεια. 

Όταν ολοκληρώθηκε η εκπαίδευση ήταν η ημέρα του Αγίου Στεφάνου (27 Δεκεμβρίου 1943) και το ΚΡΙΕΖΗΣ εντάχθηκε σε αγγλική ναυτική μοίρα που έδρευε στο Λίβερπουλ με αποστολή τη συνοδεία νηοπομπών στο Βόρειο Ατλαντικό ωκεανό. Ο Ιανουάριος του 1944 όπου το ΚΡΙΕΖΗΣ είχε ξεκινήσει ουσιαστικά τις αποστολές του, ήταν ο χειρότερος μήνας από πλευράς κακοκαιρίας κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με παγόβουνα να πλέουν ανεξέλεγκτα στον Ατλαντικό και το πλοίο να αναστενάζει κάτω από το βάρος του χιονιού που κάλυπτε κάθε επιφάνειά του και που καθημερινά όφειλε το πλήρωμά του να καθαρίζει. Το πλήρωμα ουσιαστικά ήταν απροετοίμαστο για την αντιμετώπιση τέτοιων ακραίων καταστάσεων, καθώς όπως ήδη αναφέραμε ουδεμία θαλάσσια εμπειρία είχε στο μεγαλύτερο μέρος του και πραγματικά έδωσε την δική του μάχη για να ανταποκριθεί.

Η πρώτη αποστολή το πλοίου πραγματοποιήθηκε υπό άγρια θαλασσοταραχή με προορισμό τη Νέα Γη και εξαιτίας αυτής το ΚΡΙΕΖΗΣ απώλεσε τη μια βάρκα του ενώ αποκόπηκαν όλα τα συρμάτινα ξάρτια των ιστίων του καθώς και πολλές ακόμα αβαρίες. Στις 25 Φεβρουαρίου του 1944 το ΚΡΙΕΖΗΣ ανέλαβε την δεύτερη αποστολή του που ήταν αυτό μαζί με άλλα 10 πολεμικά να συνοδεύσουν έναν αριθμό εμπορικών πλοίων που ξεπερνούσε τα εκατό! Στην αποστολή αυτή μάλιστα ο ΚΡΙΕΖΗΣ συναντήθηκε με το αδελφό πλοίο ΤΟΜΠΑΖΗΣ που επίσης κλήθηκε να συνοδεύσει τη νηοπομπή. Στην δεύτερη αποστολή ο ΚΡΙΕΖΗΣ  δέχθηκε συντονισμένη επίθεση από στολίσκο (αγέλη) γερμανικών υποβρυχίων ενώ επικρατούσε πυκνή ομίχλη. Η νηοπομπή έχασε δύο πλοία και η συλλογή των ναυαγών ήταν δύσκολη για τα πλοία έμειναν πίσω για τη συλλογή τους λόγω της περιορισμένης ορατότητας. 

Στα τέλη του Μαΐου του 1944 τα δύο ελληνικά πολεμικά έπλευσαν στην Αγγλία όπου άλλαξαν εξοπλισμό προκειμένου να συμμετάσχουν στην απόβαση της Νορμανδίας. Στις 6 Απριλίου 1944 έτοιμα πλέον τέθηκαν στις διαταγές της Αγγλικής διοίκησης συμμετέχοντας σε διάφορες αποστολές στις αγγλικές ακτές ενώ την 5^η Ιουνίου 1944 απέπλευσαν συνοδεύοντας αμερικανικά αρματαγωγά για την απόβαση της 6^ης Ιουνίου στη Νορμανδία.

 Κατά το τέλος Μαΐου είχε παραληφθεί από τον Κυβερνήτη του ΚΡΙΕΖΗ ένας φάκελος με την ένδειξη «ΑΥΣΤΗΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ» ενώ την 1^η Ιουνίου παρελήφθη διαταγή που όριζε για το πότε και πώς θα διαβαστεί το περιεχόμενό του. Ο απόρρητος φάκελος ανοίχθηκε και διαβάστηκε το μεσημέρι της 3 Ιουνίου όπου ο Κιοσσές πληροφορήθηκε ότι το ΚΡΙΕΖΗΣ θα συνόδευε 10 αρματαγωγά. 

