ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ "ΠΟΛΙΚΟΣ" (1922)

του Στέφανου Μίλεση

Οι κάτοικοι στην Ελλάδα αλλά και της Ιωνίας είχαν μέχρι τελευταίας στιγμής τη λανθασμένη πεποίθηση πως ο ελληνικός στρατός θα υποχωρούσε μέχρι τα όρια που όριζε η συνθήκη των Σεβρών. Το διέδιδαν συστηματικώς οι επιτελείς του στρατηγείου για να δημιουργήσουν δήθεν συνθήκες ασφαλείας. Το διέδιδαν οι πολιτικοί ισχυριζόμενοι ότι η Ελλάδα ανήκει σε μια μεγάλη συμμαχία στην οποία η Τουρκία ήταν εκτός. 

Ο φονικός εφησυχασμός

Έτσι ο πληθυσμός παρέμεινε απροετοίμαστος. Ο εφησυχασμός ήταν τέτοιος που μια εβδομάδα πριν την καταστροφή δεν υπήρχε Μικρασιάτης που να έχει προετοιμάσει μια βαλίτσα έστω, για ενδεχόμενη αναχώρηση. Στην Ιωνία εκτός από τα μάχιμα στρατεύματα υπήρχαν χιλιάδες άνδρες της επιμελητείας, τραυματίες ή ανίκανοι για πολεμική υπηρεσία που δεν λάμβαναν διαταγή επιστράτευσης. 

Αντί να διαταχθεί η επιστροφή τους περιφέρονταν στη Σμύρνη άνευ αντικειμένου. Χαρακτηριστικό είναι ότι από τους 177.000 Έλληνες στρατιώτες, μόνο οι 70.000 ήταν μάχιμοι ενώ οι υπόλοιποι απασχολούνταν σε διοικητικές υπηρεσίες. Ήτοι 107.000 άνδρες περιφέρονται στην Ιωνία άνευ λόγου. 

Μια εξήγηση που δόθηκε ήταν πως το λαϊκό κόμμα ικανοποιούσε τους δικούς του ανθρώπους καθώς η παραμονή στη Σμύρνη τους εξασφάλιζε διπλό μισθό. Φυσικά το ίδιο έκανε λίγο καιρό πριν το κόμμα των φιλελευθέρων. 

Έτσι συσσωρεύονταν μεγάλοι αριθμοί επιστρατευμένων που στη συνέχεια στην εκκένωση θα καταλάμβαναν θέσεις στα πλοία αφήνοντας έξω άμαχο πληθυσμό. Το ίδιο συνέβαινε στη Σμύρνη που αποτελούσε έδρα στρατοδικείου και ναυτοδικείου. Δεκάδες εκατοντάδες επιστρατευμένοι ακόμα και αυτοί που είχαν επιστρέψει στην Ελλάδα που είχαν κλητευθεί να ταξιδεύσουν στη Σμύρνη για να καταθέσουν ως μάρτυρες σε δίκες ακόμα και δύο ημέρες πριν την καταστροφή της. 

Καραβάνια προσφύγων αναμένουν στις ακτές του Βοσπόρου την επιβίβασή τους στα πλοία

Λόγω τιμής η κυβέρνηση δεν θα εκκενώσει την Μικρά Ασία

Ο Θεοτόκης μέχρι λίγες ώρες πριν την εμφάνιση των Τσετών είχε ταξιδέψει στη Σμύρνη και είχε δημόσια διαβεβαιώσει πως «υπευθύνως και επί τω λόγω της τιμής, η κυβέρνησις δεν θα εκκενώσει την Μικρά Ασία». 

Οι δηλώσεις του μεταδόθηκαν και καθησύχασαν σε τέτοιο βαθμό ώστε οικογένειες αμάχων που είχαν επιβιβαστεί στα πλοία επέστρεψαν πίσω στις οικίες τους. Καθημερινά ενώ οι αρχές της Σμύρνης λάμβαναν πληροφορίες για σφαγές Ελλήνων συνέχιζαν να αφοπλίζουν τους πρόσφυγες. 

Η εκκένωση των στρατιωτικών νοσοκομείων Σμύρνης διατάχθηκε λίγες μόνο ώρες πριν την έλευση των Τσετών. Όταν προσέγγισε το επιβατικό ΠΑΤΡΙΣ να παραλάβει τους πρόσφυγες, τότε μόνο οι Έλληνες της Σμύρνης κατάλαβαν το τι θα ακολουθούσε αλλά ήταν αργά. Στις 26 Αυγούστου του 1922 διατάχθηκε η εκκένωση της Μικράς Ασίας και στις 27 Αυγούστου οι Τούρκοι μπήκαν στην καθαρά ελληνική πόλη της Σμύρνης. Όμως στις 26 Αυγούστου η κατάσταση στη Σμύρνη ήταν τραγελαφική. Τα επιβατικά πλοία είχαν όλα επιταχθεί μόνο για το στρατό. Γέμιζαν μόνο σε λίγα λεπτά. Οι άνδρες πηδούσαν πάνω τους ή σκαρφάλωναν πριν ακόμα πλευρίσουν. Χιλιάδες στρατιώτες στην παραλία βρίσκονταν ανάμικτοι έχοντας διαλύσει τις μονάδες τους.

