Ήταν ένα μικρό καράβι… που ήταν αταξίδευτο

Η ιστορία του ναυαγίου του πλοίου "Μέδουσα" απαθανατίστηκε σε καμβά ζωγραφικής από τον ζωγράφο Τεοντόρ Ζερικώ (Théodore Gericault).

του Στέφανου Μίλεση

Η ιστορία που ακολουθεί είναι αληθινή, διαδραματίστηκε το 1816 και όταν είδε το φως της δημοσιότητας, συντάραξε έντονα τον πολιτισμένο κόσμο της εποχής εκείνης. 

Δεν ήταν άλλωστε τυχαίο που η συγκεκριμένη ιστορία απαθανατίστηκε σε καμβά ζωγραφικής από τον ζωγράφο Τεοντόρ Ζερικώ (Théodore Gericault). Ακόμα διασώθηκε και στη λαϊκή μνήμη μέσα από τους στίχους ενός φαινομενικά αθώου τραγουδιού, που γενιές και γενιές τραγούδησαν στην παιδική τους ηλικία μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. «Ήταν ένα μικρό καράβι/ήταν ένα μικρό καράβι/που ήταν αταξίδευτο/που ήταν αταξίδευτο/οεοέ οε οε». Πόσοι από εμάς άραγε δεν τραγουδήσαμε τους στίχους αυτούς, όταν ακόμα ήμασταν παιδιά, αγνοώντας την ιστορία που έκρυβαν;

Ένα ανέκδοτο ημερολόγιο που ανακαλύφθηκε τυχαία την δεκαετία του 1930, στάθηκε ικανό να αναζωπυρώσει τις μνήμες του ναυαγίου που αφορούσε ένα ιστιοφόρο πλοίο με το όνομα «ΜΕΔΟΥΣΑ» και που οδήγησε τους επιβάτες του, ύστερα από την καταβύθισή του, στον κανιβαλισμό και τους περισσότερους από τους επιζήσαντες στην παραφροσύνη. Το ημερολόγιο αυτό ανακαλύφθηκε τυχαία μετά το θάνατο του κατόχου του, συμβολαιογράφου Πικάρ. Σε αυτό ο συμβολαιογράφος είχε καταγράψει τις δραματικές στιγμές που είχε ζήσει ο ίδιος και η οικογένειά του, μετά το ναυάγιο του πλοίου που ταξίδευαν. 

Το 1816 ο συμβολαιογράφος Πικάρ έλαβε διαταγή από την γαλλική κυβέρνηση να επανδρώσει την κενή θέση ενός συμβολαιογράφου στη Σενεγάλη. Τότε ο Πικάρ αποφάσισε να καταλάβει την προτεινόμενη θέση, παίρνοντας μαζί και την οικογένειά του στη Σενεγάλη. Ο Πικάρ ήταν πολύτεκνος καθώς είχε δύο κόρες 16 και 14 ετών (από τον πρώτο του γάμο), τρία ακόμα παιδιά από τον δεύτερο ενώ είχε πάρει υπό την επίβλεψή του και έναν ανιψιό του που είχε υιοθετήσει μόλις τριών ετών. 

Το πρωί της 17^ης Ιουνίου 1816 η οικογένεια Πικάρ επιβιβάστηκε στην Μέδουσα, μαζί με πολλούς άλλους που πήγαιναν στη Σενεγάλη. Οι ευνοϊκοί άνεμοι που οδηγούσαν το σκάφος γρήγορα προς τον προορισμό του, γρήγορα απέκτησαν μια βιαιότητα που έκανε το ξύλινο σκαρί να δοκιμάζει τις αντοχές του. Κατάφεραν ωστόσο να προσεγγίσουν έναν ασφαλή όρμο της Τενερίφης. Εκεί επιβιβάστηκε ένας άνδρας που ισχυρίστηκε ότι ήταν πλοίαρχος και μάλιστα έμπειρος και πρότεινε στον κυβερνήτη της Μέδουσας, Υγκ Ντυρουά ντε Σωμερύ (Hugues Duroy de Chaumereys) να αναλάβει επίσημα σύμβουλός του στην διακυβέρνηση του πλοίου. 

Ισχυριζόταν πως γνώριζε άριστα τα θαλάσσια ρεύματα του Ατλαντικού και τις θαλάσσιες πορείες καλύτερα από τον καθένα. Κατά έναν ανεξήγητο λόγο, ο νόμιμος πλοίαρχος της Μέδουσας, ανταποκρίθηκε στο αίτημα του άγνωστου επιβάτη, παρά τις αντιρρήσεις των υπολοίπων αξιωματικών που διαμαρτύρονταν έντονα στον Πλοίαρχο. Του θύμιζαν ότι ουδέποτε είχε συμβεί στο παρελθόν παρόμοιο γεγονός, δηλαδή ένας άγνωστος επιβάτης να βρεθεί ξαφνικά συμβουλάτορας στην διακυβέρνηση ενός πλοίου. Ο Ντυρουά ντε Σωμερύ όμως επέμεινε στην απόφασή του. Άλλωστε ήταν γνωστό στους περισσότερους ότι στερείτο ναυτικών ικανοτήτων και πείρας. Το πλοίο τελικά αναχώρησε από την Τενερίφη και πάλι κάτω από ισχυρούς ανέμους που διήρκεσαν για ημέρες. 

