Η οδός Αντιπλοίαρχου Λάσκου στη Φρεαττύδα. Η ιστορία τίμησης ενός ήρωα στον Πειραιά

 

του Στέφανου Μίλεση

 

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1945 πραγματοποιήθηκε στο Πασαλιμάνι λαμπρή τελετή με αγήματα και από τρία όπλα (Στρατού, Ναυτικού, Αεροπορίας). Επρόκειτο για μια εκδήλωση αποκάλυψης αναθηματικής στήλης, στη μνήμη του ηρωικά πεσόντα κυβερνήτη του υποβρυχίου ΚΑΤΣΩΝΗΣ, Βασίλη Λάσκου και των μελών του πληρώματός του. Το υποβρύχιο βυθίστηκε από τους Γερμανούς έξω από τη Σκιάθο στις 14 Σεπτεμβρίου του 1943, δηλαδή δύο μόλις χρόνια πριν από την τελετή αυτή. Παράλληλα η προβλήτα στο σημείο των αποκαλυπτηρίων μετονομάστηκε σε «κρηπίδα Κατσώνης» και τοποθετήθηκε και σχετική πινακίδα. 

Από την εκδήλωση μετονομασίας της προβλήτας σε "ΠΡΟΒΛΗΤΑ ΚΑΤΣΩΝΗ" στο λιμένα Ζέας (Πασαλιμάνι) στις 14 Σεπτεμβρίου 1945 

Η τελετή αυτή έλαβε χώρα μπροστά από τις εγκαταστάσεις που στεγάζουν σήμερα τη Λέσχη του ερασιτέχνη Ολυμπιακού και τους ναυτοπροσκόπους, διότι αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών οι εγκαταστάσεις αυτές είχαν περιέλθει προς χρήση στο Πολεμικό Ναυτικό.  Θυμίζω ότι οι εγκαταστάσεις αυτές θεμελιώθηκαν το 1938 και αποδόθηκαν στο Πολεμικό Ναυτικό τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. 

Όμως η τελετή που πραγματοποιήθηκε το 1945 και που επιβεβαιώνεται από πολλά άρθρα των εφημερίδων της εποχής εκείνης, παρέμεινε μόνο μια γραπτή ιστορική ανάμνηση. Διότι κανένας σήμερα, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του πολεμικού ναυτικού δεν έχει καταγράψει το γεγονός τοποθέτησης πλάκας στη μνήμη των ηρώων του υποβρυχίου Κατσώνη και του κυβερνήτη του Βασίλη Λάσκου. 

Όμως τέσσερα χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα στις 20 Δεκεμβρίου 1949 μια μικρή ανηφορική οδός στη Φρεαττύδα, που συναντά κάθετα τη λεωφόρο Φρεαττύδος στην αρχή της, μετονομάστηκε σε οδό Αντιπλοιάρχου Λάσκου. Εκεί που τελειώνει η οδός Λάσκου λίγο πιο δεξιά αρχίζει η οδός ενός άλλου επίσης μεγάλου ήρωα, σύγχρονου του Λάσκου, του Πλωτάρχη Μιχάλη Χατζηκωνσταντή. Ίσως να αποτελεί μοναδική περίπτωση στην Ελλάδα δύο οδοί η μια σχεδόν συνέχεια της άλλης, να φέρουν ονόματα ηρώων κυβερνητών υποβρυχίων που αμφότεροι έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Ανατρέχοντας λοιπόν στη ονομασία του δρόμου του 1949 σε Αντιπλοιάρχου Λάσκου, βλέπουμε ότι είχε προηγηθεί η απόδοση των εγκαταστάσεων στο Πασαλιμάνι στον Ολυμπιακό και στους ναυτοπροσκόπους. Λογικά λοιπόν, αυτό που συνέβη ήταν ότι η μαρμάρινη αναθηματική στήλη απομακρύνθηκε όταν το πολεμικό ναυτικό αποχώρησε από τις εγκαταστάσεις και για να μη στερηθεί ο αείμνηστος Λάσκος την οφειλόμενη τιμή, ένας κοντινός δρόμος αποφασίστηκε να φέρει το όνομά του. 

Ο Αντιπλοίαρχος Λάσκος (Αρχείο Η. Τσουκαλά)

Ο Βασίλης Λάσκος μέσω της αναθηματικής στήλης (του 1945), του δρόμου του Πειραιά που φέρει το όνομά του (1949), αλλά και μέσα από την ίδια του τη ζωή φαίνεται πως συνδέθηκε άρρηκτα με τον Πειραιά και την ιστορία του.  Άλλωστε ο Λάσκος εν ζωή είχε επίσης πολλά στοιχεία που τον συνέδεσαν με τον Πειραιά όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ήταν γεννημένος στην Ελευσίνα (το 1899) και πατέρας του ήταν ο Επαμεινώνδας ενώ μητέρα του η Μαριγώ από τη Μαγούλα. Ο Βασίλης ήταν ο μικρότερος από τα αδέλφια του Γιάννη, Αθηνά και Αγησίλαο. 

Όταν το 1915 ο αδελφός του τελείωσε τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, εδώ στον Πειραιά, και έγινε Σημαιοφόρος, γεννήθηκε στον Βασίλη η επιθυμία να ακολουθήσει τα χνάρια του. Ο Βασίλης Λάσκος κατάφερε να εισαχθεί κι αυτός και να εξέλθει της Σχολής το καλοκαίρι του 1919. Το 1920 έγινε Σημαιοφόρος (τη χρονιά εκείνη οι εξερχόμενοι διατηρούσαν για ένα έτος ακόμα το βαθμό του Δόκιμου Σημαιοφόρου) και τοποθετήθηκε στο Θωρηκτό Λήμνος. 

Τον Δεκέμβριο του 1921 ενώ ταξίδευε από τη Λήμνο προς τον Πειραιά για να περάσει τα Χριστούγεννα με την οικογένειά του, πληροφορήθηκε για την έκρηξη του Αντιτορπιλικού ΛΕΩΝ στην Ακτή Ξαβερίου όπου υπηρετούσε ο αδελφός του ο Αγησίλαος, κατά την οποία δυστυχώς σκοτώθηκε. Έτσι ο Λάσκος συνδέθηκε με τον Πειραιά και μέσω του αδελφού του, που άφησε την τελευταία του πνοή. 

Το "ΛΕΩΝ" έξω από το Νέο Φάληρο, στο βάθος το ξενοδοχείο Ακταίον

Η τελετή κήδευσης του Αγησίλαου Λάσκου στον Ι.Ν. Αγίας Τριάδος Πειραιώς

Όταν το 1922 συνεπεία της Μικρασιατικής καταστροφής, ο στρατός επαναστάτησε δημιουργήθηκε επιτροπή υπό τους Πλαστήρα, Γονατά και τον Πλοίαρχο Φωκά. Πολλοί τάχθηκαν μαζί τους, ανάμεσα στους οποίους και οι Πάγκαλος, Κονδύλης, αλλά και ο Λάσκος που τότε υπηρετούσε στο αντιτορπιλικό ΑΣΠΙΔΑ. Η επανάσταση πέτυχε, τα γεγονότα διαδέχονταν το ένα το άλλο μέχρι που το 1924 ανακηρύχθηκε Δημοκρατία. Γενικώς από το 1922 έως το 1935 είναι η εποχή των κινημάτων και της στρατοκρατίας με μικρά διαλείμματα συνταγματικής νομιμότητας. Μέσα σε αυτή την ανώμαλη πολιτικά κατάσταση, ο Λάσκος γίνεται υπασπιστής του δικτάτορα Πάγκαλου. Ο Στρατηγός Γ. Κονδύλης ανατρέπει το καθεστώς Πάγκαλου και επαναφέρει την δημοκρατία. Ο Λάσκος κατά συνέπεια είχε βρεθεί σε λάθος πλευρά, όταν μάλιστα ως κυβερνήτης του τορπιλοβόλου ΠΕΡΓΑΜΟΣ είχε προσπαθήσει να φυγαδεύσει τον Πάγκαλο. 

Ο Πάγκαλος με το τορπιλοβόλο "Πέργαμος" προσπαθεί να διαφύγει αλλά το μικρό πολεμικό σταματά από άλλα πλοία του στόλου έξω από τα Κύθηρα. Ο Πάγκαλος συλλαμβάνεται και οδηγείται στον Πειραιά από όπου και η φωτογραφία. Από τον Πειραιά οδηγήθηκε στη συνέχεια σε φυλακή της Κρήτης.

Παρόλα αυτά, ο Λάσκος απέφυγε τα χειρότερα και απλώς μετατέθηκε στο υπουργείο των Ναυτικών απομακρυνόμενος από τις μάχιμες μονάδες του στόλου. Όμως και εκεί κατάφερε να διαπρέψει καθώς πέτυχε να επιδιορθώσει ένα σημαντικό αριθμό τορπιλών που από την αγορά τους ουδέποτε λειτούργησαν. Είχε σώσει το δημόσιο από μια οικονομική ζημιά της τάξης των 125 χιλιάδων στερλινών. Ύστερα από αυτό, το ναυτικό τον έστειλε στην Αγγλία για εκπαίδευση και όταν επέστρεψε ήταν 32 ετών και υποπλοίαρχος. Έγινε ύπαρχος του υποβρυχίου ΚΑΤΣΩΝΗΣ όπου έμεινε για δύο χρόνια. Το 1933 προήχθη σε Πλωτάρχη και τοποθετήθηκε κυβερνήτης του υποβρυχίου ΓΛΑΥΚΟΣ. Όμως είχε τα κινήματα στο αίμα του! Ήξερε να κινητοποιεί άνδρες και υλικά μέσα για την επίτευξη των σκοπών του. Δεν μπορούσε παρά να συμμετάσχει στο κίνημα της 1^ης Μαρτίου του 1935 που διοργανώθηκε από βενιζελικούς αξιωματικούς. Αυτό στάθηκε αιτία να αποταχθεί από τις τάξεις του ναυτικού. Αναγκάστηκε να εργαστεί στον ιδιωτικό τομέα, στην διεύθυνση ενός εργοστασίου αποφλοίωσης ρυζιού στην Ελευσίνα. 

Τέλη δεκαετίας 1930. Φωτογραφίζονται στον Πειραιά η θρυλική Ζωζώ Νταλμάς (μεταξύ άλλων υπήρξε και το γνωστό κορίτσι των τσιγάρων Sante), με τον Βασίλη Λάσκο.

Το καλοκαίρι του 1938 ο Μανιαδάκης τον εξόρισε στην Ίο, αλλά μόνο για 3 μήνες. Ανέλαβε στη συνέχεια πλοίαρχος σε εμπορικά πλοία του Μποδοσάκη. 

Όταν τον Αύγουστο του 1939 ξέσπασε ο πόλεμος στην Ευρώπη, ως κυβερνήτης του φορτηγού πλοίου ΙΩΑΝΝΑ, μεταφέροντας κρεμμύδια από την Αλεξάνδρεια για την Αγγλία, τορπιλίστηκε και ναυάγησε. Όταν επέστρεψε στον Πειραιά μαζί με άλλους ναυαγούς εμπορικών πλοίων ανά τον κόσμο, ο πόλεμος είχε εμπλέξει στα δίχτυα του και την Ελλάδα. 

Το πλοίο Ιωάννα με το οποίο ναυάγησε ο Λάσκος

Ανακλήθηκε στην ενέργεια με το βαθμό του Αντιπλοιάρχου. Όμως καθώς ήταν μεγάλος στην ηλικία κρίθηκε πως δεν ήταν κατάλληλος να επιστρέψει στα υποβρύχια. Άλλωστε ήταν απότακτος και διόλου αρεστός στην ηγεσία. Παρέλαβε πέντε εμπορικά επιταγμένα πλοία και ανέλαβε τη μεταφορά ανδρών, υλικού και εφοδίων από τον Πειραιά για διάφορα λιμάνια της χώρας. Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν προσπάθησε να μπαρκάρει στην Αλεξάνδρεια με μονάδες του στόλου  που έφευγαν, αλλά κάποιοι του αρνήθηκαν την επιβίβαση. Ανέλαβε τότε ιδιωτικά να φτάσει στο στόλο μέσω Χίου και Τουρκίας, όπως έκαναν πολλοί άλλοι επίσης. 

Έφτασε πραγματικά στη Μέση Ανατολή την άνοιξη του 1942. Σε λιμάνι του Σουδάν όταν έφτασε, μεταξύ άλλων συνάντησε και τα δύο παλαιά πλέον (για την εποχή τους) υποβρύχια τον ΚΑΤΣΩΝΗ και τον ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ. Μετά από πολλές δυσκολίες, όχι μόνο λόγω της αποτάξεώς του το 1935, αλλά κύρια λόγω της ηλικίας του (43 ετών), του αρνήθηκαν την ανάληψη διακυβέρνησης σε ένα από αυτά. Τελικώς ύστερα από περιπέτειες και μπόλικη επιμονή εκ μέρους του, ανέλαβε τον ΚΑΤΣΩΝΗ έχοντας ύπαρχο τον υποπλοίαρχο Ηλία Τσουκαλά (πατέρα της δημοσιογράφου Μπίλιως Τσουκαλά). Ο ΚΑΤΣΩΝΗΣ ήταν τόσο παλαιός που η επισκευή του κράτησε επτά μήνες. 

Στις 24 Μαρτίου 1943 ξεκίνησε τελικώς για την πρώτη του αποστολή, κατά την οποία αποβίβασε κομάντος στο Γύθειο ενώ ακολούθησαν μια σειρά από επιτυχίες με τον παλιό ΚΑΤΣΩΝΗ που στα χέρια των Ελλήνων μετατράπηκε σε θανάσιμο όπλο. Βύθισε ένα ιταλικό πολεμικό πλοίο, ακολούθησε ο τορπιλισμός ενός ισπανικού έξω από την Κύθνο, όπου δρούσε για λογαριασμό των Γερμανών. Βρήκε ένα ακόμα ισπανικό πλοίο που το βύθισε και συνέλαβε αιχμάλωτο τον καπετάνιο του, ενώ βούλιαξε και ένα ιταλικό μέσα στο λιμάνι του Καρλόβασι. 

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1943, ανήμερα του Σταυρού, το υποβρύχιο ΚΑΤΣΩΝΗΣ έκανε την  τελευταία του κατάδυση. Επιτέθηκε κατά της γερμανικής ανθυποβρυχιακής κορβέτας UJ-2101. Μετά τον  πρώτο αιφνιδιασμό οι Γερμανοί απάντησαν με καταιγιστικά πυρά κατά του ΚΑΤΣΩΝΗ αποδεκατίζοντας τους άνδρες του καταστρώματος του υποβρυχίου ανάμεσά τους και τον Λάσκο που βοηθούσε στη γέμιση του πυροβόλου. Η γερμανική κορβέτα εμβόλισε τον ΚΑΤΣΩΝΗ και τον βύθισε βόρεια της Σκιάθου. Έπεσαν μαχόμενοι ο Βασίλης Λάσκος, 5 αξιωματικοί και 26 υπαξιωματικοί και ναυτοδίοποι ενώ 19 μέλη του πληρώματος πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Γερμανούς και στάλθηκαν σε γερμανικό στρατόπεδο ναυτικών αιχμαλώτων κοντά στη Βρέμη. 

Ο ύπαρχος υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς και οι υπαξιωματικοί Αναστάσιος Τσίγκρος και Αντώνιος Αντωνίου, κατάφεραν κολυμπώντας επί ώρες να διαφύγουν και τελικά να επιστρέψουν στη Μ. Ανατολή όπου συνέχισαν τον αγώνα. Είναι σημαντικό όταν βρισκόμαστε στην Φρεαττύδα και βλέπουμε τη μικρή ανηφορική οδό που φέρει την ονομασία «Αντιπλοίαρχος Λάσκος», να στρέφουμε τη σκέψη μας έστω για μια στιγμή, ως ελάχιστη τιμή σε αυτόν και στους συντρόφους του που δεν υπέστειλαν τη σημαία μας ποτέ.

Διαβάστε επίσης:

Η έκρηξη του Λέοντος στην Ακτή Ξαβερίου

Οι 300 Έλληνες ναυαγοί από τη Λισσαβώνα