 |
| Το κλιμάκιο της Χριστιανικής Αλληλεγγύης Ενορίας Αγίου Δημητρίου Ταμπουρίων. Επικεφαλής του κλιμακίου η Ειρήνη Κουβέλου. |
του Στέφανου Μίλεση
Μετά την κατάρρευση του μετώπου και την επιβολή της κατοχής στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, επανήλθε στα καθήκοντά του ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνός. Ο ιεράρχης βρισκόταν υπό περιορισμό στην Ιερά Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας, ύστερα από διαταγή του Δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, από φόβο πως η μορφή του θα ενέπνεε τους Έλληνες να ξεσηκωθούν. Ήταν γνωστοί οι πύρινοι λόγοι και ευγλωττία που χαρακτήριζε τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Όμως η νέα κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η χώρα, τον ώθησαν να αναλάβει και πάλι τα καθήκοντά του.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Δαμασκηνός
Ο μαύρος χειμώνας που ακολούθησε την περίοδο 1941 – '42 με τον πληθυσμό της Αθήνας και του Πειραιά να λιμοκτονεί, βρήκε τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό να οδηγεί την Εκκλησία σε μια δύσκολη πραγματικά περίοδο. Οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν αποφασίσει να επιβάλουν αποκλεισμό στο λιμάνι του Πειραιά, από φόβο μήπως τα τρόφιμα και τα άλλα εφόδια καταλήξουν στα χέρια των γερμανικών στρατευμάτων που δρούσαν στη Βόρεια Αφρική. Έτσι η στυγνή γερμανική κατοχή από τη μια και η απόφαση των συμμάχων από την άλλη, ήταν αρκετές να καταδικάσουν ευάλωτο μέρος του πληθυσμού σε θάνατο από πείνα.
Σχέδιο της Μονής Φανερωμένης Σαλαμίνας στην οποία βρισκόταν υπό περιορισμό ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ύστερα από εντολή του Ιωάννη Μεταξά
Τότε ο Αρχιεπίσκοπος συνέλαβε την ιδέα να προχωρήσει στην άμεση ίδρυση του Εθνικού Οργανισμού Χριστιανικής Αλληλεγγύης (Ε.Ο.Χ.Α.). Μέσω του οργανισμού αυτού και όχι μόνο, στάθηκε πραγματικός Εθνάρχης στα χρόνια της σκλαβιάς, εμποδίζοντας τη συστηματική γενοκτονία των Ελλήνων μέσω του λιμού που είχε επιβληθεί. Ο Οργανισμός Χριστιανικής Αλληλεγγύης ιδρύθηκε με το Ν.Δ. 77 στις 5 Δεκεμβρίου 1941, παραμονές της έλευσης των εορτών των Χριστουγέννων εκείνου του έτους. Τα γραφεία του οργανισμού στεγάστηκαν σε τριώροφο μέγαρο της οδού Μητροπόλεως στην Αθήνα και αμέσως συγκροτήθηκε ένα Διοικητικό Συμβούλιο από 29 επίλεκτα μέλη της Αθηναϊκής κοινωνίας υπό την δική του προεδρία. Με κέντρο την Αθήνα η ΕΟΧΑ εξαπλώθηκε σταδιακά σε όλη την επικράτεια μέσω παραρτημάτων που δημιούργησε με αποστολή την διάσωση των Ελληνοπαίδων από τον συστηματικό αφανισμό.
Η ομάδα της Χριστιανικής Αλληλεγγύης περιφερείας Νικαίας
Στις 22 Ιανουαρίου 1942 ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός ανέθεσε το έργο λειτουργίας της ΕΟΧΑ Πειραιά στον Γεώργιο Τζατζάνη, καθηγητή τότε Θρησκευτικών στον Πειραιά. Αντικαταστάτης του Τζατζάνη ορίσθηκε να είναι ο Επίσκοπος Βρεσθένης με δεύτερο αναπληρωτή τον Αρχιμανδρίτη Γ. Πάτση. Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός γνώριζε καλά πως τα ζητήματα του Πειραιά, έπρεπε να ανατεθούν σε Πειραιώτες και όχι σε Αθηναίους που το μόνο που γνώριζαν από τον Πειραιά ήταν ο ηλεκτρικός σταθμός της παραλίας που κατέληγαν για να επιβιβαστούν στα πλοία για τα θαλασσινά ταξίδια τους.
Στις 27 Φεβρουαρίου 1942 αφού ο Αρχιεπίσκοπος λειτούργησε στην Αγία Τριάδα Πειραιώς στη συνέχεια μετέβη στα γραφεία του πειραϊκού παραρτήματος της ΕΟΧΑ προκειμένου να ευλογήσει το έργο των ανθρώπων που είχαν αναλάβει την λειτουργία του. Η Διοικούσα Επιτροπή του Πειραιώς αποτελείτο από τους Μιχάλη Γούτο, Αριστομένη Θεωδορόπουλο, Παναγιώτη Κάντζια, Χρ. Καραμανώφ, Άγγελο Μεταξά, Παναγιώτη Βαρβαρέσο, Σπυρ. Μπρούσκαρη, Αναστάσιο Παπαστράτο, Λυμπ. Παπανδρέου, Ευάγγελο Πριμίδη, Παν. Σπηλιώτη, Ηλία Στρατηγάκη και Γεώργιο Στρίγκο.
Έτσι ξεκίνησε να λειτουργεί στον Πειραιά παράρτημα που περιλάμβανε διάφορα τμήματα ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν το τμήμα παροχής εργασίας, τμήμα ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης, τμήμα μορφώσεως και ψυχαγωγίας, τμήμα επαιτών και λιμοκτονούντων, τμήμα βομβοπλήκτων και θυμάτων πολέμου, τμήμα επενδύσεως και υποδήσεως, τμήμα εξακριβώσεως και περισυλλογής αλητοπαίδων (Γαβριάδων Πειραιώς) και φυσικά το τμήμα οργανώσεως και λειτουργίας των Ενοριακών Συσσιτίων. Ο Τζατζάνης καθώς αποτελούσε διακεκριμένο μέλος της κρητικής συνοικίας Πειραιώς, αμέσως κάλεσε κρητικοπούλες να τον συνδράμουν, μέλη της Αδελφότητας Κρητών “Η ΟΜΟΝΟΙΑ”, της οποίας όμως ο Ι. Μεταξάς είχε προκαλέσει προπολεμικά παύση της λειτουργίας της. Αυτές τέθηκαν υπεύθυνες στις κεντρικές ενορίες του Πειραιά καθώς και πρόσωπα που υποδείκνυαν οι ιερείς και Εφημέριοι της πόλης που ήταν αξιόπιστα και που ήδη ήταν μέλη των Φιλοπτώχων των Ενοριών.
Η Χριστιανική Αλληλεγγύη (ΕΟΧΑ) Νέου Φαλήρου. Επικεφαλής της ομάδας εθελοντών αυτού του κλιμακίου ήταν η Βιλλελμίνη Γουλανδρή
Σύντομα όλες οι ενορίες του Πειραιά εντάχθηκαν στο πρόγραμμα συσσιτίων της ΕΟΧΑ από το Νέο Φάληρο, Ρέντη, Κορυδαλλό, Παλαιά και Νέα Κοκκινιά, Κερατσίνι, Αγία Σοφία, Δραπετσώνα, Ταμπούρια, Ευγένια και Πέραμα. Ο Πειραιάς χωρίστηκε σε 37 περιφέρειες τη διανομή συσσιτίων στις οποίες ανέλαβαν ισάριθμες πενταμελείς επιτροπές! Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα βρέθηκαν 41 οικήματα κατάλληλα για να λειτουργήσουν συσσίτια, έπιπλα, σκεύη τα περισσότερα χαρισμένα από φιλάνθρωπους ιδιώτες.
Ακολούθησε η πλήρης καταγραφή παιδιών και η έναρξη των συσσιτίων της σωτηρίας! “Είστε μανάδες... Τα παιδιά μας χάνονται. Ανάγκη να τα σώσουμε. Ούτε μια ώρα ας μη χάνεται... Δύο πέτρες, ένα καζάνι από το πλυσταριό σας σε έναν οποιοδήποτε χώρο για να δώσουμε ένα πιάτο φαΐ στα παιδιά μας και να προλάβουμε το βέβαιο θάνατό τους” ήταν τα λόγια με τα οποία ο πρόεδρος της Χριστιανικής Αλληλεγγύης Πειραιά Γ. Τζατζάνης παρακινούσε τις γυναίκες, κατ' εντολή φυσικά του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, για να μετάσχουν του κινήματος βοηθείας.
Σε εκείνες της 41 εστίες σιτίζονταν καθημερινά χιλιάδες Πειραιωτόπουλα στα οποία σύντομα προστέθηκαν και οι θηλάζουσες μητέρες όπως και οι εγκυμονούσες του Πειραιά. Η προσφορά του μεγέθους της εκκλησίας προς την πειραϊκή κοινωνία σε αριθμούς είναι ενδεικτική: Το 1942 (περίοδος λιμού) στις 41 εστίες σιτίστηκαν 22682 παιδιά, το 1943, 11812 παιδιά και το 1944, 7640 παιδιά. Τα τρία αυτά χρόνια παρασκευάστηκαν 12.625.588 μερίδες φαγητού ενώ απασχολήθηκαν 150 μέλη στις Επιτροπές και 1200 εθελοντές παρασκευαστές φαγητού.
Χριστιανική Αλληλεγγύη παράρτημα Πειραιώς
Το Διοικητικό Συμβούλιο έλαβε μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου 1944 που λειτούργησε 1104 αποφάσεις που αφορούσαν διαφόρους τομείς και όχι μόνο τα προγράμματα σίτισης. Σπουδαία υπήρξε επίσης και η παροχή ιατρικής περίθαλψης στους άπορους Πειραιώτες χάρη στην εθελοντική προσφορά ιατρών, όπως του Δ. Σφαλαγκάκου, του Γ. Καρατιανού, του Μ. Μαντούβαλου, του Γ. Πάγκαλου, του Ηλ. Παπατέστα, του Ν. Παπατέστα, του Ι. Ορφανού και του Σοφ. Χατζηδάκη. Για τις σοβαρές περιπτώσεις είχε υπάρξει συνεννόηση ώστε οι ασθενείς να διακομίζονται στο Τζάνειο ή στο Κρατικό (καλούμενο Σαπόρτα τότε).
Το 1942 ενδεικτικά αναφέρεται πως παρασχέθηκε ιατρική βοήθεια από την Χριστιανική Αλληλεγγύη σε 4247 Πειραιώτες στα σπίτια τους, σε 10000 στα ιατρεία και σε 491 στα διάφορα νοσοκομεία. Παράλληλα με τους απόρους Πειραιώτες το 1942 εξετάσθηκαν 1200 εγκυμονούσες, πραγματοποιήθηκαν 218 τοκετοί σε σπίτια και 82 τοκετοί σε νοσοκομεία. Με προληπτικές εξετάσεις οφθαλμιάτρων εξετάστηκαν 33000 παιδιά για τράχωμα σε εννέα αντιτραχωματικά κέντρα που η Εκκλησία είχε ιδρύσει. Για να βρεθούν και να θεραπευτούν αυτά τα παιδιά είχαν πρώτα πραγματοποιηθεί 62542 εξετάσεις, όλες μέσα στην περίοδο της κατοχής! Η Εκκλησία υπό την ηγεσία του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού ίδρυσε στον Πειραιά 20 βρεφικά κέντρα (σε όλες τις συνοικίες της πόλης) την ίδια περίοδο που το Πατριωτικό Ίδρυμα λειτουργούσε στον Πειραιά έξι κέντρα ενώ το καθ΄ ύλην αρμόδιο ΙΚΑ άλλα έξι!...
Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός με παιδιά των συσσιτίων το 1942
Η ΕΟΧΑ Πειραιώς φρόντισε και για την ένδυση και υπόδηση των απόρων παιδιών και γυναικών. Τον Νοέμβριο του 1942 διενεργήθηκε στις εκκλησίες του Πειραιά έρανος από επιτροπή στην οποία προέδρευαν οι Γ. Στρίγκος, Αν. Παπαστράτος και Γ. Τζατζάνης ώστε να αγοραστούν εκατοντάδες μέτρα υφάσματος και μάλλινο νήμα για να ραφτούν ρούχα. Συνεργεία ραπτικής αποτελούμενο από 60 εργάτριες που εργάζονταν επτά με δύο το πρωί και άλλες 60 εργάτριες το απόγευμα, από τις δύο έως τις εννέα, κατάφεραν να ντύσουν 6551 παιδιά το 1942. Εξάλλου η Χριστιανική Αλληλεγγύη ήταν εκείνη που είχε αναλάβει την παροχή συσσιτίων στους κρατούμενους των Φυλακών των Βούρλων αλλά και του Τμήματος της Ειδικής Ασφάλειας (γερμανοκρατούμενης υπηρεσίας) συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών κρατουμένων και των οικογενειών τους.
Σημαντικό ήταν τέλος η δράση της Χριστιανικής Αλληλεγγύης στην εθνική διαπαιδαγώγηση καθώς με την ευκαιρία κάθε εορτής (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Πάσχα, 25η Μαρτίου κ.ο.κ.) οργάνωνε ομιλίες για τα παιδιά. Στις εορτές των εκκλησιών του Αγίου Φανουρίου Δραπετσώνας, του Αγίου Παντελεήμονος Δραπετσώνας, της Αγίας Σοφίας, της Μεταμορφώσεως Παλαιάς Κοκκινιάς, του Αγίου Δημητρίου Ταμπουρίων, του Προφήτου Ηλίου, του Αγίου Βασιλείου, της Αγίας Παρασκευής και της Ζωοδόχου Πηγής ακούστηκαν λόγοι κατά την διάρκεια της κατοχής που αν καταγγέλλονταν στις αρχές κατοχής θα οδηγούσαν τα μέλη της Αλληλεγγύης στο εκτελεστικό απόσπασμα. Δυστυχώς με την αδικαιολόγητη απόφαση της γερμανοκρατούμενης κυβέρνησης να γίνει παύση λειτουργίας των συσσιτίων από 1 Οκτωβρίου 1944 σταμάτησε το έργο της Χριστιανικής Αλληλεγγύης στον Πειραιά αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό που ουδέποτε το ελεύθερο ελληνικό κράτος στη συνέχεια κατάφερε να αναπληρώσει.
Το κλιμάκιο της Εθνικής Οργάνωσης Χριστιανικής Αλληλεγγύης ενορίας Αγίου Βασιλείου Πειραιώς. Στο κέντρο της φωτογραφίας ο πρόεδρος του κλιμακίου του Αγίου Βασιλείου Μανώλης Ντεντιδάκης
Η ελευθερία που ήρθε στη συνέχεια συνετέλεσε στο να οξυνθούν τα πολιτικά πάθη και το έργο της Χριστιανικής Αλληλεγγύης Πειραιώς να ξεχαστεί. Μαζί τους ξεχάστηκαν και οι χιλιάδες εθελοντές της ΕΟΧΑ που εγκατέλειπαν κατά την διάρκεια της κατοχής, καθημερινά τα σπίτια τους για προσφέρουν από νωρίς το πρωί έως αργά τη νύχτα, εξυπηρέτηση στα άπορα Πειραιωτόπουλα επί τρία ολόκληρα χρόνια. Να σημειωθεί πως την ώρα του μεσημεριανού “συμμαχικού” βομβαρδισμού της 11ης Ιανουαρίου 1944 μέλη της Χριστιανικής Αλληλεγγύης εργάζονταν στα γραφεία της (Φίλωνος και Αγίου Σπυρίδωνος γωνία) την ώρα που έσκαγαν γύρω βόμβες και ενώ σε απόσταση εκατό μόλις μέτρων, κατακρημνιζόταν ο Ι.Ν. Αγίας Τριάδας.
Η μέριμνα για τον αβοήθητο και τον αναξιοπαθούντα άνθρωπο, που επέδειξε ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός κατά την περίοδο της κατοχής, στράφηκε και προς τους Εβραίους. Κατ΄ εντολή τους εκδίδονταν πιστοποιητικά βαπτίσεως ώστε να εμφανίζονται ως Χριστιανοί και να αποφεύγεται έτσι η σύλληψή τους από τους Γερμανούς, που ισοδυναμούσε με θάνατο. Για την δράση του αυτή τιμήθηκε από το ίδρυμα Γιαντ Βασσέμ ως “Δίκαιος των Εθνών”. Κλείνοντας αναφέρω τη φράση που απεύθυνε στον Γερμανό Άλτενμπουργκ που αντικαθιστούσε τον Στρατηγό Στρόουπ, προς τον οποίο ο Δαμασκηνός είχε προηγούμενα διαμαρτυρηθεί για τις διώξεις των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Όταν οι Γερμανοί τον απείλησαν με τουφεκισμό εκείνος απάντησε: “Οι ιεράρχες στην Ελλάδα Στρατηγέ δεν τουφεκίζονται αλλά απαγχονίζονται!... Σας παρακαλώ να σεβαστείτε την παράδοση!”.
(Πηγές: Εφημερίδες κατοχής και το βιβλίο του Γεωργίου Τζατζάνη “Η Τρικυμιώδης Ζωή και Δράση μου”, Αθήνα 1990)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου