του Στέφανου Μίλεση
Από τις εκλογές του 1933 είχε προκύψει η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη η οποία ήταν βεβαίως φιλοβασιλική και επιθυμούσε την παλινόρθωση της Μοναρχίας στην Ελλάδα. Δύο χρόνια αργότερα, την 1η Μαρτίου 1935, η βενιζελική παράταξη σε μια προσπάθεια αποτροπής της επανόδου της Μοναρχίας, προχώρησε στην πραγματοποίηση στρατιωτικού κινήματος, στην διενέργεια δηλαδή πραξικοπήματος, με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας και ματαίωση των σχεδίων του Π. Τσαλδάρη. Όμως το κίνημα κατεστάλη σχετικά εύκολα με αποτέλεσμα όλοι εκείνοι που μετείχαν σε αυτό να υποστούν σκληρές διώξεις. Στον πυρήνα των διώξεων βρέθηκαν δύο κυρίως πόλεις, η Θεσσαλονίκη και η Κρήτη καθώς αποτέλεσαν τα προπύργια του Βενιζελικού κινήματος.
Ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναγκάστηκε μετά την αποτυχία του κινήματος, να διαφύγει στο εξωτερικό ακολουθούμενος και από άλλους πολιτικούς υποστηρικτές του, αφού είχαν καταδικασθεί ερήμην σε θάνατο, όχι τόσο για τη συμμετοχή τους στο κίνημα αλλά για λόγους εκδίκησης. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως είχαν προηγηθεί τα σοβαρά γεγονότα του εθνικού διχασμού (περιόδου 1916-17), εξορίες και διώξεις βασιλικών και φυσικά η δίκη και εκτέλεση των υπαιτίων της καταστροφής του '22. Η κατάσταση όμως ήταν ακόμα χειρότερη στις τάξεις του στρατεύματος όπου είχαν αναπτυχθεί οργανωμένοι πυρήνες βενιζελικών ήδη από την εποχή της “Δημοκρατικής Άμυνας”. Σημαντικοί βενιζελικοί στρατιωτικοί, συνεπεία του αποτυχημένου κινήματος του '35, δέχθηκαν ατιμωτικές δημόσιες καθαιρέσεις βαθμού και αποτάξεις ενώ οι περισσότεροι οδηγήθηκαν επιπρόσθετα σε εκτοπισμούς στα νησιά.
Εκείνη την περίοδο στο στόχαστρο των διώξεων βρέθηκε και η Αδελφότητα Κρητών ΟΜΟΝΟΙΑ στον Πειραιά. Η εκδικητική μανία των κυβερνητικών στελεχών στράφηκε στο ιστορικό σωματείο με το σκεπτικό πως αφού η Κρήτη είχε βρεθεί σύσσωμη στο πλευρό του Ε. Βενιζέλου, δεν θα μπορούσαν και τα μέλη του κρητικού αυτού σωματείου να μην είχαν εμπλακεί με το κίνημα της 1ης Μαρτίου. Την εποχή εκείνη η Αδελφότητα Κρητών αριθμούσε 20 χιλιάδες ενεργά μέλη αλλά καμία απόδειξη δεν είχε βρεθεί που να αποδεικνύει πως το σωματείο είχε ενεργή ανάμειξη στο κίνημα. Άλλωστε στις αρχαιρεσίες της Αδελφότητας που είχαν πραγματοποιηθεί την ίδια περίοδο, τα μέλη της Αδελφότητας στήριζαν υποψηφίους που εξέφραζαν διαφορετικές αντιλήψεις. Υπήρχαν μέλη της Αδελφότητας του Λαϊκού κόμματος, αλλά και Φιλελεύθεροι και Καφανταρικοί και Εργατοαγροτικοί. Βεβαίως αποτελούσε κοινό μυστικό πως οι Κρητικοί στήριζαν τον Βενιζέλο, ανάμεσά τους και οι Κρήτες του Πειραιά, όμως πέραν της υποψίας άλλο αποδεικτικό στοιχείο δεν υπήρχε.
Η πολιτική κατάσταση όμως την εποχή εκείνη ήταν τόσο έντονη, που ακόμα και μια υποψία ήταν αρκετή να δικαιολογήσει και ακρότητες! Η υποψία της εμπλοκής της ΟΜΟΝΟΙΑΣ στο κίνημα του '35 οδήγησε στην έκδοση διαταγής από πλευράς κυβέρνησης προς την Αστυνομία Πόλεων να διενεργήσει ελέγχους ώστε να βρεθούν τα στοιχεία που έλειπαν, που θα αποδείκνυαν την εμπλοκή στο κίνημα. Αυτό φυσικά θα οδηγούσε στο οριστικό κλείσιμο του ιστορικού σωματείου και σε καταδίκη των μελών του Διοικητικού του Συμβουλίου.
Τα μέλη της Αδελφότητας από πλευρά τους από την επομένη κιόλας ημέρα, συνέταξαν αναφορά προς την Αστυνομική Διεύθυνση. Από αυτή μαθαίνουμε αναλυτικά για τα έγγραφα που κατασχέθηκαν.
“Κύριε Διευθυντά, (αναφέρεται στον Αστυν. Διευθυντή Βασιλόπουλο).
Λαμβάνομεν την τιμήν να αναφέρωμεν Υμίν ότι μετά την καταστολήν του εκραγέντος κινήματος, ήτοι την 12η Μαρτίου όργανα της Γενικής Ασφαλείας Πειραιώς θραύσαντα την εξωτερικήν θύραν των Γραφείων ως και τα κλειστά ερμάρια γραφείων και βιβλιοθηκών παρέλαβον τα κάτωθι είδη:
Τρία Μητρώα
Τρία μικρά Μητρώα
Τέσσερα ευρετήρια
Δύο μεγάλα βιβλία ένθα είχομεν καταχωρήσει κινητήν και ακίνητον περιουσίαν της Αδελφότητος.
Πέντε μεγάλα βιβλία Ταμείου από της ιδρύσεως της Αδελφότητος.
Ένα άλμπουμ διαστάσεων 0,70Χ0,80 εκ. Εις ον ευρίσκοντο επικολλημέναι διάφοροι φωτογραφίαι τοπίων, αγωνιστών της ιδιαιτέρας πατρίδος, ως και σημειώσεις ιστορικής δι' ημάς αξίας.
Μια θήκη λαβάρου με εξάρτημα του λαβάρου χρυσοποίκιλτο εντός δε αυτής υπήρχον περί τας πεντήκοντα ταινίαι αναμνηστικαί μνημοσύνων, χορών κλπ.
Δέκα έως δεκατέσσερες σφραγίδες της Αδελφότητος και των παραρτημάτων και του φιλολογικού τμήματος αυτής.
Έν βιβλίον χρησιμοποιούμενον ως μητρώον των απόρων οικογενειών.
Έν λεύκωμα κρητικόν εκδόσεως 1934.
Έν βιβλίον εις ον είχον καταχωρηθεί τα ονόματα των πεσόντων αξιωματικών, υπαξιωματικών και οπλιτών κατά τας μάχας από τριακονταετίας και εντεύθεν.
Μια ελαιογραφία τέχνης μετά πολυτελεστάτου πλαισίου (1Χ2 μ.).
Δύο φωτογραφίαι παλαιών αγωνιστών μετά πλαισίων (Κλειδή και Πούλακα).
Μια κορνίζα μετά διπλώματος Αδελφότητος.
Άπασαι αι αποδείξεις εισπράξεων και εξόδων από Αυγούστου 1934 και εντεύθεν.
Διάφορα μικρά βιβλία, μητρώα, ευρετήρια, χρησιμοποιούμενα παρά του φιλολογικού τμήματος.
Άπασα η αλληλογραφία η διεξαχθείσα από εβδομηκονταετίας και εντεύθεν.
Δύο δέματα χάρτου (4.000 μέτρων) με φίρμα της Αδελφότητος.
Παρακαλούμεν όθεν όπως διατάξητε ότι ηθέλατε εγκρίνη επί του προκειμένου. Εκ των υστέρων πληροφορούμεθα ότι πάρα δύο αστυνομικών παρελήφθησαν βιβλία τινά και απήλθον, μετά παρέλευσιν ολίγης ώρας, επανήλθον τρεις έτεροι αστυνομικοί με πολιτικήν περιβολήν και παρέλαβον βιβλία και διάφορα αντικείμενα πληρώσαντες την δια το λάβαρον χρησιμοποιούμενην θήκην και απήλθον και ούτοι, μετ' ολίγην ώραν, επανήλθον έτεροι επ' αυτοκινήτου οίτινες εγέμισαν το αυτοκίνητον εικόνες και απήλθον....”.
 |
| Χαρακτηριστική μορφή Κρητικού το 1931 |
Η εισβολή στα γραφεία της ΟΜΟΝΟΙΑ ενώ ήταν κλειστή πραγματοποιήθηκε από τους: Υπαστυνόμο Σπ. Ζερβόπουλο, υπαστυνόμο Π. Σκευούλη, Αστυφύλακες Σωκράτη Χαρμπίλη, Ευάγγελο Τζάνο και Δημ. Κουζούνη οι οποίοι φυσικά εκτελούσαν διαταγές που είχαν δοθεί από τον Στρατιωτικό Διοικητή Πειραιά.
Οι πληροφορίες για τα όσα διαδραματίστηκαν εκείνη την βραδιά της 12ης Μαρτίου 1935 διασώθηκαν από αυτόπτες μάρτυρες που ήταν περίοικοι της Αδελφότητας που στεγαζόταν εκεί που βρίσκεται σήμερα αλλά σε διαφορετικό κτήριο. Οι μάρτυρες αυτοί ήταν ο Ξενοφώντας Ρουσσάκης (καφεπώλης επί Ηφαίστου και Θεάτρου), Ιάκωβος Παλιμέτης (κρεοπώλης, Ηφαίστου 93), Αντώνιος Κωσταριδάκης (Ζαχαροπλάστης, Ηφαίστου 95) και ο Λεωνίδας Μαρίνος (θαμώνας καφενείου Ρουσσάκη). Οδός Ηφαίστου καλείτο τότε η σημερινή Ελευθερίου Βενιζέλου που φυσικά έλαβε την ονομασία αυτή ύστερα από ενέργειες των Κρητών της ΟΜΟΝΟΙΑΣ καθώς στον δρόμο αυτό βρίσκονταν τα γραφεία της Αδελφότητας.
Εκτός από την υποβολή αναφοράς προς την αστυνομική διεύθυνση διορίστηκε εκ μέρους των Κρητών Πειραιώς και ο δικηγόρος Ανδρουλιδάκης για να “πιέσει” για την επιστροφή των κατασχεθέντων.
Για την ιστορία αξίζει να σημειωθεί πως ελάχιστα αντικείμενα από τα κατασχεθέντα επιστράφηκαν, πιθανότατα ως πράξη εκδίκησης. Συγκεκριμένα δεν επιστράφηκαν τα βιβλιάρια καταθέσεων του ταμείου παρά μονάχα οι αριθμοί των βιβλιαρίων, μερικές επιστολές, ενώ ουδέποτε επιστράφηκε μια μεγάλη ελαιογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου η οποία είχε φιλοτεχνηθεί το 1917 και είχε κοστίσει τότε δώδεκα χιλιάδες χρυσές δραχμές. Δεν επιστράφηκε επίσης κανένα από τα έγγραφα του ιστορικού αρχείου του σωματείου που ήταν μέγιστης ιστορικής αξίας, αναφερόμενα στους αγώνες των Κρητών για την απελευθέρωση της νήσου από τους Οθωμανούς.
Η Αδελφότητα το 1935 βρέθηκε στην έσχατη ανάγκη να μην διαθέτει πλέον ούτε χαρτί αλληλογραφίας καθώς ούτε αυτό επιστράφηκε! Ο πρόεδρος των Κρητών ΟΜΟΝΟΙΑ την εποχή εκείνη ήταν ο Βαρδινογιάννης ο οποίος επισκέφθηκε πολλές φορές ο ίδιος τον αστυνομικό διευθυντή Πειραιά Βασιλόπουλο για να επιτύχει την επιστροφή τουλάχιστον του ιστορικού αρχείου. Όμως παραπέμφθηκε στο Α' Σώμα Στρατού που στο μεταξύ είχαν μεταφερθεί τα κατασχεθέντα αρχεία χωρίς όμως αποτέλεσμα. Θα πρέπει να σημειωθεί πως τα γεγονότα της 12ης Μαρτίου 1935 δεν ήταν μεμονωμένα αλλά οδήγησαν σε μια μακρά περίοδο “αντικρητισμού” στον Πειραιά. Ακολούθησε από τον Έφορο Πειραιώς η έκδοση εντάλματος πληρωμής καθυστερούμενων φόρων και επιτηδεύματος από το 1933 και μετά, όχι μόνο προς την Αδελφότητα αλλά και για τα μέλη της.
 |
| Ο Ιωσήφ Βαρδινογιάννης |
Άνθρωποι που ήταν βιοπαλαιστές μεταφέρθηκαν για ασήμαντα χρέη στις Φυλακές Πειραιώς για μικρο-οφειλές προς το δημόσιο χωρίς δικαίωμα αναστολής ποινής παρά μονάχα ολικής εξόφλησής της. Τα ονοματεπώνυμα των Κρητών που είχαν διωχθεί είχαν προέλθει από τα αρχεία που είχαν κατασχεθεί την 12η Μαρτίου. Όλοι οι Κρήτες του Πειραιά είχαν βρεθεί ξαφνικά υπό φορολογικό διωγμό. Κάποιος κρητικός καταστηματάρχης του Πειραιά οδηγήθηκε στην φυλακή παρότι πήγε να καταβάλει την οφειλή καθώς του είπαν πως είχε παρέλθει η περίοδος πληρωμής! Κατηγορήθηκε και οδηγήθηκε στην φυλακή για χρέος προς το δημόσιο 3000 δραχμών και ο καφεπώλης Ρουσσάκης καθώς είχε τολμήσει να υπογράψει ως αυτόπτης μάρτυρας της εισβολής των αστυνομικών στα γραφεία της Αδελφότητας. Ο “αντικρητισμός” στον Πειραιά εντάθηκε ακόμα περισσότερο με την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που αποτελεί μια περίοδο ιδιαίτερης μελέτης της ιστορίας της ΟΜΟΝΟΙΑΣ.
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ" της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά Η ΟΜΟΝΟΙΑ, φ. 76/2023