Το απόγευμα της 4^ης Ιουνίου έγινε επί του ΚΡΙΕΖΗ σύσκεψη για τον καθορισμό λεπτομερειών στην οποία συμμετείχαν όλοι οι κυβερνήτες των αμερικανικών αρματαγωγών, ο Κιοσσές και ένας βρετανός κυβερνήτης συνοδευτικού πλοίου. Η νηοπομπή του ΚΡΙΕΖΗ ήταν φορτωμένη με μοτοσυκλέτες και πεζικό της 50^ης βρετανικής μεραρχίας (50th British Division of Northumbrian). 

Το διακριτικό της 50ης βρετανικής μεραρχίας

Ο ΚΡΙΕΖΗΣ προπορευόταν της νηοπομπής ενώ τελευταίο ήταν το βρετανικό πλοίο συνοδείας. Οκτώ από τα πλοία της νηοπομπής ρυμουλκούσαν αποβατικά σκάφη για αυτό και η ταχύτητας της νηοπομπής ήταν χαμηλή. Τα πλοία έφτασαν στις γαλλικές ακτές χωρίς εχθρική ενέργεια, όπου έγινε και η συνάντηση με τον ΤΟΜΠΑΖΗ που συμμετείχε σε άλλη συνοδεία.  

 Ο ΚΡΙΕΖΗΣ όπως και ο ΤΟΜΠΑΖΗΣ μέχρι το τέλος του πολέμου εκτελούσαν αποστολές στις ακτές της Βορείου Γαλλίας, μέχρι που διατάχθηκαν να πλεύσουν προς την Ελλάδα. Η επιστροφή του πλοίου στο βρετανικό ναυτικό πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1951 δηλαδή οκτώ χρόνια μετά τον δανεισμό του στο Grand Harbour της Μάλτας.

Επί του καταστρώματος του πρώην ΚΡΙΕΖΗ

Όμως ενώ όλα έδειχναν ότι το πλοίο θα ακολουθούσε τον δρόμο της απόσυρσης, πριν διαλυθεί σε παλιοσίδερα κλήθηκε να συμμετάσχει στην ταινία «Απάνθρωπη θάλασσα» (The cruel sea).  Στις 20 Απριλίου 1952 την επισκέφθηκε ένας παραγωγός κινηματογράφου για λογαριασμό των Ealing Studios του Δυτικού Λονδίνου. Από την επίσκεψη αυτή προέκυψε συμφωνία για το γύρισμα κινηματογραφικής ταινίας που θα περιέγραφε τις συνθήκες υπό τις οποίες διεξήχθη η Μάχη του Ατλαντικού, από την πλευρά των Βρετανών ναυτικών που υπηρετούσαν σε πλοία συνοδείας. Ο ΚΡΙΕΖΗΣ δεν επιλέχθηκε τυχαία για την ταινία αλλά ήταν το πλοίο εκείνο που ενέπνευσε το συγγραφέα Nicholas Monsarrat να προχωρήσει στη συγγραφή της περιπέτειας. Ο Monsarrat πληροφορήθηκε για τις ταλαιπωρίες του πλοίου από την κακή θάλασσα στον βόρειο Ατλαντικό ωκεανό καθώς και για τις ιδιαιτερότητες της σύνθεσης του ελληνικού πολεμικού πλοίου από τον Cpt. Jack Broome, αξιωματικό και βετεράνο του πολέμου του Ατλαντικού ωκεανού. Ο Broome όχι μόνο ενέπνευσε τον σεναριογράφο αναφέροντάς του την ιστορία του ΚΡΙΕΖΗ αλλά στη συνέχεια στάθηκε και ναυτικός σύμβουλος σε αρκετές ταινίες μεταξύ των οποίων και η "Απάνθρωπη θάλασσα". 

Ο πλοίαρχος Jack Broome που μετέφερε την ιστορία του ΚΡΙΕΖΗ στα Ealing Studios του Δυτικού Λονδίνου
(Φωτογραφία από Wikipedia) 

Μόνο που το πολεμικό μετονομάστηκε σε Compass Rose και έφερε στην ταινία τον διακριτικό αριθμό "K49", ο οποίος ήταν στην πραγματικότητα ο αριθμός του HMS Crocus.

