του Στέφανου Μίλεση
Στο λιμάνι του Πειραιά είναι γνωστές σήμερα οι δύο μόνιμες δεξαμενές στον αλλοτινό όρμο γνωστό στους παλαιούς ναυτικούς ως της “Κρεμμυδαρούς” ή Ακτή Βασιλειάδη στους σύγχρονους χάρτες. Σε αυτές εισέρχονται πλοία για επισκευές ή για καθαρισμό υφάλων. Οι ναυτικοί συνηθίζουν να της αποκαλούν επίσης “χαβούζες”.
Ο Πειραιάς ως λιμάνι είχε το στρατηγικό πλεονέκτημα να απέχει λίγο από την πρωτεύουσα Αθήνα. Αυτό όμως από μόνο του δεν αρκούσε για να αναδειχθεί σε σημαντικό λιμάνι στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν θα μπορούσε να διαδραματίσει κανέναν σημαντικό ρόλο καθώς όφειλε να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Αυτές ήταν νοσοκομείο για την περίθαλψη των πληρωμάτων, σιδηρόδρομο γρήγορης μεταφοράς εμπορευμάτων και φυσικά μόνιμες δεξαμενές. Και ενώ οι δύο πρώτες προϋποθέσεις, δηλαδή το νοσοκομείο (Τζάνειο) και ο σιδηρόδρομος είχαν εκπληρωθεί. Για τις μόνιμες δεξαμενές μέχρι και την δεκαετία του 1880 δεν είχε γίνει κανένας λόγος. Κανείς δεν μπορεί σήμερα που αντικρίζει τις δύο μόνιμες δεξαμενές του πειραϊκού λιμανιού να φανταστεί το μέγεθος του αγώνα που έγινε από έναν μόνο άνθρωπο με όπλα την υπομονή και μια τοπική εφημερίδα!
Η πειραϊκή εφημερίδα ΣΦΑΙΡΑ του Δημοσθένη Καλοστύπη υπήρξε βασικός μοχλός ανάπτυξης της πόλης
Ο Δημοσθένης Καλοστύπης
Τον Απρίλιο του 1888 ο διευθυντής της πειραϊκής εφημερίδας “Σφαίρα” Δημοσθένης Καλοστύπης που διετέλεσε και διευθυντής των γραφείων της Βουλής αλλά και μέλος της λιμενικής επιτροπής, υπήρξε εισηγητής της ιδέας κατασκευής μονίμου δεξαμενής.
Διαρκές όνειρο του Δημοσθένη Καλοστύπη ήταν η “ναυτική Ελλάς” να φτάσει τα προηγμένα ευρωπαϊκά κράτη. Με καταγωγή από την Κυνουρία ο Δ. Καλοστύπης είχε εγκατασταθεί από μικρός στον Πειραιά με το όνειρο να γίνει ιατρός. Και ενώ είχε γραφτεί στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου, πείστηκε από τον αδελφό του Ιωάννη να ανοίξουν στον Πειραιά εφημερίδα. Έκτοτε τον κέρδισε η δημοσιογραφία αλλά και ο Πειραιάς! Στην προσπάθεια να αναδείξει την πόλη του ο Καλοστύπης μελετούσε και ταξίδευε στους ευρωπαϊκούς λιμένες παρατηρώντας τα ναυπηγεία και τα λιμενικά έργα. Για αυτό και η γνώμη του πάνω στα λιμενικά θέματα ήταν πάντοτε σεβαστή.
Με επιμονή δημοσίευε άρθρα στην εφημερίδα του “Σφαίρα” για την αξία των μόνιμων δεξαμενών ενώ στο πλευρό του βρέθηκαν και άλλοι επώνυμοι άνδρες του Πειραιά, όπως ο Γεώργιος Λεωνίδας διευθυντής της ατμοπλοΐας του Γουδή και ο Παναγιώτης Κολοσούκας Πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου.
Το 1891 ο βουλευτής Τρύφων Μουτζόπουλος απέστειλε έγγραφο που υπέγραψε ως δικό του, ενώ είχε συνταχθεί από τον Δημοσθένη Καλοστύπη. Το έγγραφο απευθυνόταν προς τον πρόεδρο της κυβέρνησης Θεόδωρο Δηλιγιάννη, μέσω του οποίου υποβαλλόταν αίτημα για την κατασκευή μιας τουλάχιστον δεξαμενής. Και πραγματικά ο Πρωθυπουργός, προώθησε σχετικό νομοσχέδιο εγκρίνοντας την κατασκευή όχι μόνο μιας, αλλά δύο μονίμων δεξαμενών.
