ΓΑΒΡΙΑΔΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΣΕ 50 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ. ΛΟΥΣΤΡΟΙ, ΧΑΜΙΝΙΑ, ΑΛΗΤΟΠΑΙΔΑ... ΟΙ ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΑΠΟΚΛΗΡΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Γαβριάδες, οι απόκληροι του Πειραιά, Στέφανος Μίλεσης εκδ. 24γραμματα

 

του Στέφανου Μίλεση

Τα μικρά χαμίνια του πειραϊκού λιμανιού έλαβαν την ονομασία «Γαβριάδες» καθώς θύμιζαν τον μικρό ήρωα Γαβριά του Βίκτωρος Ουγκώ στο έργου του «Οι Άθλιοι». Οι ανταποκριτές των ημερήσιων εφημερίδων προπολεμικά ήταν πρωτίστως λογοτέχνες. Το έργο του Ουγκώ ενέπνευσε πολλούς από αυτούς τους λογοτέχνες και δημοσιογράφους της προπολεμικής εποχής να τους αποδώσουν αυτόν τον χαρακτηρισμό. Οι «Άθλιοι» πραγματεύονταν την δυστυχία, τη φτώχια και την εξαθλίωση της γαλλικής κοινωνίας γύρω στα 1815. Στις σελίδες του Ουγκώ ζωντανεύει κι ένα μικρό παιδί ο Γαβριάς. Ένα χαμίνι του Παρισιού, που παίρνει μέρος στην επανάσταση. Ζει μόνο του αντιμετωπίζοντας καθημερινά το φάσμα της πείνας και των κινδύνων του δρόμου. Ένας πραγματικός ήρωας που δίνει τις δικές του μάχες πάνω στα οδοφράγματα αψηφώντας τις ριπές των όπλων του στρατού, δίνοντας θάρρος και εμπνέοντας τους επαναστάτες. Σκοτώνεται από ομοβροντία. 

Τα αλάνια του πειραϊκού λιμανιού είχαν αποκτήσει το λογοτεχνικό χαρακτηρισμό «Γαβριάδες» ζωντανεύοντας ξανά τον μικρό ήρωα του Ουγκώ. Τριγυρνούσαν οι Γαβριάδες με τις χαρακτηριστικές τραγιάσκες τους ξυπόλυτοι, ζώντας στο πεζοδρόμιο, επαναστατώντας σε κάθε αδικία έχοντας τον δικό τους κώδικα ηθικής πάνω από τον ανθρώπινο νόμο. Για τους υπόλοιπους που αγνοούσαν τόσο τον Ουγκώ όσο και τους «Άθλιους» ήταν απλώς τα αλητόπαιδα, τα χαμίνια του λιμανιού. Ήταν οι μικροί φτωχοδιάβολοι που άλλοτε ως λούστροι, άλλοτε ως μικροπωλητές με την τάβλα να κρέμεται με ιμάντα από το λαιμό τους, πωλούσαν κουλούρια, παστέλια ή άλλα μικροαντικείμενα. 

Ο Πειραιάς κατείχε την θλιβερή πρώτη θέση στον τομέα της παιδικής εργασίας. Το λιμάνι, τα εργοστάσια, οι βιοτεχνίες είχαν ανάγκες, για την κάλυψη των οποίων προσλάμβαναν και παιδιά. Αυτά ήταν τα πραγματικά «Παιδιά του Πειραιά» πολλά χρόνια πριν γίνουν τραγούδι και ταινία. Και φυσικά αυτά τα παιδιά, όταν δεν έβρισκαν νόμιμη εργασία, «επιστρατεύονταν» να επιτελέσουν ένα ρόλο, σε κάποια από τις πολυάριθμες ομάδες του περιθωρίου, που δεν έχαναν την ευκαιρία της εκμετάλλευσης. Οι δουλείες του «ποδαριού» απαιτούσαν γρηγοράδα, ευκινησία και πρόδηλη αθωότητα. Και αυτά τα χαρακτηριστικά τα διέθεταν τα παιδιά. 

