Ένα άγνωστο κατόρθωμα του Αντώνη Πεπανού στο Νέο Φάληρο (1891)

Κολυμβητικοί αγώνες στο Νέο Φάληρο το 1912.

του Στέφανου Μίλεση

Το άθλημα της κολύμβησης όπως ήταν φυσικό διαδόθηκε γρήγορα στη σύγχρονη Ελλάδα, μια χώρα κατεξοχήν ναυτική. Και όπως συμβαίνει με όλα τα αθλήματα ή κατορθώματα που αναζητείται η πρώτη τους φορά, έτσι και με την κολύμβηση τίθεται το ερώτημα ποια ήταν η πρώτη φορά που διεξήχθη κολυμβητικός αγώνας στην Ελλάδα;

Στις Αθηναϊκές εφημερίδες της 21^ης Αυγούστου 1891 δημοσιεύθηκε μια επιστολή του Κωνσταντίνου Παρασκευαΐδη, που μας δίνει απάντηση στο ερώτημα. Πρόκειται για αγώνα κολύμβησης, έστω κι αν οι κολυμβητές δεν εκπροσωπούσαν αθλητικά σωματεία, έστω κι αν ο αγώνας δεν ήταν διοργανωμένος από μια αθλητική αρχή. Οι κολυμβητές στη συγκεκριμένη περίπτωση εκπροσωπούσαν μονάχα τον εαυτό τους! Παρόλα αυτά καθώς υπήρχε η εποπτεία του υπουργείου των Ναυτικών ο αγώνας ήταν έγκυρος και θεωρείται ως ο πρώτος αυτού του είδους, μέχρι στιγμής, στην Ελλάδα.

Ο Κωνσταντίνος Παρασκευαΐδης ήταν γνωστός στην εποχή του για τις οδοιπορικές του αναζητήσεις από τις οποίες είχε εμπλέξει σε πολλές περιπέτειες με ληστές, κακοπαθήματα και τραυματισμούς. Κύρια όμως ήταν γνωστός από τον αδελφό του Φιλοποιμήν Παρασκευαΐδη, που ήταν ποιητής και διευθυντής της Εταιρείας Σιδηροδρόμων Αθηνών – Πειραιώς (ΣΑΠ). 

Ήταν εκείνος που από την αγωνία του να εκτελούνται τα δρομολόγια Θησείου - Πειραιώς στην ώρα τους, στεκόταν πάνω σε ένα ψηλό κτήριο στο Θησείο, όπου βρίσκονταν τα γραφεία της εταιρείας, και από εκεί με ένα ναυτικό τηλεσκόπιο στο χέρι παρατηρούσε προς τον Πειραιά αν είχε ξεκινήσει το τραίνο. Μόλις αυτό γινόταν, σήκωνε μια τεράστια πράσινη σημαία στο κτήριο, σημάδι πως το τραίνο είχε αναχωρήσει από τον Πειραιά και σε κάποια ώρα θα έφτανε στο Θησείο. Λίγο λοιπόν από τα ποιήματα του αδελφού του και λίγο από την ιδιοτροπία του με το τηλεσκόπιο, το επώνυμό του ήταν γνωστό στον κόσμο. Η επιστολή λοιπόν που έστειλε προς δημοσίευση ο Κ. Παρασκευαΐδης στις εφημερίδες έγραφε τα εξής:

«Προς τον επί των Ναυτικών υπουργό κ. Κουμουνδούρο.

Επιθυμώ εντός του τρέχοντος Αυγούστου να κολυμβήσω εκ των νησίδων Φλεβών προς το Νέον Φάληρον, εν αποστάση περίπου δέκα μιλίων, και αν εγώ δεν δυνηθώ να φτάσω εις ταύτην, επιθυμώ να ιδώ άλλον εκ των Ελλήνων ναυτικών μάλιστα, επιτυγχάνοντα τούτο και προσφέρω δια τοιούτον νικητήν κολυμβητήν δώρον δραχμών εκατό (100). Επί τούτω σας παρακαλώ να συντρέξετε και υμείς δια αδείας σας, χορηγουμένης προς τους ναυτικούς, τους θελήσαντας να συγκολυμβήσωμεν, ορίζοντες και την ημέραν καθ’ ην προ της ανατολής του ηλίου πρέπει να μεταβώμεν εις Φλέβας δι’ ατμακάτου της υπηρεσίας σας, ήτις και να μας συνοδεύσει εις το κολύμβημα.