Ο άγνωστος σύμβουλος του πλοιάρχου όλο εκείνη την περίοδο, παρότρυνε διαρκώς για τη συνέχιση του ταξιδιού και μάλιστα σε πορεία που εκείνος έβγαζε στους χάρτες της γέφυρας. Παρά την προειδοποίηση των αξιωματικών γέφυρας για ένδειξη υφάλων και αβαθή υδάτων στην πορεία ο πλοίαρχος ακολούθησε τη ρότα που είχε υποδείξει ο άγνωστος συμβουλάτοράς του. Ένας ισχυρός κλονισμός ήρθε να επιβεβαιώσει το δίκαιο των αξιωματικών και να αναγκάσει τον πλοίαρχο να αναγνωρίσει την λανθασμένη του επιλογή. Το Μέδουσα είχε προσκρούσει πάνω σε έναν ύφαλο. Η φουσκοθαλασσιά έπαιρνε το πλοίο και το ξαναέριχνε με μεγαλύτερη δύναμη πάνω στον ύφαλο. 

Ο χαμός του πλοίου Μέδουσα ήταν βέβαιος αν δεν λάμβαναν μια απόφαση. Κατά τους έμπειρους ναυτικούς αρκούσε η Μέδουσα να απαλλαγεί από το επιπλέον βάρος της, που ήταν ο οπλισμός της, τα πολλά κανόνια της. Όμως ο πλοίαρχός της θεώρησε ντροπή να απαλλαγεί από τα κανόνια και ύστερα από λίγο χρόνο, το πλοίο άρχισε να βυθίζεται. Τότε έγινε η πρόταση να μεταφερθούν οι επιβάτες στη νήσο Αργκέν, καθώς πίστευαν ότι το πλοίο βρισκόταν κοντά στις ακτές της Δυτικής Αφρικής. Όμως οι βάρκες δεν επαρκούσαν. Τότε ο Διοικητής της Σενεγάλης Σμάλτζ που επίσης ταξίδευε ως επιβάτης, πρότεινε να κατασκευαστεί μια σχεδία μεγάλη ώστε να επιβιβαστούν οι επιβάτες πάνω της μαζί με όσα εφόδια μπορούσαν να κουβαλήσουν. Έτσι συμφωνήθηκε η κατασκευή μιας τεράστιας σχεδίας. 

Σχοινιά, φλόκοι, ιστία, άρχισαν να ξηλώνονται από το κατάστρωμα του πλοίου και να ρίχνονται στη θάλασσα. Εκεί δύο αξιωματικοί που επέβαιναν σε βάρκες είχαν επιφορτιστεί με την κατασκευή της σχεδίας. Άδεια βαρέλια τοποθετήθηκαν περιμετρικά για να αποκτήσει πλευστότητα, ενώ συμφωνήθηκε οι βάρκες του πλοίου να αναλάβουν τη ρυμούλκηση της σχεδίας προς την κατεύθυνση της νήσου. Εκατό σαράντα οκτώ άνθρωποι επιβιβάστηκαν πάνω στη σχεδία, με μόνο φορτίο 25 κιλά παξιμάδια σε ένα σακί. Στις βάρκες που θα αναλάμβαναν τη ρυμούλκηση της σχεδίας αντίθετα, είχαν τοποθετήσει 25 κάσες γεμάτες τρόφιμα. Η λέμβος του πλοιάρχου δέχθηκε 27 άτομα, η δεύτερη βάρκα 45, η τρίτη 25, άλλη 34 και η μικρότερη 10 άτομα. Πάνω στην ημιβυθισμένη Μέδουσα παρέμειναν δεκαεπτά επιβάτες που αντιτάχθηκαν σε αυτό το «τρελό» κατά τη γνώμη τους σχέδιο. 

Γρήγορα μόλις απομακρύνθηκε από το Μέδουσα η σχεδία με τις βάρκες που τη ρυμουλκούσαν, οι κωπηλάτες συνειδητοποίησαν ότι ήταν απολύτως αδύνατο να κωπηλατούν έλκοντας πίσω τους ένα τέτοιο τεράστιο βάρος. Γρήγορα ξέμειναν από δυνάμεις. Αποφάσισαν να κόψουν τα σχοινιά που έσερναν πίσω τους τη σχεδία και να εγκαταλείψουν στην τύχη τους τους επιβαίνοντες σε αυτήν. Οι λέμβοι κατάφορτες τροφίμων απομακρύνθηκαν αναζητώντας την δική τους σωτηρία. Μάταια οι επιβάτες της σχεδίας φώναζαν να μην τους εγκαταλείψουν, ζητώντας βοήθεια καθώς έβλεπαν τη μοίρα τους. Γρήγορα η σχεδία έμεινε ακυβέρνητη στο έλεος των κυμάτων με τα θαλάσσια ρεύματα να την παρασέρνουν μακριά και από τις βάρκες και από τα λείψανα της Μέδουσας. Σχοινιά, πανιά, ξύλα άρχισαν σιγά – σιγά να διαλύονται. 

