Της τύχης τα γραμμένα... αναμνήσεις δεκαετίας '80

 



του Στέφανου Μίλεση


Τα μαθητικά χρόνια αντιπροσωπεύουν συνήθως τη ρομαντική περίοδο της ζωής κάθε ανθρώπου. Η αθωότητα της πρώτης συνάντησης, η αγωνία να εισπράξουμε στα βιαστικά κανένα φιλί, τα σχέδια για το μέλλον και η ενατένιση του τοπίου από τον Φάρο ή το λόφο της Καστέλλας αποτελούσαν κάποιες ρομαντικές εικόνες της δικής μου γενιάς. Τότε που ο έρωτας μεταφραζόταν σε επιστολές ή ραβασάκια στα θρανία, με την αγωνία της απάντησης να μοιάζει με βαθμολόγηση πολυσέλιδου συγγράμματος σε εξετάσεις.

Οι δεσμοί της εποχής μου, τέλη δεκαετίας '70, αρχές '80, διαρκούσαν συνήθως λίγο, αλλά ανεξαρτήτου διάρκειας περιείχαν ενόρκους υποσχέσεις για αγάπες που υποτίθεται θα διαρκούσαν για πάντα, δηλαδή για καμιά βδομάδα....

Στεναγμοί, δάκρυα, λουλοδοπέταλα και καρδούλες σφραγίζονταν σε ένα φακελάκι, ροζ χρώματος αν αποτελούσαν δημιουργήματα μαθήτριας, μέσω των οποίων εξασφαλιζόταν η συνάντηση της ημέρας. Καθώς ακόμα τα κινητά τηλέφωνα υπήρχαν μόνο στα έργα επιστημονικής φαντασίας άντε και στα αμερικανικά αυτοκίνητα στον κινηματογράφο τύπου Ντάλας, Δυναστεία κ.ο.κ., το ραντεβού έπρεπε να κανονιστεί οπωσδήποτε πριν το σχόλασμα “το βράδυ στις επτά στο γνωστό σημείο”. 

Διότι επτά η ώρα το 1978 δεν ήταν απόγευμα αλλά βράδυ, ενώ το φερόμενο “γνωστό σημείο” για τους Φρεαττυδιώτες ήταν κανονισμένο να βρίσκεται είτε στην άκρη του φάρου, είτε στο περιστύλιο του ναυτικού μουσείου στη Ζέα.

Πρώτα στην επιλογή φυσικά τα κανόνια της επανάστασης, ενώ όταν συνέβαινε να είναι κατειλημμένα, με βαριά καρδιά πηγαίναμε στα αντιαεροπορικά. Για τους τορπιλοσωλήνες ούτε συζήτηση. Ήταν εκτεθειμένοι από όλες τις πλευρές ορατοί ακόμα και από τους οδοιπόρους της πάνω πλευράς. Σκέψου να περνούσε καμιά περίπολο γονέων και να σε έβλεπε. Δεν σε έσωζε για να κρυφτείς ούτε ο πυργίσκος του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ. 



Εάν δεν είχες καταφέρει να κλείσεις ραντεβού πριν το σχόλασμα τότε πραγματικά την είχε πατήσει. Έπρεπε να καλέσεις στο σταθερό τηλέφωνο του σπιτιού της, με τρεμάμενο στην κυριολεξία χέρι, με την ελπίδα να μην απαντήσει ο πατέρας ή ακόμα χειρότερα η μάνα της. “Η Γεωργία δεν είναι εδώ ποιος την ζητεί;”. 

Αυτή η ερώτηση ευγενείας ήταν φυσικά παγίδα... Ακολουθούσε ανάκριση τρίτου βαθμού με ερωτήσεις που έμεναν συνήθως αναπάντητες όπως “τι σκοπεύεις να κάνεις μετά το σχολείο”, “είσαι καλός μαθητής;”, “τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου”, “πού μένεις”; 

Αν έκανες το λάθος να απαντήσεις τότε οι ερωτήσεις πύκνωναν και ο φάκελος είχε γρήγορα σχηματιστεί εμπεριέχοντας κάθε στοιχείο περί του ατόμου σου. Τότε ήσουν σεσημασμένος και έμπαινες στους υπόπτους για ό,τι πάθαινε στο εξής η Γεωργία. Η προσαγωγή στο οικείο γραφείο του Διευθυντή ήταν απλώς θέμα χρόνου...

Οι δεσμοί στην εποχή μου συνήθως τελείωναν με κάποιο γράμμα που σύμφωνα με τις αρχές της λυκειακής μας εκπαίδευσης περί συγγραφής εκθέσεων, ήταν γραμμένο με πρόλογο (λόγια παρηγορητικά για την αγάπη που κάποτε είχαμε), κυρίως θέμα (εδώ άρχιζε η καταγραφή των προβλημάτων) και επίλογο στον οποίο δεχόσουν το τελειωτικό χτύπημα. Αν ζούσες και μετά τον επίλογο τότε φρόντιζε ο καλύτερός σου φίλος να σε αποτελειώσει, που συνήθως αποτελούσε τον επόμενο δεσμό εκείνης που μόλις σε είχε χωρίσει. Αφενός ήταν πρόχειρος, αφετέρου αποτελούσε την καλύτερη χαριστική βολή μετά την εκτέλεση του επιλόγου, στην περίπτωση που συνέχιζες να αναπνέεις.

Το μόνο που απέμενε ύστερα από αυτό ήταν να γράψεις κάτι με νόημα σε ένα από τα δεκάδες λευκώματα που κυκλοφορούσαν στις σχολικές αίθουσες στα διαλείμματα. Αν και κανόνας των λευκωμάτων ήταν να γράψει ο καθένας ότι πίστευε ή αισθανόταν για την ιδιοκτήτριά του, συνήθως στόχευε στο να γράψει κάτι συγκαλυμμένο για εκείνη που μόλις τον είχε παρατήσει. Έτσι τα λευκώματα στο τέλος έμοιαζαν με μπουκάλια μηνυμάτων ναυαγών που περιφέρονταν στη θάλασσα.. Έγραφες κάτι και οι πιθανότητες να το διαβάσει εκείνη στην οποία στόχευες ήταν απειροελάχιστες. Άσε που ο συνδυασμός να γράψεις απευθυνόμενος στην ιδιοκτήτρια αλλά με στόχευση άλλη, δημιουργούσαν μια κατάσταση τραγελαφική. Αφού το δικό μας πνεύμα ήταν λοιπόν ανίκανο να πετύχει αυτό τον συνδυασμό καταφεύγαμε στον δανεισμό πνεύματος όποιου ποιητή είχαμε πρόχειρο.

Ο θρήνος, ο ρομαντισμός, η απελπισία, ο ανικανοποίητος πόθος προσπαθούσαν να βρουν έκφραση σε λίγους στίχους; Αρκεί οι στίχοι να μην ήταν όπως εκείνοι που κάποτε επέλεξα στα γρήγορα και ατυχώς που έλεγαν “απόψε στο παλάτι του ψυχομαχάει ο χρόνος / τρακόσιων τόσων ημερών γέρος, οκνός, βαρύς...”. 

Εντάξει πώς να το κάνουμε... οι εμφανιζόμενοι ως αριστεροί στην εποχή μας είχαν πάντα στίχους πρόχειρους για την περίσταση. Ίσως η θλίψη του απεργού εργάτη να είχε κοινά με τη θλίψη του παρατημένου εφήβου. Εμείς όμως οι υπόλοιποι από ποίηση ακόμα το παλεύαμε και οι στίχοι του Πολέμη, δεν ξέρω πώς, μου σφηνώθηκαν στο κεφάλι και από εκεί πέρασαν στο ημερολόγιο. Όχι κάποιο τυχαίο ημερολόγιο όμως... αλλά κάποιας από το σχολείο μας που το είχε τελειώσει πολλά χρόνια πριν... 

Μαθητής της τρίτης τάξης Γυμνασίου εγώ τότε, έγραφα σε ημερολόγιο μαθήτριας της ...εντεκάτης τάξης Γυμνασίου. Το “γέρος, οκνός, βαρύς” έσκασε όντως βαριά στις σελίδες του ημερολογίου. Από εκείνη την εποχή η “συμμαθήτρια” της ανωτέρας όχι μόνο δεν μου μίλησε ποτέ ξανά, αλλά έγινε και φανατική εναντίον του τόσο που οι εξτρεμιστές, οι φονταμενταλιστές και οι λοιπές απελευθερωτικές δυνάμεις να φαίνονται ως αθώα λυκόπουλα μπροστά της. Τα χρόνια πέρασαν, τα λευκώματα χάθηκαν, όπως και τα ραβασάκια, τα γράμματα, τα φιλμ, ο μαυροπίνακας με την κιμωλία, τα ξύλινα θρανία, οι ποδιές οι περίπολοι γονέων. 

Ίσως γιατί όπως έγραψα κάποτε έσκασε ο “χρόνος... γέρος, οκνός, βαρύς”.


ΤΟ “ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ” ΣΤΗΝ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ

 



του Στέφανου Μίλεση

Στις 9 Μαρτίου 1938 παρουσία του Βασιλιά Γεωργίου Β', του Πρίγκιπα Χριστοφόρου, και του Ιωάννη Μεταξά, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια του “Ιντιστούτου Χημείας και Γεωργίας Νικόλαος Κανελλόπουλος”. 

Στα ίδια εγκαίνια έγιναν και τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στο προαύλιο χώρο από τον Ιωάννη Μεταξά. Πρόεδρος του Δ.Σ. Του Ινστιτούτου ήταν τότε ο Π. Ζαλόκωστας. Στη συνέχεια ο Βασιλιάς Γεώργιος Β' άνοιξε με αργυρό κλειδί την εξωτερική θύρα του Ινστιτούτου.

Το “Ινστιτούτο Χημείας και Γεωργίας Νικόλαος Κανελλόπουλος” αποτελούσε το πρωταρχικό όνειρο του ιδρυτού Νικόλαου Κανελλόπουλου, που το είχε συλλάβει την εποχή ακόμα που ήταν νέος ακόμα και πρόσφερε χωρίς μισθό επί 18 μήνες τις υπηρεσίες του στο εργαστήριο Χημείας Εστάκ, έξω από τη Μασαλία, προκειμένου να αποκτήσει προϋπηρεσία ως Χημικός. Χρειάστηκε όμως ένας ολόκληρος κύκλος ζωής ώστε το αρχικό του όραμα να υλοποιηθεί τελευταίο!


Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β', ο Πρίγκιπας Χριστόφορος και ο Ιωάννης Μεταξάς στα εγκαίνια του Ινστιτούτου Χημείας στις 9 Μαρτίου 1938. Πίσω τους διακρίνονται οι εργατικός συνοικισμός του εργοστασίου των Λιπασμάτων

Το Ινστιτούτο Χημείας όταν εγκαινιάστηκε ήταν το μοναδικό στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή, οργανωμένο στη βάση ευρωπαϊκών και αμερικανικών ιδρυμάτων. Περιλάμβανε τμήματα Βιομηχανικών ερευνών, φυσικοχημείας, γεωπονικής χημείας, βιομηχανικών φυτών, εδαφολογίας, πεδιολογίας και φυτοπαθολογίας. Επίσης τμήματα εντομολογίας και γεωργοοικονομικής έρευνας της Ελλάδας. Στους χώρους του φιλοξενούσε μοναδική βιβλιοθήκη του είδους.


Η προτομή του Νικόλαου Κανελλόπουλου στον προαύλιο χώρο του Ινστιτούτου τα αποκαλυπτήρια της οποίας πραγματοποιήθηκαν από τον Βασιλιά Γεώργιο Β' 

Ο προαύλιος χώρος του Ινστιτούτου όπως είναι σήμερα. Το 1938 φιλοξένησε τον Βασιλιά Γεώργιο Β', τον Πρίγκιπα Χριστόφορο και τον Ιωάννη Μεταξά στα εγκαίνια του Ινστιτούτου αλλά και στα αποκαλυπτήρια της προτομής. 

Στην προετοιμασία για τον πόλεμο του '40 που ακολούθησε, το Ινστιτούτο Χημείας ανέλαβε πρωταγωνιστικό ρόλο. Και αυτό διότι κατά τον Α' Π.Π. Που είχε προηγηθεί είχε γίνει εκτεταμένη χρήση αερίων στα χαρακώματα. Όλοι πίστευαν πως όμοια και στον 2ο Π.Π. Θα γινόταν ακριβώς το ίδιο. Έτσι ο Ελληνικός στρατός είχε επενδύσει στις μελέτες του Ινστιτούτου Χημείας όπως και στο γειτονικό εργοστάσιο Λιπασμάτων για την παρασκευή χημικών όπλων.




Από το Ζευγολατιό γιος σταφιδοπαραγωγού

Ο Νικόλαος Κανελλόπουλος γεννήθηκε το 1862 στο Ζευγολατιό (Ελίκη) Αιγίου και υπήρξε γιος σταφιδοπαραγωγού. Ανατράφηκε σε αυστηρό πατριαρχικό περιβάλλον, με έντονες τις αγροτικές, θρησκευτικές και οικογενειακές παραδόσεις. Πίστευε στην κοινωνική ιεραρχία, όπως του την είχε εμπεδώσει η οικογένειά του και που αποτελούσε κατά κάποιο τρόπο παγιωμένη κατάσταση στην επαρχία που ζούσαν. Τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο κοντινό Αίγιο, που απείχε πέντε χιλιόμετρα από το χωριό του.

Το χημείο εσωτερικά


Σε ηλικία 25 ετών έφτασε στην Αθήνα για ανώτερες σπουδές. Φοίτησε δύο χρόνια στην ιατρική σχολή του Εθνικού Πανεπιστημίου αλλά το ελεύθερο περιβάλλον τόσο της πρωτεύουσας όσο και του πανεπιστημίου δεν τον ικανοποιούσε. Είχε μάθει στην πειθαρχία και στην ιεράρχιση. Δεδομένου ότι η οικογένειά του ήταν εύπορη και μπορούσε να τον καλύψει οικονομικά στις επιλογές του, αναχώρησε το 1884 για την Ελβετία. Εκεί έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το ευρωπαϊκό περιβάλλον το τόσο ανεπτυγμένο υλικοτεχνικά. Η γερμανική πειθαρχία της Ζυρίχης τον εντυπωσίασε όπως και η πρόοδος του ανθρώπου μέσω της τεχνολογίας δεν τον άφησε αδιάφορο.

Ο Βασιλιάς Γεώργιος Β΄, ανοίγει για πρώτη φορά τη θύρα του Ινστιτούτου Χημείας, με ασημένιο κλειδί. Δίπλα του ο Πέτρος Κανελλόπουλος αδελφός του Νικόλαου που είχε πεθάνει δύο χρόνια πριν. 

