ΔΟΡΑ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΙΑΣ. ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΗΞΕ ΣΕ ΔΙΑΖΥΓΙΟ...

 

του Στέφανου Μίλεση

Η Ελληνίδα χορογράφος, η Δόρα Στράτου (1903 - 1988) υπήρξε φυσικά πρωτοπόρος στον τομέα της λαϊκής τέχνης, με σπουδές και μεγάλη ιστορία στην δημιουργία ελληνικού παραδοσιακού χοροδιδασκαλείου που μέχρι τότε δεν υπήρχε στην Ελλάδα! Η προσφορά της υπήρξε μοναδική και αναμφισβήτητη ωστόσο η σχέση της με τον Πειραιά στάθηκε δυστυχώς τραυματική, τόσο για την ίδια όσο και για τους κατοίκους της πόλης.

Αποστολή της ιστορίας είναι να καταγράφει την αλήθεια για να γίνεται αυτή γνωστή και να αποφεύγονται ιστορικές αναδρομές που αφορούν είτε στην ίδια είτε στη σχέση της με τον Πειραιά, που γίνονται προφανώς από άγνοια και μάλιστα από άτομα που λόγω θέσης όφειλαν να γνωρίζουν!... Αυτό το τονίζω ιδιαίτερα, καθώς έτυχε αρκετές φορές να γίνω αυτήκοος μάρτυρας ιστορικών αναδρομών για την Δόρα Στράτου και την εποχή που τα “Λαϊκά μπαλέτα της” (έτσι αποκαλούνταν τότε) έδρευαν στον Πειραιά.

Το 1959, όπως οι παλαιοί Πειραιώτες θα θυμούνται, επί του μοναδικού σωζόμενου αρχαίου θεάτρου Πειραιώς, του θεάτρου της Ζέας, στήθηκε μια άχαρη Σιδηροκατασκευή, τύπου Λυκαβηττού, όπου δίνονταν κάθε βράδυ παραστάσεις λαϊκών χωρών της Δόρας Στράτου. Δίπλα απ' αυτήν είχε κατασκευαστεί ένα εξίσου απαίσιο και τελείως πρόχειρο οίκημα με στέγη από λαμαρίνα, που χρησίμευε ως αποδυτήριο των χορευτών των λαϊκών συγκροτημάτων της.

Η Εταιρεία Λαϊκών Χορών και Τραγουδιών με πρόεδρό της την Δ. Στράτου, ιδρύθηκε το 1952 με σκοπό την αναβίωση την ελληνικής καλλιτεχνικής παράδοσης και ειδικώς των λαϊκών χορών και τραγουδιών. 

Το 1953 έδινε κιόλας τις πρώτες παραστάσεις σε περιοδεία στην Μακεδονία. Στα χρόνια που ακολούθησαν η Δ. Στράτου έδινε παραστάσεις όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, ΗΠΑ, Καναδά, Κούβα, Γαλλία, Ελβετία κ.α. Όμως στην Ελλάδα η Εταιρεία δεν διέθετε μόνο χώρο παραστάσεων. Έτσι δόθηκε το αρχαίο θέατρο Πειραιά όπου η Δ. Στράτου για πρώτη φορά απέκτησε μόνιμη έδρα. Στο αρχαίο θέατρο ο επισκέπτης δεν έβλεπε μόνο την ομάδα της Δ. Στράτου αλλά σχήματα από όλη την Ελλάδα. Το θέαμα καθιερώθηκε και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους ξένους επισκέπτες. Και η αλήθεια είναι πως και ο Δήμος Πειραιά, είχε επενδύσει πολλά στην παρουσία της Δόρας Στράτου στοχεύοντας στην άφιξη τουριστών από την Αθήνα αλλά και στην ανάδειξη-αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου. 

Η ιδέα αξιοποίησης του θεάτρου είχε μεγάλη προϊστορία αφού είχε προταθεί αρχικά από τον Άγγελο Σικελιανό, όταν είχε επισκεφτεί το χώρο στις 29 Μαΐου του 1927, πρόταση υιοθετήθηκε και από τον πνευματικό κόσμο (εκείνη την επίσκεψη του Σικελιανού πρώτος εγώ ανέδειξα συμπεριλαμβάνοντας την άγνωστη μέχρι τότε ιστορία στο βιβλίο μου “Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου”).

Φυσικά η Δόρα Στράτου το 1959 δεν είχε κατέβει αυθαίρετα να καταλάβει το χώρο του αρχαίου θεάτρου, αλλά είχε λάβει άδεια από την εφορεία αρχαιοτήτων για το σκοπό αυτό. Μάλιστα η ίδια η Δόρα Στράτου δε γνώριζε πού βρισκόταν το θέατρο και το αναζήτησε όταν της το πρότειναν οι “αρμόδιοι” φορείς. Κατέβηκε στον Πειραιά και άρχισε να ρωτάει τους διερχόμενους για το “αρχαίο θέατρο στον Πειραιά;” και η απάντηση που λάμβανε ήταν “πρώτη φορά το ακούμε!”.

Η Δόρα Στράτου πίστεψε προς στιγμή ότι δεν ήταν δυνατόν να υπάρχει αρχαίο θέατρο στην πόλη και να μη το γνωρίζουν οι Πειραιώτες! Όπως σημειώνει και ο Διονύσης Πανίτσας Δανίλης στο βιβλίο του “Γράμμα στον Πειραιά”, η Δόρα Στράτου στη συνέχεια και αφού κανείς δεν απαντούσε στην ερώτησή της, έχοντας ακούσει πως βρισκόταν στο Πασαλιμάνι, προσπάθησε να βρει μόνη της το θέατρο στην Πλατεία Κανάρη. Ύστερα προχώρησε στον παραλιακό δρόμο, σταμάτησε στην διασταύρωση με την οδό Φιλελλήνων, μετά στην άλλη διασταύρωση με την οδό Χαριλάου Τρικούπη αλλά θέατρο δεν βρήκε!

Το κτήριο του πρώτου αρχαιολογικού μουσείου στον Πειραιά που οικοδόμησε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος προκειμένου να το παραχωρηθεί η έκταση δίπλα από το αρχαίο θέατρο Ζέας για την ίδρυση Γυμναστηρίου.

Αυτό φυσικά οφειλόταν στο γεγονός πως το αρχαίο θέατρο το οποίο αναζητούσε βρισκόταν δίπλα από το στίβο (γυμναστήριο) του Πειραϊκού Συνδέσμου, το μοναδικό αθλητικό χώρο που υφίστατο εντός πόλης Πειραιώς το πρώτο μισό του 20ου αιώνα! Την εποχή εκείνη ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεχόταν πραγματικό πόλεμο από τον έφορο αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου με ανταλλαγή επιστολή και εξωδίκων, προκειμένου να απελευθερώσει το χώρο από το γυμναστήριο ώστε το αρχαίο θέατρο να αξιοποιηθεί. Θα πρέπει να σημειώσουμε πως επίσης ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεν πήγε να εγκατασταθεί μόνος του στο χώρο, αλλά και εκείνος (όπως και η Δόρα Στράτου αργότερα) είχε λάβει άδεια να αναπτύξει εκεί τις αθλητικές του δραστηριότητες. Μάλιστα είχε αποδεχτεί ως προϋπόθεση να οικοδομήσει κτήριο για τη στέγαση των αρχαιοτήτων, που μέχρι τότε βρίσκονταν διάσπαρτες στον Πειραιά, δημιουργώντας ουσιαστικά το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην πόλη. Είναι το παλαιό κτήριο του αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς, αυτό με πρόσοψη στην οδό Φιλελλήνων που υφίσταται μέχρι και σήμερα.

