του Στέφανου Μίλεση
Η Ελληνίδα χορογράφος, η Δόρα Στράτου (1903 - 1988) υπήρξε φυσικά πρωτοπόρος στον τομέα της λαϊκής τέχνης, με σπουδές και μεγάλη ιστορία στην δημιουργία ελληνικού παραδοσιακού χοροδιδασκαλείου που μέχρι τότε δεν υπήρχε στην Ελλάδα! Η προσφορά της υπήρξε μοναδική και αναμφισβήτητη ωστόσο η σχέση της με τον Πειραιά στάθηκε δυστυχώς τραυματική, τόσο για την ίδια όσο και για τους κατοίκους της πόλης.
Αποστολή της ιστορίας είναι να καταγράφει την αλήθεια για να γίνεται αυτή γνωστή και να αποφεύγονται ιστορικές αναδρομές που αφορούν είτε στην ίδια είτε στη σχέση της με τον Πειραιά, που γίνονται προφανώς από άγνοια και μάλιστα από άτομα που λόγω θέσης όφειλαν να γνωρίζουν!... Αυτό το τονίζω ιδιαίτερα, καθώς έτυχε αρκετές φορές να γίνω αυτήκοος μάρτυρας ιστορικών αναδρομών για την Δόρα Στράτου και την εποχή που τα “Λαϊκά μπαλέτα της” (έτσι αποκαλούνταν τότε) έδρευαν στον Πειραιά.
Το 1959, όπως οι παλαιοί Πειραιώτες θα θυμούνται, επί του μοναδικού σωζόμενου αρχαίου θεάτρου Πειραιώς, του θεάτρου της Ζέας, στήθηκε μια άχαρη Σιδηροκατασκευή, τύπου Λυκαβηττού, όπου δίνονταν κάθε βράδυ παραστάσεις λαϊκών χωρών της Δόρας Στράτου. Δίπλα απ' αυτήν είχε κατασκευαστεί ένα εξίσου απαίσιο και τελείως πρόχειρο οίκημα με στέγη από λαμαρίνα, που χρησίμευε ως αποδυτήριο των χορευτών των λαϊκών συγκροτημάτων της.
Η Εταιρεία Λαϊκών Χορών και Τραγουδιών με πρόεδρό της την Δ. Στράτου, ιδρύθηκε το 1952 με σκοπό την αναβίωση την ελληνικής καλλιτεχνικής παράδοσης και ειδικώς των λαϊκών χορών και τραγουδιών.
Το 1953 έδινε κιόλας τις πρώτες παραστάσεις σε περιοδεία στην Μακεδονία. Στα χρόνια που ακολούθησαν η Δ. Στράτου έδινε παραστάσεις όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, ΗΠΑ, Καναδά, Κούβα, Γαλλία, Ελβετία κ.α. Όμως στην Ελλάδα η Εταιρεία δεν διέθετε μόνο χώρο παραστάσεων. Έτσι δόθηκε το αρχαίο θέατρο Πειραιά όπου η Δ. Στράτου για πρώτη φορά απέκτησε μόνιμη έδρα. Στο αρχαίο θέατρο ο επισκέπτης δεν έβλεπε μόνο την ομάδα της Δ. Στράτου αλλά σχήματα από όλη την Ελλάδα. Το θέαμα καθιερώθηκε και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους ξένους επισκέπτες. Και η αλήθεια είναι πως και ο Δήμος Πειραιά, είχε επενδύσει πολλά στην παρουσία της Δόρας Στράτου στοχεύοντας στην άφιξη τουριστών από την Αθήνα αλλά και στην ανάδειξη-αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου.
Η ιδέα αξιοποίησης του θεάτρου είχε μεγάλη προϊστορία αφού είχε προταθεί αρχικά από τον Άγγελο Σικελιανό, όταν είχε επισκεφτεί το χώρο στις 29 Μαΐου του 1927, πρόταση υιοθετήθηκε και από τον πνευματικό κόσμο (εκείνη την επίσκεψη του Σικελιανού πρώτος εγώ ανέδειξα συμπεριλαμβάνοντας την άγνωστη μέχρι τότε ιστορία στο βιβλίο μου “Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου”).