Ο κύκλος της Ζυρίχης

Για τους λόγους αυτούς εγκατέλειψε την ιατρική και γράφτηκε στην Χημεία στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Την ίδια εποχή στη Ζυρίχη έρχεται σε επαφή με Έλληνες φοιτητές άλλων εύπορων οικογενειών με τους οποίους συναναστρέφεται. Ο κύκλος του απαρτίζεται από τους Λύσανδρο Χαρίλαο, Λεωνίδα Αραπίδη, Κων. Συγγρό, Αλέξανδρο Ζαχαρίου, Αθανάσιο Παπαθεοδώρου και τον Λεόντιο Οικονομίδη. Όλοι νέοι εύπορων οικογενειών που είχαν τους ίδιους στόχους με τον Κανελλόπουλο και διαπνέονταν από τις ίδιες αρχές.

Όταν τελείωσε τις σπουδές του ο Νικ. Κανελλόπουλος επέστρεψε στην Ελλάδα μόνο για τις καλοκαιρινές του διακοπές. Μετά το τέλος τους μετέβη στο Εστάκ, κοντά στην Μασσαλία, όπου βρίσκονταν μεγάλα εργοστάσια χημικών προϊόντων. Σε αυτά ο Κανελλόπουλος εργάστηκε χωρίς μισθό επί 18 μήνες, προκειμένου να λάβει την απαραίτητη προϋπηρεσία. Μετά το πέρας της όμως, τα εργοστάσια τον κράτησαν και από τη θέση του εθελοντή βρέθηκε να είναι διευθυντής των τεχνικών τμημάτων τους.

Ο Β. Γεώργιος Β' στην βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Χημείας. Μοναδική στην Ελλάδα με βιβλία αποκλειστικά του είδους. Ποια άραγε να είναι η τύχη των βιβλίων σήμερα;

Εργοστάσιο Ελευσίνας

Ο Νικόλαος Κανελλόπουλος έμεινε στη Μασσαλία μέχρι το 1892 έτος που επέστρεψε στην Ελλάδα. Εργάστηκε για μικρό μόνο διάστημα στο Πυριτιδοποιείο Αθηνών. Βιαζόταν να στήσει τις δικές του επιχειρήσεις στη χώρα, χάρη φυσικά στη μεγάλη οικογενειακή του περιουσία.

Το έτος εκείνο μετά του Λύσανδρου Χαριλάου, λαμβάνει την κατοχή του εργοστασίου Ελευσίνας Ελαιουργείου με την επωνυμία “Χαρίλαος και Ράλλης” το οποίο μετονόμασε σε “Χαρίλαος και Κανελλόπουλος”. Αργότερα συναίτεροί του στην επιχείρηση θα γίνουν, όταν ο Λύσανδρος θα αποχωρήσει, οι αδελφοί του Άγγελος και Επαμεινώνδας Χαρίλαος. Ο Κανελλόπουλος επιδίδεται ολόψυχα στην επίτευξη του σκοπού του, στην επιτυχία αυτής της πρώτης του επιχείρησης στην Ελευσίνα. Σκοπός του δεν είναι ο πλουτισμός αλλά η εδραίωση της επιχείρησης και του ονόματός του. Αν κατάφερνε η επιτυχία της εταιρείας του να εδραιώσει το όνομά του, θα μπορούσε στη συνέχεια με αυτό να προχωρήσει στα σχέδιά του. Και πραγματικά σύντομα η επωνυμία “Χαρίλαος και Κανελλόπουλος” αποτελεί εγγύηση και το όνομα του Κανελλόπουλου απολαμβάνει εμπιστοσύνης.

Σταφιδική κρίση

Στο μεταξύ, το 1898, είχε προκληθεί η μεγάλη σταφιδική κρίση στην οποία είχε εμπλακεί και η οικογένειά του. Ο αμπελουργικός κόσμος βρισκόταν σε καταστροφή και φαινόταν ανήμπορος να αντιδράσει. Έλειπε η εκβιομηχάνιση της παραγωγής και η οργανωμένη αντίδραση. Ο Κανελλόπουλος έχοντας πείρα οικογενειακή, συναιτερίζεται το 1898 με τον Επαμεινώνδα Χαρίλαο (ήδη συνεργάτη του στην Ελευσίνα) και ιδρύει οινοποιητική και οινοπνευματοποιητική εταιρεία “Επ. Χαρίλαος και ΣΙΑ” η οποία στη συνέχεια θα εξελιχθεί στον μεγάλο οργανισμό “Οίνων και Οινοπνευμάτων”.


Ίδρυση ΤΙΤΑΝ

Το 1902 μαζί με τον Λεόντιο Οικονομίδη, Ανδρέα Χατζηκυριάκο και Αλέξανδρο Ζαχαρίου ιδρύει την εταιρεία τσιμέντων “Χατζηκυριάκος, Ζαχαρίου και ΣΙΑ”, την οποία όταν στη συνέχεια θα αναλάβει μόνος του θα μετονομάσει σε Ανώνυμη Εταιρεία Τσιμέντων “ΤΙΤΑΝ”.

Εργοστάσιο τσιμέντων ΤΙΤΑΝ στην Ελευσίνα

Ίδρυση ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΥ στο Νέο Φάληρο

Το 1909 θα συστήσει με άλλους αρχικώς την αγγειοπλαστική επιχείρηση “ΚΕΡΑΜΙΚΟΣ” που και εκεί θα γίνει στη συνέχεια θα γίνει μοναδικός διαχειριστής της για 25 ολόκληρα χρόνια! Μπορεί ο ΚΕΡΑΜΙΚΟΣ να μην είχε το μέγεθος της βιομηχανικής μονάδας που είχε ο ΤΙΤΑΝ για παράδειγμα, ωστόσο η σημαντική προσφορά του συνίστατο στο γεγονός πως αναβίωσε την αγγειοπλαστική στην Ελλάδα, τόπο γεννήσεώς της από αρχαιοτάτων χρόνων.

Το εργοστάσιο ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ στο Νέο Φάληρο


Ίδρυση Εργοστασίου Λιπασμάτων

Από όταν ήδη είχε αναλάβει την πρώτη του επιχείρηση στην Ελευσίνα, είχε φροντίσει να γίνει κάτοχος έκτασης στην παράλια ζώνη της Δραπετσώνας που τότε ήταν έρημη και ορμητήριο αλητών. Εκεί είχε διπλό όραμα! Αφενός την ίδρυση ενός χημικού εργοστασίου με αποστολή τον διπλασιασμό της αγροτικής παραγωγής της χώρας. Αφετέρου την ίδρυση ενός κέντρου μελέτης, έρευνας και παγκόσμιο συνεδριακό κέντρο χημικών ερευνών! 

Όλα αυτά σε μια εποχή που η φτωχή αγροτική Ελλάδα υστερούσε με την Ευρώπη και εξαρτιόταν από την παραγωγή σταφίδας. Ακόμα όμως και η σταφίδα, παραγόταν σε μια λωρίδα γης στην βορειοδυτική Πελοπόννησο. Όλη η υπόλοιπη χώρα με τα στενά της όρια τότε, ήταν ορεινή με εδάφη κατάλληλα μόνο για την ανάπτυξη κοπαδιών και μικροκαλλιέργειες ικανές να συντηρήσουν μόνο τις οικογένειες που τις κατείχαν. Κανείς ακόμα δεν υπολόγιζε τα όρια του κράτους να φτάσουν εκεί που βρίσκονται σήμερα. Και με εκείνες τις δυνατότητες τα σχέδια του Κανελλόπουλου θα λέγαμε πως ήταν παράτολμα.