Σχέδιο των δύο μόνιμων δεξαμενών στην έρημη ακτή
Όχι στο λιμάνι αλλά στο Ναύσταθμο
Τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη όμως διαδέχθηκε πολιτική αστάθεια με τις κυβερνήσεις των Κων. Κωνσταντόπουλου και στη συνέχεια του Χαρίλαου Τρικούπη και Σωτ. Σωτηρόπουλου. Ο Χ. Τρικούπης το 1893 που βρέθηκε και πάλι στην διακυβέρνηση ακύρωσε την δημοπρασία που είχε προκηρυχθεί για την κατασκευή δεξαμενών.
Ο υπουργός του Τρικούπη επί των Ναυτικών, ο Γ. Μπούμπουλης, υπέβαλε νομοσχέδιο για την κατασκευή των μονίμων δεξαμενών όχι εντός του λιμένος Πειραιώς αλλά εντός του πολεμικού ναυστάθμου. Αυτή η αλλαγή σχεδίων όμως προκάλεσε καθυστέρηση που στάθηκε αιτία να μεσολαβήσει η πτώχευση. Φυσικά το έργο σταμάτησε όπως και όλα τα υπόλοιπα.
Η επιμονή του Καλοστύπη
Ο Δημοσθένης Καλοστύπης που είχε φτάσει στο παρά πέντε και δεν τα κατάφερε επανήλθε το 1894 με ένα νέο στρατήγημα. Κάλεσε για τις ανάγκες των δημοτικών εκλογών που πλησίαζαν τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη να στηρίξει τον υποψήφιο δήμαρχο για τον Πειραιά, τον Τρύφωνα Μουτζόπουλο. Του συνέστησε μάλιστα να δεσμευτεί δημόσια πως θα στηρίξει από πλευράς κράτους τον Μουτζόπουλο στην κατασκευή μονίμων δεξαμενών.
Και δικαίως θα αναρωτηθεί σήμερα κάποιος, πού και πώς εμπλέκεται ο δήμαρχος του Πειραιά στην κατασκευή των δεξαμενών του λιμανιού; Αυτό συνέβη καθώς ο δήμαρχος του Πειραιά μέχρι το 1911 ήταν πρόεδρος της επιτροπής διαχείρισης του λιμανιού. Συνεπώς όποιος ήταν δήμαρχος της πόλης ήταν συγχρόνως και υπεύθυνος για τα έργα που θα γίνονταν στο λιμάνι.
Οι υποψήφιες τοποθεσίες
Πραγματικά ο Δηλιγιάννης έφτασε στον Πειραιά από τη θάλασσα με σκάφος, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εσωτερικών και βουλευτή Οιτύλου Μαυρομιχάλη. Και οι δύο αφού πολιτικοί μόλις βγήκαν στην ακτή του Πειραιά άρχισαν να ερευνούν τις διάφορες τοποθεσίες για την πλέον καταλληλότερη.
Οι υποψήφιες τοποθεσίες ήταν τρεις.
- Η πρώτη πρόταση ήθελε οι δεξαμενές να γίνουν στη θέση Μανίνα (Ακτή Ξαβέρη).
- Η δεύτερη στο λιμένα Αλών (μπροστά από το μέγαρο του Ηλεκτρικού Σταθμού). Αυτή η δεύτερη τοποθεσία (Αλών) που ήταν η επικρατέστερη, παραμερίστηκε καθώς στο σημείο τα ύδατα ήταν ρηχά και συνεπώς η εκβάθυνση ή η κατασκευή διώρυγας θα διπλασίαζε το κόστος κατασκευής.
- Ως τρίτη πρόταση ήταν η περιοχή της “Κρεμμυδαρούς” (Κάνθαρο) η οποία παρουσίαζε το μειονέκτημα πως θεωρείτο απομακρυσμένη. Όμως εκεί λειτουργούσε το μεγαλύτερη μηχανουργείο-ναυπηγείο του λιμανιού, αυτό του Βασιλειάδη, για αυτό και η ακτή σήμερα καλείται “Ακτή Βασιλειάδη”.
Το σύνθημα "Τράβα κορδέλα..." που ταυτίστηκε με τις δεξαμενές
Ο Καλοστύπης είχε συνεννοηθεί ώστε η περιοδεία που θα έκαναν οι Δηλιγιάννης και Τ. Μουτζόπουλος μέσα στο λιμάνι, να ακολουθείται από πλήθη κομματικών οπαδών τα οποία κάθε φορά που οι άνδρες σταματούσαν φώναζαν στον Δηλιγιάννη “Τράβα κορδέλα... Τράβα κορδέλα...”.
Το σύνθημα αυτό σήμαινε πως ο Δηλιγιάννης είχε με τα μάτια του και μόνο βρει το κατάλληλο σημείο. Κάλλιστα θα μπορούσε να βγάλει το ειδικό μέτρο που είχαν οι μηχανικοί που έμοιαζε με κορδέλα για να καταμετρήσει το χώρο στον οποίο θα κατασκευάζονταν οι δεξαμενές.
Το κόλπο του Καλοστύπη έπιασε, ο Τρύφων Μουτζόπουλος εκλέχθηκε δήμαρχος το 1895 ενώ ο Δηλιγιάννης προώθησε διάταγμα για την κατασκευή των δεξαμενών. Το διάταγμα όριζε ως σημείο εγκατάστασης των δεξαμενών τον Κάνθαρο, την τρίτη δηλαδή υποψήφια τοποθεσία, κοντά στα ναυπηγεία του Βασιλειάδη.
Τα έργα επιτέλους άρχισαν
Τα έργα άρχισαν το 1898 και προχωρούσαν πραγματικά γρήγορα καθώς υπήρχαν χρήματα από το δάνειο που είχε συναφθεί. Το έργο όμως πολλές φορές διακόπηκε καθώς τα νερά της θάλασσας κατέκλυζαν το χώρο των δεξαμενών και δεν επέτρεπαν τις εργασίες να προχωρήσουν κύρια την κατασκευή της λιθοδομής των τοιχωμάτων.
Στο μεταξύ τα χρήματα του δανείου είχαν εξαντληθεί. Όλοι φοβόντουσαν πως το έργο θα μετατραπεί σε απύθμενη εθνική καταβόθρα όπου τα χρήματα που έπεφταν σε αυτό θα εξαφανίζονταν! Έγιναν εκθέσεις και από τον μηχανικό της λιμενικής επιτροπής Γκίνη και νέα σχέδια εκπονήθηκαν από τον Ροσολύμο.
Τα μέλη της επιτροπής σκέφτηκαν να αναθέσουν το έργο σε ξένη εταιρεία με εγγυήσεις που θα παρείχε η λιμενική επιτροπή. Καμιά ξένη εταιρεία όμως δεν εμφανίστηκε. Τότε γεννήθηκε το ερώτημα μήπως ήταν καλύτερο να καταφύγουν σε πλωτές δεξαμενές και όχι σε μόνιμες πέτρινες.
Φωτογραφίες πάνω και κάτω από τα έργα μονίμων δεξαμενών της Ακτής Βασιλειάδη
Ο Καλοστύπης σώζει τις μόνιμες δεξαμενές για τρίτη φορά!
Ο Δημοσθένης Καλοστύπης και πάλι με έρευνα που δημοσίευσε στην εφημερίδα “Σφαίρα” απέδειξε πως το κόστος αγοράς δύο πλωτών δεξαμενών ήταν ελάχιστα μικρότερο από την κατασκευή των δύο πέτρινων. Όμως αν αποφάσιζαν την αγορά πλωτών, ο Πειραιάς δεν θα κέρδιζε τίποτα, αφού το έργο κατασκευής τους θα ανατίθεντο στο εξωτερικό και συνεπώς η εκμετάλλευση θα γινόταν για χρόνια από την ίδια εταιρεία ως αντάλλαγμα της κατασκευής. Μάλιστα παράθεσε και τα οικονομικά μεγέθη βάσει των οποίων η κατασκευή πλωτών δεξαμενών κόστιζε 5 εκατομμύρια δραχμές έναντι των 4 εκατομμυρίων των μονίμων δεξαμενών. Ο Καλοστύπης μέσω των δημοσιευμάτων του είχε σώσει για μια φορά ακόμα το έργο!...
Το έργο κατασκευής αφού πέρασε από πολλούς μειοδοτικούς διαγωνισμούς και ατέλειωτες προσφορές, ανατέθηκε τελικώς στους Πετιμερμέ και Ρασπίνη.
Η μικρή δεξαμενή έχει λάβει το σχήμα της 
Η πλήρωση των δεξαμενών με νερό από μέσω των θυρόπλοιων δημιουργούσαν καταρράκτες που εντυπωσίαζαν όσους τους έβλεπαν για πρώτη φορά
Οι δεξαμενές του λιμανιού ήταν έτοιμες προς λειτουργία το 1911, έτος που συνέπεσε με την τελευταία θητεία δημάρχου Πειραιά ως προέδρου λιμενικής επιτροπής. Διότι από το έτος εκείνο κι ύστερα η επιτροπή διαχείρισης έγινε αυτόνομος οργανισμός πρόγονος του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς.
Δεξαμενές με ονοματεπώνυμα
Οι δύο αυτές δεξαμενές η μια δίπλα στην άλλη φέρουν επίσημα τα ονόματα ενός βασιλικού ζεύγους. Η μεγαλύτερη δεξαμενή έφερε την ονομασία “Βασιλέως Γεωργίου Α'”, ενώ η μικρότερη το όνομα της “Βασίλισσας Όλγας”. Η μεγάλη δεξαμενή έχει της εξής διαστάσεις. Μήκος 146,32 μ. (ωφέλιμο μήκος 130 μ.), πλάτος στομίου στην επιφάνεια 26,40 μ. πυθμένα 17,10 και στην κορυφή της 28,04 μ.
Η διπλανή της η μικρότερη δεξαμενή έχει μήκος 102,06 μ. (ωφέλιμο 90 μ.), πλάτος δεξαμενής στην επιφάνεια 21,60 μ. Το σχήμα που έχουν με λίγα λόγια οι δεξαμενές είναι τριγωνικό, στενές στη βάση με το άνοιγμά τους να μεγαλώνει όσο φτάνουν στην κορυφή.
Όταν τις αντικρίζει άδειες κάποιος εντυπωσιάζεται από τα πέτρινα τοιχώματα από κάτω ως πάνω που σχηματίζουν κλιμακωτούς εξώστες. Στη μέση των δύο δεξαμενών υπάρχει υποσταθμός παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και αντλιοστάσιο για την άντληση των υδάτων και την κένωση αυτών από τη θάλασσα. Κλείνεται το στόμιο της δεξαμενής με το λεγόμενο θυρόπλοιο και τότε αρχίζει η άντληση των υδάτων.
Το θυρόπλοιο σε λειτουργία. Εισερχόταν προ των πυλών και τις σφράγιζε (1912)
Η μεγάλη δεξαμενή αδειάζει σε 3,5 ώρες ενώ η μικρότερη σε 1,5 ώρα. Η πλήρωση των δεξαμενών με νερό γίνεται συντομότερα. Σε 1,5 ώρα γεμίζει η μεγάλη και σε 45 λεπτά η μικρή. Κατά τη στιγμή της πλήρωσης των δεξαμενών με νερό το θέαμα είναι μαγευτικό καθώς δημιουργούνται καταρράκτες από το ύψος που βρίσκεται έξω από τις θύρες η επιφάνεια της θάλασσας μέχρι το πάτο της δεξαμενής.
Δεξαμενή: Το Παναθηναϊκό στάδιο του Πειραιά
Όταν οι δεξαμενές άρχισαν για πρώτη φορά να λειτουργούν δοκιμαστικά οι εφημερίδες για να πείσουν τους αναγνώστες για το πόσο μεγάλο έργο υπήρξε η κατασκευή τους έγραφαν “Φανταστείτε το Παναθηναϊκόν Στάδιον λίθινον ανωρυγμένον εντός της γης, προ της θαλάσσης... φανταστείτε ένα σχήμα ως του Σταδίου με αμφιθέατρον επικλινέστατον, από του οποίου λείπουν τα καθίσματα και αντ' αυτών υπάρχουν πολλαί λίθινοι κλίμακες...”.
Δεξαμενές σαν το Παναθηναϊκό στάδιο!
Το πρώτο πολεμικό πλοίο που εισήλθε στις δεξαμενές
Το πρώτο πολεμικό πλοίο που εισήλθε στις δεξαμενές ήταν στις 12 Σεπτεμβρίου 1912 το θωρηκτό ΨΑΡΑ για καθαρισμό και χρωματισμό, εργασία που είχε αναλάβει εργολαβικά απόστρατος υπαξιωματικός του πολεμικού ναυτικού.
Πάνω και κάτω: Το θωρηκτό ΨΑΡΑ στη δεξαμενή
Μόλις μια ημέρα πριν η δεξαμενή παρουσίαζε τεχνικά προβλήματα με τη λειτουργία των αντλιών και την υπερθέρμανσή τους. Οι δεξαμενές προσέφεραν πολλαπλά κέρδη στο λιμάνι και λειτουργούν ακατάπαυστα μέχρι τις μέρες μας.
Ο Καλοστύπης που πέθανε το 1926 είδε τις δεξαμενές του σε πλήρη λειτουργία. Το κράτος αναγνωρίζοντας τη συμβολή του του απένειμε τον Σταυρό του Σωτήρος. Στον Πειραιά αντίθετα δεν έλαβε καμία αναγνώριση. Αποτελεί παράδοση οι Πειραιώτες να τιμώνται από όλους τους άλλους εκτός της πόλης τους. Είναι επίσης γνωστό πως στον Πειραιά τιμώνται μόνο οι παρείσακτοι...
Δημήτρης Παπαδήμος: Δεκαετία '60 πλοίο σε δεξαμενισμό
 |
| Η μια από τις δύο δεξαμενές σήμερα |
Το ιστορικό ανέγερσης των σιταποθηκών (Σιλό) του Πειραϊκού Λιμανιού
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου