Η περιπέτεια της προτομής του Δημοσθένη Βουτυρά

Νοέμβριος 1982. Η προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά ριγμένη στο έδαφος 

 του Στέφανου Μίλεση

Η Πλατεία Δηλιγιάννη μετά την ολοκλήρωση των έργων για το Μετρό αποκαταστάθηκε και δέχθηκε πάλι να φιλοξενήσει στην έκτασή της την προτομή του μεγάλου διηγηματογράφου Δημοσθένη Βουτυρά όπως συνέβαινε και παλαιότερα πριν από την έναρξη των έργων. Η ιστορία της προτομής του Δημοσθένη Βουτυρά είναι μεγάλη τόσο για τα δεινά και τους βανδαλισμούς που υπέστη στο παρελθόν, όσο και για τις μετακινήσεις της.

Η προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά επέστρεψε στην Πλατεία Δηλιγιάννη μετά το πέρας των εργασιών του Μετρό.



Ο Δημοσθένης Βουτυράς πέθανε στις 27 Μαρτίου του 1958. Τότε ο Δήμος Πειραιά αποφάσισε να τον τιμήσει φιλοτεχνώντας την προτομή του. Όμως δεν γνώριζε ποιο ήταν το καλύτερο σημείο τοποθέτησής της. Τότε προτάθηκε από τον πρόεδρο της Φιλολογικής Στέγης Γρηγόρη Θεοχάρη, η προτομή να τοποθετηθεί μπροστά από το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου που δεσπόζει στην Πλατεία Δηλιγιάννη (Προμηθέας), το οποίο την εποχή εκείνη προοριζόταν να μετατραπεί σε Δημοτική Βιβλιοθήκη Πειραιά. 

Συνεπώς θα ταίριαζε η προτομή του μεγάλου διηγηματογράφου να  κοσμεί την είσοδό της. Κατά μια παράξενη μοίρα, χρόνια αργότερα, η προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά μεταφέρθηκε λόγω των έργων για το Μετρό από την πλατεία Δηλιγιάννη και τοποθετήθηκε στην είσοδο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πειραιώς. Έτσι αφού η βιβλιοθήκη δεν εγκαταστάθηκε κατά τη πρόταση του Θεοχάρη στην Πλατεία Δηλιγιάννη, πήγε η ίδια η προτομή στο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης! 

Σήμερα όπως αναφέραμε επέστρεψε και πάλι στην πλατεία από όπου είχε τοποθετηθεί για πρώτη φορά το 1961, χωρίς όμως να γίνονται τα αποκαλυπτήριά της!  Ήταν φιλοτεχνημένη και έτοιμη από καιρό από τον γλύπτη Ευθύμη Γκικάδη, ωστόσο η προτομή για καιρό παρέμενε σκεπασμένη με ένα πανί. Πέρασε περίπου ένας χρόνος με την προτομή συνέχιζε να βρίσκεται καλυμμένη κι αυτό διότι τα πολιτικά πιστεύω του μεταστάντος είχαν προκαλέσει διχογνωμία στην πειραϊκή κοινωνία. Άλλοι ήθελαν να τιμηθεί και άλλοι όχι. 

Η προτομή του Δ. Βουτυρά στο εργαστήριο του γλύπτη Ε. Γκικάδη
(Πηγή: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) 

Μέχρι που η εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ" στις 12 Νοεμβρίου του 1962 έγραψε για τη σκεπασμένη προτομή του τα εξής: 

«Κινδυνεύει ακόμη και μετά θάνατο ο Δημοσθένης Βουτυράς να λάβει τη φήμη ενός νέου λήσταρχου Κρικέλα! Και τούτο χάρις εις τη δημοτική αηδία (το σεντόνι) η οποία δεν βρήκε ένα χρόνο τώρα την ευκαιρία να προβεί στην απλούστατη διαδικασία των αποκαλυπτηρίων. Μιας τελετής αδαπάνου, συντόμου και ιδιαιτέρως επιβεβλημένης, προς τερματισμόν πλέον του μετά θάνατον διασυρμού του κορυφαίο Πειραιώτη πεζογράφου. Τι να προσθέσουμε εμείς; Αφού οι υπεύθυνοι δεν ντρέπονται...».