Φυσικά η Δόρα Στράτου το 1959 δεν είχε κατέβει αυθαίρετα να καταλάβει το χώρο του αρχαίου θεάτρου, αλλά είχε λάβει άδεια από την εφορεία αρχαιοτήτων για το σκοπό αυτό. Μάλιστα η ίδια η Δόρα Στράτου δε γνώριζε πού βρισκόταν το θέατρο και το αναζήτησε όταν της το πρότειναν οι “αρμόδιοι” φορείς. Κατέβηκε στον Πειραιά και άρχισε να ρωτάει τους διερχόμενους για το “αρχαίο θέατρο στον Πειραιά;” και η απάντηση που λάμβανε ήταν “πρώτη φορά το ακούμε!”.
Η Δόρα Στράτου πίστεψε προς στιγμή ότι δεν ήταν δυνατόν να υπάρχει αρχαίο θέατρο στην πόλη και να μη το γνωρίζουν οι Πειραιώτες! Όπως σημειώνει και ο Διονύσης Πανίτσας Δανίλης στο βιβλίο του “Γράμμα στον Πειραιά”, η Δόρα Στράτου στη συνέχεια και αφού κανείς δεν απαντούσε στην ερώτησή της, έχοντας ακούσει πως βρισκόταν στο Πασαλιμάνι, προσπάθησε να βρει μόνη της το θέατρο στην Πλατεία Κανάρη. Ύστερα προχώρησε στον παραλιακό δρόμο, σταμάτησε στην διασταύρωση με την οδό Φιλελλήνων, μετά στην άλλη διασταύρωση με την οδό Χαριλάου Τρικούπη αλλά θέατρο δεν βρήκε!
Το κτήριο του πρώτου αρχαιολογικού μουσείου στον Πειραιά που οικοδόμησε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος προκειμένου να το παραχωρηθεί η έκταση δίπλα από το αρχαίο θέατρο Ζέας για την ίδρυση Γυμναστηρίου.
Αυτό φυσικά οφειλόταν στο γεγονός πως το αρχαίο θέατρο το οποίο αναζητούσε βρισκόταν δίπλα από το στίβο (γυμναστήριο) του Πειραϊκού Συνδέσμου, το μοναδικό αθλητικό χώρο που υφίστατο εντός πόλης Πειραιώς το πρώτο μισό του 20ου αιώνα! Την εποχή εκείνη ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεχόταν πραγματικό πόλεμο από τον έφορο αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου με ανταλλαγή επιστολή και εξωδίκων, προκειμένου να απελευθερώσει το χώρο από το γυμναστήριο ώστε το αρχαίο θέατρο να αξιοποιηθεί. Θα πρέπει να σημειώσουμε πως επίσης ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεν πήγε να εγκατασταθεί μόνος του στο χώρο, αλλά και εκείνος (όπως και η Δόρα Στράτου αργότερα) είχε λάβει άδεια να αναπτύξει εκεί τις αθλητικές του δραστηριότητες. Μάλιστα είχε αποδεχτεί ως προϋπόθεση να οικοδομήσει κτήριο για τη στέγαση των αρχαιοτήτων, που μέχρι τότε βρίσκονταν διάσπαρτες στον Πειραιά, δημιουργώντας ουσιαστικά το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην πόλη. Είναι το παλαιό κτήριο του αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς, αυτό με πρόσοψη στην οδό Φιλελλήνων που υφίσταται μέχρι και σήμερα.
Το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου παραπλεύρως του αρχαίου θεάτρου της Ζέας
Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος επίσης, από τις αρχές του 20ου αιώνα που εγκαταστάθηκε στο χώρο, μέχρι και το 1959 τον είχε σεβαστεί απόλυτα, αφού είχε αναπτύξει τα σκάμματα των αθλητών και το γυμναστήριο δίπλα από το αρχαίο θέατρο, διαχωρίζοντας τις δραστηριότητές του με ένα πλέγμα κατά μήκος, ώστε να καθίσταται αδύνατη η διάβαση ατόμων και η προσέγγιση στον αρχαίο χώρο. Άλλωστε το γεγονός πως μέχρι την δεκαετία του 1960 το αρχαίο θέατρο υφίστατο όπως είχε βρεθεί οφειλόταν αποκλειστικά στα μέτρα φύλαξης που ο Σύνδεσμος είχε λάβει.
Ωστόσο η κοινότητα των αρχαιολόγων με μπροστάρη τον Σκυριανό στην καταγωγή Ιωάννη Παπαδημητρίου, ο δήμος Πειραιά, αλλά και ο πνευματικός κόσμος της πόλης, απαιτούσαν την αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου της Ζέας. Στην πρώτη γραμμή στον πόλεμο αυτό είχε σταθεί τότε και η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς με τον πρόεδρό της, δικηγόρο Γρηγόρη Θεοχάρη.
Τελικώς ο Πειραϊκός Σύνδεσμος αποχώρησε κάτω από το βάρος και τις πιέσεις που δέχθηκε, εγκαταλείποντας τις αθλητικές υποδομές τις οποίες σημειωτέο είχε διαμορφώσει για δεύτερη φορά εκ του μηδενός, καθώς οι Γερμανοί στην κατοχή είχαν μετατρέψει τον χώρο σε χώρο στάθμευσης οχημάτων και του είχαν αρπάξει φεύγοντας μέχρι και τα αθλητικά όργανα. Ο Σύνδεσμος υπέστη τότε πολλαπλή ζημία καθώς όλα τα αθλητικά τμήματά του έμειναν άστεγα, αθλητές κύρους σταμάτησαν να προπονούνται, οι ομάδες μπάσκετ και βόλεϊ ουσιαστικά διαλύθηκαν και κάθε αθλητική δραστηριότητα στον Πειραιά είχε παγώσει. Οικονομικά επίσης ο Σύνδεσμος είχε ξοδέψει αμύθητα ποσά τον μισό αιώνα που κατείχε τον χώρο, για αποδυτήρια, τρεχούμενα νερά, θυρωρεία, περιφράξεις, σκάμματα, ζυγούς και όργανα προθέρμανσης. Ξέχωρα, όπως ήδη αναφέραμε, το κτήριο του αρχαιολογικού μουσείου που είχε οικοδομήσει. Όλα έγιναν “σκόνη” στο όνομα της αξιοποίησης του αρχαιολογικού θεάτρου.
Δεκαετία 1970 το αρχαίο θέατρο της Ζέας απαλλαγμένο πλέον από τη Σιδηροκατασκευή της Δόρας Στράτου
Και αντί αξιοποίησης εμφανίστηκε η Δόρα Στράτου, η οποία τοποθέτησε σιδερόφρακτη κατασκευή, όχι δίπλα, αλλά πάνω στο αρχαίο θέατρο! Φυσικά οι Πειραιώτες ξεσηκώθηκαν, με πρώτους στην αντίδραση τους ιθύνοντες του Πειραϊκού Συνδέσμου. Στο πλευρό τους σταδιακά βρέθηκε και ο απλός κόσμος, διότι την αδικία κανείς δεν επιθυμούσε. Κάλεσαν την Δόρα Στράτου να εγκαταλείψει το χώρο, καθώς δεν εκπλήρωνε το σκοπό που οι κάτοικοι ανέμεναν, ενώ η Σιδηροκατασκευή της αποτελούσε “αμετάκλητη” καταδίκη της πολιτιστικής “ανάστασης” που όλοι επιθυμούσαν.
Τότε δυστυχώς με ανακοινώσεις δια του Τύπου, η Δόρα Στράτου απαιτούσε αποζημίωση για την αποχώρησή της, τη στιγμή που όλοι γνώριζαν όπως και η ίδια πως η κατασκευή είχε γίνει με δαπάνη του δημοσίου (παρόλο που ο Πειραϊκός Σύνδεσμος που είχε δαπανήσει χιλιάδες αν όχι εκατομμύρια δραχμές από ιδιωτικό κεφάλαιο ουδέποτε είχε αποζημιωθεί...).
Η Δόρα Στράτου όλη την περίοδο παραμονής της στον Πειραιά βρισκόταν σε ρήξη τόσο με τον δήμο όσο και τους φορείς της πόλης. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η παραγωγή δεκάδων δημοσιευμάτων στις τοπικές εφημερίδες από ανταλλαγές ανακοινώσεων. Μάλιστα έφτασε στο σημείο να παραιτηθεί από προσπάθεια προώθησης και προβολής του Πειραιά υιοθετώντας την εξής πρακτική. Φόρτωνε τους αλλοδαπούς τουρίστες από τα διάφορα ξενοδοχεία της Αθήνας με προορισμό το αρχαίο θέατρο Ζέας. Τα αναμένοντα πούλμαν, φόρτωναν και πάλι τους τουρίστες μετά τη λήξη των παραστάσεων με προορισμό διάφορες ταβέρνες της Αθήνας αλλά ποτέ του Πειραιά. Έτσι ενώ οι Πειραιώτες κατέκλυζαν το θέατρο κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του, ύστερα από όσα διαδραματίστηκαν -κύρια με τη στάση της- σταμάτησαν να πηγαίνουν.
1963 - Καθημερινές οι αναφορές στις εφημερίδες για τις εμφανίσεις της Δόρας Στράτου στον Πειραιά.
Το 1961 για πρώτη φορά η Δόρα Στράτου προκήρυξε πανελλήνιο διαγωνισμό για τα σχήματα που θα μετείχαν με χρηματική αθλοθεσία για τον νικητή. Διαγωνίστηκαν 16 τοπικές ομάδες από την Στερεά Ελλάδα και τα νησιά και απονεμήθηκαν 17 βραβεία. Και ενώ με έγγραφό της προς τον Δήμο Πειραιώς η Δ. Στράτου ζητούσε οικονομική ενίσχυση της αθλοθεσίας, το έγγραφό της περιείχε κατάλογο ονομάτων της ελλανοδίκου επιτροπής στον οποίο δεν περιλαμβανόταν ούτε ένας εκπρόσωπος της πόλεως του Πειραιά! Έτσι ευλόγως και ομοφώνως απορρίφθηκε η αίτησή της από το δημοτικό συμβούλιο. Να σημειωθεί πως τη χρονιά εκείνη είχε εμφανιστεί για πρώτη φορά στο αρχαίο θέατρο και η χορευτική ομάδα της Σκύρου, του νησιού δηλαδή του εφόρου αρχαιοτήτων Πειραιώς Ι. Παπαδημητρίου, ως αντάλλαγμα ευχαριστιών της ίδιας προς το πρόσωπό του.
Η Δόρα Στράτου αποχώρησε τελικώς από το αρχαίο θέατρο της Ζέας το 1964 για το θέατρο Κήπου στο Θησείο και το αμέσως επόμενο έτος (1965) στου Φιλοπάππου όπου στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί θέατρο που έφερε και το όνομά της φυσικά με Σιδηροκατασκευή όμοια με εκείνη του θεάτρου της Ζέας.
Όσο για τον Πειραϊκό Σύνδεσμο ουδέποτε κατάφερε να ξεπεράσει την περιπέτεια που είχε αρχίσει από την εποχή εκείνη. Αφού ανέμενε για χρόνια ανταποδοτική έκταση ανάλογης των επενδύσεων και του χώρου που αρχικά είχε, του παραχώρησαν μια έκταση που προέκυψε από επιχωμάτωση ακτής κοντά στην Μυρτιδιώτισσα. Την οποία όμως στη συνέχεια η δικτατορία αφαίρεσε αυθαίρετα για να φτιάξει στη θέση της το “Δελφινάριο”.
Αργότερα και αφού πλέον η δεκαετία του '80 είχε μπει για τα καλά, παραχωρήθηκε νέα έκταση κοντά στην αρχική του “Δελφινάριου” που αντιστοιχούσε όμως σε δύο γήπεδα μπάσκετ, χωρίς να διαθέτει στίβο όπως συνέβαινε στην έκταση της Ζέας. Το δε αρχαίο θέατρο της Ζέας έκτοτε παραμένει αναξιοποίητο... ενώ κατά καιρούς όσες προτάσεις έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αφορούν στην ίδια αξιοθρήνητη Σιδηροκατασκευή του 1959...
Διαβάστε επίσης:
Με τον Άγγελο Σικελιανό στο αρχαίο θέατρο της Ζέας
Ιωάννης Παπαδημητρίου (1904-1963). Ο Σκυριανός Αρχαιολόγος του Πειραιά