Τα παιδιά του Πειραιά, οι μικροί Γαβριάδες, αποτελούσαν το ένα μέρος του σκηνικού. Το άλλο μέρος του ήταν οι αχθοφόροι, οι βαρκάρηδες, οι γεμιτζήδες, οι αραμπατζήδες και οι ναυτικοί. Μεγάλος αριθμός από τα παιδιά αυτά εργάζονταν στου Ξαβέρη τα καρνάγια. Άλλα στα Καρβουνιάρικα που κατάμαυρα από τη σκόνη, ήταν πολύ εύκολο να τα αναγνωρίσεις. Αυτά της Πλατείας Καραϊσκάκη και του Τζελέπη ήταν περισσότερα ευάλωτα στην ανομία καθώς εκεί σύχναζε το περιθώριο του λιμανιού. Όπου πολύς κόσμος και οι ευκαιρίες... Άλλα εργάζονταν έξω από το λιμάνι, στα εργοστάσια και στις βιοτεχνίες. Τα πιο τυχερά γίνονταν μπακαλόγατοι. Εκτός από τα τελευταία, όλα τα υπόλοιπα είχαν κοινά γνωρίσματα. Περιφέρονταν με βρομισμένα ή σχισμένα ρούχα, ξυπόλητα, χλωμά, κακομοιριασμένα. 

30 Μαρτίου 1917 περίοδος γαλλικής κατοχής του Πειραιά

Ιούλιος 1917 - περίοδος γαλλικής κατοχής Πειραιά 

Εργαζόμενοι σε πειραϊκό εργοστάσιο. Τα ανήλικα παιδιά αποτελούν μέρος της εργασίας

Οι εγκαταστάσεις στη θέση Κατσικάρι (Κορυδαλλός) που οικοδομήθηκαν το 1938 με αποστολή τη συγκέντρωση όλων των Γαβριάδων του λιμένος Πειραιώς. Θα λάμβαναν την ονομασία "ΑΣΥΛΟ ΑΛΗΤΟΠΑΙΔΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ" αλλά τελικώς έγιναν γνωστές οι εγκαταστάσεις ως φυλακές Κορυδαλλού...

1918 ανήλικος υδροπωλητής στον Πειραιά LEWIS W. HINE

1946 - Ένας ακόμα ανήλικος πωλητής ύδατος στον Πειραιά. Εμπορεύεται νερό εντός κανάτας Αιγίνης και περιφέρεται ανυπόδητος. Ελάχιστη διαφορά έχει με τον ανήλικο υδατοπωλητή του 1918. Ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει στις δύο φωτογραφίες.

1948 έκτη τάξη δημοτικού σε σχολείο του Πειραιά

Νοέμβριος 1944 - Ανυπόδητος ανήλικος πωλητής σιγάρων λαμβάνει συσσίτιο. (φωτο Dmitri Kessel) 

Mark Kauffman, Νοέμβριος 1948, λουστράκος στον Πειραιά με φόντο τον συμμαχικό στόλο

Nat R. Farbman, Μάρτιος 1946, Πειραιάς, λίγο πριν τις εκλογές, πλανόδιοι νεαροί μικροπωλητές με φόντο την καταστραμμένη από τους Συμμαχικούς βομβαρδισμούς εκκλησία της Αγίας Τριάδος.

Nat R. Farbman, Μάρτιος 1946, Πειραιάς, νεαρή πλανόδια μικροπωλητής με φόντο την βομβαρδισμένη εκκλησία της Αγίας Τριάδος

1931 - Ανήλικος πωλητής δαδιού στην Κοκκινιά

Λούστρος έργο της ζωγράφου Αθηνάς Τζέη

1923 - Προσφυγόπουλα που αναζητούν τους χαμένους γονείς στις προκυμαίες του Πειραιώς

Τρόφιμοι ορφανοτροφείου

1923- Μαζική άφιξη ανήλικων προσφύγων στο λιμάνι του Πειραιά. Βρέθηκαν περιπλανόμενα στη Σμύρνη έχοντας χάσει τους γονείς τους. 

