 |
| Η Βασίλισσα Όλγα στο Ρωσικό Νοσοκομείο το 1904 |
του Στέφανου Μίλεση
Ο τολμηροί πρώτοι έποικοι του Πειραιά που έσπευσαν να εγκατασταθούν σε μια πόλη που υπήρχε μόνο στα πολεοδομικά σχέδια, έπρεπε να αντιμετωπίσουν μόνοι τους την καθημερινότητα. Ωστόσο οι δυσκολίες που αντιμετώπισαν δεν αποτέλεσαν ανασταλτικό εμπόδιο, αλλά τους όπλισαν με ακόμα μεγαλύτερη τόλμη για τη συνέχεια. Αυτό το καταδεικνύει η ταχεία ανάπτυξη του πειραϊκού πληθυσμού που από τους 1011 κατοίκους το 1835, έφτασε τους 4247 δέκα χρόνια αργότερα (1845), και τους 10936 το 1870!
Ο Πειραιάς γρήγορα πέρασε από την ιστορική αφάνεια στο προσκήνιο και ταυτίστηκε με την πόλη των ευκαιριών αφού η ανάπτυξη του πληθυσμού του, συνοδοιπορούσε με την ανάπτυξη του εμπορίου, της ναυτιλίας και της βιομηχανίας. Όμως μέχρι την ίδρυση του πρώτου νοσοκομείου (του Τζανείου) ο πληθυσμός για τριάντα περίπου χρόνια, αγωνιζόταν μόνος για την επιβίωση και την ανάπτυξή του, χωρίς την κατάλληλη ιατροφαρμακευτική στήριξη. Ήδη κατά τις πρώτες συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου (τον Ιούνιο 1836) συναντούμε την παρατήρηση πως “...πάσα περίθαλψις άφευκτος μεν εις τους ζώντας, κηδείαι δε εις απαθανόντας ενδεείς πρέπει να γίνωνται...”.
Martinus Christian Wesseltoft Rørbye, 1836
Κάποιοι Βαυαροί ιατροί και φαρμακοποιοί, σε ρόλο “πλανόδιου” επισκέπτονταν τις συνοικίες, ερχόμενοι από την Αθήνα, αλλά αδυνατούσαν να συνδιαλλαγούν με τους παροίκους ένεκα της γλώσσας. Οι μεν κάτοικοι αδυνατούσαν να περιγράψουν τα συμπτώματα της ασθενείας τους, οι δε Βαυαροί αδυνατούσαν να εξηγήσουν τους τρόπους θεραπείας. Η παρακολούθηση της πορείας της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των Πειραιωτών εκείνη την περίοδο μπορεί να γίνει μόνο μέσω των αποφάσεων των Δημοτικών Συμβουλίων, αφού τα δημοσιεύματα των εφημερίδων ήταν ελάχιστα και ανεπαρκή. Μέσα από αυτά πληροφορούμαστε πως το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά στις 14 Απριλίου 1836 χορήγησε άδεια ιδρύσεως φαρμακείου στον Ερνέστο Ορλάνδο (υπ΄ αριθ. 171 έγγραφο του Δημάρχου Πειραιά Κυριάκου Σερφιώτη). Ακολουθεί λίγο αργότερα και ο διορισμός του πρώτου ιατρού στον Πειραιά που είναι ο Κλαύδιος Διαγουστίνης.
 |
| Χριστιανού Χάνσεν Νησιώτης 1836 |
Οι επίσημοι διορισμοί φαρμακοποιού και ιατρού στον Πειραιά, γίνονται με “κύριο σκοπό με τον ένα και τον άλλον τρόπον να ελκύσωμεν τους ανθρώπους δια να κατοικήσουν εις την πόλιν μας”. Ο Ερνέστο Ορλάνδο είναι ο πρώτος επίσημα διορισμένος φαρμακοποιός στην πόλη. Ωστόσο στην πόλη είχε ήδη εγκατασταθεί καιρό πριν, ο επίσης Βαυαρός Αδόλφος Μανν, ο οποίος εμφανίζεται να έχει αγοράσει έκταση με προνομιακούς όρους στον Πειραιά. Δεν γνωρίζω για ποιο λόγο δεν διορίστηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο ένας φαρμακοποιός που ήδη είχε ήδη εγκατασταθεί στον Πειραιά και προτιμήθηκε κάποιος άλλος!...
 |
| 1836 Πειραιάς από λόφο Μουνυχίας |
Σε κάθε περίπτωση και οι δύο Βαυαροί φαρμακοποιοί του Πειραιά, χρειάζονταν χρόνο για να μάθουν τη γλώσσα και να ανακουφίσουν τους κατοίκους. Σχετική είναι για τον Ερνέστο Ορλάνδο η παρακάτω παρατήρηση δημοτικού συμβουλίου που αφορά στην διαμαρτυρία κατοίκων πως ο Ερνέστο Ορλάνδο αγνοεί “παντελώς την διάλεκτόν μας δια να συνδιαλεχθή μετά αυτού ο θέλων αγοράται φαρμάκια...”. Όσο για τον έτερο φαρμακοποιό, τον Αδόλφο Μανν, οι υπηρεσίες του αναγνωρίζονται ύστερα από πολλά χρόνια.
Συγκεκριμένα επί δημαρχίας Ομηρίδου Σκυλίτση το 1841, πραγματοποιείται ψήφισμα με το οποίο απονέμεται ευαρέσκεια και έπαινος για την προφορά του. Το ψήφισμα έχει ως εξής: “Ο Αδόλφος Μανν, φαρμακοποιός, δημότης και κατοικοκτηματίας Πειραιώς, ο οποίος επροστάτευσεν εκάστοτε διαφόρους ασθενείς δημότας και κατοίκους,κ παρέχων εις αυτούς φάρμακα δωρεάν και τα παρόμοια...”.
Το 1839 από τα πρακτικά άλλου δημοτικού συμβουλίου πληροφορούμαστε για τον διορισμό κάποιου με τον επώνυμο Τρόνος ή καλύτερα για την αντικατάστασή του λόγω ακαταλληλότητας!... “Επειδή ο ιατρός Τρόνος δια την γεγηρακυΐαν του δεν δύναται να εξέρχεται προς επίσκεψιν των ασθενών και πολλαί οικογένειαι χάνουσι τους ανθρώπους των προτείνεται εις αντικατάστασίν του ο Μιχαήλ Ι. Σάγκας...”.
Ludwig Köllnberger, 1837, το Τελωνείο στον Πειραιά
Από αυτή την καταχώρηση πληροφορούμαστε επίσης πως μέχρι το 1839 η ιατρική ασκείτο στον Πειραιά με επισκέψεις κατ΄ οίκον, δηλαδή δεν υπήρχε ακόμα κάποιος ειδικά διαμορφωμένος δημοτικός χώρος περίθαλψης. Όμως ο Μιχαήλ Σάγκας αρνήθηκε και στη θέση του εμφανίστηκε ο Βαυαρός Στάφερ. Ίσως όμως ο διορισμός ενός ακόμη Βαυαρού που δεν γνώριζε τη γλώσσα να μην ήταν αρεστός από τον κόσμο, για αυτό και ο διορισμός του δεν εγκρίθηκε και τελικά τη θέση κατέλαβε ο Γεώργιος Λέλης.
Το 1839 μαζί με τον ιατρό Γεώργιο Λέλη χορηγείται άδεια ίδρυσης φαρμακείου και σε έναν επίσης φαρμακοποιό τον Σταπ, το όνομα του οποίου θα γίνει περισσότερο γνωστό από μια δημόσια βρύση που κατασκευάστηκε με δική του δαπάνη ευρισκόμενη στη συμβολή των οδών Τσαμαδού και Γούναρη, γνωστή ως “βρύση Σταπ”.
Την δεκαετία του 1840 – '50 με τον πληθυσμό της πόλης να αυξάνεται διαρκώς η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη συνεχίζεται να προσφέρεται μέσω διορισμών ιατρών και φαρμακοποιών από τον Δήμο. Γνωστός ιατρός που αρχίζει να εμφανίζεται στο προσκήνιο από το 1848 είναι ο Θεόδωρος Αφεντούλης.
Το 1854 ακολουθεί η γαλλική κατοχή του Πειραιά, υπό τον Ναύαρχο Τινάν, που σημαδεύεται από την επιδημία χολέρας που εξαπλώθηκε και στην Αθήνα λόγω των ανεπαρκών μέτρων υγειονομικής αντιμετώπισής της. Στην χολερική περίοδο του Πειραιά εκτός από τον Αφεντούλη εμφανίζεται στο προσκήνιο και ο ιατρός Α. Γούδας. Τότε ήταν που λειτούργησαν στον Πειραιά δύο ξένα νοσοκομεία το “Γαλλικόν” και το “Αγγλικόν” αλλά είχαν παροδικό χαρακτήρα.
Σταδιακά κι όσο τα χρόνια περνούν πλήθος ονομάτων ιατρών και φαρμακοποιών γίνονται γνωστά όπως:
ο Ερρίκος Ράινχολδ,
ο Όθων Σονιέρος,
ο Παύλος Οριγώνης,
ο Ι. Βραχνός,
ο Π. Ζητουνάκης,
ο Στίλπων Χοϊδάς
ενώ από πλευράς φαρμακοποιών:
ο Π. Βράτιμος,
Δ. Καψάκης,
Δ. Μάντζαρης,
Α. Ραυτόπουλος,
Χ. Ριζιώτης κ.α.
Από όλους τους ιατρούς και φαρμακοποιούς του Πειραιά μόνο δύο έφεραν τότε τον τίτλο του καθηγητού Πανεπιστημίου και αυτοί ήταν οι Παύλος Ιωάννου και Θεόδωρος Αφεντούλης.
Ο Παύλος Ιωάννου με καταγωγή από την Καστοριά που διορίσθηκε έκτακτος καθηγητής της Χειρουργικής το 1863 και τακτικός το 1877. Ο Θεόδωρος Αφεντούλης με καταγωγή από τη Ζαγορά το 1849 ονομάστηκε υφηγητής και το 1852 έκτακτος καθηγητής της Φαρμακολογίας.
Θα χρειαζόταν ξεχωριστό κεφάλαιο για να περιγράψουμε τη σπουδαία σταδιοδρομία του Θ. Αφεντούλη που εκτός από την ιατρική ασχολήθηκε και με την διδασκαλία της Βοτανικής και διετέλεσε μεταξύ άλλων και διευθυντής του Τζανείου Νοσοκομείου. Σπουδαιότερο όμως επίτευγμά του στην πόλη ήταν πως αγαπήθηκε διότι εκτός από “φαρμάκια” προσέφερε και εκείνη την ιατρική που μέχρι σήμερα ματαίως οι ασθενείς αναζητούν, δηλαδή την προφορά ψυχής, αγάπης προς τον άνθρωπο και στήριξη μέσω επίδειξης ανθρωπιάς και συμπαράστασης. Για αυτό και ο Θεόδωρος Αφεντούλης χαρακτηρίστηκε ιατροφιλόσοφος και ήταν τόσο πολύ αρεστός στον πειραϊκό πληθυσμό που οι δημοτικές αρχές τον καλούσαν να μιλήσει στα εγκαίνια διαφόρων δημοτικών μνημείων, σε εορτές και άλλες εκδηλώσεις. Το όνομά του σήμερα φέρει η οδός που οδηγεί στο Τζάνειο Νοσοκομείο (πρώην οδός Νοσοκομείου).
Κατόπιν αυτών είδαμε πως ο δρόμος για την οργανωμένη υποστήριξη ασθενών στον Πειραιά ήταν μακρύς, αφού πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να επιτευχθεί ή ίδρυση του πρώτου νοσοκομείου στην πόλη (του Τζανείου). Σε όλη αυτή την περίοδο που εξετάσαμε, προσπάθειες για λειτουργία υγειονομικών μονάδων είχαν γίνει, αλλά είτε ήταν ειδικού σκοπού, είτε δεν τελεσφόρησαν. Λέγοντας ειδικού σκοπού εννοούμε για παράδειγμα τα λοιμοκαθαρτήρια που τα λιμάνια ήταν υποχρεωμένα να διαθέτουν. Στον Πειραιά το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο ιδρύθηκε εκεί που σήμερα είναι το Τελωνείο Πειραιώς.