Το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου παραπλεύρως του αρχαίου θεάτρου της Ζέας

Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος επίσης, από τις αρχές του 20ου αιώνα που εγκαταστάθηκε στο χώρο, μέχρι και το 1959 τον είχε σεβαστεί απόλυτα, αφού είχε αναπτύξει τα σκάμματα των αθλητών και το γυμναστήριο δίπλα από το αρχαίο θέατρο, διαχωρίζοντας τις δραστηριότητές του με ένα πλέγμα κατά μήκος, ώστε να καθίσταται αδύνατη η διάβαση ατόμων και η προσέγγιση στον αρχαίο χώρο. Άλλωστε το γεγονός πως μέχρι την δεκαετία του 1960 το αρχαίο θέατρο υφίστατο όπως είχε βρεθεί οφειλόταν αποκλειστικά στα μέτρα φύλαξης που ο Σύνδεσμος είχε λάβει.

Ωστόσο η κοινότητα των αρχαιολόγων με μπροστάρη τον Σκυριανό στην καταγωγή Ιωάννη Παπαδημητρίου, ο δήμος Πειραιά, αλλά και ο πνευματικός κόσμος της πόλης, απαιτούσαν την αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου της Ζέας. Στην πρώτη γραμμή στον πόλεμο αυτό είχε σταθεί τότε και η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς με τον πρόεδρό της, δικηγόρο Γρηγόρη Θεοχάρη. 

Τελικώς ο Πειραϊκός Σύνδεσμος αποχώρησε κάτω από το βάρος και τις πιέσεις που δέχθηκε, εγκαταλείποντας τις αθλητικές υποδομές τις οποίες σημειωτέο είχε διαμορφώσει για δεύτερη φορά εκ του μηδενός, καθώς οι Γερμανοί στην κατοχή είχαν μετατρέψει τον χώρο σε χώρο στάθμευσης οχημάτων και του είχαν αρπάξει φεύγοντας μέχρι και τα αθλητικά όργανα. Ο Σύνδεσμος υπέστη τότε πολλαπλή ζημία καθώς όλα τα αθλητικά τμήματά του έμειναν άστεγα, αθλητές κύρους σταμάτησαν να προπονούνται, οι ομάδες μπάσκετ και βόλεϊ ουσιαστικά διαλύθηκαν και κάθε αθλητική δραστηριότητα στον Πειραιά είχε παγώσει. Οικονομικά επίσης ο Σύνδεσμος είχε ξοδέψει αμύθητα ποσά τον μισό αιώνα που κατείχε τον χώρο, για αποδυτήρια, τρεχούμενα νερά, θυρωρεία, περιφράξεις, σκάμματα, ζυγούς και όργανα προθέρμανσης. Ξέχωρα, όπως ήδη αναφέραμε, το κτήριο του αρχαιολογικού μουσείου που είχε οικοδομήσει. Όλα έγιναν “σκόνη” στο όνομα της αξιοποίησης του αρχαιολογικού θεάτρου.

Δεκαετία 1970 το αρχαίο θέατρο της Ζέας απαλλαγμένο πλέον από τη Σιδηροκατασκευή της Δόρας Στράτου

Και αντί αξιοποίησης εμφανίστηκε η Δόρα Στράτου, η οποία τοποθέτησε σιδερόφρακτη κατασκευή, όχι δίπλα, αλλά πάνω στο αρχαίο θέατρο! Φυσικά οι Πειραιώτες ξεσηκώθηκαν, με πρώτους στην αντίδραση τους ιθύνοντες του Πειραϊκού Συνδέσμου. Στο πλευρό τους σταδιακά βρέθηκε και ο απλός κόσμος, διότι την αδικία κανείς δεν επιθυμούσε. Κάλεσαν την Δόρα Στράτου να εγκαταλείψει το χώρο, καθώς δεν εκπλήρωνε το σκοπό που οι κάτοικοι ανέμεναν, ενώ η Σιδηροκατασκευή της αποτελούσε “αμετάκλητη” καταδίκη της πολιτιστικής “ανάστασης” που όλοι επιθυμούσαν.

Τότε δυστυχώς με ανακοινώσεις δια του Τύπου, η Δόρα Στράτου απαιτούσε αποζημίωση για την αποχώρησή της, τη στιγμή που όλοι γνώριζαν όπως και η ίδια πως η κατασκευή είχε γίνει με δαπάνη του δημοσίου (παρόλο που ο Πειραϊκός Σύνδεσμος που είχε δαπανήσει χιλιάδες αν όχι εκατομμύρια δραχμές από ιδιωτικό κεφάλαιο ουδέποτε είχε αποζημιωθεί...).

Η Δόρα Στράτου όλη την περίοδο παραμονής της στον Πειραιά βρισκόταν σε ρήξη τόσο με τον δήμο όσο και τους φορείς της πόλης. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η παραγωγή δεκάδων δημοσιευμάτων στις τοπικές εφημερίδες από ανταλλαγές ανακοινώσεων. Μάλιστα έφτασε στο σημείο να παραιτηθεί από προσπάθεια προώθησης και προβολής του Πειραιά υιοθετώντας την εξής πρακτική. Φόρτωνε τους αλλοδαπούς τουρίστες από τα διάφορα ξενοδοχεία της Αθήνας με προορισμό το αρχαίο θέατρο Ζέας. Τα αναμένοντα πούλμαν, φόρτωναν και πάλι τους τουρίστες μετά τη λήξη των παραστάσεων με προορισμό διάφορες ταβέρνες της Αθήνας αλλά ποτέ του Πειραιά. Έτσι ενώ οι Πειραιώτες κατέκλυζαν το θέατρο κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του, ύστερα από όσα διαδραματίστηκαν -κύρια με τη στάση της- σταμάτησαν να πηγαίνουν.

1963 - Καθημερινές οι αναφορές στις εφημερίδες για τις εμφανίσεις της Δόρας Στράτου στον Πειραιά. 

Το 1961 για πρώτη φορά η Δόρα Στράτου προκήρυξε πανελλήνιο διαγωνισμό για τα σχήματα που θα μετείχαν με χρηματική αθλοθεσία για τον νικητή. Διαγωνίστηκαν 16 τοπικές ομάδες από την Στερεά Ελλάδα και τα νησιά και απονεμήθηκαν 17 βραβεία. Και ενώ με έγγραφό της προς τον Δήμο Πειραιώς η Δ. Στράτου ζητούσε οικονομική ενίσχυση της αθλοθεσίας, το έγγραφό της περιείχε κατάλογο ονομάτων της ελλανοδίκου επιτροπής στον οποίο δεν περιλαμβανόταν ούτε ένας εκπρόσωπος της πόλεως του Πειραιά! Έτσι ευλόγως και ομοφώνως απορρίφθηκε η αίτησή της από το δημοτικό συμβούλιο. Να σημειωθεί πως τη χρονιά εκείνη είχε εμφανιστεί για πρώτη φορά στο αρχαίο θέατρο και η χορευτική ομάδα της Σκύρου, του νησιού δηλαδή του εφόρου αρχαιοτήτων Πειραιώς Ι. Παπαδημητρίου, ως αντάλλαγμα ευχαριστιών της ίδιας προς το πρόσωπό του.

Η Δόρα Στράτου αποχώρησε τελικώς από το αρχαίο θέατρο της Ζέας το 1964 για το θέατρο Κήπου στο Θησείο και το αμέσως επόμενο έτος (1965) στου Φιλοπάππου όπου στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί θέατρο που έφερε και το όνομά της φυσικά με Σιδηροκατασκευή όμοια με εκείνη του θεάτρου της Ζέας. 

 Όσο για τον Πειραϊκό Σύνδεσμο ουδέποτε κατάφερε να ξεπεράσει την περιπέτεια που είχε αρχίσει από την εποχή εκείνη. Αφού ανέμενε για χρόνια ανταποδοτική έκταση ανάλογης των επενδύσεων και του χώρου που αρχικά είχε, του παραχώρησαν μια έκταση που προέκυψε από επιχωμάτωση ακτής κοντά στην Μυρτιδιώτισσα. Την οποία όμως στη συνέχεια η δικτατορία αφαίρεσε αυθαίρετα για να φτιάξει στη θέση της το “Δελφινάριο”. 

Αργότερα και αφού πλέον η δεκαετία του '80 είχε μπει για τα καλά, παραχωρήθηκε νέα έκταση κοντά στην αρχική του “Δελφινάριου” που αντιστοιχούσε όμως σε δύο γήπεδα μπάσκετ, χωρίς να διαθέτει στίβο όπως συνέβαινε στην έκταση της Ζέας. Το δε αρχαίο θέατρο της Ζέας έκτοτε παραμένει αναξιοποίητο... ενώ κατά καιρούς όσες προτάσεις έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αφορούν στην ίδια αξιοθρήνητη Σιδηροκατασκευή του 1959...

Διαβάστε επίσης:

Με τον Άγγελο Σικελιανό στο αρχαίο θέατρο της Ζέας

Ιωάννης Παπαδημητρίου (1904-1963). Ο Σκυριανός Αρχαιολόγος του Πειραιά

ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΝΙΡΒΑΝΑ

 

του Στέφανου Μίλεση

Κατά το φθινόπωρο του 1871 ένας πλούσιος Έλληνας έμπορος από την Ρωσία έφτασε στον Πειραιά και αγόρασε μερικές έρημες, ακόμα, εκτάσεις. Σε μια από αυτές οικοδόμησε το σπίτι του. Έβλεπε στο μπροστινό του μέρος θάλασσα, ενώ από την πίσω πλευρά είχε μια έκταση που ο έμπορας επιθυμούσε να φτιάξει έναν λαχανόκηπο. Χρειαζόταν ένας επιστάτης για τον κήπο και ο έμπορας άρχισε να το διαδίδει σε Φρεαττύδα και Πασαλιμάνι. Τότε τον πλησίασε ένας γεροντάκος, Υδραίος απόμαχος και του ζήτησε να αναλάβει ο ίδιος τον κήπο. Ήταν μόνος δεν είχε κανέναν στο κόσμο και ζούσε μόνο από μια μικρούλα σύνταξη. 

Είχε φτάσει στον Πειραιά από τον Ύδρα αμέσως μετά το μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους και ζούσε αποφεύγοντας τις περιγραφές για τα ηρωικά του κατορθώματα παρόλο που είχε πολλά να διηγηθεί. Τον λέγανε Νικόλα Σκούρτη, αλλά όλοι τον φώναζαν «Μπάρμπα Κόλα». Από τότε ο Μπάρμπα Κόλας ανέλαβε το λαχανόκηπο του εμπόρου αλλά με τους ανθρώπους της γειτονιάς δεν ήθελε πολλά. Έβγαινε μόνο για να βγάζει βόλτες τον σκύλο του εμπόρου, τον Μπραΐμη και έπαιζε με το παιδί της οικογένειας τον μικρό Πέτρο.  

Μόνο στο παιδί έλεγε καμιά ιστορία κι αυτό γιατί ο μικρός Πέτρος τον παρακαλούσε για ώρες 

- «Πες μου Μπάρμπα Κόλα για εκείνη τη στιγμή που ήσουν στο πυρπολικό…». 

- «Τι να σου πω παιδί μου… περασμένα ξεχασμένα, τι σημασία πια έχουν όλα αυτά. Άλλοι γενήκανε ναύαρχοι, υπουργοί, φορέσανε πλάκα τα γαλόνια, τριγυρνούνε μέσα στα παλάτια. Μόνο ο Μπάρμπα Κόλας έμεινε να ποτίζει τα λαχανικά». 

Και τα χρόνια περνούσαν και ο Μπάρμπα Κόλλας σκέβρωνε και το φως του κόνταινε μέχρι που τόχασε τελείως. Μια μέρα μπήκε ένας πολιτικός της Ύδρας γιατί θυμήθηκε πως σε εκείνο το σπίτι ζούσε ένας Υδραίος. Μια που θα πήγαινε του ζήτησε να τον ακολουθήσει για να «μην πάει μια ψήφος χαμένη». Και ο Μπάρμπα Κόλλας πήγε από σεβασμό στη μνήμη του πατέρα του υποψηφίου που είχανε κάνει μαζί στο πυρπολικό. Δεν πέρασαν μια δύο μέρες και έφτασαν τα μαντάτα στο σπίτι του Εμπόρου πως ο Μπάρμπα Κόλλας  πέθανε μόλις πάτησε ύστερα από χρόνια το χώμα του αγαπημένου του νησιού… 

Όμως η ιστορία του Μπάρμπα Κόλλα δεν λησμονήθηκε…. Το μικρό παιδί της οικογενείας, ο Πέτρος δεν ήταν άλλος από τον Πέτρο Αποστολίδη γνωστό ως Παύλο Νιρβάνα.  Ο λογοτέχνης πλέον Παύλος Νιρβάνα γράφει το 1927 τον «Θάνατο του Μπουρλοτιέρη». Δεν γράφει για τον πατέρα του απευθείας παρά μόνο «ένας έμπορος από την Ρωσία έφτασε στον Πειραιά». Το σπίτι του Παύλου Νιρβάνα βρισκόταν δίπλα στο Ρωσικό Νοσοκομείο Πειραιά που πολλά χρόνια αργότερα έγινε γνωστό ως «Μεταγωγών». 

Η μνήμη του λαού παίζει παράξενα παιχνίδια. Κράτησε στη λαϊκή συνείδηση το «Μεταγωγών» και άφησε στη λησμονιά το σπίτι ενός από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες που έζησε ποτέ στον Πειραιά. Από το σπίτι του Νιρβάνα διήλθαν τα μεγαλύτερα ονόματα της λογοτεχνίας και αποτελούσε τη σπουδαιότερη εστία φιλοξενίας «της λογοτεχνικής σχολής της Φρεαττύδας». Τακτικότατος θαμώνας ήταν και ο ποιητής Γεώργιος Στρατήγης (Σπέτσες 1860 – Πειραιάς 1938) που γνώρισε από κοντά τον Μπάρμπα Κόλλα και ίσως να εμπνεύστηκε από αυτόν για να γράψει για τον δικό του τον Σπετσιώτη τον Ματρόζο. Σήμερα μια πολυκατοικία όπως οι άλλες κρατά σφραγισμένο για χρόνια το σπίτι του Νιρβάνα όπως και το λαχανόκηπο του Μπάρμπα Κόλλα του Μπουρλοτιέρη.  

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Παύλος Νιρβάνας. Η ζωή του στο Νέο Φάληρο

Ναυτικό Νοσοκομείο Νέου Φαλήρου (1912-13)

Η συνάντηση τριών κορυφαίων λογοτεχνών στην Φρεαττύδα του 1910

Η ταινία "Αστέρω". Μια "πειραιώτικη" παραγωγή (1929)

Ο Δεκαπενταετής "Πλοίαρχος" του Πειραιά (1926)

του Στέφανου Μίλεση

Το 1926 στον Πειραιά οι εφημερίδες κατέγραψαν την εμφάνιση ενός Δεκαπεντάχρονου εισπράκτορα λεωφορείου, που οι επιβάτες αποκαλούσαν «πλοίαρχο» και είχε γίνει ευρύτερα γνωστός με αυτό το παρατσούκλι.

Ο προσδιορισμός του ανήλικου εργαζόμενου ως «Πλοιάρχου» είχε να κάνει με το γεγονός πως τα προστάγματά του προς τον οδηγό του λεωφορείου δίνονταν με ναυτικά παραγγέλματα. Ακόμα και το ύφος του ήταν ανάλογο καθώς οι επιβάτες περιέγραφαν πως οι εντολές δίνονταν θυμίζοντας πλοίαρχο και όχι εισπράκτορα.

Όταν το λεωφορείο έπρεπε να σταματήσει ο «πλοίαρχος» φώναζε «κράτει» ενώ όταν έπρεπε να ξεκινήσει φώναζε «Πρόσω» ή «Πρόσω ολοταχώς», αναλόγως της ποιότητας του οδοστρώματος!

Όμως η συνέχεια της ιστορίας του μικρού «πλοιάρχου» δεν ήταν ευτυχής, τουλάχιστον όπως στα διηγήματα του Ιουλίου Βερν. Ο Βερν όσο μεγάλη φαντασία κι αν διέθετε, δεν μπορούσε με τίποτα να φτάσει την ελληνική πραγματικότητα. Διότι στην Ελλάδα δεν υπήρχαν μόνο δεκαπενταετείς πλοίαρχοι μα και δεκαπενταετείς εγκληματίες!...

Κάποια στιγμή υπήρξε φραστικό επεισόδιο επιβάτη του λεωφορείου με τον «πλοίαρχο» και τότε αυτός, ο δεκαπεντάχρονος, τράβηξε περίστροφο και το έφερε στο κεφάλι του ταραξία, πιστεύοντας ίσως πως επρόκειτο περί «ανταρσίας» και ως «πλοίαρχος» που ήταν, είχε το δικαίωμα με κάθε τρόπο να επιβάλει την τάξη.  

Η καταγραφή αυτή της παράξενης συμπεριφοράς του ανήλικου εισπράκτορα στάθηκε η αφορμή σε γνωστό αρθρογράφο της εποχής να γενικεύσει τη συμπεριφορά του μικρού εισπράκτορα με το ύφος των κατοίκων του Πειραιά.

«Κάθε πισπιρίγκος εισπρακτάκος στον Πειραιά» γράφει ο «Εργολάνος» που ήταν ένα από τα ψευδώνυμα του Παντελή Χορν «φαντάζεται πως αντί του λεωφορείου βρίσκεται στη γέφυρα του υπερωκεανίου και το κυβερνά!». 

Και ο Χορν συνέχισε: 

«Όλοι οι Πειραιώτες που να τους πάρει ο δαίμονας, έχουν ύφος! Βλέπεις έξαφνα έναν βιομήχανο κατασκευαστή κονιάκ και με το ύφος που περπατάει, προτείνοντας την κοιλιά του, τον παίρνεις τουλάχιστον για Πρόεδρο της Δημοκρατίας… Τι θαυμάσιος μα την αλήθεια πλοίαρχος! Σε πηγαίνει άναυλα στον άλλο κόσμο! Δυστυχώς φαίνεται, δεν υπολόγισε σωστά το ναυτικό στίγμα, έκανε λάθος υπολογισμό και τον έστειλε (τον επιβάτη) στο Ζάννειο Νοσοκομείο…. Νιώθετε λοιπόν πως το μέλλον του δεκαπενταετούς φίλου μας προοιωνίζεται γεμάτο δόξες και περιπέτειες. Αφού σε τέτοια ηλικία έφτασε τόσο υψηλά, δεν υπάρχει αμφιβολία πως δεν θα περάσουν πολλά χρόνια και θα γίνει (ο μικρός) μια σπουδαία κεφαλή, που θα κοστίσει βέβαια περισσότερο, από τις μαλλιαρές και κουρεμένες κεφαλές των Ακαδημαϊκών, διότι θα έχει επικηρυχθεί τουλάχιστον μισό εκατομμύριο!».

Σημείωση: Ο Παντελής Χορν (1881 - 1941) υπήρξε θεατρικός συγγραφέας, αξιωματικός Πολεμικού Ναυτικού και Λιμενικού Σώματος και χρονογράφος πολλών εφημερίδων. Το ένα του από τα δύο παιδιά ήταν ο γνωστός ηθοποιός Δημήτρης Χορν.

Ο ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

του Στέφανου Μίλεση

Κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο ενδέκατος από τους ομώνυμους αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης, το πρωί της 29ης Μαΐου του 1453, ημέρα Τρίτη της εβδομάδας, πεντηκοστή Πέμπτη της πολιορκίας έπεσε σαν απλός στρατιώτης μαχόμενος μέχρι τέλους. 

Και όλη η ζωή του αλησμόνητου εκείνου βασιλιά, του μάρτυρα της ορθοδοξίας, του Αγίου Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου μετρούσε, σαράντα εννιά χρόνια και τρεις μήνες και είκοσι ημέρες. 

Τα μουσουλμανικά μαζέματα κάθε έθνους, κάθε φυλής, και κάθε τύχης ασελγούσαν πάνω στον άμαχο χριστιανικό λαό. Τα άγρια και ακάθαρτα εκείνα στίφη των 258 χιλιάδων πλιατσικολόγων ξεχύθηκαν στην πόλη με τις ευλογίες της Δύσης που άπρακτη ανησυχούσε μόνο για τα κέρδη της και την εξουσία της. Εξήντα χιλιάδες αιχμάλωτοι κάθε ηλικίας και τάξεως επωλήθησαν στα διάφορα παζάρια της ανατολής, σύρθηκαν από τους άγριους του Ισλάμ σε κάθε γωνιά του μουσουλμανικού κόσμου. 

Είχα την τιμή να εκλεγώ από την Ι.Μ. Πειραιώς στις 8 Ιουνίου 2020 να είμαι ο κύριος ομιλητής των αποκαλυπτηρίων του Ανδριάντα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου μπροστά από τον Ι.Ν. Αγίας Τριάδας Πειραιώς. 

Βιβλία ιερά και θεία άλλα τα έριχναν στη φωτιά κι άλλα τα καταπατούσαν, ενώ η απαίδευτη και βάναυση φύση, τους οδηγούσε να τα πουλάνε για δύο ή τρεις οβολούς. Ο Ρικκέριος διηγείται πως οι Τούρκοι εγκατέστησαν μέσα στην Αγία Σοφία δημόσιες γυναίκες και στάβλους για τα άλογά τους. Ο Δούκας έγραψε ότι όλα τα χειρόγραφα της αρχαιότητας που ήταν αναρίθμητα τα φόρτωναν σε αμάξια και τα πωλούσαν αγνοώντας την αξία τους. Με ένα νόμισμα αγόραζες δέκα χειρόγραφα αριστοτελικά πλατωνικά θεολογικά και κάθε λογής ευαγγέλια. Έτσι γέμισαν όλα τα μουσεία και οι συλλογές που υπάρχουν σήμερα ανά τον κόσμο με χειρόγραφα αρχαίων και με σπουδαία θεολογικά κείμενα. 

Μια από τις πρώτες ενέργειες που έκανε ο Μωάμεθ ήταν να τοποθετήσει έναν ιμάμη πάνω σε έναν χριστιανικό άμβωνα και να διαβάσει δυνατά το κοράνι. Από την ώρα εκείνη ο περίφημος ναός της άφθαστης Σοφίας του Θείου λόγου, που κτίστηκε προς δόξα της χριστιανικής θρησκείας, έγινε τζαμί. Πράξη που μέχρι σήμερα οι Τούρκοι επιθυμούν να επαναλάβουν δείχνοντας ότι ως λαός παραμένουν ίδιοι μέχρι τη συντέλεια του κόσμου και αποδεχόμενοι ουσιαστικά το γεγονός ότι είναι καταπατητές ξένης γης, χώρας που δεν τους ανήκει. 

Η στιγμή των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στον Πειραιά, στις 8 Ιουνίου 2020 

Ο ήλιος που έδυσε την 29η Μαΐου 1453, ανέτειλε ξανά την 25η Μαρτίου 1821. Η απομόνωση των Ελλήνων δεν υπήρξε μόνο σύμπτωμα της πτώσης αλλά συνεχίστηκε τόσο στα 400 χρόνια σκλαβιάς όσο και στην επανάσταση που πάλι μονάχο του το γένος των Ελλήνων αποτόλμησε. Αυτή η εθνική μας μοναξιά ήταν το τίμημα που διατηρήσαμε την πίστη μας και δεν προσκυνήσαμε ούτε την Ανατολή αλλά ούτε και την Δύση. Η ιστορία της πτώσης δεν θα πρέπει να αποτελεί απλώς θλιβερή ανάμνηση αλλά ιστορικό δίδαγμα για το μέλλον μας. 

Πολλοί σήμερα αδιαφορούν και στέκονται ενάντιοι στην εκκλησία και στην ορθόδοξη πίστη και παράδοση. Γρήγορα λησμονήθηκαν οι θυσίες των ιεραρχών στα χρόνια της επανάστασης, οι αδιάκοπες θυσίες αίματος, τα αμέτρητα πεδία μαχών. Ποιος ευνοείται από μια εκκλησία αποκομμένη από την κοινωνία; Μόνο όσοι επιθυμούν να αντικαταστήσουν την πίστη με τον κοινωνικό φόβο, την ελπίδα με την εκμετάλλευση των περιστάσεων, την αξιοπρέπεια με τον έλεγχο και την υποταγή, που η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης διακαώς επιθυμεί. 

Η ενσωμάτωση της Ελλάδας σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία θα πρέπει να μας καθιστά περισσότερο ορθόδοξους, περισσότερο Έλληνες, περισσότερο συναγωνίσιμους αλλά και στους εταίρους μας να γίνει γνωστή η απαίτησή μας για συνεργασία με αμοιβαία κατανόηση και όχι με λογική αφομοίωσης. Μη ξεχνάμε ότι η Ελλάδα προσφέρει στην οικονομική συνεργασία με μια από τις ισχυρότερες ναυτιλίες του κόσμου, με τον Πειραιά ένα από τα πρώτα λιμάνια της Ευρώπης. 

Ας μη στηριζόμαστε μόνο στις ξένες ενισχύσεις που η ιστορία της πτώσης μας δίδαξε ότι δεν λειτουργούν πάντα. Μόνοι μας πολεμήσαμε και στους Μαραθώνες και στις Σαλαμίνες και στα βουνά της Αλβανίας. Ποτέ δεν λάβαμε αυτό που αναμέναμε. Η πτώση ας γίνει μάθημα αμυντικής και οικονομικής αυτάρκειας. Ας καταθέσουμε αυτή την υπόσχεση σήμερα, εδώ μπροστά στον ανδριάντα του Παλαιολόγου, που στάθηκε σύμβολο ανδρείας και αυτοθυσίας, στον οποίο σήμερα στεκόμαστε κάτω από τον αττικό ήλιο, για να μη χρειαστεί ποτέ ξανά να φωνάξουμε «Εάλω η πόλις». 

Για να μη λέμε όμως μόνο για την αμορφωσιά και τη βαρβαρότητα μόνο των άλλων... ας θυμηθούμε λίγο τι έγινε στις 8 Ιουνίου 2020 ημέρα των αποκαλυπτηρίων του εν Πειραιεί ανδριάντα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Άτομα συγκεκριμένης ιδεοληψίας και χώρου καλούσαν τους εμπόρους μετάλλων να απαλλάξουν την πόλη από την παρουσία του συγκεκριμένου έργου, ενώ άλλοι εξέδιδαν δελτία τύπου πως ο Παλαιολόγος ήταν ανεπιθύμητος στον Πειραιά. Τον έβριζαν υπερασπιζόμενοι δήθεν και με περίσσια υποκρισία την ιστορία του Πειραιά λέγοντας πως δεν είχε σχέση με τον Παλαιολόγο, αυτοί οι ίδιοι που υπήρξαν χειροκροτητές μετονομασιών λεωφόρων, δρόμων και πλατειών της πόλης με ονόματα πολιτικών που φυσικά και ήταν άσχετοι με τον Πειραιά... Η υποκρισία στο μέγιστο βαθμό.

Μικρές πειραϊκές ιστορίες αποτυπωμένες σε φωτογραφίες (Στ' μέρος)

 

26 Αυγούστου 1967. Ο διάσημος Πειραιώτης βαθύφωνος Ν. Ζαχαρίου στο στούντιο του ραδιοφωνικού σταθμού Ρώμης κατά την ηχογράφηση της "Μήδεια". Μαζί του η Μαρία Κάλλας και ο μουσικός Σεραφίν.

1952- Στον Λόφο του Προφήτη Ηλία. Ο υπουργός εθνικής άμυνας Αλεξ. Σακελλαρίου αναγγέλλει στον Δήμαρχο Πειραιά Γ. Ανδριανόπουλο ότι εισηγήθηκε και έλαβε τη σύμφωνη γνώμη από την κυβέρνηση όπως ανεγερθεί στην κορυφή του λόφου της Καστέλλας το Αβερώφειο Ναυτικό Μουσείο που θα δεσπόζει σε όλη την πόλη ενώ στον εξώστη του θα έχει τοποθετηθεί το μνημείο Αφανούς ναύτου που θα είναι ορατό από όλα τα πλοία που προσεγγίζουν το λιμάνι.

Χορεύοντας στην Σταλίδα το 1961. Ράνια Αγγελάκη και Μαρί Παπαλεξοπούλου χορεύτριες του μπαλέτου της Πειραιώτισσας χορογράφου Μαίρης Βέλλας Βρυάκου.

1971 ο ηθοποιός Νίκος Κούρκουλος στο αγαπημένο του ψητοπωλείο σουβλατζίδικο "Ρίο- Αντίρριο" στην οδό Δευτέρας Μεραρχίας 14.
Το ψητοπωλείο καθώς παρέμενε ανοιχτό όλο το 24ωρο με μεταμεσονύχτια σπεσιαλιτέ το βραστό μοσχαράκι, συγκέντρωνε πολλούς πρωταγωνιστές του θεάτρου που έσπευδαν μετά τις παραστάσεις προς αναζήτηση φαγητού.
Το "Ρίο - Αντίρριο" ήταν ιδιοκτησίας Ρούσσου Παπαδάκη, ο οποίος εικονίζεται στη φωτογραφία αριστερά, ενώ δεξιά είναι ο ψήστης του μαγαζιού, ο θρυλικός μαστρο- Σπύρος.

Η κολυμβητική δεξαμενή του πρώην όρμου της Φρεαττύδας ολοκληρώθηκε το 1972. Η θρυλική πισίνα που τα πρώτα χρόνια λειτούργησε και ως μουσικό αναψυκτήριο φιλοξενώντας μεταξύ άλλων και το παιδί θαύμα του τραγουδιού Μάνο.

Η λεωφόρος Φαλήρου που αργότερα μετονομάστηκε σε Βασιλέως Παύλου και Αλέξανδρου Παπαναστασίου, όσες ονομασίες κι αν αλλάξει πάντα Φαλήρου θα παραμείνει διότι εκείνοι που χαράζουν νέους δρόμους έχουν το δικαίωμα και να τους ονοματοθετούν. Ένας καστελλιώτικος δρόμος με απίστευτη θέα αλλά και ιστορία.

1971. Ο Παπαμιχαήλ με την Βουγιουκλάκη στο Σαλόν Ρουζ στο Πασαλιμάνι, όπου έπαιζε πιάνο ο μουσικοσυνθέτης Γιάννης Σπάρτακος.

21 Μαΐου 1900 - Η εμφάνιση της γυμναστικής ως επίσημο μάθημα στα σχολεία του Πειραιά και ειδικά στα Παρθεναγωγεία της πόλης, είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση εγκυκλίου σύμφωνα με την οποία διατάσσεται η κατάργηση του κορσέ σε όλα τα παρθεναγωγεία της χώρας.

21 Μαΐου 1873 - Το πρώτο θέατρο του Πειραιά της σύγχρονης εποχής ξεκινά τη λειτουργία του. Βρισκόταν στην Τερψιθέα, στη θέση μάνδρα του Σκυλίτση, εκεί που μεταγενέστερα θα βρεθεί το βαφείο του Γεωργίου Αναγνωστοπούλου καταλαμβάνοντας και ένα μεγάλο μέρος του οικοπέδου πάνω στο οποίο κτίσθηκε η Ευαγγελική Εκκλησία Πειραιώς. Τη ξυλεία για την κατασκευή του θεάτρου ο ξυλέμπορος Θ. Σπηλιωτόπουλος (πατέρας του Δικηγόρου και ιστορικού του Πειραιά Δημητρίου Σπηλιωτόπουλου), που διατηρούσε ξυλεμπορικό κατάστημα επί της οδού Αφροδίτης (σημερινή Γεωργίου Σκουζέ). Πρώτοι ηθοποιοί υπήρξε ο Ηλίας Σίσυφος (ιατρός στο επάγγελμα, Αστίατρος της Διοικητικής Αστυνομίας Πειραιώς) και το ζεύγος Δρακάκη.

16 Μαΐου 1889 - Συνέβη κι αυτό!

Ο τότε επίτροπος της Εθνικής Τράπεζας Λεωνίδας Πετμεζάς επισκέφθηκε τον Πειραιά προκειμένου να έρθει σε επαφή με τον Δήμαρχο ύστερα από τη γνωστοποίηση του Δήμου ότι επιθυμεί να τοποθετήσει έναν ανδριάντα του Καραϊσκάκη στην πόλη. Ο Πετμεζάς πρότεινε στον Δήμαρχο ο ανδριάντας του Καραϊσκάκη να τοποθετηθεί στην Πλατεία Τερψιθέας. 

Κι αυτό διότι ο Πετμεζάς είχε πληροφορίες από άνδρες των Καλαβρύτων που πολέμησαν στη μάχη του Φαλήρου, ότι μετά το θάνατο του Καραϊσκάκη οι συναγωνιστές του είχαν σκοπό να τον ενταφιάσουν στο σημείο που αργότερα διαμορφώθηκε η Πλατεία Τερψιθέας. Αλλά μόλις έφτασαν εκεί φοβήθηκαν ότι λόγω εγγύτητας του τάφου με τον εχθρό, θα καταστρεφόταν ενώ υπήρχε και περίπτωση να εξαφανίσουν ύστερα από τον βανδαλισμό του τάφου του και το σώμα του.

Έτσι μετήγαγαν τελικώς το σώμα του στρατηγού στη Σαλαμίνα. Η άποψη του Πετμεζά προκάλεσε έκπληξη με αποτέλεσμα να κληθεί από τον Δήμαρχο ο ιατροφιλόσοφος και μελετητής Θεόδωρος Αφεντούλης ο οποίος είχε προτείνει ο ανδριάντας του Καραϊσκάκη να τοποθετηθεί στην κορυφή του λόφου της Καστέλλας για να είναι ορατός τόσο από την Αθήνα, όσο και από τα πλοία που εισπλέουν στο λιμάνι. 

Τελικώς αποφασίστηκε από τον Δήμαρχο να συσταθεί επιτροπή για να αποφασίσει όχι μόνο για την τοποθέτηση όσο και για την εξεύρεση χρημάτων για τη φιλοτέχνηση του ανδριάντα. Για την ιστορία αναφέρω ότι τελικώς ο πρώτος ανδριάντας του Καραϊσκάκη τοποθετήθηκε το 1895 στην Πλατεία Απόλλωνος που με την ευκαιρία της τοποθετήσεως μετονομάστηκε σε Πλατεία Καραϊσκάκη.

Ιούνιος 1938 Μετονομασία Ποδηλατοδρόμιου - Κατά την διάρκεια εκδηλώσεων της Αθλητικής Εβδομάδας του 1938, στις 9 Ιουνίου, έγινε η θεμελίωση των έργων στο γήπεδο του Νέου Φαλήρου που από εκείνη την ημέρα έπαψε οριστικά να ονομάζεται "Ποδηλατοδρόμιο". 

Συγκεκριμένα ο Υπουργός - Διοικητής πρωτευούσης Κοτζιάς μετονόμασε αυτό από "ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΙΟ" σε γήπεδο "ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ", λόγω της θέσεώς του "εγγύς του τάφου του ενδόξου στρατηγού της ελληνικής επανάστασης". Την επομένη ημέρα η Διαχειριστική Επιτροπή του Γηπέδου απέστειλε επιστολή στον ημερήσιο τύπο με την οποία πληροφορούσε το κοινό ότι "η διατήρηση της ονομασίας του αθλητικού χώρου ως "ποδηλατοδρόμιο" θα "ήτο εντελώς άστοχος.... Εφεξής εν τη αθλητική αρθρογραφία μεταχειρίζεσθε του λοιπού τον όρον ΓΗΠΕΔΟΝ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ, αντί του πεπαλαιωμένου τοιούτου ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΙΟΝ".

Ύστερα από την τελετή μετονομασίας διεξήχθη και ένας αγώνας, μεταξύ των Ομάδων Ολυμπιακού με την ομάδα του Α΄ Σώματος Στρατού που απαρτιζόταν στο μεγαλύτερο μέρος της από στρατευμένους παίκτες του Ολυμπιακού. Ο αγώνας αυτός στρατευμένων Ολυμπιακών - Ολυμπιακών έληξε ισόπαλος 3 - 3.

24 Ιουνίου 1957 - Στο κτήμα Πολυμερόπουλου στην λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου (σημ. Ηρώων Πολυτεχνείου) αποφασίζεται ως το καταλληλότερο μέρος για να ανεγερθεί το Δικαστικό μέγαρο Πειραιά. Και αυτό διότι βρισκόταν επί κεντρικής λεωφόρου μεν, αλλά μακριά από το κέντρο της πόλης το οποίο πρέπει να αποτελεί επίκεντρο μόνο πολιτιστικών δρώμενων και τίποτε άλλο.

Περίοπτο σημείο με πρόσοψη 80 μέτρων είχε όλες τις προϋποθέσεις για την ανέγερση δικαστικού μεγάρου ενώ θα έδινε οριστική λύση στο πρόβλημα που υπάρχει να στεγάζονται τα δικαστήρια σε "αχούρια" και ανεπαρκείς χώρους.

Την πρόταση αυτή είχε υποστηρίξει με ιδιαίτερη θέρμη ο βουλευτής Πειραιώς και τότε υφυπουργός οικονομικών Αλιμπράντης. Ωστόσο στο χώρο βρέθηκαν οικήματα ρωμαϊκής περιόδου και έτσι χάθηκε μια ευκαιρία επίλυσης του προβλήματος.

Σήμερα το κτήμα Πολυμερόπουλου έχει χαρακτηριστεί αρχαιολογικός χώρος ενώ ένα μικρό τμήμα του ονομάστηκε πάρκο πλατείας Ροντήρη, από το οποίο όμως απουσιάζει η προτομή του τιμώμενου προσώπου!

Τουρκολίμανο αρχές 20ου αιώνα άδειο ακόμα από σπίτια κι ανθρώπους, με κάποιους μόνο ψαράδες να ζουν στην ακτή του. Δύο δεκαετίες αργότερα, μετά την καταστροφή του '22, δημιουργείται ένας μικρός προσφυγικός συνοικισμός στον οποίο διαμένουν 150 περίπου προσφυγικές οικογένειες.

Το Τουρκολίμανο θα αποτελέσει αρχικά ένα από τα γραφικότερα σημεία του Πειραιά συγκεντρώνοντας κόσμο τα καλοκαιρινά απογεύματα στην ακτή του που αναζητά ηρεμία, ενώ οι μικρές ταβέρνες ήταν γνωστές για εκλεκτή ρετσίνα τους.

Διαβάστε επίσης:

Μικρές πειραϊκές ιστορίες αποτυπωμένες σε φωτογραφίες (α' μέρος)

Μικρές πειραϊκές ιστορίες αποτυπωμένες σε φωτογραφίες (β' μέρος)

Μικρές πειραϊκές ιστορίες αποτυπωμένες σε φωτογραφίες (γ' μέρος)

Μικρές πειραϊκές ιστορίες αποτυπωμένες σε φωτογραφίες (Δ' μέρος)

Μικρές πειραϊκές ιστορίες αποτυπωμένες σε φωτογραφίες (Ε' μέρος)

Αντιφθισική Εταιρία Πειραιώς. Το κέντρο του αγώνα κατά της φυματίωσης

 του Στέφανου Μίλεση

Στον Πειραιά το Διαγνωστικό Τμήμα Φυματιώσεως της Αντιφθισικής Εταιρείας ιδρύθηκε το 1929, καθώς η φυματίωση είχε λάβει εκρηκτικές διαστάσεις.  

Στην Αθήνα Αντιφθισική Εταιρία λειτουργούσε από τον Αύγουστο του 1926 ιδρυόμενη από ελάχιστους ειδικούς φθισιολόγους με επικεφαλής έναν Λυσσίατρο τον Π. Παμπούκη. 

Η φυματίωση την εποχή εκείνη καλείτο "φθίση" καθώς ο άνθρωπος που είχε προσβληθεί έχανε βάρος και αδυνάτιζε, δηλαδή σταδιακά έφθινε. 

Ο αγώνας καταπολέμησής της χαρακτηρίστηκε ως "αντιφθισικός". Επρόκειτο για ένα μικρόβιο που πρόσβαλε κύρια τους πνεύμονες και οδηγούσε τους ανθρώπους στο θάνατο. Η θεραπεία ήταν δύσκολη και απαιτούσε μακροχρόνια παρακολούθηση του ασθενούς που διαρκούσε από έξι μήνες και πάνω. Ο αντιφθισικός αγώνας διακρινόταν σε δύο βασικά στάδια στην διάγνωση και στη θεραπεία.

Στον Πειραιά ο αντιφθισικός αγώνας αρχικώς περιορίστηκε μόνο στην διάγνωση της ασθενείας. Και αυτό διότι η Αντιφθισική Εταιρεία περιοριζόταν σε ένα μικρό γραφείο με ενοίκιο που βρισκόταν επί της Λεωφόρου Σωκράτους.  

Πρώτος πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Αντιφθισικής Εταιρείας Πειραιώς ανέλαβε ο Δημήτριος Καλλιμασιώτης, ο αναμορφωτής του πειραϊκού λιμανιού, η προτομή του οποίου βρίσκεται σχεδόν αθέατη έξω από την περίφραξη του λιμανιού επί της ακτής Μιαούλη. 

 

Η προτομή του Δημητρίου Καλλιμασιώτη σήμερα

Όμως ο Δ. Καλλιμασιώτης πέθανε λίγο μετά την ανάληψη της προεδρίας και τη θέση του κατέλαβε ο Άγγελος Παπατέστας που διατελούσε δημοτικός σύμβουλος Πειραιά και ήταν ιατρός στο επάγγελμα. Κι αυτός έμεινε στη θέση του Προέδρου για λίγο, αφού πέθανε τον Ιανουάριο του 1933.

Η οικογένεια Παπατέστα έλκυε την καταγωγή της από τη νήσο Κέα. Ο Άγγελος Παπατέστας περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σύρο και τις πανεπιστημιακές του στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Άσκησε για πολλά χρόνια στον Πειραιά το ιατρικό επάγγελμα, επιδιδόμενος παράλληλα και στην φιλανθρωπία. Για το λόγο αυτό και ήταν αγαπητός στον πειραϊκή κοινωνία που τον εξέλεγε επί πέντε περιόδους δημοτικό σύμβουλο. Υπήρξε μεταξύ άλλων, μέλος του Αδελφάτου του Τζανείου Δημοτικού Νοσοκομείου, Πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Πειραιώς και όπως αναφέραμε και πρόεδρος της Αντιφθισικής Εταιρείας Πειραιώς. 

Το 1933 τον Α. Παπατέστα διαδέχθηκε στην προεδρία ο ιατρός Γεώργιος Αναγνωστόπουλος ενώ ένα χρόνο αργότερα (το 1934) διευθυντής στο ιατρικό τμήμα της Αντιφθισικής Εταιρείας ανέλαβε επίσης ένα μέλος της οικογένειας Παπατέστα, ο φυματιολόγος Ηλίας Παπατέστας. Την περίοδο εκείνη εξετάστηκαν 58.000 άτομα ενώ για την παρακολούθησή τους απαιτήθηκαν 200 χιλιάδες επανεξετάσεις. Η κατάσταση με τη φυματίωση στον Πειραιά είχε φτάσει στο απροχώρητο με τους αριθμούς των κρουσμάτων να αυξάνονται διαρκώς.

Το 1936 άρχισε η οικοδόμηση ιδιόκτητου κτηρίου επί της οδού Ντενύ Κοσσέν 3 (σημερινή 34ου Συντάγματος Πεζικού). Ο Δήμος Πειραιώς είχε προσφέρει το οικόπεδο εντός του οποίου άρχισε η ανέγερση του κτηρίου της Αντιφθισικής Εταιρείας. Για την επίτευξη της οικοδόμησης δημοσιεύθηκαν στον ημερήσιο τύπο  προσκλήσεις συνδρομής και οικονομικής ενίσχυσης προς την κοινωνία του Πειραιά, ώστε να συνδράμει οικονομικά στο εγχείρημα. Και πραγματικά η ανταπόκριση του κόσμου ήταν μεγάλη. 

Το οικοδόμημα επί της οδού Ντενύ Κοσσέν 3 ολοκληρώθηκε το 1938 και λειτούργησε έχοντας βοήθεια μόνο με την ετήσια ενίσχυση του Δήμου που έφτανε τα 20 εκατομμύρια δραχμές ετησίως. Σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του διαδραμάτιζε ο απλός κόσμος του Πειραιά που διαρκώς προσέφερε χρήματα για την αντιμετώπιση της φυματίωσης, μέσω εράνων ή εκδηλώσεων σε ξενοδοχεία.

 

Το οικόπεδο της αντιφθισικής μετά την κατεδάφιση του κτηρίου της

Καθώς τα μέλη του Δ.Σ. ήταν άνθρωποι μεγάλης οικονομικής εμβέλειας ανέλαβαν οι ίδιοι να συμπληρώσουν τις τυχόν ελλείψεις που θα υπήρχαν από τους εράνους και τις δωρεές των Πειραιωτών. Η ύπαρξη γνωστών προσώπων της πόλης στο διοικητικό συμβούλιο έδωσε σιγουριά στους κατοίκους νιώθοντας πως η συνδρομή τους δεν θα εξαφανιζόταν από πρόσωπα που θα την οικειοποιούνταν.  

Ενδεικτικά αναφέρονται μέλη του Δ.Σ. όπως ο Μιχάλης Μανούσκος που ανέλαβε χρέη Γενικού Γραμματέα Δ.Σ. ενώ δύο χρόνια αργότερα (1938) θα αναλάμβανε Δήμαρχος Πειραιά. 

Επίσης ο Αλέξανδρος Φοίφας, μέλος του Δ.Σ. της Αντιφθισικής θα γινόταν δήμαρχος Πειραιά μεταπολεμικά. Μέλος του Δ.Σ. υπήρξε επίσης ο Νότης Καμπέρος (αξιωματικός Β.Ν.) ο ονοματοθέτης του Ολυμπιακού Πειραιώς, εμπνευστής της ονομασίας της ομάδας, ο Δημήτρης Βάθης (ένας εκ των αδελφών Βάθη επώνυμων φωτογράφων της Βασιλικής Αυλής), ο επιχειρηματίας Θεόδωρος Φεράλδης, η Αθηνά Δηλαβέρη γνωστή από τη φιλανθρωπική της δράση σύζυγος του Κρίτωνα Δηλαβέρη (της Κεραμοποιίας) κ.α.

Ο Αλέξανδρος Φοίφας που μεταξύ άλλων διετέλεσε και δήμαρχος Πειραιά.

Συγκεκριμένα το Διοικητικό Συμβούλιο της Αντιφθισικής απαρτιζόταν από τους: Γ. Αναγνωστόπουλο (Πρόεδρο), Θεόδωρο Γιαννόπουλο (Ταμία), Μιχάλης Μανούσκος (Γραμματέας), Ηλίας Παπατέστας (Διευθυντής), Σωκράτης Ιγγλέσης, Νότης Καμπέρος, Αλέξανδρος Φοίφας, Κατίνα Νικολετοπούλου, Κωνσταντίνος Νικολετόπουλος, Ιωάννης Ζερβός, Θεόδωρος Φεράλδης, Ανδρέας Πατσουράκος, Δημήτριος Βάθης, Νικόλαος Κοντζιάς, Σ. Γεωργόπουλος, Σοφία Γιαννοπούλου και Αθηνά Δηλαβέρη.

Το κτήριο της Αντιφθισικής χάρη στην ανταπόκριση των Πειραιωτών με εράνους αλλά και δωρεές των μελών του Διοικητικού του Συμβουλίου, όχι απλώς ολοκλήρωσε την οικοδόμησή του, αλλά έγινε το μεγαλύτερο και το πλέον οργανωμένο στην Ελλάδα, αποτελώντας πρότυπο αντιφυματικού ιατρείου. Λίγο πριν τον πόλεμο ο Πειραιάς εξαιτίας αυτού αποτελούσε παράδειγμα και πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης για την αντιμετώπιση υγειονομικής κρίσης.

Ο πόλεμος και η κατοχή δεν στάθηκαν αιτία διακοπής της λειτουργίας των ιατρείων της Αντιφθισικής Εταιρείας που λόγω της οικονομικής ανέχειας και του πλήθους των απόρων ασθενών αποφασίστηκε οι ακτινοσκοπήσεις, εμφυσήσεις πνευμονοθώρακος και λοιπές εξετάσεις να γίνονται δωρεάν. Ένα σοβαρό πρόβλημα στη λειτουργία του ήταν και οι συνεχείς διακοπές παροχής ηλεκτρικού ρεύματος εξαιτίας των οποίων δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν τα ακτινογραφικά μηχανήματα. Παρά τις αντίξοες συνθήκες της κατοχής στόχος του συμβουλίου της Αντιφθισικής Εταιρείας ήταν η προσθήκη ενός ακόμα ορόφου αποκλειστικά για τα παιδιά και τα βρέφη. Τα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια σε όλες τις εκκλησίες του Πειραιά περιφερόταν δίσκος για την οικονομική ενίσχυση της Αντιφθισικής Εταιρίας. 

 

Το 1959 το υπουργείο πρόνοιας κατάρτιζε νόμο για την οργάνωση του αντιφυματικού αγώνα, με το οποίο όλη περιουσία των αντιφθισικών εταιριών περιήλθε στο υπουργείο πρόνοιας, μεταβάλλοντας τη χρήση των κτηρίων τους.

Διαβάστε επίσης:

Ιστορία Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Νικαίας (Αμερικανίδων Κυριών Νέας Κοκκινιάς)

Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιώς (Πορεία στον χρόνο)