Χόβαρτ Πασάς. Ο Άγγλος εφιάλτης του Πειραιά

Ο Χόβαρτ Πασάς που από αντιπλοίαρχος του βρετανικού ναυτικού έγινε υποναύαρχος του Σουλτάνου

του Στέφανου Μίλεση

 

Το 1868 υπήρξε άσχημη χρονιά για τον ελληνισμό. Έσβηνε η κρητική επανάσταση, που είχε ανάψει από το 1866 και είχε δοκιμαστεί από σφαγές, διωγμούς και καταστροφές. Πολλά μέρη της Ελλάδας δέχονταν τη χρονιά εκείνη κύματα Κρητών προσφύγων, κυρίως γυναικών και παιδιών. Ανάμεσά τους φυσικά και η πόλη του Πειραιά. Εκτός από την υποδοχή των προσφύγων οι Δήμοι Πειραιά, Σύρου και Πόρου στήριζαν τον κρητικό αγώνα με εθελοντικά σώματα, όπλα και πυρομαχικά. Για να φτάσουν όμως όλα αυτά στην επαναστατημένη Κρήτη, έπρεπε τολμηροί ναυτικοί που αναχωρούσαν κύρια από τρία προαναφερόμενα λιμάνια, να διασπούν τον ναυτικό αποκλεισμό που πραγματοποιούσαν τα πολυάριθμα πλοία των Τούρκων.

ΕΝΩΣΙΣ, ΚΡΗΤΗ, ΑΡΚΑΔΙ και ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ

Την εποχή εκείνη σημειώθηκαν πρωτοφανείς ναυτικές ενέργειες που οφείλονταν κύρια στη ναυτοσύνη των Ελλήνων που αναβίωναν τις μνήμες των ναυμάχων του 1821. Χαρακτηριστικές οι ιστορικές καταγραφές κατορθωμάτων του πλοίου ΕΝΩΣΙΣ που με τα λιγοστά ακόμα πλοία που διέθετε η Ελλάδα (αδελφά πλοία ήταν και τα ΚΡΗΤΗ, ΑΡΚΑΔΙ και ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ), διασπούσαν τους αποκλεισμούς κάτω από τη μύτη πολυάριθμων τουρκικών κανονιοφόρων. Μόνο του το ΕΝΩΣΙΣ είχε καταφέρει να διασπάσει τον αποκλεισμό 25 φορές! Και η Τουρκία είχε διασυρθεί στη θάλασσα αφού τα 43 πολεμικά της πλοία, που ενεργούσαν στον κρητικό αποκλεισμό δεν μπορούσαν να συλλάβουν, βυθίσουν ή ανακόψουν τα μικρά ελληνικά πλοιάρια.

Το τροχήλατο ατμόπλοιο ΕΝΩΣΙΣ

Ο Άγγλος τυχοδιώκτης Χόβαρτ

Την δύσκολη θέση στη θάλασσα που είχε υποστεί η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε ένας Άγγλος αξιωματικός του ναυτικού, που τότε είχε βρεθεί τυχαία στην Κωνσταντινούπολη. Επρόκειτο για τον Αντιπλοίαρχο του βρετανικού ναυτικού Χόβαρτ (σύμφωνα με την ελληνική απόδοση της εποχής. Το πλήρες όνομά του ήταν Augustus Charles Hobart-Hampden) που πείθοντας την υψηλή πύλη για την ανάγκη πρόσληψής του, ανέλαβε την διεύθυνση του τουρκικού στόλου. Σε μια νύχτα ο Αντιπλοίαρχος είχε προαχθεί σε Υποναύαρχο! Η τίμηση στο πρόσωπό του ήταν τέτοια, που αργότερα του αποδόθηκε και ο τίτλος του «Πασά» και έγινε γνωστός ο Χόβαρτ Πασάς! 

Καθώς ήταν δευτερότοκος γιος εύπορης αγγλικής οικογένειας, βρισκόταν εκτός πατρικής κληρονομιάς και διαδοχής, που σύμφωνα με τα αγγλικά ήθη, περιέρχονταν στον πρωτότοκο υιό. Αποδεχόμενος ο Χόβαρτ τη θέση του ως δευτερότοκου, αναζήτησε διέξοδο στο βρετανικό ναυτικό. Τυχοδιωκτική φύση όπως ήταν, δεν του αρκούσε η απλή σταδιοδρομία. Αναζήτησε την τύχη του εμπλεκόμενος στον αμερικανικό εμφύλιο μέχρι που τελείωσε. Το 1867 ήταν που κατέλαβε τη θέση του «ναυτικού ακόλουθου» του Σουλτάνου και το 1869 έλαβε τον τίτλο του Πασά για τις υπηρεσίες του.  

