ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ "ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ" ΣΤΟ ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ




του Στέφανου Μίλεση

Η κεραμεική αποτελούσε για πολλούς, έναν κλάδο των τεχνών και λιγότερο της βιοτεχνίας. Αν και το παραγόμενο προϊόν της φαίνεται καταρχήν βιομηχανικό, καθώς μπορεί να παραχθεί με αυτοματοποιημένα μηχανήματα, η ώθηση για να αγοραστεί από το κοινό, κρίνεται τελικώς από το πόσο ελκυστική είναι η εμφάνισή του. Αυτό ήταν το μυστικό της επιτυχίας των δύο βασικών συντελεστών πάνω στους οποίους στηρίχθηκε η βιομηχανία του «Κεραμεικού» στο Νέο Φάληρο. Η αγάπη τους για την κεραμική, τους έκανε να την βλέπουν περισσότερο ως τέχνη και λιγότερο ως μαζική παραγωγή, που στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στην πώληση και στη είσπραξη κερδών. 

Αν και οι ιδρυτές και μέτοχοι της βιομηχανίας του «Κεραμεικού» στο Νέο Φάληρο ήταν αρχικώς πολλοί, οι δύο που απέμειναν στο τέλος, ήταν αυτοί στους οποίους οφείλεται και η φήμη του εργοστασίου. Οι Αντώνιος Δαρίγος, ως γενικός διευθυντής και Νικόλαος Κανελλόπουλος ως ιδρυτής και βασικός μέτοχος, αναβίωσαν κοντά στην περιοχή των Καμινίων, εκεί όπου στην αρχαιότητα είχε αναπτυχθεί η κεραμεική τέχνη, τη σύγχρονη μορφή της, μέσω του εργοστασίου «Κεραμεικός» που λειτούργησε στο Νέο Φάληρο από το 1909 έως το 1985. 

Οι συνθήκες ψησίματος των κεραμικών στους 1200 βαθμούς προκειμένου να παραχθεί το λεγόμενο "μπισκουΐ", δημιουργούσε συνθήκες στους φούρνους που θύμιζαν το "Γυαλάδικο" στα Λιπάσματα της Δραπετσώνας, επίσης δημιούργημα του Ν. Κανελλόπουλου.


Δίπλα από τη λεωφόρο Πειραιώς εγκαταστάθηκε το εργοστάσιο της Ανωνύμου Αγγειοπλαστικής Εταιρείας «Κεραμεικός» που αποτέλεσε παράλληλα και ένα μεγάλο σχολείο πηλοπλαστών και διακοσμητών ζωγράφων. Ένα πραγματικό φυτώριο καλλιτεχνών που φιλοτεχνούσε πραγματικά αριστουργήματα, δίπλα στους 325 εργάτες και εργάτριες που απασχολούσε συνολικά το εργοστάσιο.

Το εργοστάσιο ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ το 1934


 Το εργοστάσιο «Κεραμεικός» στο Νέο Φάληρο είχε ιδρυθεί το 1909 σε μια έκταση δεκάδων χιλιάδων τετραγωνικών πήχεων με πολλούς αρχικά μετόχους ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονταν και μέλη της βασιλικής οικογένειας όπως ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Σήμα του εργοστασίου ήταν ο ταύρος που ως παρέπεμπε στο αρχαίο αθηναϊκό νεκροταφείο του Κεραμεικού. Το 1910 η νομική μορφή θα αλλάξει και έκτοτε θα λειτουργήσει με αυτήν. 



Υπό την διεύθυνση του Αντώνιου Δαρίγου (ή και Δαρρήγου) και το βιομηχανικό δαιμόνιο του Νικόλαου Κανελλόπουλου δημιουργήθηκε ένα εργοστάσιο που αναβίωσε την αρχαία τέχνη της κεραμικής. Το όνομα του Νικόλαου Κανελλόπουλου βεβαίως είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τα γνωστά «Λιπάσματα» της Δραπετσώνας, όπως για συντομία ο κόσμος αποκαλούσε, την Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων, που ήταν δικό του δημιούργημα. Αποτελούσε ένα όραμα του ιδρυτή της του Νικόλαου Κανελλόπουλου που το είχε συλλάβει για πρώτη φορά στη Ζυρίχη της Ελβετίας όταν φοιτούσε στο εκεί πολυτεχνείο για να γίνει χημικός.