Η κορβέτα πρώην ΚΡΙΕΖΗΣ ως COMPASS ROSE πλέον φέρει τον αριθμό "Κ49" που όμως ανήκε στο βρετανικό πολεμικό πλοίο CROCUS

(Φωτογραφία του πρώην Κριεζή από Studio Canal - https://www.studiocanal.com)

Το νέο του πλήρωμα για τις ανάγκες της ταινίας προερχόταν από εφέδρους του βρετανικού ναυτικού και τεχνικούς κινηματογράφου ενώ ως βάση χρησιμοποιήθηκε το Plymouth Naval Dockyard. Ύστερα από μερικές ημέρες λόγω βλάβης του πηδαλίου η παραγωγή αιτήθηκε τη βοήθεια ρυμουλκού. Αφού η βλάβη αποκαταστάθηκε τα γυρίσματα ξανά διακόπηκαν λόγω ηρεμίας της θάλασσας ενώ το σενάριο απαιτούσε θαλασσοταραχή. Το πλοίο έπλευσε στο διπλανό λιμάνι του Portsmouth καθώς έξω από αυτό υπήρχαν έντονα παλιρροϊκά κύματα που ταίριαζαν περισσότερο στο σενάριο. Στο μεταξύ έξω από τη θάλασσα του Portsmouth είχε καταπλεύσει αμερικανική μοίρα με επικεφαλής το θωρηκτό «Μισσούρι» το οποίο ζήτησε από το Compasse Rose να αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα καθώς ο διακριτικός αριθμός του, όπως αναφέραμε, ανήκε σε άλλο πλοίο. Τελικώς η παραλίγο κρίση αποφεύχθηκε αλλά η παραγωγή αποφάσισε να γίνουν τα γυρίσματα σε μια μεγάλη δεξαμενή των Denham Studios. 

(Φωτογραφία του πρώην Κριεζή από Studio Canal - https://www.studiocanal.com)

Η γέφυρα του πρώην ΚΡΙΕΖΗ ξηλώθηκε και μεταφέρθηκε σε στούντιο Ealing για να γίνουν οι υπόλοιπες σκηνές που απαιτούσαν διαλόγους. Μετά την ολοκλήρωση της ταινίας και ενώ ο πρώην ΚΡΙΕΖΗΣ στάλθηκε προς διάλυση (ΣΚΡΑΠ) η ξηλωμένη γέφυρά του διατηρήθηκε ακέραια στα στούντιο με σκοπό τη μελλοντική της χρήση σε παρόμοιες σκηνές.  Αξίζει να γραφεί ότι όταν πληροφορήθηκε ο Έλληνας πρώην κυβερνήτης της κορβέτας Δ. Κιοσσές για τη συμμετοχή του πλοίου στα γυρίσματα της ταινίας «Απάνθρωπη θάλασσα» είχε δηλώσει: 

«Όλα τα περίμενα από τον «Κριέζαρο» μου αλλά ότι θα τον έβλεπα και κινηματογραφικό αστέρα πρώτου μεγέθους, ποτέ δεν θα το φανταζόμουνα!...».

(Σκηνή από την ταινία από Studio Canal - https://www.studiocanal.com)

Συμπερασματικά η επιλογή της πρώην ελληνικής κορβέτας ΚΡΙΕΖΗΣ για τα γυρίσματα της συγκεκριμένης ταινίας, θα λέγαμε ότι δεν έγινε τυχαίως, αλλά οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην προγενέστερη δράση του πλοίου, που επιχείρησε χειμώνα στον Βόρειο Ατλαντικό ωκεανό, κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, με κατώτερο πλήρωμα που δεν προερχόταν από τις τάξεις του πολεμικού ή του εμπορικού ναυτικού. Όχι μόνο σενάριο της ταινίας το αναφέρει αυτό, αλλά ακόμα και ο ίδιος ο τίτλος της "Απάνθρωπη θάλασσα". Παρά το γεγονός ότι στην ταινία εισάγεται το μυθιστορηματικό τέλος όπου η κορύφωση της δράσης απαιτεί τον τορπιλισμό του πλοίου, το σενάριο μέχρι εκείνο το σημείο ουσιαστικά αντιγράφει την πραγματική ιστορία του ΚΡΙΕΖΗ. Ακόμα και η θεματική σύνοψη του έργου εκεί προσανατολίζεται:

"Μια δραματική ιστορία της Μάχης του Ατλαντικού όπου οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι και έχουν να αντιμετωπίσουν εκτός από τον εχθρό, τον καιρό και την κακή θάλασσα. Είναι πολίτες που μετατράπηκαν σε ναύτες πολέμου, χωρίς να έχουν εκπαιδευτεί για τη φρίκη και τις ακρότητες που θα αντιμετωπίσουν".

Διαβάστε επίσης:

Το κατόρθωμα του ατμόπλοιου «Πέλοψ»

Ασυρματιστές. Οι λησμονημένοι ήρωες της θάλασσας

«Όλοι με την Πύλαρο»! Η ιστορία του θρυλικού ατμόπλοιου και ο ανταγωνισμός του με τον "Άσσο".

-      "The Cruel Sea". The Australian Women's Weekly. 20 May 1953. p. 37. Archived from the original on 29 March 2021. Retrieved 22 July 2012 – via National Library of Australia.

-      Αγγλικό περιοδικό “EVERYBODYS”, τεύχος έτους 1953, άρθρο του Cpt. Jack Broom “From the North Sea to the Cruel Sea”.  

-      Εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ», φ. 2 Μαΐου 1953, άρθρο Επαμεινώνδα Μπάμπουρη με τίτλο «Ο Κριέζαρος και η περιπετειώδης δράση του κατά τον τελευταίο πόλεμο», σελ. 5.  

δ Φωτογραφίες από Studio Canal  (https://www.studiocanal.com/title/the-cruel-sea-1953/)

Ιωάννης Παπαδημητρίου (1904-1963). Ο Σκυριανός Αρχαιολόγος του Πειραιά

1 Οκτωβρίου 1962
Ο Παπαδημητρίου σε φωτογραφία του Henri Cartier-Bresson κρατά το χέρι της Αθηνάς που βρέθηκε στον Πειραιά. 

 

του Στέφανου Μίλεση

Ο Ιωάννης Παπαδημητρίου (1904-1963) υπήρξε μια προσωπικότητα αναγνωρίσιμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Τον Οκτώβριο του 1962 συμπεριλήφθηκε από το περιοδικό Vogue (Νέα Υόρκη) στους παγκόσμια διακεκριμένους άνδρες, ενώ ο διεθνούς φήμης φωτογράφος Hernri Cartier-Bresson έφτασε στην Ελλάδα με αποστολή τη φωτογράφισή του. 

Ο Bresson τον συνάντησε στο γραφείο του ή καλύτερα στο πάγκο εργασίας του, περιτριγυρισμένο από ξύλινα κουτιά που περιείχαν μερικά από τα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού. Έγραψε στην ανταπόκρισή του o Bresson για εκείνη την πρώτη του συνάντηση μαζί του "τον βρήκα την ώρα που έγραφε σημειώσεις σε ένα γκρι σημειωματάριο, σβήνοντας ένα τσιγάρο, σε ένα μικρό πιατάκι φλιτζανιού καφέ". 

Ένα μικρό αφιέρωμα στον Ιωάννη Παπαδημητρίου που αγωνίστηκε για την αποκάλυψη σημαντικών αρχαιοτήτων στον Πειραιά, των οποίων τη θέση και τη σπουδαιότητα είχε προβλέψει πριν ακόμα ανακαλυφθούν! 

Συγκεκριμένα κατά την διάρκεια ανέγερσης της νέας εκκλησίας της Αγίας Τριάδας το 1956, σε αντικατάσταση της προγενέστερης που είχε καταστραφεί από τον βομβαρδισμό του '44, βρέθηκαν σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα. Κλήθηκε στο σημείο ο Ιωάννης Παπαδημητρίου με την ιδιότητα του εφόρου αρχαιοτήτων, ο οποίος γνωμοδότησε υπέρ της εκτεταμένης εκσκαφής από την εκκλησία μέχρι τον Τινάνειο (Θεμιστόκλειο) κήπο, καθώς πίστευε ακράδαντα ότι στην έκταση αυτή θα βρίσκονταν σπουδαία ευρήματα.  

Η ιστορία δικαίωσε τον Παπαδημητρίου τρία χρόνια αργότερα, όταν στις 18 Ιουλίου 1959 πραγματικά βρέθηκαν κατά την διάρκεια εργασιών ύδρευσης και αποχέτευσης, στη συμβολή των οδών Λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου Α΄ και Φίλωνος στον Πειραιά, σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα που χαρακτηρίστηκαν ως ο «Θησαυρός του Πειραιά», ενώ στο σημείο ανεύρεσης κατέφθασε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της χώρας ο Κωνσταντίνος Καραμανλής για να τα θαυμάσει από κοντά.  

10 Ιουλίου 1956 - Η πειραϊκή εφημερίδα "Χρονογράφος" έχει ως πρωτοσέλιδο την ανάγκη για εκτεταμένες ανασκαφές στο χώρο από Αγία Τριάδα μέχρι Τινάνειο Κήπο. Τρία χρόνια αργότερα τυχαίες εργασίες στη συμβολή των οδών Γεωργίου Α' και Φίλωνος θα δικαιώσουν τις εκτιμήσεις του Παπαδημητρίου.

Ο Ιωάννης Παπαδημητρίου στον αγώνα για ολικές ανασκαφές στην περιοχή, είχε βρει σύμμαχο και τον τότε Δήμαρχο Πειραιά τον Δημήτριο Σαπουνάκη. Ο Παπαδημητρίου από το 1956 υποστήριζε ένθερμα ότι ειδικώς ο χώρος μεταξύ του Τινάνειου και της Αγίας Τριάδας διατηρούσε ακέραια μνημεία και κτίσματα του αρχαίου Πειραιά, την αρχαία αγορά ή λιμενικές εγκαταστάσεις. Στον Πειραιά τότε δεν υπήρχαν ακόμα ούτε γραφεία για την εγκατάσταση αρχαιολογικής υπηρεσίας και παρότι είχε προβλεφθεί η σύσταση τέτοιας υπηρεσίας δεν είχε ακόμα πραγματοποιηθεί. Είχε με προσωπικό αγώνα καταφέρει να προβεί σε ανασκαφές στο χώρο της Αγίας Τριάδας οι οποίες όμως σύντομα διακόπηκαν ελλείψει πιστώσεων.  

Η πρόβλεψη του Παπαδημητρίου το 1956

Ο Παπαδημητρίου πάλι στα ευρήματα του Πειραιά ήταν που διαπίστωσε ότι ο "Κούρος" του Πειραιά έχει την ίδια θέση σώματος και χεριών με τον "Κούρο του Πιομπίνο" που ευρίσκεται στη Γαλλία στο Μουσείο του Λούβρου. Μετά την διαπίστωση της ομοιότητας των Κούρων Πειραιώς και Πιομπίνο γεννήθηκε το ερώτημα αν ο ορειχάλκινος "Κούρος" του Πειραιώς αποτέλεσε το πρότυπο που μιμήθηκαν καλλιτέχνες των αρχών του 5ου αιώνος. 

Γλύπτης κατά τον Παπαδημητρίου που φιλοτέχνησε τον "Κούρο του Πειραιώς" ίσως να υπήρξε ο χαλκοπλάστης Αντήνωρ ο οποίος είχε φιλοτεχνήσει και μια από τις κόρες της Ακροπόλεως ή θα μπορούσε o Κούρος να αποδοθεί σε γλύπτη εποχής του Αντήνορος. Ο "Κούρος του Πειραιώς" διατηρεί στο εσωτερικό του πηλό από το πρόπλασμά του, επί του οποίου είχε γίνει επάλειψη λεπτού στρώματος κεριού που έλιωσε, όταν χύθηκε στα καλούπια ο ορείχαλκος όταν βρισκόταν ακόμα σε κατάσταση τήξεως.    

Ο Παπαδημητρίου κατανοώντας τη σπουδαία σημασία για την ιστορία και τον πολιτισμό του Πειραιά την ανεύρεση των ορειχάλκινων αγαλμάτων του 1959, προέβη στην εξής πράξη. Όταν επισκέφθηκε τον Πειραιά ο Καραμανλής για να δει από κοντά τα ευρήματα, ο Παπαδημητρίου του ζήτησε να μη μεταφερθούν αυτά στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών αλλά να παραμείνουν στην πόλη που ευρέθηκαν. Χαρακτηριστικά πρέπει να αναφερθεί πως ο Παπαδημητρίου γνώριζε την άποψη του Καραμανλή ωστόσο δεν δίστασε να αιτηθεί υπέρ του Πειραιά. Ο Καραμανλής πίστευε αυτό που τότε δήλωσε δημόσια ως απάντηση στην πρόταση Παπαδημητρίου, "ότι για να προοδεύσει η Ελλάς είναι ανάγκη όλοι οι Έλληνες να αποβλέπουν πάντοτε εις το γενικότερο συμφέρον του Έθνους και να παύσουν να βλέπουν τα γενικά ζητήματα με στενό τοπικιστικό πνεύμα" (εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", φ. 22 Ιουλίου 1959 με τίτλο "Τα ευρήματα του Πειραιώς"). 