Έλληνες εγκαταλείπουν την Σμύρνη την επομένη της πυρπολήσεώς της

Η Σμύρνη στις φλόγες

Η περίπτωση του πλοίου ΠΟΛΙΚΟΣ

Ας δούμε όμως τι συνέβαινε μέσα στα πλοία με το στρατό που επιβιβαζόταν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του επιβατηγού πλοίου ΠΟΛΙΚΟΣ που αναχώρησε από τη Σμύρνη για την Μυτιλήνη. Όταν έφτασε ο στρατιωτικός διοικητής Μυτιλήνης ο στρατηγός Μπάκας δεν επέτρεψε την αποβίβαση. Οι ώρες περνούσαν με τους στρατιώτες να βρίσκονται ο ένας στοιβαγμένος πάνω στον άλλον. Τότε ο πλοίαρχος και ο υποπλοίαρχος κατέβηκαν από τον ΠΟΛΙΚΟ για να πάνε να τον συναντήσουν. Καθώς η ώρα περνούσε και τίποτε δεν συνέβαινε στρατιώτες στασίασαν με ανάγκασαν τον ανθυποπλοίαρχο να αναλάβει το πλοίο και να μεταβεί στη Χίο. 

Άνδρες του 34ου Συντάγματος Πεζικού χαιρετούν από το κατάστρωμα του επίτακτου ατμόπλοιου ΠΟΛΙΚΟΣ όταν ακόμα η Μικρασιατική εκστρατεία έβαινε νικητήρια τις ελληνικές δυνάμεις (ΑΡΧΕΙΟ ΕΛΙΑ)

Όταν το ΠΟΛΙΚΟΣ έφτασε στη Χίο οι στρατιώτες που ήταν μέσα άρχισαν να φωνάζουν ρυθμικά «Πειραιά, Πειραιά….» απαιτώντας το πλοίο να βάλει ρότα για τον Πειραιά αντί της Χίου. 

Τότε οι στρατιώτες που ήταν από την Μυτιλήνη αλλά και αυτοί που ήταν από την Χίο φοβούμενοι ότι το πλοίο θα αναχωρούσε για Πειραιά και θα έχαναν την ευκαιρία να πάνε σπίτια τους άρχισαν να πηδάνε από τα καταστρώματα στη θάλασσα με τον οπλισμό του. Πολλοί πνίγηκαν ενώ άλλοι παρασύρθηκαν από την προπέλα της πρύμνης. Το πλοίο άρχισε να στρέφει την πλώρη του για τον Πειραιά. 

Οι αξιωματικοί φώναξαν ότι έπρεπε το ΠΟΛΙΚΟΣ να επιστρέψει γρήγορα στη Σμύρνη για να παραλάβει αμάχους. Δεν είχε την πολυτέλεια του χρόνου για ένα ταξίδι στον Πειραιά. Έτσι επήλθε συμβιβασμός μεταξύ των στρατιωτών και των αξιωματικών για την επιστροφή του ΠΟΛΙΚΟΥ στη Σμύρνη. 

Όμως τα περισσότερα πλοία έφταναν κατάφορτα στρατιωτών στον Πειραιά λες και δεν υπήρχε άμαχος πληθυσμός που έπρεπε να παραλειφθεί. Μέσα στο χαμό καμιά αρχή δεν υπήρχε να δώσει κατευθύνσεις σε κανένα επίπεδο. Σε πολλές ατμοπλοϊκές γραμμές τα εισιτήρια υπερτιμήθηκαν και ζητούσαν να αγοράσουν εισιτήρια ακόμα και οι στρατιώτες.

Τσέτες εισέρχονται στην καμένη Σμύρνη

Η θεατρική παράσταση της δήθεν στρατιωτικής οργάνωσης

Τα εμπορικά ατμόπλοια που φτάνουν στα νησιά από τη Σμύρνη αποβιβάζουν τους ανακατεμένους στρατιώτες.  Εκεί γίνεται το εξής. Οι μονάδες ανασυντάσσονται και αναδιοργανώνονται όχι για να χρησιμοποιηθούν αλλά για σκοπό επίδειξης. Δηλαδή επιβιβάζονται οργανωμένα στα πλοία με προορισμό τον Πειραιά για να δείξουν ότι η η υποχώρηση του στρατού δεν έγινε ατάκτως αλλά οργανωμένα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανασύνταξη της ανεξάρτητης μεραρχίας του Συνταγματάρχη Θεοτόκη οι άνδρες της οποίας ανασυντάχθηκαν στην Μυτιλήνη. 

Στη συνέχεια επιβιβάστηκαν σε πλοία για τον Πειραιά όπου η αποβίβαση καλύφθηκε δημοσιογραφικά καθώς έφερε μαζί της και τα 72 πεδινά πυροβόλα που διέθετε εξ αρχής. Γενικός κανόνας πάντως στο λιμάνι του Πειραιά ήταν ότι μόλις τα πλοία αποβίβαζαν τους στρατιώτες αυτοί βρίσκονταν υπό την απειλή όπλων! Παρακυβερνητικές οργανώσεις και κρατικές αρχές προσκείμενες στο λαϊκό κόμμα προέβαιναν στον αφοπλισμό των στρατιωτών στα πλοία φοβούμενες μήπως αυτοί ήταν βενιζελικοί. 

Στις προβλήτες του Πειραιά βενιζελικοί στρατιώτες έβριζαν αξιωματικούς που θεωρούσαν βασιλικούς και το αντίστροφο. Η σήψη είχε καταφάει τον Έλληνα μέχρι βαθιά το μεδούλι της εθνικής του υπόστασης. Την ίδια ώρα που τα πλοία έφταναν το ένα πίσω από το άλλο στον Πειραιά, πριν ακόμα την άφιξη των προσφύγων στους δρόμους του στην Ακτή Μιαούλη και Ποσειδώνος γίνονταν συλλαλητήρια με σύνθημα «θάνατο στους προδότες, κόψιμο, κόψιμο σε όλους». 

Αυτή ήταν η ιστορία ενός μόνο ατμόπλοιου του "ΠΟΛΙΚΟΣ", μικρό δείγμα του τι επικράτησε τις ημέρες εκείνες του '22.