Νικόλαος Κανελλόπουλος

 


Ο Νικόλαος Κανελλόπουλος θα υπάρξει συμφοιτητής στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης με τον Λεόντιο Οικονομίδη, τον Αλέξανδρο Ζαχαρίου, και τον Λύσανδρο Χαρίλαο. Οι φοιτητές αυτοί του ελβετικού πολυτεχνείου θα σχηματίσουν μια ομάδα που θα γίνει γνωστή ως ο περίφημος «Κύκλος της Ζυρίχης» που θα αποτελέσει τον βασικό πυρήνα της ελληνικής βιομηχανίας, ενώ αμέσως μετά ο ίδιος κύκλος θα πρωτοστατήσει και στη σύσταση του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων. 

Ο Αντώνιος Δαρίγος σε φωτογράφιση του 1948. Αν και δεν υπήρξε από τους ιδρυτές του Κεραμεικού, ούτε καν στα πρώτα του στελέχη, η παρουσία του ωστόσο αποτέλεσε ορόσημο στην πετυχημένη διεύθυνση της μονάδας.


Ο συνδυασμός των ονομάτων του «κύκλου της Ζυρίχης» θα «γεννήσει» τα μεγαλύτερα εργοστάσια στην Ελλάδα. Παράδειγμα το 1892 όταν ο Νικόλαος Κανελλόπουλος μαζί με τον Λύσανδρο Χαρίλαο θα ιδρύσουν ένα χημικό εργοστάσιο στην Ελευσίνα. Το 1902 και πάλι ο Ν. Κανελλόπουλος μαζί με τον Αλέξανδρο Ζαχαρίου ίδρυσαν τη γνωστή εταιρεία Τσιμέντων ΤΙΤΑΝ επίσης στην Ελευσίνα. Η κατασκευή του εργοστασίου ΤΙΤΑΝ θα πραγματοποιηθεί με τη βοήθεια της εταιρείας ΤΕΚΤΩΝ του Αλέξανδρου Ζαχαρίου (από τον Κύκλο της Ζυρίχης και πάλι). 


Ο Νικόλαος Κανελλόπουλος δεν αρκέστηκε σε αυτά, αλλά κατά το 1909 μαζί με άλλους ίδρυσε την ανώνυμη αγγειοπλαστική εταιρεία με την επωνυμία «Κεραμεικός» στο Νέο Φάληρο. Για αυτό το λόγο και ο δρόμος του Νέου Φαλήρου έλαβε το όνομά του, όπως συνέβη και στην Δραπετσώνα με τη λεωφόρο Κανελλοπούλου που οδηγούσε στα Λιπάσματα. 

Στο Νέο Φάληρο η οδός στην οποία υπήρχε η είσοδος του εργοστασίου ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ ονομάστηκε "Κανελλόπουλου" όπως το ίδιο συνέβη και στην Δραπετσώνα με τον δρόμο που οδηγούσε στα ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ


Για την ίδρυση του «Κεραμεικού» απαιτήθηκε το αστρονομικό, για την εποχή, ποσό, των τριών εκατομμυρίων χρυσών δραχμών. Εγκαταστάθηκαν κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας στο Νέο Φάληρο 20 οικογένειες Γερμανών τεχνιτών, στους οποίους παρασχέθηκε δωρεάν κατοικία. Αυτοί είχαν ως αποστολή την εκπαίδευση του νεοπροσλαμβανόμενου εργατικού δυναμικού. 


Η έλευση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου όμως το 1914 στάθηκε αιτία να αποχωρήσει το μεγαλύτερο μέρος του εξειδικευμένου προσωπικού αλλά και η προμήθεια των πρώτων υλών να γίνει προβληματική. Το εργοστάσιο κάτω από αυτές τις συνθήκες αναγκάστηκε να διακόψει επ’  αόριστο τη λειτουργία του. Το τέλος του Α’ Π.Π. σήμανε την επανέναρξη της λειτουργίας του εργοστασίου. Την δεκαετία του 1930 η ημερήσια παραγωγή του «Κεραμεικού» ανερχόταν στα 25.000 τεμάχια που αφορούσαν στην κατασκευή σερβίτσιων φαγητού και καφέ αλλά και ειδών λουτρού. 