1917 - Περίοδος γαλλικής κατοχής. Χαμίνια μπροστά από το δημαρχείο Πειραιά

Τα αλανάκια - Λιθογραφία εποχής με τα ανήλικα χαμίνια με τις χαρακτηριστικές τραγιάσκες να καπνίζουν, να πίνουν και να χαρτοπαίζουν κλέβοντας ο ένας τον άλλον....

1920 - Έλληνες ανήλικοι Λούστροι στις ΗΠΑ. Από τον Πειραιά στα στιλβωτήρια των Ελλήνων και των Ιταλών που έδρευαν στα λόμπι των μεγάλων ξενοδοχείων των Αμερικανικών πόλεων.

Εργάτριες νηματουργείων και υφαντουργείων. Οι ανήλικες κάθονται στην πρώτη σειρά

Εργαζόμενοι σε βιοτεχνία στην οδό Πολυδεύκους. Και εδώ οι ανήλικοι εργάτες κάθονται στην πρώτη σειρά

Ιούνιος 1916 - Ανήλικα στην παραλία του Νέου Φαλήρου παίζουν γυμνά στη θάλασσα. 

Το εσωτερικό ενός τυπικού υπνωτηρίου ανηλίκων όπως ήταν την ίδια περίοδο σε Αμερική και Καναδά. Τα υπνωτήρια στον Πειραιά είχαν διαμορφωθεί ανάλογα

Η μαζική αποστολή λούστρων στην Αμερική ήταν γνωστή εκεί (για αυτό και το σχέδιο), αλλά παρέμενε άγνωστη στην Ελλάδα... Απέφερε μεγάλα κέρδη και υπήρξε περιζήτητο εξαγώγιμο ελληνικό προϊόν. Οι γαβριάδες του Πειραιά τροφοδοτούσαν τρεις ελληνικές πόλεις. Τη Νέα Υόρκη, το Σικάγο και την Φιλαδέλφεια. 

Οι λούστροι Τάκης, Τόλιας και Αρτέμης φωτογραφίζονται με τους φίλους τους σε κάποια πόλη της Αμερικής. Η μαζική και οργανωμένη αποστολή λούστρων στις ΗΠΑ επέφερε μεγάλη κερδοφορία και έπρεπε η αμερικανική κυβέρνηση να λάβει μέτρα για να την αποτρέψει.

1910 - Λούστροι στο λιμάνι με πολλούς από αυτούς να είναι ανήλικοι

1937 - Ένας ακόμη ανήλικος λούστρος δεσπόζει στο πλάνο

Έλληνας λούστρος σε δρόμο αμερικανικής πολιτείας. Είχε λάβει προπαίδευση στους δρόμους του Πειραιά... 

Ανήλικοι περιπλανώμενοι στις αποβάθρες του λιμανιού

Η Επαγγελματική Οικοκυρική Σχολή του π. Άγγελου στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Μια από τις δεκάδες επαγγελματικές οικοκυρικές σχολές θηλέων που τότε λειτουργούσαν

Το εσωτερικό λαϊκού δημοτικού υπνωτηρίου. 

Στα τελωνειακά γραφεία που έδρευαν κάτω από τον Άγιο Νικόλαο, έναντι του Τελωνείου Πειραιώς.  Τα παιδιά βρίσκονται παντού

Το ποίημα του Γαβριά

Το μεγαλύτερο παιδί προσέχει το μικρότερο. Όταν η αδελφή γινόταν και μάνα

1946 - Παιδιά παίζουν ξυλίκι στον δρόμο. 

Χωροφύλακας οδηγεί τα χαμίνια του δρόμου σε κάποιο ίδρυμα. Το Άσυλο Αλητοπαίδων δεν είχε ιδρυθεί ακόμα...

1913 - Γαβριάδες αχθοφόροι

Σημαντικό πόστο για είσπραξη των ανήλικων γαβριάδων αποτελούσε ο δρόμος έξω από το Τελωνείο Πειραιώς. Εκεί οι γαβριάδες μεταβάλλονταν σε άτυπους αχθοφόρους μεταφέροντας τα πράγματα των ταξιδιωτών που εκτελωνίζονταν στα σπίτια τους. Για αυτό και οι διαπληκτισμοί με τους αραμπατζήδες που επίσης είχαν αναλάβει την μεταφορά, ήταν συχνές.