Χρειάστηκαν να περάσουν τρεις ακόμη μήνες μέχρι τον Ιούνιο του 1962 ο Δήμος αποφάσισε να πραγματοποιηθεί η τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του. Η τελετή θα γινόταν κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων της ναυτικής εβδομάδας. Στα αποκαλυπτήρια μίλησαν ο πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών Λέων Κούκουλας και ο πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς Γρηγόρης Θεοχάρης, καθώς στα δύο αυτά σωματεία ο Δημοσθένης Βουτυράς είχε υπάρξει μέλος τους. 

Όμως από την εποχή που η προτομή τοποθετήθηκε στην Πλατεία Δηλιγιάννη δεν έμεινε στιγμή χωρίς να υποφέρει. Υπέστη διαφόρους βανδαλισμούς, βαφές, απόπειρες θραύσης της μέχρι και ρίψη της στο έδαφος μαζί με την μαρμάρινη βάση της. Το Νοέμβριο του 1982 άγνωστοι καταβάλλοντας ομαδικώς ιδιαίτερη προσπάθεια κατάφεραν να ρίξουν την προτομή στο έδαφος μαζί με τη βάση της (πρώτη φωτογραφία ανάρτησης).

Έχω μιλήσει πολλές φορές και έχω καταγράψει πως στον Πειραιά οι δημόσιες προτομές και τα αγάλματα έχουν ταλαιπωρηθεί ιδιαίτερα, όταν γλυτώσουν από την κλοπή, τη θραύση ή τις διαρκείς μετακινήσεις. Κάθε φορά λοιπόν η ταλαιπωρημένη προτομή βρισκόταν παρατημένη στη μοίρα της άλλοτε βαμμένη κι άλλοτε πεσμένη στο έδαφος μέχρι που η Φιλολογική Στέγη επιδιδόταν σε έγγραφες διαμαρτυρίες που συνήθως έπεφταν στο κενό. Κανείς στον Δήμο δεν είχε χρόνο να ασχοληθεί με την πεσμένη προτομή στο έδαφος ενός διηγηματογράφου.  Ακόμα και το 2009 που την επισκέφθηκα και τη φωτογράφισα βρισκόταν χρωματισμένη, δείγμα του πολιτισμού που μας διακρίνει. 

Η προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά σε φωτογράφιση του 2009


Η προτομή του Βουτυρά επέστρεψε λοιπόν στην Πλατεία Δηλιγιάννη αν και σε διαφορετική θέση από την αρχική και σε διαφορετικό επίσης βάθρο από το αρχικό. Σε ένα πολύ χαμηλό βάθρο που διευκολύνει ιδιαίτερα όσους θέλουν να την καταστρέψουν. Οι προτομές πλέον θα πρέπει να τοποθετούνται επί βάσεων μεγάλου ύψους για να μην είναι προσεγγίσιμες στους βανδάλους. Ας ελπίσουμε πως η προτομή του Δημοσθένη Βουτυρά θα βρει στη νέα της θέση την ηρεμία που ποτέ μέχρι σήμερα δεν είχε.


Διαβάστε επίσης:

Δημοσθένης Βουτυράς. Το μορτόπαιδο του Πειραιά



 

Τότε που σε εκδήλωση τίμησης του Ιακώβου Ράλλη έκαναν τα αποκαλυπτήρια προτομής του Αδαμαντίου Κοραή

 

Η σημερινή προτομή του Αδαμαντίου Κοραή στη Ράλλειο σχολή

του Στέφανου Μίλεση 

Σήμερα στις σύγχρονες εγκαταστάσεις της Ραλλείου συναντούμε μια προτομή του Αδαμαντίου Κοραή σε αντικατάσταση μιας παλαιότερης που εξαφανίστηκε και η οποία έκρυβε μια ενδιαφέρουσα ιστορία.


Το 1933 βρέθηκε μια προτομή ξεχασμένη σε αποθήκη της Ραλλείου σχολής. Αμέσως άπαντες, υπέθεσαν πως επρόκειτο για προτομή του δωρητή Ιάκωβου Ράλλη, καθώς μάλιστα ούτε η ίδια η προτομή ανέγραφε οτιδήποτε προσδιοριστικό. Και αφού η προτομή είχε βρεθεί σε χώρο της Ραλλείου, τότε ποιος άλλος θα ήταν εκτός από τον Ιάκωβο Ράλλη; Ωστόσο για να είναι σίγουροι κλήθηκε ο καθηγητής Φιλολογικών του σχολείου Ιωάννης Πατσουράκος να διενεργήσει πραγματογνωμοσύνη. Κι αυτός ελλείψει στοιχείων συμφώνησε πως στην αποθήκη της Ραλλείου σχολής μόνο η προτομή του Ράλλη θα μπορούσε να βρίσκεται. 