Τα πόδια των ανθρώπων έμπλεκαν ανάμεσα στα ξύλα και οι άνθρωποι παγιδεύονταν σφηνωμένοι σε αυτά. Δεν είχαν τρόπο να κυβερνήσουν αυτό το πλωτό φέρετρο και αγωνίζονταν να κρατήσουν ενωμένα τα ξύλα μεταξύ τους. Οι βάρκες αντίθετα καθώς ήταν φορτωμένες με νερό και τρόφιμα μπόρεσαν να φτάσουν στο νησί της σωτηρίας τους. Έτσι έμειναν στο έλεος των κυμάτων έμειναν οι επιβάτες της σχεδίας αλλά και οι δεκαεπτά που είχαν μείνει επί της Μέδουσας. Όσοι σώθηκαν με τις βάρκες διαπίστωσαν ότι αν κωπηλατούσαν ρυμουλκώντας τη σχεδία, για μια ημέρα περίπου θα είχαν σώσει όλους όσους επέβαιναν στη σχεδία. Πάνω στον πανικό τους όμως, τους είχαν εγκαταλείψει αβοήθητους στο πέλαγος. Οι ημέρες για τους επιβάτες της σχεδίας κατέστησαν μαρτυρικές. Τα παξιμάδια είχαν τελειώσει και η υπνηλία στην οποία είχαν περιέλθει οι περισσότεροι γρήγορα αντικαταστάθηκε από μια μανία, όταν προτάθηκε να θυσιάσουν κάποιους για να σωθούν οι πολλοί. Με τη βοήθεια της πείνας και του πανικού η πρόταση βρήκε ανταπόκριση. Μεταξύ εκείνων που σκότωναν πρώτους συγκαταλέγονταν φυσικά οι λιγότερο δυνατοί που ήταν τα παιδιά και οι γυναίκες. Αποφάσισαν επίσης να πετάξουν στη θάλασσα τραυματίες και αρρώστους για να ελαφρύνει η σχεδία. 

Οι ημέρες περνούσαν με ανθρωποθυσίες και σύντομα οι επιζώντες έφτασαν τους εξήντα, τους πενήντα, τους σαράντα, τους εικοσιοκτώ. Την 17^η Ιουλίου το πλοίο ΑΡΓΚΟΥΣ διερχόμενο τυχαία από το σημείο, βρήκε τη σχεδία με μόλις 15 ανθρώπους πάνω της! Τους περισυνέλλεξε και τους μετέφερε στη Σενεγάλη. Η σχεδία είχε μείνει στη θάλασσα 13 ημέρες που στάθηκαν ικανές να ωθήσουν τους ανθρώπους της σχεδίας σε ό,τι πιο άρρωστο είχε σκεφτεί ο ανθρώπινος νους.   

Ο πλοίαρχος της Φρεγάτας Μέδουσας, ο Σωμερύ ήταν όντως ανίκανος και είχε επιλεχθεί με μοναδικό κριτήριο την εύνοια του Λουδοβίκου 18^ου προς το πρόσωπό του. Η φιλελεύθερη αντιπολίτευση εκμεταλλεύτηκε το γεγονός και πρόσδωσε μεγάλη δημοσιότητα για να καταδείξει τον διορισμό ανίκανων ανθρώπων σε υπεύθυνες θέσεις με μοναδικό προσόν τους τη γνωριμία τους με ανθρώπους της εξουσίας. Ο ζωγράφος Ζερικώ τασσόμενος στο πλευρό των φιλελευθέρων ανέλαβε να φιλοτεχνήσει το δράμα των ναυαγών της σχεδίας προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως «κατηγορητήριο» κατά της κυβέρνησης. Η φιλοτέχνηση στηρίχθηκε στις αφηγήσεις των επιζώντων. Σήμερα το έργο εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου και σοκάρει όσους πλησιάζουν και μαθαίνουν την αληθινή ιστορία του.  

Όσο για το γνωστό παιδικό τραγούδι που όλοι γνωρίσαμε παιδιά ακόμα, στην ελληνική εκδοχή του περιγράφει ναύτες που ναυαγούν στη Μεσόγειο και τραβούν κλήρο για να αποφασίσουν πως όποιος τραβήξει τον μικρότερο θα φαγωθεί πρώτος. Ωστόσο πρόκειται για στίχους που γράφτηκαν ύστερα από το ναυάγιο του Μέδουσα και απλά προσαρμόστηκαν στα ελληνικά δεδομένα «Και τότε ρίξανε τον κλήρο/και τότε ρίξανε τον κλήρο/να δούνε ποιος ποιος ποιος θα φαγωθεί/να δούνε ποιος ποιος ποιος θα φαγωθεί/οεοέ οε οε/Κι ο κλήρος πέφτει στον πιο νέο/κι ο κλήρος πέφτει στον πιο νέοπου ήταν α - α - αταξίδευτοςπου ήταν α - α – αταξίδευτος/οεοέ οε οε…».

Το εμπόριο της βδέλλας στο λιμάνι του Πειραιά

Ludwig Lange, περ. 1835, άποψη του λιμανιού του Πειραιά.

 

του Στέφανου Μίλεση

 

Οι εμπορικές συναλλαγές στο λιμάνι του Πειραιά κατά τα πρώτα χρόνια της σύγχρονης επανίδρυσης του ομώνυμου Δήμου (το 1835), καταδεικνύουν ότι στο μεγαλύτερο μέρος τους αποτελούνταν από εισαγωγές. Το λιμάνι Πειραιά είχε αναλάβει την αποκλειστική τροφοδοσία δύο πόλεων, του Πειραιά και της Αθήνας και εισήγαγε τα πάντα. Πολύ λίγα εξάγονται από το λιμάνι μεταξύ των οποίων όμως κυρίαρχη θέση κατείχαν οι βδέλλες!