Το 1855 όταν άρχισαν να εμφανίζονται σε μεγάλους αριθμούς οι χολεριασμένοι δημιουργήθηκε επιπρόσθετα και ένα προσωρινό λοιμοκαθαρτήριο που έγινε γνωστό ως “Λοιμοκαθαρτήριο Κανθάρου”. Αυτό το συντηρούσε ο Δήμος μέχρι το 1902 αλλά όταν τη λειτουργία του ανέλαβε το Κράτος το μετέφερε αρχικά στον Άγιο Γεώργιο Κερατσινίου και αργότερα στην Ψυττάλεια.
 |
| Το τρομερό λοιμοκαθαρτήριο Χολεριασμένων του Κάνθαρου ιδρύθηκε στον Πειραιά την περίοδο της γαλλικής κατοχής του Τινάν και παρέμεινε στην εποπτεία του Δήμου Πειραιά μέχρι το 1902 που το ανέλαβε το κράτος. |
 |
| 1913 - Επιβίβαση στην λέμβο για αναχώρηση από το λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου |
Ήδη από το 1902 ο Δήμος Πειραιά πιεζόμενος και από τη λειτουργία του λιμανιού άρχισε να σκέπτεται σοβαρά πλέον την ανέγερση νοσοκομείου. Μια έκταση στα “Άσπρα Χώματα” ήταν διαθέσιμη και κατά καιρούς κάποιες δωρεές ιδιωτών γίνονταν προς το σκοπό αυτό. Όμως χρειαζόταν να φτάσουμε στο έτος 1864 κατά το οποίο ο Κυθήριος Νικήτας Τζανής άφησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για την ίδρυση νοσοκομείου. Μαζί με το ποσό των 45 χιλιάδων δραχμών ο Τζανής είχε αφήσει και δύο ακίνητα για τη συντήρηση του υπό ίδρυση νοσοκομείου. Το μεν πρώτο ακίνητο μετατράπηκε στο ξενοδοχείο “ΑΝΑΤΟΛΗ”, ενώ το το άλλο στο ξενοδοχείο “ΚΟΝΤΙΝΕΝΤΑΛ”.
Ο Ν. Τζανής πέθανε στις 14 Οκτωβρίου 1864, η διαθήκη δημοσιεύθηκε στις 16 Οκτωβρίου του ίδιου έτους και η οικοδόμηση του νοσοκομείου περατώθηκε το 1873. Ο πληθυσμός του Πειραιά από το 1835 μέχρι το 1873, επί 38 συνεχόμενα και δύσκολα έτη αντιμετώπισε μόνος του ασθένειες και κακουχίες, χολέρες και φθίσεις σε μια πόλη που φιλοδοξούσε να γίνει το πρώτο λιμάνι της χώρας, αλλά που δεν διέθετε νοσοκομείο!...
 |
| Μνημείο στον προαύλιο χώρο του Τζανείου Νοσοκομείου |
 |
| Η προτομή του Νικήτα Τζαννή δεσπόζει στον κεντρικό διάδρομο της εισόδου του Τζανείου Νοσοκομείου |
Στη συνέχεια η πόλη θα αποκτήσει κι άλλες μονάδες ειδικού σκοπού. Το 1881 ιδρύθηκε από τον Όθωνα Σωνιέρο στην οικία Μαυροκορδάτου στη συνοικία Μανίνα το πρώτο ναυτικό νοσοκομείο. Τον Απρίλιο του 1897 θα ιδρυθεί νοσοκομείο ειδικά για τους τραυματίες του ατυχούς πολέμου εκείνου του έτους στην οικία Μελετόπουλου στο Πασαλιμάνι. Το νοσοκομείο αυτό θα λειτουργεί με Αγγλίδες νοσοκόμες και θα λάβει την επωνυμία "Νοσοκομείο Τραυματιών".