Εκτός αυτών ο «Κεραμεικός» παρήγαγε πυρίμαχα προϊόντα κάθε είδους, αλλά και ανθοδοχεία, πλάκες, πιάτα και σερβίτσια. Η ίδια η εταιρεία για να ήταν σίγουρη για τη σταθερή παραγωγή νέων καλλιτεχνών κεραμικής, είχε δημιουργήσει σχολείο για τη μόρφωση και την εκπαίδευση 120 νέων ζωγράφων-διακοσμητών. Από τα προϊόντα του εργοστασίου, όσα κρίνονταν ως ιδιαίτερης αισθητικής εξάγονταν στο εξωτερικό. 

Ο ετήσιος κύκλος εργασιών του «Κεραμεικού» έφτανε τα 30 εκατομμύρια δραχμές.  Στο εργοστάσιο εισάγονταν οι ακατέργαστες πρώτες ύλες, οι οποίες διερχόμενες μέσα από τα διάφορα τμήματά του, κατέληγαν σε πιάτα, φλυτζάνια και σχετικά αντικείμενα, που ήταν πραγματικά έργα τέχνης. 


Έτσι ο ακατέργαστος πηλός του πρώτο σταδίου, περνούσε από τους τόρνους, όπου παράγονταν τα διάφορα καλούπια και τα προϊόντα λάμβαναν την πρώτη τους μορφή. Έμεναν για 12 ώρες στις διάφορες προθήκες για να στεγνώσουν (να περιέλθουν σε ξηρά κατάσταση). Στη συνέχεια περνούσαν από τεράστιους κλιβάνους-φούρνους, όπου ψήνονταν για 20 με 22 ώρες στους 1200 βαθμούς, όπου μετατρέπονταν κατά την ορολογία του εργοστασίου σε «μπισκουΐ». Ακολουθούσε το βερνίκωμα, με την κατάδυση (εμβάπτιση) των «μπισκουΐ» μέσα στο βερνίκι. Ξανά πάλι στους κλίβανους όπου το βερνίκι με το ψήσιμο αποκτούσε την απαιτούμενη γυαλάδα. Ακολουθούσε η διαδικασία της συγκόλλησης από ειδικούς τεχνίτες, των «χεριών» των φλυτζανιών. Τελευταίο τμήμα ήταν η διακόσμηση, όπου ειδικευμένοι εργάτες, αναλάμβαναν τη φιλοτέχνηση (ζωγραφική) των σερβίτσιων, με γραμμές, άνθη και άλλες παραστάσεις. 

Το τμήμα διακόσμησης σε φωτογράφιση το 1934. Αποτελούσε το τελευταίο μέρος πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας. Εκατοντάδες προσφυγοπούλες εκπαιδεύτηκαν στη φιλοτέχνηση των προϊόντων του Κεραμεικού.

Στον «Κεραμεικό» λειτουργούσε ξεχωριστά ειδικό τμήμα για την κατασκευή βάζων (ανθοδοχείων) τα οποία γίνονταν όλα χειροκίνητα, μέσω ειδικών τροχών περιστροφής. Ο «Κεραμεικός» εκτός από όλα αυτά, παρήγαγε και χρώματα στο χημείο που διέθετε, ώστε να υπάρχει σχετική αυτονομία στην παραγωγή και να μειωθεί η εξάρτηση από εξωγενείς παράγοντες. Ο έλεγχος ήταν διαρκής σε όλα τα στάδια της παραγωγής για την απομάκρυνση των ελαττωματικών μερών, ενώ στο τέλος υπήρχε ειδική αίθουσα στην οποία γινόταν το «χρύσωμα» των σερβίτσιων πολυτελείας και η συσκευασία των προϊόντων. Τα χώματα που χρησιμοποιούνταν στον «Κεραμεικό» για την πρώτη ύλη ήταν κατά κύριο λόγο ελληνικά. Όσα πιάτα παρήχθησαν στον «Κεραμεικό», προέρχονταν από ελληνικά χώματα, κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου στην Ελλάδα και φιλοτεχνημένα από Έλληνες καλλιτέχνες. 