Το Βασιλικό Διάταγμα των Βδελλών

Με διάταγμα του Αντιβασιλέα Άρμανσπεργκ απαγορεύθηκε η εξαγωγή βδελλών χωρίς κρατική άδεια. Θεωρήθηκε λαθρεμπορική πράξη όποιος τις εξήγαγε χωρίς να είναι εφοδιασμένος με άδεια (Β.Δ. 3 Μαρτίου 1836 "Περί εξαγωγής βδελλών"). Προηγούμενα έχει αναγνωριστεί το επάγγελμα του φλεβοτόμου.  Την εποχή εκείνη οι περισσότεροι «ειδικοί» επί των αφαιμάξεων καλούνταν φλεβοτόμοι και οι βδέλλες αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος της εργασίας τους.

Βάλε Βδέλλες…

Η παρότρυνση «Βάλε Βδέλλες» αποτελούσε γνώριμη συνταγή από τους ιατρούς για την αντιμετώπιση πολλών ασθενειών. Σε μερικές μάλιστα ασθένειες οι βδέλλες αποτελούσαν και το μοναδικό μέσο αντιμετώπισή τους. Για αυτό και η διαθεσιμότητα βδελλών ήταν σημαντική και εξασφαλιζόταν από το άρθρο του ανωτέρω διατάγματος, στο οποίο προβλεπόταν ο έλεγχος της εξαγωγής τους. Διαβάζουμε στο άρθρο ένα: «Σκοπόν έχοντες να περιορίσωμεν την μεγάλην εξαγωγήν βδελλών εκτός του Κράτους, δια να μην εξαντληθεί ή καταστεί δυσπρόσιτον μέχρι τέλους εν των αναγκαιοτέρων της θεραπευτικής μέσων».

Τα κέρδη της βδέλλας

Το πόσο σημαντικός ήταν ο ρόλος της βδέλλας, επιβεβαιώνεται και από την ύπαρξη εμπορικών εταιριών, με μοναδικό αντικείμενο την διεξαγωγή εμπορίου αυτών. Το εμπόριο της βδέλλας, ισορροπούσε για πολλά χρόνια μεταξύ της πίεσης να καλυφθούν οι παραγγελίες των ξένων, από τις οποίες εξασφαλίζονταν κέρδη στους συλλέκτες, στις εταιρίες που τις εμπορεύονταν, αλλά και στα δημόσια ταμεία. Από την άλλη όμως, έπρεπε να αποφευχθεί η μαζική και ανεξέλεγκτη εξαγωγή τους, για να μην υπάρξει έλλειψη κάλυψης εσωτερικών αναγκών.

Οι Βδελλοτρόφες λίμνες

Οι βδέλλες όμως συλλέγονταν από τα έλη. Και τέτοια υπήρχαν παντού στην μετεπαναστατική και καταστραμμένη Ελλάδα. Το κράτος χαρακτήριζε λίμνες που είχαν αναπτύξει συνθήκες τέτοιες (έλη και στάσιμα ύδατα) ως «Βδελλοτρόφες», τις οποίες μάλιστα ενοικίαζε σε ιδιώτες μέσω δημοσίων διαγωνισμών.

Η Γραμματεία Οικονομικών την Οθωνική περίοδο καθόριζε κάθε λεπτομέρεια που αφορούσε στους «Βδελλοπαραγωγούς». Εκτός από τις λίμνες ενοικίασης, καθόριζε τα λιμάνια εξαγωγής και φυσικά τις τιμές της ενοικίασης των δημοπρατούμενων περιοχών. Άδειες αλιείας Βδελλών εκδίδονταν επίσης από τη Γραμματεία των Οικονομικών με διάρκεια δύο ετών.

Αμοιβή στους καταδότες!

Το εμπόριο της βδέλλας απέφερε σημαντικά κέρδη σε μια Ελλάδα που λίγα πράγματα μπορούσαν να εξαχθούν. Η διακίνηση βδελλών χωρίς απαιτούμενη άδεια ισοδυναμούσε με τη χειρότερη μορφή λαθρεμπορίου. Οι αμοιβές που είχαν οριστεί για τους καταδότες παράνομου εμπορίου βδελλών προέβλεπαν την παραχώρηση προς τον καταδότη του συνόλου του λαθραίου εμπορεύματος. Αυτό θα επέφερε κέρδος πολύ μεγαλύτερο από οποιαδήποτε αμοιβή.

Εκτός από τις υπέρογκες αμοιβές στους καταδότες, το κράτος είχε εκδώσει σειρά τελωνειακών διατάξεων που αποσκοπούσαν στην καταστολή του λαθρεμπορίου βδελλών. Τέτοια μέτρα ήταν η ειδοποίηση του τελωνείου του λιμένα στον οποίο θα κατέφταναν οι βδέλλες, το όνομα του πλοίου, την ποσότητα του φορτίου κ.ο.κ.  Οι βδέλλες που διατίθονταν προς εσωτερική κατανάλωση πωλούνταν στα δημόσια και δημοτικά νοσοκομεία προς δύο χρυσά λεπτά η μια.