Κι όμως στην Δραπετσώνα ξεκίνησε το σχέδιό του για την ίδρυση του εργοστασίου Λιπασμάτων με αρχικό κεφάλαιο δύο εκατομμυρίων δραχμών για την παραγωγή θειϊκού οξέως και φωσφορικού λιπάσματος. Χάρις στο όνομα που είχε οικοδομήσει βρήκε στο πλευρό του συμμάχους την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, την Σταφιδική Εταιρεία, τις τράπεζες Αθηνών και Ανατολής, τα Ελληνικά Καλυκοποιεία και Πυριτιδοποιεία. Το 1909 προχώρησε στην ίδρυση του εργοστασίου. Ήταν ήδη 50 περίπου ετών αλλά είχε πολλά σχέδια. 

Το 1910 εντός των Λιπασμάτων κατασκευάζει το τμήμα οξέων και υπερφωσφορικού λιπάσματος. Εξαιτίας της ανάγκης να αποθηκεύσει και να μεταφέρει το θειϊκό οξύ αρχίζει να κατασκευάζει γυάλινες νταμιζάνες. Στα διάφορα στάδια ανάπτυξής τους και μέχρι το 1926 έχει σταδιακά ιδρύσει ένα νέο εργοστάσιο γνωστό ως "Γυαλάδικο". 

Ίδρυση κλωστοβιομηχανικής στην Βέροια

Το 1919 λαμβάνει στην κατοχή του στην Βέροια την κλωστοβιομηχανική επιχείρηση ΒΕΡΜΙΟΝ. Χρησιμοποιώντας τις υδατοπτώσεις του Τριπόταμου παράγει ενέργεια όχι μόνο για το εργοστάσιο αλλά και για την κάλυψη της Βέροιας και των Γιαννιτσών.

Ο θάνατός του

Έπρεπε λοιπόν να καλυφθεί όλη αυτή η διαδρομή ζωής μέχρι την ίδρυση του Ινστιτούτου Χημείας, το οποίο επαναλαμβάνω πως δεν πρόλαβε να δει. Ο Νικόλαος Κανελλόπουλος ήταν φιλοβασιλικός και για αυτό ανέλαβε και υπουργός της Εθνικής Οικονομίας της πρώτης κυβερνήσεως μετά την παλινόρθωση της Βασιλείας. Αναγκάστηκε όμως να αποχωρήσει νωρίς ύστερα από ασθένεια (κήρωση του ήπατος). Θεωρείται ο θεμελιωτής της νεότερης ελληνικής οικονομίας και πατέρας της εργασίας στην Ελλάδα.

Πέθανε από κύρωση του ήπατος στις 26 Αυγούστου 1936 σε κλινική της Βιέννης όπου νοσηλευόταν.


Διαβάστε επίσης:

Στην έρημη πολιτεία των «Λιπασμάτων» και στο «Γυαλάδικο»


ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ "ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ" ΣΤΟ ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ


Ίδρυμα Αλέξανδρου Ζαχαρίου (Έπαυλις Ζαχαρίου)

ΔΟΡΑ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΙΑΣ. ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΗΞΕ ΣΕ ΔΙΑΖΥΓΙΟ...

 

του Στέφανου Μίλεση


Η Ελληνίδα χορογράφος, η Δόρα Στράτου (1903 - 1988) υπήρξε φυσικά πρωτοπόρος στον τομέα της λαϊκής τέχνης, με σπουδές και μεγάλη ιστορία στην δημιουργία ελληνικού παραδοσιακού χοροδιδασκαλείου που μέχρι τότε δεν υπήρχε στην Ελλάδα! Η προσφορά της υπήρξε μοναδική και αναμφισβήτητη ωστόσο η σχέση της με τον Πειραιά στάθηκε δυστυχώς τραυματική, τόσο για την ίδια όσο και για τους κατοίκους της πόλης.

Αποστολή της ιστορίας είναι να καταγράφει την αλήθεια για να γίνεται αυτή γνωστή και να αποφεύγονται ιστορικές αναδρομές που αφορούν είτε στην ίδια είτε στη σχέση της με τον Πειραιά, που γίνονται προφανώς από άγνοια και μάλιστα από άτομα που λόγω θέσης όφειλαν να γνωρίζουν!... Αυτό το τονίζω ιδιαίτερα, καθώς έτυχε αρκετές φορές να γίνω αυτήκοος μάρτυρας ιστορικών αναδρομών για την Δόρα Στράτου και την εποχή που τα “Λαϊκά μπαλέτα της” (έτσι αποκαλούνταν τότε) έδρευαν στον Πειραιά.

Το 1959, όπως οι παλαιοί Πειραιώτες θα θυμούνται, επί του μοναδικού σωζόμενου αρχαίου θεάτρου Πειραιώς, του θεάτρου της Ζέας, στήθηκε μια άχαρη Σιδηροκατασκευή, τύπου Λυκαβηττού, όπου δίνονταν κάθε βράδυ παραστάσεις λαϊκών χωρών της Δόρας Στράτου. Δίπλα απ' αυτήν είχε κατασκευαστεί ένα εξίσου απαίσιο και τελείως πρόχειρο οίκημα με στέγη από λαμαρίνα, που χρησίμευε ως αποδυτήριο των χορευτών των λαϊκών συγκροτημάτων της.


Η Εταιρεία Λαϊκών Χορών και Τραγουδιών με πρόεδρό της την Δ. Στράτου, ιδρύθηκε το 1952 με σκοπό την αναβίωση την ελληνικής καλλιτεχνικής παράδοσης και ειδικώς των λαϊκών χορών και τραγουδιών. 

Το 1953 έδινε κιόλας τις πρώτες παραστάσεις σε περιοδεία στην Μακεδονία. Στα χρόνια που ακολούθησαν η Δ. Στράτου έδινε παραστάσεις όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, ΗΠΑ, Καναδά, Κούβα, Γαλλία, Ελβετία κ.α. Όμως στην Ελλάδα η Εταιρεία δεν διέθετε μόνο χώρο παραστάσεων. Έτσι δόθηκε το αρχαίο θέατρο Πειραιά όπου η Δ. Στράτου για πρώτη φορά απέκτησε μόνιμη έδρα. Στο αρχαίο θέατρο ο επισκέπτης δεν έβλεπε μόνο την ομάδα της Δ. Στράτου αλλά σχήματα από όλη την Ελλάδα. Το θέαμα καθιερώθηκε και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους ξένους επισκέπτες. Και η αλήθεια είναι πως και ο Δήμος Πειραιά, είχε επενδύσει πολλά στην παρουσία της Δόρας Στράτου στοχεύοντας στην άφιξη τουριστών από την Αθήνα αλλά και στην ανάδειξη-αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου. 

Η ιδέα αξιοποίησης του θεάτρου είχε μεγάλη προϊστορία αφού είχε προταθεί αρχικά από τον Άγγελο Σικελιανό, όταν είχε επισκεφτεί το χώρο στις 29 Μαΐου του 1927, πρόταση υιοθετήθηκε και από τον πνευματικό κόσμο (εκείνη την επίσκεψη του Σικελιανού πρώτος εγώ ανέδειξα συμπεριλαμβάνοντας την άγνωστη μέχρι τότε ιστορία στο βιβλίο μου “Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου”).

Φυσικά η Δόρα Στράτου το 1959 δεν είχε κατέβει αυθαίρετα να καταλάβει το χώρο του αρχαίου θεάτρου, αλλά είχε λάβει άδεια από την εφορεία αρχαιοτήτων για το σκοπό αυτό. Μάλιστα η ίδια η Δόρα Στράτου δε γνώριζε πού βρισκόταν το θέατρο και το αναζήτησε όταν της το πρότειναν οι “αρμόδιοι” φορείς. Κατέβηκε στον Πειραιά και άρχισε να ρωτάει τους διερχόμενους για το “αρχαίο θέατρο στον Πειραιά;” και η απάντηση που λάμβανε ήταν “πρώτη φορά το ακούμε!”.

Η Δόρα Στράτου πίστεψε προς στιγμή ότι δεν ήταν δυνατόν να υπάρχει αρχαίο θέατρο στην πόλη και να μη το γνωρίζουν οι Πειραιώτες! Όπως σημειώνει και ο Διονύσης Πανίτσας Δανίλης στο βιβλίο του “Γράμμα στον Πειραιά”, η Δόρα Στράτου στη συνέχεια και αφού κανείς δεν απαντούσε στην ερώτησή της, έχοντας ακούσει πως βρισκόταν στο Πασαλιμάνι, προσπάθησε να βρει μόνη της το θέατρο στην Πλατεία Κανάρη. Ύστερα προχώρησε στον παραλιακό δρόμο, σταμάτησε στην διασταύρωση με την οδό Φιλελλήνων, μετά στην άλλη διασταύρωση με την οδό Χαριλάου Τρικούπη αλλά θέατρο δεν βρήκε!

Το κτήριο του πρώτου αρχαιολογικού μουσείου στον Πειραιά που οικοδόμησε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος προκειμένου να το παραχωρηθεί η έκταση δίπλα από το αρχαίο θέατρο Ζέας για την ίδρυση Γυμναστηρίου.

Αυτό φυσικά οφειλόταν στο γεγονός πως το αρχαίο θέατρο το οποίο αναζητούσε βρισκόταν δίπλα από το στίβο (γυμναστήριο) του Πειραϊκού Συνδέσμου, το μοναδικό αθλητικό χώρο που υφίστατο εντός πόλης Πειραιώς το πρώτο μισό του 20ου αιώνα! Την εποχή εκείνη ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεχόταν πραγματικό πόλεμο από τον έφορο αρχαιοτήτων Ιωάννη Παπαδημητρίου με ανταλλαγή επιστολή και εξωδίκων, προκειμένου να απελευθερώσει το χώρο από το γυμναστήριο ώστε το αρχαίο θέατρο να αξιοποιηθεί. Θα πρέπει να σημειώσουμε πως επίσης ο Πειραϊκός Σύνδεσμος δεν πήγε να εγκατασταθεί μόνος του στο χώρο, αλλά και εκείνος (όπως και η Δόρα Στράτου αργότερα) είχε λάβει άδεια να αναπτύξει εκεί τις αθλητικές του δραστηριότητες. Μάλιστα είχε αποδεχτεί ως προϋπόθεση να οικοδομήσει κτήριο για τη στέγαση των αρχαιοτήτων, που μέχρι τότε βρίσκονταν διάσπαρτες στον Πειραιά, δημιουργώντας ουσιαστικά το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην πόλη. Είναι το παλαιό κτήριο του αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς, αυτό με πρόσοψη στην οδό Φιλελλήνων που υφίσταται μέχρι και σήμερα.

Το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου παραπλεύρως του αρχαίου θεάτρου της Ζέας

Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος επίσης, από τις αρχές του 20ου αιώνα που εγκαταστάθηκε στο χώρο, μέχρι και το 1959 τον είχε σεβαστεί απόλυτα, αφού είχε αναπτύξει τα σκάμματα των αθλητών και το γυμναστήριο δίπλα από το αρχαίο θέατρο, διαχωρίζοντας τις δραστηριότητές του με ένα πλέγμα κατά μήκος, ώστε να καθίσταται αδύνατη η διάβαση ατόμων και η προσέγγιση στον αρχαίο χώρο. Άλλωστε το γεγονός πως μέχρι την δεκαετία του 1960 το αρχαίο θέατρο υφίστατο όπως είχε βρεθεί οφειλόταν αποκλειστικά στα μέτρα φύλαξης που ο Σύνδεσμος είχε λάβει.

Ωστόσο η κοινότητα των αρχαιολόγων με μπροστάρη τον Σκυριανό στην καταγωγή Ιωάννη Παπαδημητρίου, ο δήμος Πειραιά, αλλά και ο πνευματικός κόσμος της πόλης, απαιτούσαν την αξιοποίηση του αρχαίου θεάτρου της Ζέας. Στην πρώτη γραμμή στον πόλεμο αυτό είχε σταθεί τότε και η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς με τον πρόεδρό της, δικηγόρο Γρηγόρη Θεοχάρη. 

Τελικώς ο Πειραϊκός Σύνδεσμος αποχώρησε κάτω από το βάρος και τις πιέσεις που δέχθηκε, εγκαταλείποντας τις αθλητικές υποδομές τις οποίες σημειωτέο είχε διαμορφώσει για δεύτερη φορά εκ του μηδενός, καθώς οι Γερμανοί στην κατοχή είχαν μετατρέψει τον χώρο σε χώρο στάθμευσης οχημάτων και του είχαν αρπάξει φεύγοντας μέχρι και τα αθλητικά όργανα. Ο Σύνδεσμος υπέστη τότε πολλαπλή ζημία καθώς όλα τα αθλητικά τμήματά του έμειναν άστεγα, αθλητές κύρους σταμάτησαν να προπονούνται, οι ομάδες μπάσκετ και βόλεϊ ουσιαστικά διαλύθηκαν και κάθε αθλητική δραστηριότητα στον Πειραιά είχε παγώσει. Οικονομικά επίσης ο Σύνδεσμος είχε ξοδέψει αμύθητα ποσά τον μισό αιώνα που κατείχε τον χώρο, για αποδυτήρια, τρεχούμενα νερά, θυρωρεία, περιφράξεις, σκάμματα, ζυγούς και όργανα προθέρμανσης. Ξέχωρα, όπως ήδη αναφέραμε, το κτήριο του αρχαιολογικού μουσείου που είχε οικοδομήσει. Όλα έγιναν “σκόνη” στο όνομα της αξιοποίησης του αρχαιολογικού θεάτρου.


Δεκαετία 1970 το αρχαίο θέατρο της Ζέας απαλλαγμένο πλέον από τη Σιδηροκατασκευή της Δόρας Στράτου


Και αντί αξιοποίησης εμφανίστηκε η Δόρα Στράτου, η οποία τοποθέτησε σιδερόφρακτη κατασκευή, όχι δίπλα, αλλά πάνω στο αρχαίο θέατρο! Φυσικά οι Πειραιώτες ξεσηκώθηκαν, με πρώτους στην αντίδραση τους ιθύνοντες του Πειραϊκού Συνδέσμου. Στο πλευρό τους σταδιακά βρέθηκε και ο απλός κόσμος, διότι την αδικία κανείς δεν επιθυμούσε. Κάλεσαν την Δόρα Στράτου να εγκαταλείψει το χώρο, καθώς δεν εκπλήρωνε το σκοπό που οι κάτοικοι ανέμεναν, ενώ η Σιδηροκατασκευή της αποτελούσε “αμετάκλητη” καταδίκη της πολιτιστικής “ανάστασης” που όλοι επιθυμούσαν.

Τότε δυστυχώς με ανακοινώσεις δια του Τύπου, η Δόρα Στράτου απαιτούσε αποζημίωση για την αποχώρησή της, τη στιγμή που όλοι γνώριζαν όπως και η ίδια πως η κατασκευή είχε γίνει με δαπάνη του δημοσίου (παρόλο που ο Πειραϊκός Σύνδεσμος που είχε δαπανήσει χιλιάδες αν όχι εκατομμύρια δραχμές από ιδιωτικό κεφάλαιο ουδέποτε είχε αποζημιωθεί...).


Η Δόρα Στράτου όλη την περίοδο παραμονής της στον Πειραιά βρισκόταν σε ρήξη τόσο με τον δήμο όσο και τους φορείς της πόλης. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης ήταν η παραγωγή δεκάδων δημοσιευμάτων στις τοπικές εφημερίδες από ανταλλαγές ανακοινώσεων. Μάλιστα έφτασε στο σημείο να παραιτηθεί από προσπάθεια προώθησης και προβολής του Πειραιά υιοθετώντας την εξής πρακτική. Φόρτωνε τους αλλοδαπούς τουρίστες από τα διάφορα ξενοδοχεία της Αθήνας με προορισμό το αρχαίο θέατρο Ζέας. Τα αναμένοντα πούλμαν, φόρτωναν και πάλι τους τουρίστες μετά τη λήξη των παραστάσεων με προορισμό διάφορες ταβέρνες της Αθήνας αλλά ποτέ του Πειραιά. Έτσι ενώ οι Πειραιώτες κατέκλυζαν το θέατρο κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του, ύστερα από όσα διαδραματίστηκαν -κύρια με τη στάση της- σταμάτησαν να πηγαίνουν.

1963 - Καθημερινές οι αναφορές στις εφημερίδες για τις εμφανίσεις της Δόρας Στράτου στον Πειραιά. 


Το 1961 για πρώτη φορά η Δόρα Στράτου προκήρυξε πανελλήνιο διαγωνισμό για τα σχήματα που θα μετείχαν με χρηματική αθλοθεσία για τον νικητή. Διαγωνίστηκαν 16 τοπικές ομάδες από την Στερεά Ελλάδα και τα νησιά και απονεμήθηκαν 17 βραβεία. Και ενώ με έγγραφό της προς τον Δήμο Πειραιώς η Δ. Στράτου ζητούσε οικονομική ενίσχυση της αθλοθεσίας, το έγγραφό της περιείχε κατάλογο ονομάτων της ελλανοδίκου επιτροπής στον οποίο δεν περιλαμβανόταν ούτε ένας εκπρόσωπος της πόλεως του Πειραιά! Έτσι ευλόγως και ομοφώνως απορρίφθηκε η αίτησή της από το δημοτικό συμβούλιο. Να σημειωθεί πως τη χρονιά εκείνη είχε εμφανιστεί για πρώτη φορά στο αρχαίο θέατρο και η χορευτική ομάδα της Σκύρου, του νησιού δηλαδή του εφόρου αρχαιοτήτων Πειραιώς Ι. Παπαδημητρίου, ως αντάλλαγμα ευχαριστιών της ίδιας προς το πρόσωπό του.

Η Δόρα Στράτου αποχώρησε τελικώς από το αρχαίο θέατρο της Ζέας το 1964 για το θέατρο Κήπου στο Θησείο και το αμέσως επόμενο έτος (1965) στου Φιλοπάππου όπου στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί θέατρο που έφερε και το όνομά της φυσικά με Σιδηροκατασκευή όμοια με εκείνη του θεάτρου της Ζέας. 

 Όσο για τον Πειραϊκό Σύνδεσμο ουδέποτε κατάφερε να ξεπεράσει την περιπέτεια που είχε αρχίσει από την εποχή εκείνη. Αφού ανέμενε για χρόνια ανταποδοτική έκταση ανάλογης των επενδύσεων και του χώρου που αρχικά είχε, του παραχώρησαν μια έκταση που προέκυψε από επιχωμάτωση ακτής κοντά στην Μυρτιδιώτισσα. Την οποία όμως στη συνέχεια η δικτατορία αφαίρεσε αυθαίρετα για να φτιάξει στη θέση της το “Δελφινάριο”. 

Αργότερα και αφού πλέον η δεκαετία του '80 είχε μπει για τα καλά, παραχωρήθηκε νέα έκταση κοντά στην αρχική του “Δελφινάριου” που αντιστοιχούσε όμως σε δύο γήπεδα μπάσκετ, χωρίς να διαθέτει στίβο όπως συνέβαινε στην έκταση της Ζέας. Το δε αρχαίο θέατρο της Ζέας έκτοτε παραμένει αναξιοποίητο... ενώ κατά καιρούς όσες προτάσεις έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αφορούν στην ίδια αξιοθρήνητη Σιδηροκατασκευή του 1959...


Διαβάστε επίσης:


Με τον Άγγελο Σικελιανό στο αρχαίο θέατρο της Ζέας

Ιωάννης Παπαδημητρίου (1904-1963). Ο Σκυριανός Αρχαιολόγος του Πειραιά




ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΝΙΡΒΑΝΑ

 

του Στέφανου Μίλεση

Κατά το φθινόπωρο του 1871 ένας πλούσιος Έλληνας έμπορος από την Ρωσία έφτασε στον Πειραιά και αγόρασε μερικές έρημες, ακόμα, εκτάσεις. Σε μια από αυτές οικοδόμησε το σπίτι του. Έβλεπε στο μπροστινό του μέρος θάλασσα, ενώ από την πίσω πλευρά είχε μια έκταση που ο έμπορας επιθυμούσε να φτιάξει έναν λαχανόκηπο. Χρειαζόταν ένας επιστάτης για τον κήπο και ο έμπορας άρχισε να το διαδίδει σε Φρεαττύδα και Πασαλιμάνι. Τότε τον πλησίασε ένας γεροντάκος, Υδραίος απόμαχος και του ζήτησε να αναλάβει ο ίδιος τον κήπο. Ήταν μόνος δεν είχε κανέναν στο κόσμο και ζούσε μόνο από μια μικρούλα σύνταξη. 

Είχε φτάσει στον Πειραιά από τον Ύδρα αμέσως μετά το μεγάλο ξεσηκωμό του Γένους και ζούσε αποφεύγοντας τις περιγραφές για τα ηρωικά του κατορθώματα παρόλο που είχε πολλά να διηγηθεί. Τον λέγανε Νικόλα Σκούρτη, αλλά όλοι τον φώναζαν «Μπάρμπα Κόλα». Από τότε ο Μπάρμπα Κόλας ανέλαβε το λαχανόκηπο του εμπόρου αλλά με τους ανθρώπους της γειτονιάς δεν ήθελε πολλά. Έβγαινε μόνο για να βγάζει βόλτες τον σκύλο του εμπόρου, τον Μπραΐμη και έπαιζε με το παιδί της οικογένειας τον μικρό Πέτρο.  

Μόνο στο παιδί έλεγε καμιά ιστορία κι αυτό γιατί ο μικρός Πέτρος τον παρακαλούσε για ώρες 

- «Πες μου Μπάρμπα Κόλα για εκείνη τη στιγμή που ήσουν στο πυρπολικό…». 

- «Τι να σου πω παιδί μου… περασμένα ξεχασμένα, τι σημασία πια έχουν όλα αυτά. Άλλοι γενήκανε ναύαρχοι, υπουργοί, φορέσανε πλάκα τα γαλόνια, τριγυρνούνε μέσα στα παλάτια. Μόνο ο Μπάρμπα Κόλας έμεινε να ποτίζει τα λαχανικά». 