Ωστόσο η επιμονή του Παπαδημητρίου να μη στερήσει τον πειραϊκό λαό από την κληρονομιά του παρελθόντος του, οδήγησε την κυβέρνηση να αποδεχθεί πρόταση για ίδρυση σύγχρονου αρχαιολογικού μουσείου στον Πειραιά, με σκοπό τη στέγαση των ορειχάλκινων αγαλμάτων και των άλλων ευρημάτων.

Οι προτάσεις του Παπαδημητρίου για τον Πειραιά περιλάμβαναν ένα ολοκληρωμένο κύκλο ενεργειών για την αποκατάσταση των αρχαίων, την ανάδειξη και αξιοποίησή τους. Συγκεκριμένες προτάσεις του ήταν:

- Να ιδρυθεί μουσείο Πειραιώς κατάλληλο σε έκταση και όγκο για τη στέγαση των πειραϊκών αρχαιοτήτων.

- Να επιστραφούν στον Πειραιά όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία ευρίσκονταν τότε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. 

- Να απαλλοτριωθούν ορισμένοι γνωστοί αρχαιολογικοί χώροι στην πόλη.

- Να ιδρυθεί μόνιμη υπηρεσία στον Πειραιά για την παρακολούθηση αρχαιολογικών ερευνών, τη συντήρηση και διαφύλαξη των αρχαιολογικών χώρων.  

Ο Διευθυντής Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Παιδείας Παπαδημητρίου εξετάζει τον Κούρο του Πειραιώς. Μαζί με άλλους αρχαιολόγους της περιφέρειας Αττικής προέβησαν στη μελέτη των αγαλμάτων που βρέθηκαν στον Πειραιά κοντά στη βομβαρδισμένη εκκλησία της Αγίας Τριάδας. 

Ο Ιωάννης Παπαδημητρίου υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα που διετέλεσε Διευθυντής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας σε όλη την Ελλάδα. Οι ανασκαφές του στον Πειραιά, στις Μυκήνες και στην Βραυρώνα καταγράφηκαν ως από τις πλέον πετυχημένες στην πορεία της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Τα ευρήματα που συνέλεξε από τις ανασκαφές αυτές κρίθηκαν μοναδικά όπως το μπρούτζινο άγαλμα της Αθηνάς του Πειραιά που στη φωτογραφία ο Παπαδημητρίου εικονίζεται να της κρατάει το χέρι (πρώτη φωτογραφία ανάρτησης). 

Ο Παπαδημητρίου στις ανασκαφές της Βραυρώνας

Horst Paul Albert Bohrmann, (Horst P. Horst), 1955, Αθήνα, ο αρχαιολόγος Ιωάννης Παπαδημητρίου στο γραφείο του. (Φωτογραφία από Θεόδωρο Μεταλληνό)

Εξίσου σημαντικές υπήρξαν και οι ανασκαφές στις Μυκήνες όπου ανασύρθηκαν στην επιφάνεια ευρήματα που για 17 ολόκληρους αιώνες ήταν θαμμένα στα έγκατα της γης. 

Το 1948 όταν ο Παπαδημητρίου επέβλεπε εργασίες αποκατάστασης βυζαντινής εκκλησίας ανατολικά της Αθήνας και σε απόσταση περίπου 35 χιλιομέτρων, στην καλούμενη Βραυρώνα, κατάφερε να συσχετίσει γραπτά κείμενα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη και του Ηρόδοτου τα οποία αποτέλεσαν αιτία για αναζήτηση στην ίδια περιοχή του αρχαίου ναού της Άρτεμης. Πραγματικά ο ναός που αναζητούσε βρέθηκε, που μέχρι την εποχή εκείνη η ύπαρξη ναού της Αρτέμιδος στην Βραυρώνα δεν ήταν γνωστή, αποκαλύπτοντας παράλληλα στιγμές από την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων συνδυαστικά με τη λατρεία της Αρτέμιδος. Βρήκε αγαλματίδια νεαρών αγοριών που ήταν ντυμένα σαν αρκούδες, που εκτελούσαν χορευτικές κινήσεις με σκοπό να αποδιώξουν την πανούκλα από την κοινότητα. Ανακάλυψε επίσης γυναικεία δακτυλίδια καθώς αφιερώματα από έγκυες γυναίκες στο ναό της Αρτέμιδος προστάτιδα θεά των γυναικών που επρόκειτο να γίνουν μητέρες. Πολλά ευρήματα αφιερωμένα στην Άρτεμη προέρχονταν από γυναίκες εγκυμονούσες.

Ο Παπαδημητρίου βρήκε στοιχεία που σύμφωνα με τον Ευριπίδη αποδείκνυαν ότι η Ιφιγένεια έζησε στην Βραυρώνα ύστερα από τη σωτηρία της με τη μεσολάβηση της θεάς Άρτεμης όταν προοριζόταν για θυσία από τον πατέρα της Αγαμέμνονα. Παρά τις καταπληκτικές ανακαλύψεις του Παπαδημητρίου ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του απλώς ως «ευφυή τυχερό»!

Ο Ιωάννης Παπαδημητρίου γεννήθηκε στην Σκύρο το 1904 και πέθανε το 1963. Στο νησί του το όνομά του μέχρι σήμερα προκαλεί σεβασμό. Στο σπίτι του -που βρίσκεται σκαρφαλωμένο μέσα στη Χώρα του νησιού- έχει τοποθετηθεί μαρμάρινη πλάκα. Πολλοί περιηγητές στέκονται απορημένοι να την διαβάσουν αλλά λίγοι δυστυχώς γνωρίζουν το έργο του. Ακόμα και οι γείτονες όταν σταθήκαμε για να φωτογραφίσουμε το σπίτι του, αναρωτήθηκαν με περιέργεια "υπάρχουν άραγε κάποιοι σήμερα να ενδιαφέρονται για αυτόν τον άνθρωπο;"

Η τιμητική αναφορά στο όνομά του, τουλάχιστον στην Σκύρο είναι διαρκής στους χώρους όπου εργάστηκε. Η προτομή του δεσπόζει στην είσοδο του Αρχαιολογικού Μουσείου Σκύρου, ενώ και η προσωπογραφία "εποπτεύει" από ψηλά την κεντρική είσοδο στην αίθουσα εκθεμάτων του Μουσείου. Άλλωστε η δημιουργία αρχαιολογικού μουσείου στη Σκύρο έγινε επί των ημερών του και με δική του φυσικά μέριμνα. 

Η προτομή του Ιωάννη Παπαδημητρίου βρίσκεται
στην είσοδο του αρχαιολογικού μουσείου Σκύρου

 

Προσωπογραφία του Ιωάννη Παπαδημητρίου

Όμως ο Παπαδημητρίου απολάμβανε στη Σκύρο ιδιαίτερη εκτίμησης και όταν ήταν εν ζωή. Η άποψή του θεωρείτο ιδιαιτέρως σημαντική και παράδειγμα αποτελεί μια ιστορία από το νησί του τη Σκύρο.  

Στις 17 Αυγούστου του 1958 έγιναν από τον Ε.Ο.Τ. τα εγκαίνια νέας ξενοδοχειακής μονάδας στην παραλία με το μεγαλύτερο μήκος ακτογραμμής του νησιού στη θέση «Μαγαζιά». Το γεγονός έλαβε χαρακτήρα λαϊκού πανηγυριού ενώ οι καλεσμένοι έφτασαν μέσω Κύμης με το πλοίο «Αλκυών» το οποίο επίσης ήταν νεοδρομολογημένο εκτελώντας για πρώτη φορά δρομολόγιο προς Σκύρο. Η δυναμικότητα του ξενοδοχείου ανερχόταν σε 40 κλίνες με δυνατότητα όμως να φτάσει στις 60. 

Το ξενοδοχείο "ΘΕΤΙΣ" στη θέση "Μαγαζιά" στη Σκύρο, ονομασία που προήλθε από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου. Σήμερα το ίδιο ξενοδοχείο φέρει την ονομασία "Υδρούσα". 

Το ξενοδοχείο λειτουργούσε ήδη από δεκαημέρου και ήταν ήδη πλήρες από Έλληνες και ξένους τουρίστες. Την διεύθυνσή του είχε αναλάβει ο Θεόδωρος Άγγλος. Το ξενοδοχείο επρόκειτο να εγκαινιαστεί από τον υπουργό Παιδείας Γ. Βογιατζή ο οποίος πρωτοστάτησε στην οικοδόμησή του αλλά καθ’  οδόν προς Κύμη αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αθήνα ύστερα από γεγονότα που σημειώθηκαν στο Κυπριακό ζήτημα. 

Κατόπιν αυτού ο ρόλο ανατέθηκε από τον υπουργό στη σύζυγό του Αντιγόνη Βογιατζή το γένος Περωτή. Στα εγκαίνια παρέστησαν πολλοί επίσημοι. Ανάμεσά τους βρισκόταν και ο Ιωάννης Παπαδημητρίου που τότε ήταν Διευθυντής Αρχαιολογίας αλλά και σύμβουλος του ΕΟΤ. Στα πλαίσια της εκδήλωσης ο Παπαδημητρίου στεκόταν δίπλα στο τότε Δήμαρχο Σκύρου τον Λάμπρου και συνομιλούσανε. Η κυρία Βογιατζή άρχισε την ομιλία της με αναφορά στη σπουδαιότητα του νέου ξενοδοχείου και το ενδιαφέρον της Κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή για την Σκύρο. 

Μετά την ομιλία της Βογιατζή κλήθηκε να μιλήσει ο Παπαδημητρίου ο οποίος είχε προταθεί να είναι ο ανάδοχος του ξενοδοχείου. Ο Παπαδημητρίου τότε πρότεινε το όνομα μυθολογικό όνομα «Θέτις» που συνδέεται άμεσα με την ιστορία της Σκύρου και εξήγησε το λόγο. Θέτις ήταν η μητέρα του μυθικού Αχιλλέα που έζησε φυγαδευμένος στην Σκύρο. Ακόμα το όνομα ήταν σχετικό και με τη θάλασσα που απλώνεται μπροστά από το ξενοδοχείο καθώς μια από τις κόρες του Νηρέα, που ήταν νεράιδα του γιαλού και θεά της θάλασσας ήταν η Θέτις. 

Στη Σκύρο στο παλάτι του Λυκομήδη ήταν που έκρυψε το γιο της Αχιλλέα η Θέτιδα και εκεί ο Αχιλλέας ήταν που μαγεύτηκε από την ομορφιά του νησιού. Το ξενοδοχείο λειτουργεί μέχρι σήμερα στην Σκύρο με διαφορετική ονομασία (Υδρούσα). Δεν γνωρίζω εάν την ιστορία της ονοματοθεσίας του ξενοδοχείου τη γνωρίζουν οι Σκυριανοί, πάντως είναι γεγονός ότι τον Παπαδημητρίου τον γνωρίζουν ακόμα και οι νεότεροι.

Ο Παπαδημητρίου έφυγε από τη ζωή στις 11 το βράδυ της 11ης Απριλίου 1963 συνεπεία καρδιακού εμφράγματος και ο θάνατός του θεωρήθηκε ως μια βαριά απώλεια για την αρχαιολογία. Είχε σπουδάσει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στα Πανεπιστήμια Βερολίνου και Μονάχου. Το 1929 εισήλθε στον αρχαιολογικό κλάδο και το 1958 ανέλαβε την διεύθυνση αρχαιοτήτων και ιστορικών μνημείων του Υπουργείου Παιδείας. Το 1960 προήχθη στο βαθμό του γενικού διευθυντή. Συνέγραψε πολλά αρχαιολογικά συγγράμματα και αντιπροσώπευσε την Ελλάδα σε πολλά συνέδρια. Στον Πειραιά οι παλαιότεροι ακόμα θυμούνται τις εμφανίσεις του στον Πειραϊκό Σύνδεσμο το 1960, σχετικές με την ανάγκη δημιουργίας μουσείου στον Πειραιά αλλά και πορίσματα που αφορούσαν στα ορειχάλκινα ευρήματα. 

Διαβάστε επίσης:

Ο θησαυρός του Πειραιά

- Vogue; New York Vol. 140, Iss. 6, (Oct 1, 1962): 166, 167, 168, 169.

- Εφημερίδα "ΕΘΝΟΣ", φ. 12ης Απριλίου 1963, σελ. 1

- Αρχαιολογικό Μουσείο Σκύρου