Τα έργα της Διοικήσεως Πρωτευούσης στον Πειραιά μετά την 4η Αυγούστου 1936




του Στέφανου Μίλεση

Από την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς προχωρούσε στη συστηματική καταγραφή των έργων που η κυβέρνησή του έπραττε πανελληνίως. 

Άλλοτε τα έργα αυτά, κατηγοριοποιούνταν κατά τομείς,  (ναυτιλία, αγροτική παραγωγή, εργασία, παιδεία κ.ο.κ.), κι άλλοτε τα δελτία εκδίδονταν για πεπραγμένα έργων κατά περιοχές και ανά έτος (Πεπραγμένα Αθηνών, Πειραιώς, Άρτας κ.ο.κ.). 

Στην δεύτερη κατηγορία, κατά περιοχές, εκδόθηκαν δελτία για τον Πειραιά, για κάθε έτος ξεχωριστά δηλαδή 1937, 1938, 1939 μέχρι και το 1940. Για τον Πειραιά υπεύθυνος έκδοσης ήταν η Διοίκηση Περιφέρειας Πρωτευούσης και σε αυτά εμφανίζονταν μόνο τα έργα που είχαν αναληφθεί και είχαν χρηματοδοτηθεί από αυτήν. Η Διοίκηση αποτελούσε ουσιαστικά έναν οργανισμό (Ν.Π.Δ.Δ.), στην οποία εντάχθηκαν οι πόλεις της Αθήνας, του Πειραιά και οι πέριξ αυτών Δήμοι. Αρμοδιότητα του οργανισμού ήταν η διαχείριση των κοινωφελών οργανισμών, έργων, η κοινωνική πρόνοια εν γένει δηλαδή ό,τι αφορούσε στην κοινή ωφέλεια. Ο σύσταση του οργανισμού αυτού, αποτελούσε μια από τις πρώτες ενέργειες του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου (συστάθηκε στις 31 Αυγούστου 1936).

Τα έργα στα δελτία πεπραγμένων, της Διοίκησης Πρωτευούσης, δεν καταγράφουν το συνολικό αριθμό τους, παρά μόνο εκείνα που εμπίπτανε στην αρμοδιότητά της. Για την πόλη του Πειραιά, πολλά από τα έργα αυτά είναι δυνατόν να εμφανίζονται διπλά, τόσο δηλαδή ως επιτεύγματα του Δημάρχου Πειραιά Μιχάλη Μανούσκου, όσο και ως επιτεύγματα που περιλαμβάνονται στα δελτία της Διοίκησης. 

Αυτό συνέβαινε καθώς ένα έργο υποδομής, πραγματοποιούνταν ως προς ένα μέρος από την Διοίκηση πρωτευούσης, και ως προς το υπόλοιπο από τον Δήμο Πειραιώς. Για παράδειγμα σε έναν δρόμο πραγματοποιούνταν εργασίες προκειμένου να γίνει εγκατάσταση αποχετευτικού συστήματος, μετά το πέρας του οποίου αναλάμβανε ο Δήμος Πειραιά να τον ασφαλτοστρώσει. Έτσι ο δρόμος αυτός εμφανιζόταν ως προς την αποχέτευση στο Δελτίο της Διοίκησης, αλλά ταυτόχρονα εμφανιζόταν και στα πεπραγμένα του Δημάρχου Μανούσκου ως προς την ασφαλτόστρωσή του.

Όπως θα δείτε και στις φωτογραφίες που ακολουθούν, πολλές εξ αυτών απεικονίζουν ανθρώπους σε εκδηλώσεις, όπως εορτασμός αποκριάς, παρέλαση για το πράσινο, νεολαία Μεταξά, τελετή Θεοφανείων κ.λ.π. Αυτό συμβαίνει καθώς οι εμφανιζόμενες εκδηλώσεις χρηματοδοτήθηκαν από την Διοίκηση. 

Το Καθεστώς φαίνεται να γνωρίζει καλά το χειρισμό προβολής των έργων, συγκεντρώνοντας κόσμο, ώστε οι κρατούντες να εμφανίζονται δημοφιλείς στα πλήθη, ενώ χρησιμοποιούνται εκτενώς οι αεροφωτογραφίες. Επίσης πολλές από τις φωτογραφίες αναφέρονται σε επιτεύγματα προ της 4ης Αυγούστου, που όμως εντέχνως εμφανίζονται ετεροχρονισμένα στα Δελτία. Παράδειγμα η προσέγγιση των πλοίων στους προβλήτες επιτεύχθηκε το 1931, αλλά παρουσιάζεται στα Δελτία του 1937. 

Ειδυλλιακές φωτογραφίες όπως του Μανάβη που με το γαϊδουράκι του βρίσκεται στην Καστέλλα, παρουσιάζουν έντεχνα τους οδούς - εξώστες (μπαλκόνια) που διαμορφώθηκαν στις ανηφοριές προς τον Προφήτη Ηλία, ενώ άλλες εστιάζουν ξεκάθαρα στο έργο, όπως στις κλίμακες της κορυφής του ίδιου λόφου. 

Αφετηρία έργων που αφορούσαν στην εξυγίανση του λιμένος Ζέας (Πασαλιμάνι). Ουσιαστικά επρόκειτο περί ενάρξεως τοποθέτησης και κατασκευής αποχετευτικού συστήματος που μέχρι τότε δεν υπήρχε σε πολλούς δρόμους γύρω από τη Ζέα. Καθώς ο όρμος της Ζέας είναι σχεδόν κλειστός και μόνο από ένα μικρό μέρος ανατροφοδοτείται από τη θάλασσα, η μυρωδιά ήταν έντονη και ταλαιπωρούσε τους περιοίκους. Η εγκατάσταση αποχετευτικού συστήματος θα επίλυε αυτό το χρόνιο πρόβλημα. 

 
Στο Δελτίο των έργων λιμένος του 1937 εμφανίζεται η άνετη αποβίβαση των επιβατών από τα πλοία της ακτοπλοΐας. Φυσικά το έργο των προβλητών είχε ολοκληρωθεί στο μεγαλύτερο μέρος του λιμανιού το 1931 και μόνο ένα μικρό μέρος απέμενε.  

 
Διαμόρφωση της νέας κοίτης του Κηφισού στο Νέο Φάληρο.

Διαμόρφωση πεζοδρομίου κατά μήκος της Ακτής Μιαούλης και της Ακτής Ποσειδώνος.

Διαμόρφωση πάρκου Αγίου Κωνσταντίνου. Στα αριστερά η μακρόστενη εγκατάσταση στέγαζε εξ' ολοκλήρου ανθοπωλεία. Όταν μεταπολεμικά διαλύθηκε κάποια εξ αυτών μεταστεγάστηκαν σε κτήρια στο απέναντι πεζοδρόμιο με μερικά να υπάρχουν μέχρι και σήμερα. 

Τοποθέτηση αποχετευτικού αγωγού στην οδό Ναυάρχου Μπήττυ  (σημερινή Καραολή και Δημητρίου)


Αεροφωτογραφία Τουρκολίμανου. Αφορούσε στην ολοκλήρωση κατασκευής προσφυγικών κατοικιών (στα αριστερά της φωτογραφίας). Ο Βασιλικός Ναυτικός Όμιλος είχε ξεκινήσει την οικοδόμησή του πριν από την 4η Αυγούστου.

Επιθεώρηση Νεολαίας ΕΟΝ το 1937, στην Πλατεία Κοραή. Πίσω διακρίνεται το κτήριο της Δημοσυντήρητης Επαγγελματικής και Οικοκυρικής Σχολής Πειραιώς. 


Απόκριες στον Πειραιά με τη συμμετοχή της "Παιδικής Στέγης"


Ανθοστόλιστο άρμα στις εκδηλώσεις "Απόκριες στον Πειραιά" του 1937. Η παρέλαση λαμβάνει χώρα επί της Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου (σημ. Ηρώων Πολυτεχνείου).

Απόκριες στον Πειραιά 1937

Απόκριες στον Πειραιά με το άρμα του Βασιλιά Καρνάβαλου

Εορτασμός επετείου 4ης Αυγούστου με τη συμμετοχή σωματείων καταγωγής 

Εργασίες αποχέτευσης στη Λεωφόρο Φρεαττύδας

Αναδιοργάνωση Φιλαρμονικής Πειραιώς και παρουσίαση με νέες στολές


Συλλογή απορριμμάτων από το λιμάνι του Πειραιά

Πυλώνες αναρρόφησης σίτου σε λειτουργία το 1937

Σχέδιο της πλήρους αυτοματοποίησης λειτουργίας αναρρόφησης σίτου από τα πλοία.

Γενική άποψη των αυτοματοποιημένων Σιλό του λιμανιού. Τα εγκαίνιά τους πραγματοποιήθηκαν στις 16 Μαρτίου 1937 και διέθεταν μηχανικά αναρροφητικά μέσα του σιταριού απευθείας από τις δεξαμενές των φορτηγών πλοίων χωρίς ανθρώπινη μεσολάβηση. Διαβάστε για τα εγκαίνια και τις δυνατότητες λειτουργίας των Σιλό σε παλαιότερη ανάρτηση.  