Και τα χρόνια περνούσαν και ο Μπάρμπα Κόλλας σκέβρωνε και το φως του κόνταινε μέχρι που τόχασε τελείως. Μια μέρα μπήκε ένας πολιτικός της Ύδρας γιατί θυμήθηκε πως σε εκείνο το σπίτι ζούσε ένας Υδραίος. Μια που θα πήγαινε του ζήτησε να τον ακολουθήσει για να «μην πάει μια ψήφος χαμένη». Και ο Μπάρμπα Κόλλας πήγε από σεβασμό στη μνήμη του πατέρα του υποψηφίου που είχανε κάνει μαζί στο πυρπολικό. Δεν πέρασαν μια δύο μέρες και έφτασαν τα μαντάτα στο σπίτι του Εμπόρου πως ο Μπάρμπα Κόλλας  πέθανε μόλις πάτησε ύστερα από χρόνια το χώμα του αγαπημένου του νησιού… 

Όμως η ιστορία του Μπάρμπα Κόλλα δεν λησμονήθηκε…. Το μικρό παιδί της οικογενείας, ο Πέτρος δεν ήταν άλλος από τον Πέτρο Αποστολίδη γνωστό ως Παύλο Νιρβάνα.  Ο λογοτέχνης πλέον Παύλος Νιρβάνα γράφει το 1927 τον «Θάνατο του Μπουρλοτιέρη». Δεν γράφει για τον πατέρα του απευθείας παρά μόνο «ένας έμπορος από την Ρωσία έφτασε στον Πειραιά». Το σπίτι του Παύλου Νιρβάνα βρισκόταν δίπλα στο Ρωσικό Νοσοκομείο Πειραιά που πολλά χρόνια αργότερα έγινε γνωστό ως «Μεταγωγών». 

Η μνήμη του λαού παίζει παράξενα παιχνίδια. Κράτησε στη λαϊκή συνείδηση το «Μεταγωγών» και άφησε στη λησμονιά το σπίτι ενός από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες που έζησε ποτέ στον Πειραιά. Από το σπίτι του Νιρβάνα διήλθαν τα μεγαλύτερα ονόματα της λογοτεχνίας και αποτελούσε τη σπουδαιότερη εστία φιλοξενίας «της λογοτεχνικής σχολής της Φρεαττύδας». Τακτικότατος θαμώνας ήταν και ο ποιητής Γεώργιος Στρατήγης (Σπέτσες 1860 – Πειραιάς 1938) που γνώρισε από κοντά τον Μπάρμπα Κόλλα και ίσως να εμπνεύστηκε από αυτόν για να γράψει για τον δικό του τον Σπετσιώτη τον Ματρόζο. Σήμερα μια πολυκατοικία όπως οι άλλες κρατά σφραγισμένο για χρόνια το σπίτι του Νιρβάνα όπως και το λαχανόκηπο του Μπάρμπα Κόλλα του Μπουρλοτιέρη.  



ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Παύλος Νιρβάνας. Η ζωή του στο Νέο Φάληρο






Ο Δεκαπενταετής "Πλοίαρχος" του Πειραιά (1926)



του Στέφανου Μίλεση

Το 1926 στον Πειραιά οι εφημερίδες κατέγραψαν την εμφάνιση ενός Δεκαπεντάχρονου εισπράκτορα λεωφορείου, που οι επιβάτες αποκαλούσαν «πλοίαρχο» και είχε γίνει ευρύτερα γνωστός με αυτό το παρατσούκλι.

Ο προσδιορισμός του ανήλικου εργαζόμενου ως «Πλοιάρχου» είχε να κάνει με το γεγονός πως τα προστάγματά του προς τον οδηγό του λεωφορείου δίνονταν με ναυτικά παραγγέλματα. Ακόμα και το ύφος του ήταν ανάλογο καθώς οι επιβάτες περιέγραφαν πως οι εντολές δίνονταν θυμίζοντας πλοίαρχο και όχι εισπράκτορα.

Όταν το λεωφορείο έπρεπε να σταματήσει ο «πλοίαρχος» φώναζε «κράτει» ενώ όταν έπρεπε να ξεκινήσει φώναζε «Πρόσω» ή «Πρόσω ολοταχώς», αναλόγως της ποιότητας του οδοστρώματος!

Όμως η συνέχεια της ιστορίας του μικρού «πλοιάρχου» δεν ήταν ευτυχής, τουλάχιστον όπως στα διηγήματα του Ιουλίου Βερν. Ο Βερν όσο μεγάλη φαντασία κι αν διέθετε, δεν μπορούσε με τίποτα να φτάσει την ελληνική πραγματικότητα. Διότι στην Ελλάδα δεν υπήρχαν μόνο δεκαπενταετείς πλοίαρχοι μα και δεκαπενταετείς εγκληματίες!...

Κάποια στιγμή υπήρξε φραστικό επεισόδιο επιβάτη του λεωφορείου με τον «πλοίαρχο» και τότε αυτός, ο δεκαπεντάχρονος, τράβηξε περίστροφο και το έφερε στο κεφάλι του ταραξία, πιστεύοντας ίσως πως επρόκειτο περί «ανταρσίας» και ως «πλοίαρχος» που ήταν, είχε το δικαίωμα με κάθε τρόπο να επιβάλει την τάξη.  

Η καταγραφή αυτή της παράξενης συμπεριφοράς του ανήλικου εισπράκτορα στάθηκε η αφορμή σε γνωστό αρθρογράφο της εποχής να γενικεύσει τη συμπεριφορά του μικρού εισπράκτορα με το ύφος των κατοίκων του Πειραιά.

«Κάθε πισπιρίγκος εισπρακτάκος στον Πειραιά» γράφει ο «Εργολάνος» που ήταν ένα από τα ψευδώνυμα του Παντελή Χορν «φαντάζεται πως αντί του λεωφορείου βρίσκεται στη γέφυρα του υπερωκεανίου και το κυβερνά!». 


Και ο Χορν συνέχισε: 

«Όλοι οι Πειραιώτες που να τους πάρει ο δαίμονας, έχουν ύφος! Βλέπεις έξαφνα έναν βιομήχανο κατασκευαστή κονιάκ και με το ύφος που περπατάει, προτείνοντας την κοιλιά του, τον παίρνεις τουλάχιστον για Πρόεδρο της Δημοκρατίας… Τι θαυμάσιος μα την αλήθεια πλοίαρχος! Σε πηγαίνει άναυλα στον άλλο κόσμο! Δυστυχώς φαίνεται, δεν υπολόγισε σωστά το ναυτικό στίγμα, έκανε λάθος υπολογισμό και τον έστειλε (τον επιβάτη) στο Ζάννειο Νοσοκομείο…. Νιώθετε λοιπόν πως το μέλλον του δεκαπενταετούς φίλου μας προοιωνίζεται γεμάτο δόξες και περιπέτειες. Αφού σε τέτοια ηλικία έφτασε τόσο υψηλά, δεν υπάρχει αμφιβολία πως δεν θα περάσουν πολλά χρόνια και θα γίνει (ο μικρός) μια σπουδαία κεφαλή, που θα κοστίσει βέβαια περισσότερο, από τις μαλλιαρές και κουρεμένες κεφαλές των Ακαδημαϊκών, διότι θα έχει επικηρυχθεί τουλάχιστον μισό εκατομμύριο!».


Σημείωση: Ο Παντελής Χορν (1881 - 1941) υπήρξε θεατρικός συγγραφέας, αξιωματικός Πολεμικού Ναυτικού και Λιμενικού Σώματος και χρονογράφος πολλών εφημερίδων. Το ένα του από τα δύο παιδιά ήταν ο γνωστός ηθοποιός Δημήτρης Χορν.



Ο ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ



του Στέφανου Μίλεση

Κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο ενδέκατος από τους ομώνυμους αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης, το πρωί της 29ης Μαΐου του 1453, ημέρα Τρίτη της εβδομάδας, πεντηκοστή Πέμπτη της πολιορκίας έπεσε σαν απλός στρατιώτης μαχόμενος μέχρι τέλους. 

Και όλη η ζωή του αλησμόνητου εκείνου βασιλιά, του μάρτυρα της ορθοδοξίας, του Αγίου Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου μετρούσε, σαράντα εννιά χρόνια και τρεις μήνες και είκοσι ημέρες

Τα μουσουλμανικά μαζέματα κάθε έθνους, κάθε φυλής, και κάθε τύχης ασελγούσαν πάνω στον άμαχο χριστιανικό λαό. Τα άγρια και ακάθαρτα εκείνα στίφη των 258 χιλιάδων πλιατσικολόγων ξεχύθηκαν στην πόλη με τις ευλογίες της Δύσης που άπρακτη ανησυχούσε μόνο για τα κέρδη της και την εξουσία της. Εξήντα χιλιάδες αιχμάλωτοι κάθε ηλικίας και τάξεως επωλήθησαν στα διάφορα παζάρια της ανατολής, σύρθηκαν από τους άγριους του Ισλάμ σε κάθε γωνιά του μουσουλμανικού κόσμου. 


Είχα την τιμή να εκλεγώ από την Ι.Μ. Πειραιώς στις 8 Ιουνίου 2020 να είμαι ο κύριος ομιλητής των αποκαλυπτηρίων του Ανδριάντα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου μπροστά από τον Ι.Ν. Αγίας Τριάδας Πειραιώς. 

Βιβλία ιερά και θεία άλλα τα έριχναν στη φωτιά κι άλλα τα καταπατούσαν, ενώ η απαίδευτη και βάναυση φύση, τους οδηγούσε να τα πουλάνε για δύο ή τρεις οβολούς. Ο Ρικκέριος διηγείται πως οι Τούρκοι εγκατέστησαν μέσα στην Αγία Σοφία δημόσιες γυναίκες και στάβλους για τα άλογά τους. Ο Δούκας έγραψε ότι όλα τα χειρόγραφα της αρχαιότητας που ήταν αναρίθμητα τα φόρτωναν σε αμάξια και τα πωλούσαν αγνοώντας την αξία τους. Με ένα νόμισμα αγόραζες δέκα χειρόγραφα αριστοτελικά πλατωνικά θεολογικά και κάθε λογής ευαγγέλια. Έτσι γέμισαν όλα τα μουσεία και οι συλλογές που υπάρχουν σήμερα ανά τον κόσμο με χειρόγραφα αρχαίων και με σπουδαία θεολογικά κείμενα. 

Μια από τις πρώτες ενέργειες που έκανε ο Μωάμεθ ήταν να τοποθετήσει έναν ιμάμη πάνω σε έναν χριστιανικό άμβωνα και να διαβάσει δυνατά το κοράνι. Από την ώρα εκείνη ο περίφημος ναός της άφθαστης Σοφίας του Θείου λόγου, που κτίστηκε προς δόξα της χριστιανικής θρησκείας, έγινε τζαμί. Πράξη που μέχρι σήμερα οι Τούρκοι επιθυμούν να επαναλάβουν δείχνοντας ότι ως λαός παραμένουν ίδιοι μέχρι τη συντέλεια του κόσμου και αποδεχόμενοι ουσιαστικά το γεγονός ότι είναι καταπατητές ξένης γης, χώρας που δεν τους ανήκει. 



Η στιγμή των αποκαλυπτηρίων του ανδριάντα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου στον Πειραιά, στις 8 Ιουνίου 2020 



Ο ήλιος που έδυσε την 29η Μαΐου 1453, ανέτειλε ξανά την 25η Μαρτίου 1821. Η απομόνωση των Ελλήνων δεν υπήρξε μόνο σύμπτωμα της πτώσης αλλά συνεχίστηκε τόσο στα 400 χρόνια σκλαβιάς όσο και στην επανάσταση που πάλι μονάχο του το γένος των Ελλήνων αποτόλμησε. Αυτή η εθνική μας μοναξιά ήταν το τίμημα που διατηρήσαμε την πίστη μας και δεν προσκυνήσαμε ούτε την Ανατολή αλλά ούτε και την Δύση. Η ιστορία της πτώσης δεν θα πρέπει να αποτελεί απλώς θλιβερή ανάμνηση αλλά ιστορικό δίδαγμα για το μέλλον μας. 

Πολλοί σήμερα αδιαφορούν και στέκονται ενάντιοι στην εκκλησία και στην ορθόδοξη πίστη και παράδοση. Γρήγορα λησμονήθηκαν οι θυσίες των ιεραρχών στα χρόνια της επανάστασης, οι αδιάκοπες θυσίες αίματος, τα αμέτρητα πεδία μαχών. Ποιος ευνοείται από μια εκκλησία αποκομμένη από την κοινωνία; Μόνο όσοι επιθυμούν να αντικαταστήσουν την πίστη με τον κοινωνικό φόβο, την ελπίδα με την εκμετάλλευση των περιστάσεων, την αξιοπρέπεια με τον έλεγχο και την υποταγή, που η νέα εποχή της παγκοσμιοποίησης διακαώς επιθυμεί. 



Η ενσωμάτωση της Ελλάδας σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία θα πρέπει να μας καθιστά περισσότερο ορθόδοξους, περισσότερο Έλληνες, περισσότερο συναγωνίσιμους αλλά και στους εταίρους μας να γίνει γνωστή η απαίτησή μας για συνεργασία με αμοιβαία κατανόηση και όχι με λογική αφομοίωσης. Μη ξεχνάμε ότι η Ελλάδα προσφέρει στην οικονομική συνεργασία με μια από τις ισχυρότερες ναυτιλίες του κόσμου, με τον Πειραιά ένα από τα πρώτα λιμάνια της Ευρώπης. 

Ας μη στηριζόμαστε μόνο στις ξένες ενισχύσεις που η ιστορία της πτώσης μας δίδαξε ότι δεν λειτουργούν πάντα. Μόνοι μας πολεμήσαμε και στους Μαραθώνες και στις Σαλαμίνες και στα βουνά της Αλβανίας. Ποτέ δεν λάβαμε αυτό που αναμέναμε. Η πτώση ας γίνει μάθημα αμυντικής και οικονομικής αυτάρκειας. Ας καταθέσουμε αυτή την υπόσχεση σήμερα, εδώ μπροστά στον ανδριάντα του Παλαιολόγου, που στάθηκε σύμβολο ανδρείας και αυτοθυσίας, στον οποίο σήμερα στεκόμαστε κάτω από τον αττικό ήλιο, για να μη χρειαστεί ποτέ ξανά να φωνάξουμε «Εάλω η πόλις». 

Για να μη λέμε όμως μόνο για την αμορφωσιά και τη βαρβαρότητα μόνο των άλλων... ας θυμηθούμε λίγο τι έγινε στις 8 Ιουνίου 2020 ημέρα των αποκαλυπτηρίων του εν Πειραιεί ανδριάντα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Άτομα συγκεκριμένης ιδεοληψίας και χώρου καλούσαν τους εμπόρους μετάλλων να απαλλάξουν την πόλη από την παρουσία του συγκεκριμένου έργου, ενώ άλλοι εξέδιδαν δελτία τύπου πως ο Παλαιολόγος ήταν ανεπιθύμητος στον Πειραιά. Τον έβριζαν υπερασπιζόμενοι δήθεν και με περίσσια υποκρισία την ιστορία του Πειραιά λέγοντας πως δεν είχε σχέση με τον Παλαιολόγο, αυτοί οι ίδιοι που υπήρξαν χειροκροτητές μετονομασιών λεωφόρων, δρόμων και πλατειών της πόλης με ονόματα πολιτικών που φυσικά και ήταν άσχετοι με τον Πειραιά... Η υποκρισία στο μέγιστο βαθμό.

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"