Αποφασίστηκε τότε να πραγματοποιηθεί μια λαμπρή τελετή για να τιμηθεί ο ευεργέτης του σχολείου Ιάκωβος Ράλλης με την ευκαιρία εύρεσης της προτομής του. Μια εορτή στην οποία εκτός από τους επισήμους θα παρίσταντο και μέλη της οικογενείας Ράλλη. Τις λεπτομέρειες από την ημέρα εκείνη τις γνωρίζουμε από την αρθρογραφία του Α. Μαρμαρινού στην πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος».  Από εκεί πληροφορούμαστε λοιπόν πως έγινε μεγάλη ετοιμασία. Η προτομή στήθηκε πάνω σε βάθρο, καλύφθηκε με μια ελληνική σημαία, κλήθηκαν οι τοπικές αρχές να κάνουν τα αποκαλυπτήρια. Μάλιστα τιμής ένεκεν κλήθηκε και η γυναίκα του ανιψιού του να κάνει τα αποκαλυπτήρια η γνωστή τότε Πία Φεοφίλου Φεράλδη – Ράλλη. 

Μα μόλις έφτασε εκείνη η στιγμή που όλοι περίμεναν η κυρία Φεράλδη διαπίστωσε πως η προτομή δεν ήταν του Ιακώβου Ράλλη! 

Στο μεταξύ όμως ήδη πάνω στο βάθρο που κατασκευάστηκε για τον σκοπό αυτό είχαν ήδη χαραχθεί τα εξής: 

ΙΑΚΩΒΟΣ ΡΑΛΛΗΣ ΧΙΟΣ/ Παρθενικώ τεμένει τω Μουσαών δαπάνη του Ηδ΄ εστί προτομή Πειραιώς ευχός.

Στην πίσω πλευρά του βάθρου είχαν επίσης χαραχθεί τα παρακάτω:

Δημαρχούντος Μιχαήλ Ρινοπούλου / Γ. Χαρβαλιάς / Τ. Κυρίμης Προεδρεύον /  Κ. Σωτηρίου Εγγραμάτευεν / Π. Ελευθερίου Εταμίευεν / Π. Γεννηματάς / Α. Νομικός Συνήδρευον / Κ. Γαλιώτης / Ιω. Πατσουράκος Έγραφεν / 1933

Παρότι η εκδήλωση ολοκληρώθηκε λες και επρόκειτο για την προτομή του Ράλλη, η άγνωστη προτομή αποδείχθηκε πως ήταν του Αδαμαντίου Κοραή . Κι αυτό συνέβη καθώς ο δωρητής ο Ιάκωβος Ράλλης επιθυμούσε στο σχολείο να υπάρχει η προτομή του Αδαμαντίου Κοραή τον οποίο θαύμαζε. Έτσι αφού λύθηκε το μυστήριο με την άγνωστη προτομή, έπρεπε να διορθωθεί και η λάθος επιγραφή στο χαραγμένο βάθρο. Τότε ο Ιωάννης Πατσουράκος διαπίστωσε με ανακούφιση πως ανάμεσα στην πρώτη γραμμή «ΙΑΚΩΒΟΣ ΡΑΛΛΗΣ ΧΙΟΣ» και στο υπόλοιπο κείμενο μεσολαβούσε κάποιο κενό. Έτσι πρότεινε και συμπληρώθηκε το εξής: «ΙΑΚΩΒΟΣ ΡΑΛΛΗΣ ΧΙΟΣ / ΤΩ ΑΔΑΜΑΝΤΙΩ ΚΟΡΑΗ». Δηλαδή ο Ιάκωβος Ράλλης στον Αδαμάντιο Κοραή! Με αυτό τον τρόπο αποκαταστάθηκε το λάθος στην προτομή του Αδαμαντίου Κοραή που για λίγο χρόνο είχε γίνει Ιάκωβος Ράλλης.


Διαβάστε επίσης:

Τα περιστέρια του Γεωργίου Ανδριανόπουλου



του Στέφανου Μίλεση

 

Παιδί ακόμα ήμουν την δεκαετία του 1960, ωστόσο θυμάμαι έντονα τους γονείς μου να με πηγαίνουν τακτικά στο προαύλιο του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά για να ταΐζω τα περιστέρια. Φαντάζομαι ότι αυτή η εικόνα των περιστεριών να κατακλύζουν το Δημοτικό Θέατρο και την Πλατεία Κοραή, δεν αποτελεί μόνο δική μου ανάμνηση, αλλά πολλών άλλων Πειραιωτών κάποιας ηλικίας σήμερα.

Η ύπαρξη περιστεριών στον Πειραιά ήταν απόλυτα ταυτισμένη με την εικόνα της πόλης, όπως συνέβαινε παλαιότερα και στην Αθήνα με την Πλατεία Συντάγματος και το χώρο μπροστά από το Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτου, ξέχωρα από τα περιστέρια του Εθνικού κήπου. 

Στον Πειραιά όμως τα περιστέρια από μια εποχή και μετά -νομίζω από τις αρχές της δεκαετίας του ’80- εξαφανίστηκαν. Μαζί τους χάθηκαν και οι πλανόδιοι έμποροι ξηρών καρπών, με τις χαρακτηριστικές τους λευκές ποδιές, των οποίων η πελατεία συμπεριλάμβανε και όσους ήθελαν να ταΐσουν τα περιστέρια. Διότι ανάμεσα στους ξηρούς καρπούς πωλούσαν και σιτάρι για τα πουλιά! Μόλις αυτά έβλεπαν κάποιον να ρίχνει έστω και ένα σποράκι, μαζεύονταν κατά εκατοντάδες γύρω του ή και πάνω του! Τα μικρά παιδιά τότε τσίριζαν ενθουσιασμένα. 

Τα περιστέρια ως «εξάρτημα» του κέντρου μια πόλης, εισήχθη στην Ελλάδα κύρια από τη γειτονική μας Ιταλία, όπου στις κεντρικές πλατείες της Βενετίας και της Ρώμης τα περιστέρια δέσποζαν με την παρουσία τους. Φυσικά υπήρχαν και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, όμως εμείς την εποχή εκείνη είχαμε ως πρότυπο την Ιταλία. Όλη την πρώτη μεταπολεμική περίοδο και μέχρι και την δεκαετία του ’60, οι νέοι στα πάρτι χόρευαν ιταλικά τραγούδια, στους κινηματογράφους μεσουρανούσαν οι Ιταλοί ηθοποιοί και τα «ονειρικά» ταξίδια των Ελλήνων γίνονταν προς την Ιταλία. Η επιρροή περιλάμβανε ακόμα το ντύσιμο, τις συμπεριφορές και τις βέσπες… Την εποχή εκείνη ήταν που «βαπτίστηκε» και το Πασαλιμάνι σε «Πασαρέλα».  Φυσικό ήταν και τα περιστέρια της Ιταλίας να φτάσουν μέχρι και τον Πειραιά. 

Στην Ιταλία τα συντηρούσαν οι Δήμοι καθώς θεωρούσαν πως αποτελούσαν σπουδαία τουριστική ατραξιόν. Η πρωτοβουλία να υπάρχουν περιστέρια στο κέντρο του Πειραιά οφειλόταν στον Γεώργιο Ανδριανόπουλο το 1951 που ανέλαβε Δήμαρχος στον Πειραιά. Όταν ο Γ. Ανδριανόπουλος επέστρεφε από ένα ταξίδι στην Ιταλία αγόρασε ένα ζευγάρι μικρά περιστέρια τα οποία και παρέδωσε σε έναν από τους υπαλλήλους του κήπου της Τερψιθέας. 

Στη βάση του τείχους βρίσκονταν σε παράταξη κλουβιά με διάφορα είδη πτηνών

Την εποχή εκείνη στους κήπους της κάτω πλευράς της Τερψιθέας (τα σκαλάκια που υπήρχαν την διαιρούσαν σε πάνω και κάτω πλευρά), υπήρχαν κλουβιά με διάφορα είδη πτηνών. Σιγά-σιγά τα δύο περιστέρια έγιναν δέκα, είκοσι, τριάντα… μέχρι που έφτασαν να περάσουν τα πεντακόσια! 