 |
| Από τον Απρίλιο του 1897 λειτούργησε στην οικία Μελετόπουλου στο Πασαλιμάνι το "Νοσοκομείο Τραυματιών" στο οποίο περίθαλψη θα προσφέρουν Αγγλίδες νοσοκόμες. |
 |
| "Μια γωνιά του Νοσοκομείου στον Πειραιά" καταγράφει η αγγλική εφημερίδα DAILY CHRONICLE με την Αγγλίδα νοσοκόμα να διακρίνεται στα αριστερά. |
Όταν ο πόλεμος τελειώσει το “νοσοκομείο τραυματιών” δεν θα έχει ρόλο να επιτελέσει και τότε στο ίδιο μέγαρο από το 1902 θα λειτουργήσει με δαπάνες της Βασίλισσας Όλγας το γνωστό “Ρωσικό Νοσοκομείο”. Θα πρέπει να γίνει γνωστό πως εκτός των χρημάτων της Β. Όλγας, το Ρωσικό νοσοκομείο λάμβανε συχνά δωρεές και από Ρώσους ευγενείς αλλά και το ρωσικό κράτος αφού είχε αναλάβει την περίθαλψη των αξιωματικών και ναυτών του πολεμικού και εμπορικού ναυτικού της Τσαρικής Ρωσίας.
 |
| 19 Φεβρουαρίου 1902 - Η ημερομηνία εγκαινίων του Ρωσικού Νοσοκομείου βρίσκεται χαραγμένη στην πρόσοψη του κεντρικού κτηρίου |
 |
| Κτήριο του πρώην Ρωσικού Νοσοκομείου από το εσωτερικό προαύλιο |
Την περίοδο 1917 – 1925 το Ρωσικό, θα εξελιχθεί σε πολιτικό νοσοκομείο Πειραιωτών έχοντας Ρώσους για προσωπικό, αλλά το 1925 θα παραληφθεί οριστικά από το Υπουργείο των Ναυτικών και θα μετατραπεί σε “Ναυτικό Νοσοκομείο” και οι Ρώσοι θα αποχωρήσουν. Κι άλλα ειδικού σκοπού νοσοκομεία εμφανίζονταν κατά περιόδους στον Πειραιά (ανάλογα με τις κοινωνικές καταστάσεις και τα πολεμικά μέτωπα). Ενδεικτικά αναφέρονται τα στρατιωτικά προσωρινά νοσοκομεία στο Νέο Φάληρο (εντός των ξενοδοχείων) ή το Χατζηκυριάκειο στρατιωτικό νοσοκομείο.
 |
| Το εσωτερικό στρατιωτικού νοσοκομείου στον Πειραιά. Πιθανότατα πρόκειται για το Χατζηκυριάκειο ίδρυμα |
 |
| Νοσοκόμοι στον Πειραιά |
Το τελευταίο άρχισε να λειτουργεί το 1912 και που το 1923 θα μετατραπεί σε προσφυγικό, που λειτουργούσε στον προαύλιο χώρο του ορφανοτροφείου θηλέων σε παραπήγματα. Το προσφυγικό Νοσοκομείο θα διακόψει τη λειτουργία του το 1938. Επίσης πρέπει να καταγραφεί και το ευρισκόμενο στη Νέα Κοκκινιά (Νίκαια) Νοσοκομείο των Αμερικανίδων Κυριών, που ιδρύθηκε μετά την καταστροφή του '22.
 |
| Το Νοσοκομείο Αμερικανίδων Κυριών |
Το νοσοκομείο αυτό το 1936 μετατράπηκε σε κρατικό από την κυβέρνηση Ι. Μεταξά. Κατά τον πόλεμο του 1940 εγκαταστάθηκε στις καπναποθήκες Σαπόρτα και έμεινε να αποκαλείται ως νοσοκομείο Σαπόρτα. Παράλληλα με την δημοτική και δημόσια περίθαλψη υπήρξε και η ιδιωτική (κλινικές) για την οποία θα αναφερθούμε με άλλο άρθρο.
Διαβάστε επίσης:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου