Το εν Φρεαττοί φονικόν δικαστήριον (Η Πνύκα της Θάλασσας)

Η απόφαση του Δικαστηρίου της Φρεαττύδας που προέβλεπε εξορία για τον κατηγορούμενο Τεύκρο, τον οδήγησε να είναι ο ιδρυτής της ισπανικής πόλης Ποντεβέδρα της Γαλικίας, σύμφωνα με τον εκεί τοπικό θρύλο!
(Στην φωτογραφία άγαλμα του Σαλαμίνιου Τεύκρου στην Πλατεία San Jose)
Του Στέφανου Μίλεση

Το Φονικό δικαστήριο της Φρεαττύδας, αναφέρεται στην ιστορία από τα επικά ακόμα χρόνια, αφού η πρώτη υπόθεση που εκδικάζει, ανάγεται αμέσως μετά τον Πόλεμο της Τροίας (12ος αιώνας π.Χ). Μάλιστα πρόκειται για μια δίκη πολύκροτη, καθώς δικάζεται ο γιος ενός Βασιλιά για την μη αποτροπή της αυτοκτονίας, του ετεροθαλή αδελφού του!

Στο δικαστήριο της Φρεαττύδας εκδικάζονταν κατά αρχάς όλες οι υποθέσεις ακούσιων φόνων που διεπράχθησαν έξω από την χώρα (δηλαδή που έγιναν από αμέλεια και μακριά). 

Ο δράστης μπορεί να μην είχε την βούληση να διαπράξει φόνο, όμως έστω και άθελά του, αφαίρεσε ζωή και κατά συνέπεια ήταν μιαρός. Αυτή η μιαρότητά του δεν του επέτρεπε να επιστρέψει στην χώρα. Για να απαλλαγεί από αυτήν θα έπρεπε να πείσει για την αθωότητά του, τους συγγενείς του θύματος και να λάβει δημόσια την συγχώρεσή τους. 
Η συγγνώμη πρέπει να δοθεί δημόσια, έστω και αν αυτός που την αποδίδει είναι ο ίδιος το πατέρας (περίπτωση Τεύκρου).
Για να γίνει αυτό εφικτό ο κατηγορούμενος, πλησίαζε την ακτή ευρισκόμενος πάνω σε πλοίο και απολογείτο χωρίς να πατήσει το πόδι του στην στεριά, ενώ οι δικαστές από την στεριά άκουγαν την απολογία και λάμβαναν τις αποφάσεις. 

Με αυτό τον τρόπο εκδικάστηκε και ο Σαλαμίνιος πολεμιστής της Τροίας και άριστος τοξότης Τεύκρος, όταν απολογήθηκε από πλοίο προς τον ίδιο του τον πατέρα Τελαμώνα Βασιλιά της Σαλαμίνας, που βρίσκονταν στην Φρεαττύδα, καθώς ο δεύτερος δεν ανέχονταν τον θάνατο του ετεροθαλή αδελφού του Τεύκρου του Αίαντα ο οποίος είχε αυτοκτονήσει.(Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις, Αττικά) 

Πριν δώσει τέλος στην ζωή του ο Αίαντας όμως είχε χάσει τα λογικά του και αφού είχε αποπειραθεί πρώτα να σκοτώσει συμπολεμιστές του, κατάσφαξε εν συνεχεία ένα κοπάδι πρόβατα. Την άλλη μέρα που διαπίστωσε την πνευματική του κατάσταση αυτοκτόνησε πέφτοντας πάνω στο ξίφος του. Ο πατέρας του θεώρησε ότι ο Τεύκρος δεν έκανε κάτι αφενός ώστε να τον αποτρέψει, αφετέρου δεν μερίμνησε για το σώμα του μετά.
Όταν το αποτέλεσμα του εν Φρεαττοί δικαστηρίου ήταν να μην επιστρέψει ποτέ ξανά στην Σαλαμίνα εκείνος απάντησε "απελπισία σε καμιά περίπτωση, το αύριο θα καθορισθεί από τον απέραντο ωκεανό".   


Ο Τεύκρος σε άγαλμα του Sir Hamo Thornycroft


Περί προορισμού του Τεύκρου μετά την Φρεαττύδα:

 Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι συνεπεία του Δικαστηρίου της Φρεαττύδας υπήρξε η ίδρυση μιας νέας πόλης και μιας γνωστής εορτής. Από την πλευρά του Τεύκρου που κατέφυγε στην Κύπρο δημιουργήθηκε η Σαλαμίνα της Κύπρου (ο Τεύκρος έδωσε την ονομασία της πόλεως καταγωγής του). Ενώ από την πλευρά του Τελαμώνα καθιερώθηκαν στην Σαλαμίνα οι εορτές "Αιάντεια" προς τιμή του αυτόχειρα Αίαντα. 

Έκπληξη αποτελεί πάντως το γεγονός πως στην πόλη Ποντεβέδρα της Γαλικίας (Ισπανία), θεωρούν ότι ιδρύθηκαν από τον Τεύκρο, μετά την απόφαση του δικαστηρίου της Φρεαττύδας, για την εξορία του!! Αξίζει να σημειωθεί ότι άγαλμα του Έλληνος Τεύκρου κοσμεί την Πλατεία San Jose, ενώ οι κάτοικοι αυτής της πόλης αποκαλούνται Teucrinos (Τευκρίνιοι) και πλήθος συλλόγων φέρει αυτό το όνομα. Σημειώνω δε ότι η ισπανική αυτή πόλη, έχει αδελφοποιηθεί με την Ναύπακτο και όχι με την Σαλαμίνα ή τον Πειραιά!

Όμως ο Δημοσθένης στο έργο "Κατά Αριστοκράτους" αναφέρει τα κάτωθι: "σε αυτό το πέμπτο δικαστήριο, του οποίου τους νόμους έχει παραβιάσει ο άνθρωπος, πρόκειται για δικαστήριο που συνεδριάζει στην Φρεαττύδα. Εκεί δικάζονται οι εξόριστοι για ακούσιο φόνο, που δεν τους έχουν ακόμα συγχωρέσει οι συγγενείς του θύματος, εάν κατηγορούνται για νέο φόνο εκούσιο αυτή την φορά. Εκείνος που συγκρότησε το δικαστήριο αυτό δεν παραμέλησε τον κατηγορούμενο, επειδή δεν έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει στη χώρα μας, ούτε του απηύθυνε την ίδια κατηγορία με την πρώτη δίκη, με το σκεπτικό ότι έχει διαπράξει ξανά παρόμοια πράξη. Βρήκε τρόπο να τηρηθούν οι διατυπώσεις της ευσέβειας και να μην στερήσει από τον κατηγορούμενο το δικαίωμα να δικασθεί και να υπερασπισθεί τον εαυτό του.........Αν αποδειχθεί η ενοχή του υφίσταται την ποινή για εκούσιο φόνο, αν δεν αποδειχθεί αθωώνεται για τον εκούσιο φόνο, αλλά παραμένει στην εξορία, εξαιτίας του πρώτου φόνου, του ακούσιου." (Μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1994)      

Συνεπώς εκτός της περίπτωσης του Τεύκρου, στο δικαστήριο της Φρεαττύδας ανάγονται και αυτοί που έχουν διαπράξει ακούσιο φόνο (εξ αμελείας) βρίσκονται σε φυγή και χωρίς να έχουν λάβει συγνώμη από τους συγγενείς του θύματος, κατηγορούνται και για δεύτερο φόνο, για τον οποίο οφείλουν να απολογηθούν, αλλά δεν μπορούν αφού είναι μιαροί εκ του πρώτου! Πιθανότατα η διαφοροποίηση αυτή μεταξύ εκδίκασης της υπόθεσης του Τεύκρου και την περιγραφής των αρμοδιοτήτων που δίνει ο Δημοσθένης (αλλά και ο Παυσανίας στο έργο του "Ελλάδος Περιήγησις, Αττικά), να οφείλεται σε εξειδίκευση των λειτουργιών του καθώς στο μεταξύ πλήθος άλλων φονικών δικαστηρίων έχει παρουσιαστεί με κυριότερα:

 Η Βουλή του Αρείου Πάγου που εκδίκαζε όλους τους φόνους εκ προθέσεως (με δόλο) που έγιναν είτε με πυρκαϊά, είτε με χρήση φαρμάκων, 
- το Παλλάδιο που εκδίκαζε όλους τους ακουσίους φόνους (όσοι δεν υπάγονταν στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου της Φρεαττύδας), τις απόπειρες φόνου και τους φόνους δούλων, μέτοικων και ξένων,
το Δελφίνιο που εκδίκαζε τους λεγόμενους δίκαιους φόνους, δηλαδή αυτούς που γίνονταν κατά την διάρκεια πολεμικών αγώνων ή μοιχείας, 
- Το Πρυτανείω και φυσικά το κυριότερο όλων την Ηλιαία.  