Εθνικός πλούτος από βδέλλες

Οι βδέλλες αποτελούσαν ένα από τα σοβαρότερα προϊόντα στο εξαγωγικό εμπόριο της Ελλάδας μετά την Επανάσταση. Το 1852 η Ελλάδα εξήγαγε στο εξωτερικό 733 οκάδες βδέλλες αξίας 42.842 δραχμές. Το 1853 από τις βδέλλες εισπράχθηκαν 40.132 δραχμές, ενώ το 1854 εισπράχθηκαν 36.165 δραχμές. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα κέρδη από την εξαγωγή βδελλών στο εξωτερικό συγκριτικά για μια χρόνια ας δούμε τα κέρδη της χώρας από την εξαγωγή άλλων ειδών. Αν το 1852 εισπράχθηκαν 42.842 δραχμές από τις βδέλλες, από την εξαγωγή λαδιού 47.864, από καπνό 82.521, από μέλι 61.263, από ρετσίνια 13.664 και από τυριά 78.000 δραχμές. Οι βδέλλες όμως θεωρούταν ως το σπουδαιότερο εμπορεύσιμο είδος, καθώς η φύση τις προσέφερε απλόχερα, δεν χρειάζονταν σπορά, καλλιέργεια, φροντίδα, επένδυση, εγκαταστάσεις και χρονική αναμονή όπως τα περισσότερα αγροτικά προϊόντα.

Διαβάστε επίσης:

Το λιμάνι του Πειραιά την εποχή της δημοτικής εποπτείας (1836 – 1911)

 

Πειραϊκά λογότυπα επιστολών. Ανιχνεύοντας το παρελθόν.

Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς με έτος ίδρυσης το 1927.

 

του Στέφανου Μίλεση

Επιστολόχαρτα μιας άλλης εποχής, όταν τα πάντα είχαν σημασία και τίποτε δεν είχε το χαρακτήρα του προχείρου ή του γρήγορου. Τίτλοι και λογότυπα εγγράφων σωματείων, ενώσεων και οργανισμών, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική, κοινωνική, αθλητική, εμπορική και οικονομική ζωή του Πειραιά. 

Πολλά από αυτά τα σωματεία, επιχειρήσεις ή οργανισμούς εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να υφίστανται, άλλα όχι. Έγγραφα με κάποια εξ αυτών να είναι πραγματικά αριστουργήματα, προδιαθέτουν τον αναγνώστη για τη σοβαρότητα του συλλόγου, την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών.  

Ας δούμε μερικά λογότυπα επιχειρήσεων και οργανισμών όπως αποτυπώθηκαν στα έγγραφα του παρελθόντος. Τότε που το επιστολόχαρτο με τον τίτλο του, παρείχε μια συνοπτική περιγραφή για το πότε ιδρύθηκε ο οργανισμός, την έδρα του, την αποστολή του. Για σωματεία ή οργανισμούς που σήμερα δεν υπάρχουν, τα έγγραφα αυτά αποτελούν τη μοναδική απόδειξη ύπαρξής τους με όσες πληροφορίες μπορούν να μεταφέρουν.  

Τίτλος εγγράφου του Ολυμπιακού κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Όταν τα γραφεία του συνδέσμου βρίσκονταν στην οδό Πραξιτέλους 122 και το βασικότερο σημείο που έπρεπε να τονιστεί ήταν ότι επρόκειτο για σωματείο αναγνωρισμένο και συνεργαζόμενο από το Υπουργείο Παιδείας. 

Φοιτητική Πνευματική Εστία Πειραιώς. Γραφεία το 1961 επί της Καραΐσκου 123 (έναντι των γραφείων του Ολυμπιακού). 

Όμιλος Κυνηγών Πειραιώς. Έτος ίδρυσης 1894. Με εμφάνιση του τίτλου και στα γαλλικά "GROUPE DE CHASSEURS DU PIREE" (1961)

Κοινό έγγραφο δύο συνεργαζόμενων σωματείων, του Εκδρομικού Ορειβατικού Ομίλου Πειραιώς (Παλαμηδίου 23) και του Συνδέσμου Φυσιολατρών Πειραιώς "ΚΡΥΣΤΑΛΛΗΣ" (Σωτήρος 32). Δύο σωματεία με κοινή δράση που εστιάζει στη φυσιολατρία, οδοιπορία, ορειβασία και περιήγηση.

Φιλεκπαιδευτικός και Φιλανθρωπικός Σύλλογος Κυριών Νέου Φαλήρου "Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ". Ένας από τους πολλούς συλλόγους που δραστηριοποιούνταν στην περιοχή του Νέου Φαλήρου. Βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών, με έτος ίδρυσης το 1926. Το έγγραφο φέρει χρονολογία Εν Νέω Φαλήρω τη... 1936

Πειραϊκή Εκδρομική Λέσχη, με έτος ίδρυσης το 1957. Έδρα επί των οδών Κολοκοτρώνη και Σωτήρος Διός. 

Βασιλικόν Εθνικόν Ίδρυμα, Τομέας Ψυχικής Υγιεινής, Σταθμός Κοινωνικών Βοηθειών Πειραιώς. Επί της οδού Αφεντούλη 6, όπου σήμερα υπάρχει μια πολυκατοικία. 

Εφορία Δημοτικού Θεμιστόκλειου Γυμναστηρίου. Το Θεμιστόκλειο Γυμναστήριο εγκαινιάστηκε το 1939 από τον Μιχάλη Μανούσκο. Ταυτόχρονα δημιουργήθηκε Εφορία διαχείρισης που λειτουργούσε εντός αυτού. 

Το λογότυπο της γνωστής απογευματινής πολιτικής πειραϊκής εφημερίδας "ΣΗΜΑΙΑ" με έδρα το 1938 επί της Λεωφόρου Κωνσταντίνου Διαδόχου 12. 

Μια επίσης γνωστή ημερήσια Πειραϊκή εφημερίδα με την επωνυμία "ΘΑΡΡΟΣ", έτος ίδρυσης 1913, σε έγγραφο χρονολογίας του 1934. 

Η πειραϊκή Εφημερίδα ΝΕΟΙ ΚΑΙΡΟΙ με έδρα επί της οδού Νοταρά 71 (την εποχή που τον Νοταρά δεν τον είχαν αυθαίρετα μετατρέψει σε Ναύαρχο!). Το έγγραφο φέρει χρονολογία 1937.

Λύκειο "ΑΘΗΝΑ" του Α.Μ. Συρίγου. Έδρα στην Τερψιθέα στην οδό Καραΐσκου 146. Αρρεναγωγείον - Παρθεναγωγείον σε έγγραφο του 1938

Κυλινδρόμυλοι Δ. Καλαμάκη με γραφεία στη συμβολή των οδών Δραγατσανίου και Μαυρομιχάλη. Σήμα της επιχείρησης ένας "ανεμόμυλος" που στη βάση του φέρει τη χρονολογία ίδρυσης της επιχείρησης (1884). 

Μια από τις πιο ισχυρές ενώσεις εργαζομένων στον Πειραιά. Η Ένωσις Σιδηροδρομικών Πελοποννήσου με έδρα επί της Θηβών 3, σε έγγραφο του 1950.

Ο ΠΑΝΟΡΜΙΤΗΣ, Κοινωνικός Σύλλογος Συμαίων. Ιδρύθηκε στον Πειραιά το 1916 και αποτέλεσε ένα από τα ισχυρότερα Δωδεκανησιακά σωματεία του Πειραιά. 

Φιλοτελική Εταιρεία Πειραιώς μέ έδρα στην Κολοκοτρώνη 56 και έτος ίδρυσης το 1960. Το έγγραφο φέρει χρονολογία 1975. Ένα σωματείο που κάποτε επισκεπτόμουν και εγώ, σε μια εποχή αφοσίωσης στη συλλογή γραμματοσήμων. 

Εθνική Πνευματική Εστία Πειραιώς "ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ", Μέγαρο Αγίου Κωνσταντίνου 5 σε έγγραφο του 1964. 

Ηπειρωτική Ατμοπλοΐα "ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΣ". Το 1973 έδρευε στο Μέγαρο Βάττη στην οδό Μπουμπουλίνας 2.

Ένα ακόμα Δωδεκανησιακό σωματείο "Ο ΖΕΦΥΡΟΣ" επί της Αντωνίου Θεοχάρη 30. Πολυπληθής η παρουσία Δωδεκανησιακών σωματείων στον Πειραιά. 

Η "ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ" με έτος ίδρυσης το 1969. Κέντρο Γραμμάτων και Τεχνών στην Πραξιτέλους 169. Το ίδιο νεοκλασικό κτήριο στεγάζει σήμερα, πλήρως ανακαινισμένο, μια από τις υπηρεσίες του Ιδρύματος Λασκαρίδη. 

Ψυχαγωγικός Όμιλος Σιδηροδρομικών, Τμήμα Μουσικών. Πρόκειται για τη γνωστή Χορωδία των Σιδηροδρομικών που κάποτε ήταν ανάρπαστη. Έδρα της Χορωδίας το Κεντρικό Εργοστάσιο Πειραιώς. Στο έγγραφο του 1969 έχει διαγραφεί η προγενέστερη διεύθυνση της Αθήνας (Πατησίων 54). 

Η "ΠΕΙΡΑΪΚΗ" ήταν μια ακόμα εφημερίδα της πόλης με έδρα στην οδό Κολοκοτρώνη 38, σε έγγραφο του 1937. Σε μια εποχή στην οποία κυκλοφορούσαν καθημερινώς πάνω από έξι πειραϊκές πρωινές και απογευματινές ημερήσιες εφημερίδες. Ενδεικτικά αναφέρω πως σήμερα στον Πειραιά κυκλοφορούν μόνο δύο ημερήσιες και μια εβδομαδιαία εφημερίδα.

Το Γνήσιον ΜΕΤΑΞΑ με έτος ίδρυσης 1865 στην οδό Αριστείδου 16-18. Μια από τις μεγαλύτερες εμπορικές επωνυμίες που αναδείχθηκαν από τον Πειραιά. 

Ιδιωτικό Γ΄ νυκτερινό γυμνάσιο Ευθύμιου Πασχάλη, Θεσσαλονίκης 20 και Αιτωλικού, Πειραιεύς

Εθνική Ένωσις ΕΛΛΑΣ, έτος 1939. Έχει διαγραφεί η προγενέστερη διεύθυνση (Πλατεία Αγίου Κωνσταντίνου, Μέγαρο Γιαννακόπουλου) και έχει χειρογράφως τεθεί η νέα (Καραΐσκου 112). 

Όμιλος Φιλάθλων Πειραιώς "ΠΕΙΡΑΪΚΟΣ", έτος ιδρύσεως 1924. Εκτός από το αθλητικό τμήμα του διέθετε και τμήμα ναυτικό αλλά και εκδρομών. Έτος εγγράφου 1931. 

Επιστολόχαρτο του Δημοσθένη Πουρή με ημερομηνία 12 Οκτωβρίου 1943. Εν μέσω κατοχής και δύο χρόνια πριν την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά επιστολόχαρτα. 