Παλαιός τρόπος εκφόρτωσης και ενσάκισσης (τοποθέτησης εντός σάκων) σίτου που απαιτούσε τεράστια χειρωνακτική εργασία.

Διάθεση του Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου προς εκπλήρωση αναγκών πολιτιστικών συλλόγων

Αεροφωτογραφία του 1937, του λόφου της Καστέλλας. Δεξιά κάτω διακρίνεται το νεόδμητο κτήριο του Βασιλικού Ναυτικού Ομίλου


Αποχετευτικοί αγωγοί στην οδό Ασκληπιού

Έργα επί της οδού Αγίων Αναργύρων

Το ηλεκτροκίνητο Τραμ του Περάματος που ξεκίνησε την δοκιμαστική λειτουργία του το 1936

Κατασκευή κλιμάκων σε πολλές ανηφορικές διαδρομές προς τον Προφήτη Ηλία.

Άποψη Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου. Την ίδια φωτογραφία συναντούμε και στα πεπραγμένα του Δημάρχου Πειραιώς Μ. Μανούσκου. Αφορά στην ασφαλτόστρωσή της. 

Τοποθέτηση αποχετευτικών αγωγών στη Λεωφόρο Χαριλάου Τρικούπη

Εργασίες αποχέτευσης επί της Λεωφόρου Ζαννής


Και πάλι η Λεωφόρος Ζαννή κατά την διάρκεια των εργασιών αποχέτευσης.

Η Λεωφόρος Ζαννή μετά το πέρας των εργασιών. Στο βάθος ο λιμένας Ζέας.

Η Λεωφόρος Ζαννή μετά το πέρας των εργασιών. Αργότερα θα ακολουθήσει στο κέντρο η δενδροφύτευση από τον Δήμαρχο Μανούσκο.

Και πάλι χαρακτηριστικό της φωτογραφίας αποτελούν οι κλίμακες των πλοίων με τους προβλήτες του εμπορικού λιμανιού. Η κατάργηση των βαρκάρηδων με την εύκολη κάθοδο των επιβατών από τις κλίμακες αποτελεί μια νέα πραγματικότητα που αντικατοπτρίζει ένα όνειρο πολλών γενεών. 

Αεροφωτογραφία του λιμένος Ζέας. Σε πρώτο πλάνο η Πλατεία Αλεξάνδρας.


Τήρηση και ενίσχυση των θρησκευτικών εθίμων όπως οι λιτανείες

Η Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου με το στέγαστρο των ανθοπωλείων. Πιάτσα ταξί κατά μήκος της Λεωφόρου Γεωργίου Α'.

Το στέγαστρο των Ανθοπωλείων στην Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου. 

Το νέα διαμορφωμένο Ηρώο Πειραιωτών (ή και πεσόντων Πειραιωτών) στην Πλατεία Τερψιθέας. Φυσικά και δεν πρόκειται περί "μνημείο αφανούς Ναύτη" καθώς πραγματοποιούνταν άλλες εορτές για τους κατά θάλασσα ήρωες, στην Πλατεία Αλεξάνδρας και παλαιότερα ακόμα επί μνημείου στη Νήσο Ψυττάλεια. Στο νέο μνημείο της Τερψιθέας τοποθετήθηκε ενεπίγραφος πλάκα που ανέγραφε: "ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΤΡΙΣ". Η τελετή εγκαινίων του νέου μνημείου έγινε στις 24 Μαρτίου 1938. Μετά την τελετή πραγματοποιήθηκαν βραβεύσεις του μαθητή Ευαγγέλου Θεοδώρου του Δευτέρου Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς και της μαθήτριας Αικατερίνης Μανδαλάκου του Β' Γυμνασίου Θηλέων. 


Μέσα από την ειδυλλιακή φιγούρα του μανάβη που πουλά την πραμάτεια του, φανερώνεται ο εύκολος τρόπος προσέγγισης που επιτεύχθηκε μέσω κατασκευής οδών-εξωστών όπως ο συγκεκριμένος στην ανωφέρεια της Καστέλλας.

Η νέα γέφυρα στην απόληξη του Ιλισού ποταμού  προς τη θάλασσα

Η οδός Αγίου Δημητρίου με νέο οδόστρωμα

Η διαμόρφωση της Πλατείας Κανάρη. Στα δεξιά διακρίνεται η κατασκευή του περιμετρικού τοιχίου που μέχρι σήμερα υπάρχει. Στα υπό διαμόρφωση κηπάκια, ο Μανούσκος θα φυτέψει άνθη ενώ στην κορυφή της πλατείας τα άνθη αυτά θα σχηματίζουν τα αρχικά του "Μ.Μ.".