Φυσικά περιφέρονταν σε όλη την πόλη ελεύθερα μέχρι που έφτασαν να συγκεντρώνονται μπροστά από το Δημοτικό θέατρο και στην Πλατεία Κοραή καθώς εκεί σύχναζε κόσμος που τα τάιζε. Το θέαμα που προσέφεραν καθώς ανέβαιναν κατά εκατοντάδες σε σχηματισμό στον ουρανό ήταν μοναδικό. Όμως στη συνέχεια αποδείχθηκε πως ο προϋπολογισμός του Δήμου για τη συντήρησή τους ήταν ανεπαρκής. Ο Δήμος είχε διαθέσει επί εποχής Ανδριανόπουλου χίλιες δραχμές για την αγορά σιταριού που αποτελεί την κύρια τροφή τους. Όμως το ποσό είχε προβλεφθεί για πολύ μικρό αριθμό περιστεριών συγκριτικά με εκείνον που είχε φτάσει στα μέσα της δεκαετίας του 1960. Έτσι τα περιστέρια καθώς ήταν νηστικά, συγκεντρώνονταν στα σημεία που συνήθως έβρισκαν τροφή, που ήταν φυσικά οι κήποι της Τερψιθέας και το Δημοτικό Θέατρο. 


Το πρόβλημα όμως άρχισε κάποια στιγμή να γίνεται έντονο, καθώς στην Τερψιθέα τα περιστέρια από την πείνα τους είχαν ρημάξει τα λουλούδια του κήπου, ενώ στο Δημοτικό Θέατρο  τα περιττώματά τους  είχαν διαβρώσει τα μάρμαρα του θεάτρου. Έτσι η τουριστική ατραξιόν, εξελίχθηκε για τον δήμο σε ένα πρόβλημα που έπρεπε να επιλύσει. Χρειάστηκε να ζητηθεί βοήθεια μέχρι και από την «Εταιρία προστασίας των Ζώων». Επειδή όμως και αυτή δεν διέθετε ικανά κονδύλια, μαζί με τον Δήμο αποφάσισαν να κάνουν το εξής. Προμήθευαν πλανόδιους πωλητές με σακουλάκια σταριού τα οποία πωλούνταν μια δραχμή το καθένα. Τα αγόραζε ο κόσμος για να ταΐσει τα περιστέρια και έτσι από αυτά υπήρχαν κάποια έσοδα με τα οποία αγόραζαν εκ νέου τροφή. 

Μέχρι που στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα, αρχές ογδόντα, τα περιστέρια που αποτελούσαν περιουσία του δήμου έλαβαν τέλος και μαζί τους τα κλουβιά των κήπων της Τερψιθέας με τα παραδείσια πτηνά, τα σκαλάκια με το μνημείο της, οι μονοκατοικίες με τις αυλές, οι ξέφωτοι χώροι και οι περισσότερες από τις αναμνήσεις μας. Κι αυτές όπως τα περιστέρια, πέθαναν από στέρηση εικόνων από μια πόλη που ιερό της σύμβολο είχε ανακηρυχθεί η πολυκατοικία με αναπόσπαστα εξαρτήματά της τις αμέτρητες τέντες και τις αναρίθμητες κεραίες στις ταράτσες τους. 

Σήμερα περιστέρια βεβαίως υπάρχουν στον Πειραιά -σε σημαντικούς αριθμούς συναντούμε στην πλατεία Λάμπρου Πορφύρα στη Φρεαττύδα- αλλά δεν ανήκουν στον Δήμο, αλλά σε ιδιωτικούς περιστερώνες. Πολλοί άνθρωποι χαίρονται να τα ταΐζουν, ενώ άλλοι τα θεωρούν «φτερωτούς αρουραίους» πραγματική μάστιγα για μια αστική περιοχή, κύρια από τον όγκο περιττωμάτων που αφήνουν πίσω τους. 

Εγώ θα αρκεστώ να διατηρήσω για τα περιστέρια, την εικόνα που έχω στο μυαλό μου από την παιδική μου ηλικία, τότε που τα τάιζα στους κήπους της Τερψιθέας και στο Δημοτικό Θέατρο.  


"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"