Με διέγραψαν από τον αγγλικό μητρώο ναυτικού!

Αργότερα ο ίδιος ο Χόβαρτ θα γράψει στα απομνημονεύματά του «τούτο εξερέθισε τους λόρδους του αγγλικού ναυαρχείου οι οποίοι αφού με καθύβρισαν ως δόλιο και τυχοδιώκτη με διέγραψαν του μητρώου του αγγλικού ναυτικού». Η αλήθεια ήταν πως ο Χόβαρτ αποπέμφθηκε από τις τάξεις του βρετανικού ναυτικού το 1874 ύστερα από διπλωματικές παραστάσεις της Ελλάδας.

Θα πιάσουμε τα ελληνικά πλοία στα λιμάνια που αναχωρούν

Ο Χόβαρτ αφού επέλεξε μια φρεγάτα για ναυαρχίδα του, κατέπλευσε στη Σούδα που στάθμευαν κι άλλα τουρκικά πλοία. Αμέσως πληροφορήθηκε από τους Τούρκους αξιωματικούς για τον τρόπο που δρούσαν τα ελληνικά πλοία. Του περιέγραφαν απίστευτους τρόπους με τους οποίους διασπούσαν τον αποκλεισμό, σα να περιέγραφαν παράδοξα θαύματα στα οποία είχαν σταθεί μάρτυρες. Του είπαν επίσης πως οι Δήμαρχοι της Σύρου, του Πειραιά, του Πόρου και άλλων ελληνικών πόλεων, πανηγύριζαν με σημαιοστολισμούς και φιλαρμονικές επιτρέποντας μαζικές συγκεντρώσεις κόσμου σε κάθε αναχώρηση πλοίου προς διάσπαση του αποκλεισμού. Αφού άκουσε όσα του είπαν, κατάλαβε πως για να σταματήσουν οι αποκλεισμοί, θα έπρεπε τα πλοία του εχθρού να χτυπηθούν στα λιμάνια αναχώρησης που ήταν συγκεκριμένα και όχι στην άφιξή τους στην Κρήτη, που γινόταν σε άγνωστο τόπο και χρόνο.

Η ναυμαχία της Σύρου

Με τη ναυαρχίδα του και με τη συνοδεία άλλων πολεμικών ο Χόβαρτ αναχώρησε για τη Σύρο, όπου έμεινε έξω από το λιμάνι της. Πραγματικά στις 2 Δεκεμβρίου εμφανίστηκε ελληνικό πλοίο που επέστρεφε από τις κρητικές ακτές. Ο Χόβαρτ του έκανε νόημα να σταματήσει αλλά ο κυβερνήτης του πλοίου αγνόησε το σήμα του. Ύστερα αποφάσισε να το κανονιοβολήσει, αλλά το μικρό ελληνικό πλοίο απάντησε στην πρόκληση παρά το γεγονός ότι έναντι αυτού στεκόταν μια ολόκληρη πολεμική μοίρα. 

Το πλοίο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ που έδρασε την ίδια εποχή

Ο Χόβαρτ τότε έμαθε πως το μικρό αυτό ελληνικό πλοίο ήταν το θρυλικό ΕΝΩΣΙΣ που τόσα είχε ακούσει για αυτό από τους Τούρκους αξιωματικούς του. Ο πλοίαρχός του ο ατρόμητος Νικόλαος Σουρμελής, στα δικά του απομνημονεύματα έγραψε για το ίδιο περιστατικό, πως εξέλαβε τα πολεμικά πλοία που τον απείλησαν έξω από την Σύρο, ως προερχόμενα από τη γαλλική μοίρα της Ανατολής. Δεν είχε την παραμικρή υπόνοια ότι οι Τούρκοι θα τον απειλούσαν έξω από ελληνικό λιμάνι. Μόνο όταν έφτασε στα τέσσερα μίλια οι βαρδιάνοι του αντελήφθησαν ότι επρόκειτο για τουρκικό στόλο. Μετά τις πρώτες βολές των Τούρκων, ο Σουρμελής αναγνώρισε ότι του έκλεινε τον δρόμο το τουρκικό ΙΤΖΕΔΔΙΝ (πολεμικό τροχοφόρο) το οποίο λίγο καιρό πριν είχε καταστρέψει το ελληνικό πλοίο ΑΡΚΑΔΙ στις ακτές της Κρήτης. Οι βολές της ΕΝΩΣΕΩΣ έπληξαν το ΙΤΖΕΔΔΙΝ στον αριστερό του τροχό και το κατέστησαν ανίκανο για ελιγμούς, ενώ μια βολή ακόμα το βρήκε στη γέφυρα. Το τουρκικό πολεμικό είχε  ουσιαστικά ηττηθεί. 

Το ΑΡΚΑΔΙ χτυπημένο από το ΙΤΖΕΔΔΙΝ

Τότε ο Χόβαρτ με το τρομερό πολεμικό πλοίο που επέβαινε, το ΧΟΥΔΑΒΕΝΔΙΚΙΑΡ πλησίασε να κανονιοβολήσει το ΕΝΩΣΙΣ. Πριν όμως πράξει το οτιδήποτε μια βολή από το ελληνικό «ξύρισε» τη γέφυρα από πλώρη έως πρύμνης, φονεύοντας τους άνδρες του καταστρώματος και καταστρέφοντας τη γέφυρα επί της οποίας στεκόταν ο Χόβαρτ. Το ΕΝΩΣΙΣ προκαλώντας σύγχυση εισήλθε στο λιμάνι της Σύρου όπου πλεύρισε πίσω από έναν αυστριακό ατμοδρόμωνα νομίζοντας πως το ΙΤΖΕΔΔΙΝ θα τον ακολουθούσε μέσα στο λιμάνι.

Δώστε του τηνε  κύριε Νομάρχα και σου τηνέ κάνουμε χρυσή!

Η πρώτη επαφή του Χόβαρτ με τους Έλληνες ναυτικούς υπήρξε τραυματική για τον εγωισμό του. Είχε σωθεί από τύχη! Γεμάτος οργή ζήτησε από τον Νομάρχη της Σύρου τον Δρακόπουλο, να του παραδώσει το «πειρατικό πλοίο», αλλιώς θα το κανονιοβολούσε μέσα στο λιμάνι. Φυσικά ο Δρακόπουλος αρνήθηκε και ο Χόβαρτ τότε αφού το σκέφτηκε ξανά, προχώρησε σε αποκλεισμό του λιμανιού της Σύρου. Το επεισόδιο αυτό αποτέλεσε αιτία ελληνο-τουρκικού πολέμου. Στην Σύρο η κοινότητα των Ψαριανών που έδρευε στο νησί είχε αρχίσει να μετατρέπει μικρά καΐκια σε πυρπολικά σκάφη. Κάποιοι όμως από την επίσης μεγάλη χιώτικη κοινότητα που είχαν τις έδρες των επιχειρήσεών τους στη Σύρο τρομοκρατήθηκαν και έσπευσαν στο νομάρχη για να τον πείσουν να παραδώσει το ΕΝΩΣΙΣ. Τότε ήταν που του είπαν την περίφημη φράση που την εποχή εκείνη μεταδόθηκε σε όλη την Ελλάδα και αποτέλεσε το μοναδικό φαιδρό επεισόδιο εκείνης της ιστορίας. «Δώστε του τηνε  κύριε Νομάρχα και σου τηνέ κάνουμε χρυσή!».

Συνεδρίαση της εθνικής συνέλευσης των Κρητών με τη συμμετοχή εθελοντών που έχουν καταφτάσει με πλοία στο νησί

Μέμνησο Χόβαρτ

Φυσικά το ΕΝΩΣΙΣ έμεινε στο λιμάνι της Σύρου αποκλεισμένο για 40 ημέρες, όσο διήρκεσε ο αποκλεισμός του Χόβαρτ. Στο μεταξύ η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να «αποκρούσει τη βία δια της βίας!». Στάλθηκε από τον Πειραιά η ξύλινη φρεγάτα ΕΛΛΑΣ για να αντιμετωπίσει τα πανίσχυρα τουρκικά θωρηκτά. Η σύγκρουση αποφεύχθηκε με την Ελλάδα να υπογράφει ταπεινωτικό πρωτόκολλο συμβιβασμού και τον Ζαΐμη να εξαργυρώνει την υποχωρητικότητα που επέδειξε με υψηλή αντιδημοτικότητα και λαϊκή δυσαρέσκεια. Το επεισόδιο της Σύρου ωστόσο κατέδειξε την ανάγκη η Ελλάδα να διαθέτει ισχυρό στόλο για να μην αναγκάζεται σε τέτοιου είδους υποχωρήσεις. Φορέας της αντίληψης για ισχυρό στόλο κατέστη ο γηραιός ψαριανός πυρπολητής Νικόδημος καθώς κινητοποιήθηκε για τη συγκρότηση επιτροπής για τη σύσταση ταμείου ενίσχυσης στόλου. Έμβλημα της επιτροπής ήταν το «Μέμνησο Χόβαρτ».

Τα οχυρωματικά έργα των πειραϊκών ακτών

Ύστερα από το επεισόδιο αυτό το όνομα του Άγγλου «Πασά», κατέστη συνώνυμο του «μπαμπούλα» για τα λιμάνια του Πειραιά, Σύρου και Πόρου, καθώς είχε υποσχεθεί δημόσια πως θα κάποια στιγμή θα τα καταστρέψει. Ο Χόβαρτ και κατά την περίοδο 1876 – 1880 απειλούσε να κάψει τα ελληνικά παράλια και ειδικά τον Πειραιά, που είχε ταυτίσει με την δράση των ελληνικών πλοίων. Και οι Πειραιώτες φυσικά προετοιμάζονταν φτιάχνοντας οχυρωματικά έργα σε όλο το μήκος των πειραϊκών ακτών μεταξύ άλλων και στην Φρεαττύδα. Νησιώτες από την Χίο, την Ύδρα, τις Σπέτσες, τον Πόρο και άλλα νησιά που είχαν τις οικογένειές τους ή άλλους συγγενείς στον Πειραιά, κατέφθαναν να βοηθήσουν την οχύρωση του Πειραιά. Ανέβαιναν στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία για να δουν αν έρχεται ο στόλος του Χόβαρτ. 

Ανάμεσά τους και οι μαθητές του Γυμνασίου Αρρένων Πειραιώς (μετέπειτα Ιωνιδείου) στους οποίους συγκαταλεγόταν και ο λογοτέχνης Θεόδωρος Βελλιανίτης που κατέγραψε στις αναμνήσεις του τις παροτρύνσεις των καθηγητών τους που φώναζαν «Αφήστε τα βιβλία σας και πιάστε τ΄ άρματά σας». Και ο Βελλιανίτης ενθυμούμενος τα μαθητικά συναισθήματα τα κατέγραψε στο ημερολόγιό του «Ανατριχίλα μας κατέλαβεν όλους εις την ενθουσιώδη ταύτην κραυγήν. Εις μερικών τα μάτια έλαμπον δάκρυα. Ζήτω η πατρίς εκραυγάσαμεν. Αυτοστιγμεί τα βιβλία μας εκουρελιάσαμεν και από τας αποθήκας του γυμνασίου ελάβομεν τα όπλα μας (εννοεί εργαλεία σκαψίματος). Μετ΄ ολίγον μας επήραν υπό την οδηγίαν ενός λοχίου και των καθηγητών μας. Εκεί δε επί της αποτόμου ακτής, κρατούντες σκαπάνας, πτύα και κοφίνους, μετεβλήθημεν εις εργάτας και κατεσκευάσαμεν το πρόχωμα, εφ΄ ού έμελλον να στηθώσι τα πυροβόλα, άτινα θα απέκρουον τον στόλον του Χόβαρτ. Ενθυμούμαι ότι ειργάσθην πυρετωδώς. Μετέφερον χώμα ή έσκπτον δι όλης της ημέρας. Προς την εσπέραν δεν ηδυνάμην να σύρω πλέον τας πόδας μου, ούτε να κινηθώ. Υπό την οδηγίαν του νυν διευθυντού του νομισματικού μουσείου κ. Σβορώνου, με μετέφερον ημιθανή εις τον οίκον μου. Από του οχυρώματος του Κοραή (για κάθε οχύρωμα κατά την συνήθεια της εποχής έδιναν και ένα όνομα), έφυγον ολίγιστοι συμμαθηταί μας και μετέβησαν επαναστάται εις τα βουνά της Θεσσαλίας. Τους ενθυμούμαι με τα αγένεια ακόμα πρόσωπά των, μελαγχολικά, συγκινημένα με διακεκομμένην φωνήν και με αναβλύζοντα δάκρυα. Έφερον τας κάππας των εις τον ώμο και τον επαναστατικόν σκούφον με το ελληνικόν εθνόσημον εις την κεφαλήν. Με πόσους απ΄ αυτούς αντηλλάξαμεν τον τελευταίον ασπασμόν. Πόσοι άφηκαν τα κόκκαλά των εκεί και εκοιμήθηκαν τον ύπνον των ηρώων, χωρίς ουδείς να τους αναφέρη πλέον. Ελησμονήθησαν οι ενθουσιώδεις ιερολοχίται".

Ο Χόβαρτ παρέμεινε στην οθωμανική υπηρεσία και το 1881 διορίστηκε Μουσίρ, (στρατάρχης). Υπήρξε ο πρώτος Χριστιανός που κατείχε αυτό το υψηλό αξίωμα. Πέθανε στο Μιλάνο στις 19 Ιουνίου 1886 και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου τάφηκε στο Αγγλικό Νεκροταφείο. Μέχρι τότε όμως οι πληθυσμοί των παράλιων περιοχών της Ελλάδας όταν άκουγαν το όνομά του θέτονταν σε πολεμική έγερση.