Αεροφωτογραφία του Λιμένα Αλών. Μπροστά η ακτή Τζελέπη και η Πλατεία Καραϊσκάκη. Η φωτογραφία είναι του 1937 διότι η Πλατεία Καραϊσκάκη είναι γεμάτη από υπόστεγα που ο Δήμος προσέφερε προς ενοικίαση στα μανάβικα και άλλα εμπορικά. Τα παραπήγματα αυτά θα καταστραφούν το 1938 από φωτιά. Η μεγάλη πυρκαγιά της Πλατείας Καραϊσκάκη, ήταν του 1929 όπου κατέκαψε όλα τα προσφυγικά παραπήγματα.

Τα αποτελέσματα της πυρκαγιάς του 1938 στην Πλατεία Καραϊσκάκη


Πλήρωση με ύδατα των μονίμων δεξαμενών του Ο.Λ.Π. που γίνονται πλέον με αυτόματο τρόπο. Πριν απαιτούσαν την ύπαρξη θυρόπλοιων που άνοιγαν ή έκλειναν τις θύρες των δεξαμενών για την πλήρωσή τους με ύδατα.

Δια της εκφόρτωσης των εμπορευμάτων με γερανούς, οι προβλήτες γέμιζαν καθώς τα προϊόντα δεν προλάβαιναν να εκτελωνιστούν. Η φωτογραφία με τις γεμάτες από εμπορεύματα προβλήτες, διαφημίζει τις σύγχρονες μεθόδους εκφόρτωσης πλοίων. 

Επάρκεια προϊόντων και αγαθών

Το νοσηλευτικό προσωπικό του Δημοτικού Τζανείου Νοσοκομείου

Ο όρμος Μπαϊκούτση (σημερινός όρμος Αφροδίτης) που στο Δελτίο του 1937 αναφέρεται ως όρμος "Σκαφιδάκι". Η φωτογράφιση αφορά στην διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου της Πειραϊκής.

Θεοφάνεια στον Πειραιά στην βασιλική αποβάθρα.

Κάθοδος στο Τουρκολίμανο. Αφορά στην ασφαλτόστρωση των οδών, που πραγματοποιήθηκε μετά το πέρας κατασκευής των προσφυγικών οικημάτων.

Τελετή Θεμελίωσης Γενικού Κρατικού νοσοκομείου Πειραιώς (μεταγενέστερα Νικαίας). Ο Δήμος Πειραιώς παραχώρηση για την ανέγερση του νοσοκομείου έκταση που ανήκε στο χώρο του παλαιού κοιμητηρίου των Αγίων Αναργύρων. Ένα μέρος της έκτασης ανήκε στην Παλαιά Κοκκινιά  που ανήκε στον Δήμο Πειραιά και ένα μέρος στη Νέα Κοκκινιά που από το 1934 αποτελούσε ξεχωριστό Δήμο.  Για την παραχώρηση από τον Δήμο Πειραιώς εκδόθηκε το 1939 σχετικό Β.Δ.  Ο Δήμος Πειραιά συνέδραμε οικονομικά στην ανέγερση καθώς ο Μεταξάς αποφάσισε να σταματήσει τη λειτουργία του Προσφυγικού Νοσοκομείου που λειτουργούσε στο κτήριο του Χατζηκυριακείου Ορφανοτροφείου. Καθώς μοναδικό νοσοκομείο στον Πειραιά θα έμενε το Τζάνειο, αποφασίστηκε ο Δήμος να συνδράμει σε ένα δεύτερο, αυτό που τελικώς θα ολοκληρωθεί μεταπολεμικά, το 1953! Θα λάβει επίσημα την ονομασία "Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Πειραιώς Βασίλισσα Φρειδερίκη".  


14 Νοεμβρίου 1937- Έξοδος των Πριγκιπισσών Ειρήνης και Αικατερίνης από το εκθετήριο χειροτεχνημάτων του Δημοσυντήρητου Επαγγελματικού και Οικοκυρικού σχολείου Πειραιώς. Στη Σχολή σπούδαζαν το 1937 240 κορίτσια και τα εκθέματά τους παρουσιάζονταν κάθε χρόνο στο φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς. Όμως στις 14 Νοεμβρίου 1937 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του ειδικού πρατηρίου και το γεγονός απαθανατίστηκε στην παραπάνω φωτογραφία. 


22 Μαΐου 1938 αποκαλυπτήρια προτομής ποιητή Λάμπρου Πορφύρα πάνω από τον όρμο της Φρεαττύδας. 




Διαβάστε επίσης:

Μιχάλης Μανούσκος - Τα έργα του Δημάρχου Πειραιά (1938-1941)



"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"