Η διάσημη πειραϊκή βιομηχανία ζυμαρικών ΣΤΑΡ επί της οδού Κέκροπος 5, σε έγγραφο του 1958. Η ΣΤΑΡ υπήρξε μια από τις γνωστότερες βιομηχανίες ζυμαρικών την προπολεμική εποχή με μεγάλη διαφημιστική παρουσία. 

Άλλη μια πειραϊκή εφημερίδα ο "ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΣ" με έτος ίδρυσης το 1897. Γραφεία, τυπογραφείο οδός Καραΐσκου 58.

Δεκαετία 1980, Κρουαζιέρες Χανδρή στην οδό Κολοκοτρώνη 95. Στα επιστολόχαρτα τη θέση του σημερινού email κατείχε κάποτε η τηλεγραφική διεύθυνση. 

Ένωσις Ελληνίδων Πειραιώς η "ΠΡΟΟΔΟΣ". Δεκαετία 1960 μια από τις ισχυρότερες ενώσεις γυναικών του Πειραιώς, δημιούργημα της Αικατερίνης Ορφανού. Στην ΠΡΟΟΔΟ οφείλουμε μεταξύ άλλων και το άγαλμα της Μητέρας. 

Οι γνωστές τεχνικές σχολές (Πρότυπο οικοτροφείον) "ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ" της Ελένης Κατσικάρου (1954). 

Η Λέσχη του Εργαζόμενου Κοριτσιού. Οδός Τσαμαδού 43 (1968). Μια επίσης σημαντική παρουσία στον Πειραιά που αφορούσε στην εκπαίδευση του γυναικείου πληθυσμού. 

Ο Γνωστός Φοίνικας της Πειραϊκής. Εκτός από αθλητικός σύνδεσμος υπήρξε φυσιολατρικός και μορφωτικός. 

Το λογότυπο του Restaurant Marina Zeas το 1974. Εκμετάλλευση του χώρου από τους Χ. Κοσμίδη και Β. Σιούτο. Οι περισσότεροι από εμάς τη θυμόμαστε απλά ως καφετέρια, παρά το γεγονός ότι αποτελούσε ένα από τα πιο ισχυρά κέτερινγκ της εποχής που κάλυπτε μεγάλες εκδηλώσεις, γάμους, χορούς κ.ο.κ. 

Όμιλος Τυφλών Καλλιτεχνών Πειραιώς. Στην οδό Ίωνος Δραγούμη 53. 

Ένωση Σπετσιωτών στον Πειραιά με έτος ίδρυσης το 1924. Οι Σπετσιώτες άργησαν να οργανωθούν στον Πειραιά παρά το γεγονός ότι καταγράφουν σημαντική παρουσία στην πόλη από τα πρώτα χρόνια της σύγχρονης δημιουργίας της. 

Ένωσις Εκδρομικών και Ορειβατικών Σωματείων Περιφερείας Πειραιώς. Γραφεία Μακένζι Κινγκ 27 (Πρώην Σωτήρος Διός) σημείωνε τότε το έγγραφο. Το 1950 ήταν ζωντανή ακόμα η ανάμνηση της κατοχής και της μεταπολεμικής πείνας, όπου ο Καναδάς πρωτοστατούσε στην αποστολή βοήθειας μέσω λιμένος (η θρυλική Μανιτόμπα. Στις 12 Νοεμβρίου 1947 ο Δήμος Πειραιά αναγνωρίζοντας την πολύτιμη προσφορά του Καναδικού λαού και του Πρωθυπουργού του Μακένζι Κινγκ, μετονόμασε την οδό Σωτήρος Διός από το ύψος της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας (σημ. Γρ. Λαμπράκη), έως το τέλος της στο λιμάνι σε οδό Μακένζι Κινγκ (αρ. απόφασης Δ.Σ. 132/47). 

Η Ένωσις Τραυματιών Πειραιώς ιδρύθηκε το 1941 ως απόρροια του μεγάλου αριθμού ακρωτηριασμένων στρατιωτών και των δύο μετώπων (ιταλικού και γερμανικού).  Κατά την διάρκεια της κατοχής διοργάνωνε συσσίτια για τα μέλη του, που στο σύνολό τους αδυνατούσαν να εργαστούν, ενώ η κρατική πρόνοια ήταν περιορισμένη. Το 1954 τα γραφεία της Ένωσης βρίσκονταν στην Βασ. Σοφίας και όπως μας πληροφορεί το έγγραφο "Υπό την Υψηλή προστασία της Α.Β.Υ. Πριγκηπίσσης Ελένης του Νικολάου". 

Σύνδεσμος Οινοπαντοπωλών Πειραιώς με έτος ίδρυσης το 1902 και έδρα στην Δ. Γούναρη 27. Πολυπληθής η παρουσία μελών στο σωματείο αυτό, σε μια εποχή όπου σε κάθε γειτονιά του Πειραιά υπήρχαν μπακάλικα και μπακαλοταβέρνες. Καθημερινή η ανάγκη προμήθειας τροφίμων, αλλά και οίνου και κάρβουνου. Οι οινοπαντοπώλες κάλυπταν από τη θέρμανση και τη σίτιση των κατοίκων μέχρι και την διασκέδασή τους.  