Όμως πέρα από τον τρόπο και την διαδικασία παραγωγής των προϊόντων, το εργοστάσιο αποτελούσε πραγματικό υπόδειγμα συμπεριφοράς και καθαριότητας για το εργατικό προσωπικό καθώς ήδη από την αρχή της λειτουργίας του, είχαν προβλεφθεί λουτρά, λευκές ποδιές και αποδυτήρια εργατών και εργατριών. Οι εργάτες που προσλαμβάνονταν εκπαιδεύονταν εντός του εργοστασίου, αναλόγως του τμήματος που θα στελέχωναν, ενώ όσοι αναλάμβαναν τον τομέα της διακόσμησης, όπως προαναφέραμε, φοιτούσαν σε σχολείο ζωγραφικής-διακόσμησης όπου η εκπαίδευση στον χρωστήρα γινόταν από απόφοιτο του Πολυτεχνείου. 


Το 1921 έγινε ολική αντικατάσταση των μηχανημάτων του «Κεραμεικού» με σύγχρονα, ενώ επικεφαλής των τμημάτων τέθηκαν Ιταλοί πεπειραμένοι τεχνίτες. Η καταστροφή του ’22 και η έλευση προσφύγων στην Ελλάδα, αποτέλεσαν μια νέα μεγάλη δεξαμενή άντλησης φθηνών εργατικών χεριών που ώθησαν την παραγωγή στον «Κεραμεικό», όπως συνέβη άλλωστε και με όλα τα εργοστάσια στην Ελλάδα. Οι 150 προσφυγοπούλες από την Κιουτάχεια που στελέχωσαν το τμήμα διακόσμησης του εργοστασίου, παρήγαγαν ένα νέο σχέδιο βάζων, τα λεγόμενα βάζα Κιουτάχειας. 



Το 1930 η διεύθυνση του εργοστασίου ίδρυσε ομάδα ποδοσφαίρου η οποία αποτελείτο από εργάτες. Η ομάδα ύστερα από πετυχημένη πορεία πέτυχε την άνοδό της στην α’ κατηγορία Πειραιώς όπου βρέθηκε αντιμέτωπη με Ολυμπιακό, Εθνικό, Προοδευτική κ.α. Σταδιακά ιδρύθηκαν ομάδες και σε άλλα αθλήματα όπως στο μπάσκετ, βόλεϊ, επιτραπέζια αντισφαίριση κ.α. 

Η ύπαρξη του εργοστασίου «Κεραμεικός» στο Νέο Φάληρο, αποτέλεσε ένα λαμπρό σημείο αναφοράς στην βιομηχανική και βιοτεχνική ιστορία, όχι μόνο της περιοχής, αλλά όλης της Ελλάδας. Κυριότερος τομέας προσφοράς υπήρξε η εκλαΐκευση του αρχαίου ελληνικού ρυθμού που εισήχθη με τη μορφή σχεδίων σε κάθε ελληνικό σπίτι. Μάλιστα τα κομμάτια που παράγονταν ήταν συγκεκριμένα στον αριθμό και έφεραν αρίθμηση στο πίσω μέρος τους, καθώς και το όνομα του καλλιτέχνη που τα φιλοτέχνησε. 




Το 1975 έγινε μεγάλη προσπάθεια εκσυγχρονισμού με την ευκαιρία απόκτησης της πλειοψηφίας των μετοχών από τον Ιούλιο Νέζερ. Ο μεγάλος σεισμός όμως του 1981 θα προκαλέσει σοβαρές ζημιές στον «Κεραμεικό». Η μεγαλύτερη ζημιά θα προέλθει από τη «μόδα» στη χρήση πλαστικών ειδών. Η επιχείρηση μπόρεσε να λειτουργήσει μέχρι το 1985 έτος που έκλεισε οριστικά. Δυστυχώς τα κτήρια της εταιρείας κατεδαφίστηκαν και το μόνο που έμεινε σήμερα για να μας θυμίζει την παρουσία της, είναι η πύλη του εργοστασίου που είναι επενδυμένη με πλακίδια που το ίδιο εργοστάσιο παρήγαγε. Ένα μεγάλο μέρος της έκτασης περιήλθε στην διπλανή ΕΛΑΪΣ.


Διαβάστε επίσης:


Στην έρημη πολιτεία των «Λιπασμάτων» και στο «Γυαλάδικο»


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"