Ευπηθείς

Κωνσταντίνος Παρασκευαΐδης

Δικαστικός απόμαχος».

Στο αίτημα του Παρασκευαΐδη ο υπουργός των Ναυτικών απάντησε θετικά, ενώ στην πρόκλησή του ανταποκρίθηκαν τέσσερις ακόμα κολυμβητές. Ο αγώνας ορίστηκε να γίνει στις 25 Αυγούστου και την ημέρα εκείνη συγκεντρώθηκε κόσμος στην άφιξη της διαδρομής που ήταν η παραλία του Νέου Φαλήρου, για να παρακολουθήσει τον τερματισμό των κολυμβητών και τη σειρά κατάταξής τους. Ειδικά μεγάλη κινητοποίηση έγινε εκ μέρους των Πατρινών διότι οι τρεις από τους πέντε στο σύνολο κολυμβητές ήταν από την Πάτρα!

Τον κολυμβητικό αγώνα ορίστηκε να διευθύνει ο νεαρός ακόμα Ανθυποπλοίαρχος (κατόπιν Ναύαρχος) Ιωάννης Βρατσάνος που επέβαινε σε μια ατμάκατο λέμβο του πλοίου «Αλφειού». Τα χαράματα της 25^ης Αυγούστου επιβιβάστηκαν στην ατμάκατο οι πέντε κολυμβητές, ένας ιατρός ο Γ. Καρυοφίλλης, ο αδελφός του αθλοθέτη Φιλοποιμήν Παρασκευαΐδης και κάποιοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι κατέγραψαν λεπτομερώς για τις εφημερίδες τους τον αγώνα. Το σχέδιο προέβλεπε  η ατμάκατος να τους μεταφέρει μέχρι τις Φλέβες. Από εκεί θα τους άφηνε να πέσουν στη θάλασσα και θα τους συνόδευε από κοντά σε όλη την διαδρομή για κάθε ενδεχόμενο. Μόλις έφτασαν η ώρα ήταν περίπου 5.30 το πρωί! Και ενώ ήταν όλοι έτοιμοι να αρχίσει ο αγώνας, ο Κωνσταντίνος Παρασκευαΐδης -γράφει η εφημερίδα «ΑΣΤΥ»- σήκωσε το χέρι ψηλά και άρχισε να απαγγείλει ένα ποίημα «Θάλασσά μου χαϊδεμένη / έσο συμπαθής καημένη / πάρε μας στα κύματά σου / βγάλε μας στα Φάληρά σου!».   

Κολυμβητικοί αγώνες Νέου Φαλήρου - Αύγουστος 1912

Στη συνέχεια οι κολυμβητές έβγαλαν τα ρούχα τους στη βάρκα και έλαβαν θέσεις για να βουτήξουν. Ένας πυροβολισμός -περίπου στις 5 και 40’ - έδωσε το σύνθημα της εκκίνησης. Πρώτος πέφτει στη θάλασσα ο Αντώνης Πεπανός, ο Πατρινός που ήταν τότε 25 ετών με ξανθό μουστάκι και που τον θαύμαζε πολύς κόσμος. 

Δεύτερος ακολούθησε κάνοντας μάλιστα και μια τούμπα στον αέρα, ο Ιωάννης Δόντης 22 ετών, από την Σμύρνη υπάλληλος. Τον ακολουθεί με μακροβούτι ο Ιωάννης Κρητικός ο τελειόφοιτος Μαθηματικός 23 ετών επίσης Πατρινός. Τέταρτος βουτάει ο αθλοθέτης Κωνσταντίνος Παρασκευαΐδης που ήταν ο μεγαλύτερος όλων, ήταν 51 ετών αλλά ήταν ψηλότερος από τους προηγούμενος και με αδύνατο νευρώδες σώμα. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Παρασκευαΐδης ήταν ο τρίτος στη σειρά Πατρινός! Πέμπτος και τελευταίος πηδάει στη θάλασσα ο Αριστείδης Δεκαβάλλας, Πειραιώτης μέλος του Ομίλου Ερετών. Ήταν στην ηλικία 21 ετών, άριστος κολυμβητής και φοιτούσε στη Νομική.

Και οι πέντε κολυμβητές ήταν αλειμμένοι με ξύγκι, νηστικοί και άυπνοι από την προηγούμενη νύχτα. Ο Βρατσάνος την ημέρα του αγώνα, εξέτασε τη θερμοκρασία της θάλασσας και διαπίστωσε πως είχε 21 βαθμούς. Κάπου-κάπου την ώρα του αγώνα ακουγόταν καμιά φωνή, όπως «φυλάξου Γιάννη» που ήταν σύσταση του Πεπανού προς τον συμπολίτη του Ιωάννη Κρητικό, για να φυλαχθεί από τους γλάρους που τρελαμένοι μάλλον από τη μυρωδιά του ξυγκιού ορμούσαν κάποιες φορές στα κεφάλια τους. 

Έχοντας συμπληρώσει δύο ώρες κολύμβησης, οι κολυμβητές έχουν σπάσει σε τρία μέρη. Στο πρώτο βρίσκεται ο Πεπανός με τους Κρητικό και Δεκαβάλλα. Μισό μίλι πίσω ακολουθεί ο Δοντάς ενώ ακόμα μισό μίλι πιο πίσω είναι ο Παρασκευαΐδης με την ατμάκατο πίσω του. Κάθε τόσο η ατμάκατος αφήνει τον τελευταίο και πλησιάζει τους υπόλοιπους για να τους ρωτήσει εάν επιθυμούν να πιούν ρούμι! Όλοι απαντούν αρνητικά.

Παρακολούθηση αγώνων κολύμβησης από λέμβους

Την ίδια στιγμή -7.40 περίπου- πρώτος ο Δεκαβάλλας ζητάει να πιει ρούμι. Αλλάζει στη συνέχεια στυλ και αρχίζει να κολυμπά ύπτια. Ο Φιλοποιμήν που βλέπει τον αδελφό του να έχει μείνει τελευταίος και η απόσταση να μεγαλώνει απευθύνεται στο πρώτο Πεπανό και του ζητά να μειώσει ταχύτητα για να μπορέσει η ατμάκατος να τους παρακολουθεί όλους. «Αδύνατον» απαντά ο Πεπανός, έχω ήδη καλύψει διάστημα που ο αδελφός σου θα καλύψει σε δύο ώρες. 

Τότε ο Φιλοποιμήν εκνευρίζεται διότι φοβάται για τη ζωή του αδελφού του. Ο Πεπανός αγανακτισμένος με τη συμπεριφορά ζητά από την ατμάκατο να κοιτάξει τον τελευταίο και να τον αφήσει αυτόν ήσυχο για να τερματίσει με τον ρυθμό που νομίζει. Την ώρα που εξελίσσεται ο διάλογος εμφανίζονται δίπλα τους δελφίνια. Τότε ο Πεπανός στρέφεται στον Δεκαβάλλα που τον ακολουθούσε και του είπε να τα κοιτάξει. Ο Δεκαβάλλας αστειευόμενος είπε «θα ανέβω στη ράχη τους και θα πάω σαν τον Αρίωνα!...».

Η ατμάκατος τη στιγμή εκείνη στρίβει πίσω και κατευθύνεται προς τον τελευταίο τον Παρασκευαΐδη, που πλέον βρίσκεται πίσω σε απόσταση μεγαλύτερη των δύο μιλίων. Κολυμπάει ανάσκελα καίτοι ο Παρασκευαΐδης εξαρχής είχε αποκλείσει αυτό τον τρόπο κολύμβησης. Ο αδελφός του σκύβει από την ατμάκατο και του προσφέρει ρούμι και ο Παρασκευαΐδης πίνει με το ζόρι. Σε χειρότερη κατάσταση όμως έχει βρεθεί ο Ιωάννης Δοντάς ο οποίος έχει ξεμείνει από δυνάμεις και δηλώνει πως εγκαταλείπει. Η ατμάκατος τότε τον πλησιάζει και εκείνος ανεβαίνει. 

Η ώρα είναι 9 και 25’ συνεπώς έμεινε στο νερό 3 ώρες και 45 λεπτά. Ένα τέταρτο αργότερα ζητάει να βγει ο Κρητικός έχοντας συμπληρώσει τέσσερις ώρες. Τρίτος παραιτείται του αγώνα ο Δεκαβάλλας. Η ατμάκατος προχωράει πάλι προς τον πρώτο τον Πεπανό. Του δίνουν ένα κομμάτι σοκολάτας να φάει. Αυτός τότε γυρνάει ανάσκελα για να τη φάει και ύστερα του προσέφεραν να πιεί νερό. Ήταν όμως από κανάτα η οποία ήταν βαριά και τότε αναγκάστηκε ο Πεπανός να κολυμπήσει με το ένα χέρι για να πιει με το άλλο, σε μια στάση περισσότερο κουραστική από το να κολυμπούσε. 

Εκτός από κολυμβητικοί αγώνες στο Νέο Φάληρο πραγματοποιούνταν και αγώνες λέμβων. Πίσω διακρίνονται οι καμπίνες λουτρών και το θεατράκι του Νέου Φαλήρου.

Στις 10 και 9’ η ατμάκατος επιβίβασε και τον Παρασκευαΐδη που μόλις ανέβηκε κατέρρευσε και έπεσε για ύπνο στο ίδιο σημείο. Είχε προλάβει να καλύψει το κεφάλι του με μια πετσέτα και το σώμα του με μια κουβέρτα και κοιμόταν στο κατάστρωμα της ατμακάτου. Μόνος πλέον είχε απομείνει ο Πεπανός να κολυμπά ασταμάτητα με σταθερές χεριές προς την κατεύθυνση του Νέου Φαλήρου, όπου το πλήθος που είχε συγκεντρωθεί ήταν πολύ ενώ κόσμος είχε επιβιβαστεί σε βάρκες και είχε βγει στα ανοικτά για να τον προϋπαντήσει. Τελικώς ο Πεπανός με τις τελευταίες απλωτές που η δύναμή του επέτρεπε βγήκε στη ακτή στα χέρια Πατρινών που είχαν μπει μέχρι τη μέση στη θάλασσα για να τον βοηθήσουν. Οι χαρές και ο ενθουσιασμός του κόσμου ήταν αφάνταστος και διαδραματίστηκαν σκηνές που αν τις έβλεπε κάποιος που δεν ήξερε τι συμβαίνει, θα έλεγε ότι επρόκειτο για υποδοχή ολυμπιονίκη. Σε τίποτα δεν διέφερε η υποδοχή του Πεπανού από ενός ήρωα των Ολυμπιακών Αγώνων. Έτσι με αυτό τον τρόπο ολοκληρώθηκε ο πρώτος αγώνας κολύμβησης που καταγράφηκε από τις εφημερίδες της εποχής, μια πρωτιά που όπως πολλές άλλες ολοκληρώθηκε στην παραλία του Νέου Φαλήρου. Ο Αντώνης Πεπανός λίγα χρόνια αργότερα, το 1896, σε έναν άλλον όρμο πιο κάτω, στο λιμάνι της Ζέας κατά τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες θα ανακηρυχθεί δεύτερος ολυμπιονίκης στην κολύμβηση 500 μέτρων με πρώτο τον Αυστριακό Πάουλ Νόιμαν. 

(περιοδικό «Μπουκέτο» φ. 30^ης Αυγούστου 1934, σελ. 1672 και 1673 και εφημερίδες περιόδου Αυγούστου 1891)

Διαβάστε επίσης:

Ολυμπιακοί Αγώνες Κολύμβησης 1896 στην Ζέα