Αθλητικός Όμιλος Κεντρικού και Νέου Φαλήρου "ΑΙΟΛΙΚΟΣ", Πεισιστράτους 18 Κεντρικό Φάληρο σε έγγραφο του 1945. Όπως και παλαιότερα έχω γράψει μια συγκεκριμένη περιοχή μεταξύ Νέου και Παλαιού Φαλήρου βαπτίστηκε από το λαό ως "Τζιτζιφιές" από τα Τζίτζιφα (τον καρπό) και τις Τζιτζιφιές (τα δένδρα) που κάποτε υπήρχαν εκεί. Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε πρόταση να μετονομαστεί η περιοχή καθώς οι τζιτζιφιές είχαν εξαφανιστεί και έτσι προτάθηκε η ονομασία "Φαληρικόν Κέντρον" ή αλλιώς "Κεντρικόν Φάληρον". Η πρόταση αυτή αιτιολογήθηκε καθώς από τη μια πλευρά υπήρχε το Νέο και από την άλλη το Παλαιό Φάληρο, άρα... το μέσω αυτών θα μπορούσε να καλείται Κεντρικό Φάληρο. Οι Αθηναίοι και οι Πειραιώτες όμως συνέχιζαν να το αποκαλούν Τζιτζιφιές και η απόπειρα μετονομασίας απέτυχε στη λαϊκή της βάση. Επισήμως όμως υφίσταντο κι έτσι διασώθηκε μέσω εγγράφων όπως αυτό του Αιολικού, που υπάρχει μέχρι και σήμερα.  

Το παράρτημα του Ινστιτούτου Γερμανικών Goethe Μονάχου που για χρόνια λειτουργούσε στην Δευτέρας Μεραρχίας 34 και που στην αίθουσά του φιλοξένησε πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις. 

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΑΘΑΜΑΝΩΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Η "ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ" επί της Δ. Γούναρη 21 -23. Ο Πειραιάς υπήρξε τόπος φιλοξενίας και εγκατάστασης όχι μόνο των νησιωτών αλλά και ανθρώπων των βουνών, που επίσης αναζήτησαν την τύχη του στο μεγάλο λιμάνι. Τα Αθαμανικά όρη με φυσικό σύνορο τον ποταμό Αχελώο διαχωρίζονται από την οροσειρά της Πίνδου. Σε αυτά κατοικούν οι Αθαμάνες με καταγωγή από την αρχαιότητα, ενώ στην νεότερη ιστορία τα όρη αυτά έγιναν γνωστά ως Τζουμέρκα ονομαστό αρματολίκι της κλεφτουριάς.  

Ο Εν Πειραιεί αθλητικός σύλλογος ΗΡΑΚΛΗΣ έδρευε το 1956 επί της Βασιλέως Κωνσταντίνου 53 με προσανατολισμό την ελεύθερη πάλη και τη πυγμαχία. 

1946 και ο Αρχηγός του 13ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων Πειραιώς αλληλογραφεί δια χειρογράφου επιστολής. Δια χειρός του είναι επίσης και ο τίτλος του εγγράφου. Δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια. Την περίοδο εκείνη το 13ο Σύστημα (με έτος ίδρυσης το 1945) στεγαζόταν εντός του Μεγάρου Βρυώνη. 

Έγγραφο του 1945 της βιομηχανίας σιδήρου Ροντήρη - Στρουμπούλη, τα αρχικά των οποίων συνέθεταν το λογότυπο της επιχείρησης ΡΟΣΤΡΟ. Με μηχανουργείο επί των Αιτωλικού και Μεθώνης. Αμφότερες οικογένειες με μεγάλη ιστορία στον Πειραιά. Εκ της πρώτης οικογενείας προερχόταν και ο μέγας θεατράνθρωπος Δημήτρης Ροντήρης το όνομα του οποίου έχει ονοματίσει σήμερα τη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Ο Δημήτρης Ροντήρης είχε δημιουργήσει το 1957 το "Πειραϊκό Θέατρο" που με μια σειρά διεθνούς περιοδείας έκανε γνωστό το αρχαίο θέατρο παγκοσμίως. 

Η Φιλική Εταιρία Νέων του Γεωργίου Πυρουνάκη. Τον Οκτώβριο του 1932 ίδρυσε στον Πειραιά την "Φιλική Εταιρία". Μέχρι το 1939 είχε καταφέρει υπό τη σκέπη της να ιδρύσει τέσσερα νυχτερινά σχολεία για τους εργαζομένους, δύο επαγγελματικές σχολές και "Λαϊκό Πανεπιστήμιο". Ιδρυτής στην Ελλάδα του πρώτου νυχτερινού γυμνασίου. 

Το γνωστό ΠΙΚΠΑ με παράρτημα στον Πειραιά με γραφεί επί της Μπουμπουλίνας 45. Έτος ίδρυσης το 1929  σε έγγραφο του 1936. Στον Πειραιά μέγας ευεργέτης παιδιών ο Κωνσταντίνος Μπάκαλας.  

Από την προσωπική αλληλογραφία του Κ. Δηλαβέρη το 1938. Ο ιδιοκτήτης του μεγαλύτερου εργοστασίου Κεραμοποιΐας και Πλακοποιΐας στην Ελλάδα δεν θέτει στο κέντρο του εγγράφου του το επίτευγμά του, το εργοστάσιο, αλλά το επώνυμό του. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι εκτός από τα γραφεία της επιχείρησης (Λεωφόρος Σωκράτους 52) επί του εγγράφου θέτει σημείωση ότι στην ίδια διεύθυνση βρίσκεται και η οικία του.