Η ηθική καθαρότητα ήταν υψίστης σημασίας την εποχή εκείνη αν μάλιστα αναλογιστούμε ότι όλα τα Φονικά Δικαστήρια εκδίκαζαν τις υποθέσεις στο ύπαιθρο, για να μην βρίσκονται κάτω από την ίδια στέγη δικαστές και κατηγορούμενοι!


Συμπεράσματα από την εκδίκαση της υπόθεσης του Τεύκρου:

Συγκλονιστικό δικονομικό στοιχείο αποτελεί ότι η δίκη αυτή (του Τεύκρου), εισάγεται στο συγκεκριμένο δικαστήριο, καθώς είναι αρμόδιο να εκδικάζει υποθέσεις ακούσιων φόνων (δηλαδή που έγιναν από αμέλεια), και με σκοπό να πεισθούν οι συγγενείς του θύματος για τον δράστη και να του αποδώσουν την καθαρτήρια συγγνώμη. Και η μη αποτροπή αυτοκτονίας, βλέπουμε ότι θεωρείται από το 1100 π.Χ. για το ελληνικό δικονομικό σύστημα, ισοδύναμη με "φόνο εξ αμελείας", αφού ο δράστης θα πρέπει να κριθεί και να πείσει του συγγενείς του θύματος, ότι έκανε όλες τις ενέργειες που απαιτούνταν για να αποτρέψει την επερχόμενη αυτοκτονία. Αυτό αποτελεί μια πολύ λεπτή νομική έννοια, που στις περισσότερες νομοθεσίες εντάχθηκε αιώνες αργότερα! 


Περί της ορθότητας της τοποθεσίας:

Σχετικά με διάφορες υποθέσεις περί ύπαρξης της Φρεαττύδος σε σημείο διαφορετικό από το σημερινό, να πούμε ότι παλαιότερα όχι μόνο για την Φρεαττύδα, αλλά για όλους τους λιμένες του Πειραιά, υπήρχαν αμφιβολίες για την πραγματική τους θέση. Χαρακτηριστικό είναι ότι αποκαλούσαν την Ζέα ως Μουνυχία (για αυτό και η σημερινή Λεωφόρος Γρ. Λαμπράκη, λέγονταν παλαιότερα Λεωφ. Μουνυχίας, έχοντας την πεποίθηση ότι είναι ο δρόμος που οδηγεί στην Μουνυχία)

Με μια σειρά όμως ανακαλύψεων του μεγάλου ιστορικού Ιάκωβου Δραγάτση, διαπιστώθηκε το λάθος που υπήρχε τότε και αποκαταστάθηκε η ιστορική αλήθεια.  Επίσης σημαντικό στοιχείο είναι ότι όλα τα δικαστήρια της αρχαιότητας, βρίσκονταν εντός περιβόλου ιερού με Βωμό επί του οποίου ορκίζονταν οι δικαστές και με Πηγή Καθαρμών. Η ύπαρξη στην Φρεαττύδα ανάλογης πηγής (το γνωστό Τσιρλονέρι) επιβεβαιώνει το αληθές.
  Τέλος, με τις ανασκαφές για την δημιουργία του Ναυτικού Μουσείου, βρέθηκαν βαθμίδες του Δικαστηρίου της Φρεαττύδας.

Σκέψεις και ερωτήματα που γεννά η ύπαρξη του Δικαστηρίου της Φρεαττύδας

Η ύπαρξη ενός τόσο σημαντικού δικαστηρίου στην Φρεαττύδα, γεννά τις σκέψεις για το πώς είναι δυνατόν να αποδεχθούμε το γεγονός ότι ο Πειραιάς πριν από την εφαρμογή του προγράμματος του Θεμιστοκλή ήταν μια άσημη κώμη, του οποίου οι λιμένες ήταν αναξιοποίητοι καθώς η Αθήνα χρησιμοποιούσε ως λιμένα εκείνον του Φαλήρου.

Είναι απορίας άξιον πώς δέχονταν βασιλείς και πρίγκιπες την δικαστική εξουσία μιας άσημης κώμης, που οι ιστορικοί περιγράφουν ότι ήταν ο Πειραιάς, πριν από τον Θεμιστοκλή.  Ο Τεύκρος προήρχετο από βασιλική γενιά ωστόσο αποδέχθηκε να δικαστεί όχι από δικαστήριο της κραταιής Σαλαμίνας αλλά στο "τοπικό" δικαστήριο μιας δήθεν άσημης κώμης. 

Πώς είναι δυνατόν το δικαστήριο της Φρεαττύδας, που ήταν ισότιμο του Αρείου Πάγου, να έχει τη δύναμη να εφαρμόζει διεθνές δίκαιο στην εποχή του, αφού εκδικάζει πράξη Σαλαμίνιου -του Τεύκρου- και μάλιστα βασιλικής γενιάς, για πράξη που τελέστηκε στην Τροία και τον εξόρισε στην Κύπρο όπου ο Τεύκρος δημιούργησε την πόλη Σαλαμίνα Κύπρου προς ανάμνηση της δικής του πατρίδας. 

Πώς είναι δυνατόν ο Πειραιάς να έχει ειδικό δικαστήριο και μάλιστα τη δυνατότητα διεξαγωγής δίκης από πλοίο, χωρίς να διαθέτει λιμάνια!

Οι υποθέσεις του Δικαστηρίου της Φρεαττύδας ήταν πολύκροτες και συνταρακτικές. Ο Τρωικός πόλεμος τελείωσε το 1184 π.Χ. η Σαλαμίνα Κύπρου ιδρύθηκε το 1175 π.Χ. κι όμως συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι ο Πειραιάς γεννήθηκε επί Θεμιστοκλή!


Οι ξυπόλητοι Πειραιώτες του Αριστείδη Σκυλίτση του Πρεσβύτερου.

Μετά το πάθημα του Θεόδωρου Ρετσίνα και τους οβελίες του στον  Προφήτη Ηλία, στις Δημοτικές Εκλογές του 1879, ακολουθεί άλλη μια παράξενη Πειραϊκή προεκλογική ιστορία.

Του Στέφανου Μίλεση

Στις εκλογές του 1883 για την ανάδειξη Δημάρχου Πειραιώς, οι δύο πρώην αντίπαλοι Θεόδωρος Ρετσίνας και Τρύφων Μουτζόπουλος, συνεργάζονται έχοντας σκοπό να αντιμετωπίσουν από κοινού τον Αριστείδη Σκυλίτση τον Πρεσβύτερο, παππού του γνωστού Αριστείδη Σκυλίτση της χούντας.

Ο Σκυλίτσης κατεβαίνει σε αυτή την αναμέτρηση έχοντας στο πλάι του μια πνευματική μορφή του Πειραιά. Τον ιατρό και φιλόσοφο Θεόδωρο Αφεντούλη ήδη Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και άνθρωπο που συμμετέχει ενεργά σε όλες τις δραστηριότητες της πόλης. 

Ο Αφεντούλης τόσο από την ευφυΐα που τον χαρακτήριζε όσο και από την άσκηση του ιατρικού του λειτουργήματος (για τον Αφεντούλη η ιατρική ήταν λειτούργημα και ο χρηματισμός ασέβεια) έχει πετύχει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη, όπου και όταν παρεμβαίνει. Αμφότεροι Αφεντούλης και Σκυλίτσης δεν μπορούν να ανεχθούν την ένωση (συμμαχία) των πρώην αντιπάλων Μουτζόπουλου - Ρετσίνα αλλά και δεν μπορούν να την αντιμετωπίσουν καθότι βρίσκονται παντού και βάλλουν εναντίον τους, αποκαλώντας μάλιστα δημόσια τον Σκυλίτση "Ξυπόλητο" και τους ψηφοφόρους του "ξυπόλητους Πειραιώτες".

Ο Ιατροφιλόσοφος Θεόδωρος Αφεντούλης που κατάφερε να διασπάσει την συμμαχία Τ. Μουτζόπουλου - Θ. Ρετσίνα στις εκλογές του 1883

Έτσι ο Αφεντούλης αποφασίζει και κατεβαίνει στην Δημοτική Αγορά του Πειραιά όπου εκφωνεί λόγους υπέρ Ομηρίδη Σκυλίτση και μεταξύ άλλων χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό των αντιπάλων του, ως έπαινο, λέγοντας διαρκώς "εμείς οι ξυπόλητοι", "εμείς οι ξυπόλητοι". 

Η κατηγόρια αυτή γίνεται σημαία προεκλογικού του αγώνα, μέχρι που την ημέρα των εκλογών ο Ομηρίδης Σκυλίτσης, ξεκινά κατά το μεσημέρι να πάει να ψηφίσει ο ίδιος από το σπίτι του, που βρίσκονταν κοντά στην Δημοτική Αγορά προς την Πλατεία Κοραή, φορώντας παντόφλες!

Κατά την διαδρομή αυτή πλήθος κόσμου αρχίζει να πηγαίνει πίσω του κυρίως από τις Λαϊκές τάξεις και ο ενθουσιασμός γίνεται ακόμα μεγαλύτερος όταν ο Ομηρίδης υψώνει και ένα κοντάρι πάνω στο οποίο υπήρχε πανί με ένα ζωγραφισμένο ξυπόλητο πόδι!!

Η πορεία αυτή ήταν τόσο πετυχημένη που ακολουθούν πίσω του και ψηφοφόροι του άλλου κόμματος, με αποτέλεσμα λένε ο Τρ. Μουτζόπουλος να παροτρύνει όσους δεν είχαν ψηφίσει ακόμα, να περάσουν από το σπίτι του, όπου εκεί τους περίμενε ιερέας που όρκιζε τους ψηφοφόρους ότι θα τον ψηφίσουν! Γεγονός είναι πως αλήθεια ή ψέμα η φήμη αυτή μεταδόθηκε πολύ γρήγορα με αποτέλεσμα κόσμος να μαζευτεί έξω από το σπίτι του Μουτζόπουλου και να φωνάζει "Έξω τον Παπά", "Έξω τον Παπά" εννοώντας να σταματήσει δηλαδή ο Μουτζόπουλος να ορκίζει ψηφοφόρους. Τα παρολίγον επεισόδια αποτράπηκαν με την επέμβαση ιππικού, αφού ο κόσμος δεν εννοούσε να αποχωρήσει.

Έτσι λοιπόν ο "ξυπόλητος" Αριστείδης Ομηρίδης Σκυλίτσης αναδείχθηκε Δήμαρχος Πειραιά από το 1883 έως 1887. Επί των ημερών του πάρθηκε η απόφαση να εγκατασταθούν οι υπηρεσίες του Δήμου στο ιστορικό Ρολόι (Ωρολόγιον) που είχε οικοδομηθεί για χρήση "Χρηματιστηρίου Εμπορευμάτων". 

Καθώς μέχρι τότε οι υπηρεσίες του Δήμου στεγάζονταν στη συμβολή των οδών Λυκούργου και Δημοσθένους, σε ένα παλιό και μικρό κτήριο που είχε οικοδομήσει ο Λουκάς Ράλλης το 1858, ο Αριστείδης Σκυλίτσης έκρινε ότι δεν ήταν κατάλληλο πλέον για τη στέγαση του Δήμου. Καθώς το "Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων" υπολειτουργούσε και έμενε αναξιοποίητο ο Αριστείδης Σκυλίτσης ο Πρεσβύτερος μια ημέρα των ημερών πήρε την απόφαση και μαζί με άλλους δημοτικούς συμβούλους πήγε και εγκαταστάθηκε σε αυτό. Ως δημαρχιακό Μέγαρο το Ωρολόγιο φιλοξένησε το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο στις 13 Δεκεμβρίου του 1885 και λειτούργησε με μικρές διακοπές με αυτή την αποστολή για χρόνια. 

Καθώς η Μούσα της ιστορίας η Κλειώ, όπως πολλές φορές έχω γράψει, αρέσκεται να "παίζει" με τις αποφάσεις των ανθρώπων, κατέγραψε στα κατάστιχά της έναν άλλο Αριστείδη Σκυλίτση, εγγονό του πρώτου του Πρεσβύτερου που έγινε Δήμαρχος Πειραιά ύστερα από 80 περίπου χρόνια και έφτασε να κατεδαφίσει το κτήριο που έγινε Δημοτικό Μέγαρο από τον παππού του! Έτσι λοιπόν η ιστορία κατέγραψε Σκυλίτση να μετατρέπει το κτήριο σε μέγαρο της Δημαρχίας και Σκυλίτση να το κατεδαφίζει. Μόνο που ανάμεσα στον πρώτο από τον δεύτερο είχαν μεσολαβήσει 83 χρόνια!

Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία και οι προεκλογικοί οβελίες


Του Στέφανου Μίλεση

Βρισκόμαστε στον Πειραιά του 1879 που αριθμεί μόλις 21.718 κατοίκους. Περίοδος Δημοτικών Εκλογών η χρονιά εκείνη και ο ανταγωνισμός των υποψηφίων για την Δημαρχία, κυριαρχεί με όλους του τρόπους, στην ζωή της πόλης. 

Ο Τρύφων Μουτζόπουλος από την μια πλευρά και ο Θεόδωρος Ρετσίνας από την άλλη. Ο Ρετσίνας υποστηριζόμενος από τους εμπόρους και τους βιομηχάνους (βιομήχανος και ο ίδιος) είχε τον αέρα της νίκης, καθώς είχε την υποστήριξη των "δυνατών" της πόλης, αλλά και καθώς απασχολούσε στα εργοστάσιά του πλήθος Πειραιωτών, ήλπιζε στην υποστήριξή τους. Έχοντας μάλιστα πεποίθηση για τη νίκη, παραθέτει ένα γεύμα με οβελίες δωρεάν, στον έρημο ακόμα λόφο της Καστέλλας, έξω από το μοναδικό κτίσμα που υπήρχε στην κορυφή του, το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία.

Ο μικρός αυτός ναός, είχε ανεγερθεί από τον Περρωτή μόλις λίγα χρόνια πριν (ιστορία ναού Προφήτη Ηλία) και μετατράπηκε σε ενοριακός το 1883. Μέχρι όμως την εποχή που γίνεται το σούβλισμα του Ρετσίνα, όπως αναγράφεται και στα σχετικά ενθυμήματα της εποχής "Ο ναός του Περρωτού υπήρχε και μόνο στους πρόποδες είχαν κτισθή οικίαι τινές, και ιδία προς τος μεσημβρινοδυτικόν μέρος".

Η "προκαταβολική" εορτή του Ρετσίνα για τη νίκη που θα ακολουθήσει, συνοδεύεται από μουσική και μετά το πέρας του γεύματος, άπαντες κατέβηκαν με μορφή διαδήλωσης - Λιτανείας, στο κέντρο του Πειραιά και σταμάτησαν έξω από το σπίτι του "σίγουρου" για τη νίκη Ρετσίνα, που τότε βρίσκονταν στην συμβολή της Λεωφ. Σωκράτους με την Μπουμπουλίνας.
Εκεί μετά από πολλά "ζήτω", έφυγαν όλοι χορτασμένοι από οβελίες και νίκες!

Όμως ο Τ. Μουτζόπουλος, στις μόλις οκτώ ημέρες που μεσολάβησαν, από την ημέρα του γλεντιού στον Προφήτη Ηλία μέχρι την ημέρα των εκλογών, πέτυχε υποσχόμενος έργα που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν, με σοβαρότητα, ήθος και τιμιότητα να μετατρέψει την μέχρι τότε πλειοψηφία του Θ. Ρετσίνα σε μειοψηφία και να εκλεγεί πάλι Δήμαρχος Πειραιά (περίοδος 1879 - 1883). Τότε κυκλοφόρησε σ΄ όλο τον Πειραιά, ένα τραγούδι που έλεγε:
"Κρίμας τα ζήτω και τη λιτανεία
Και τ΄ αρνιά που φάγανε στον Προφήτη Ηλία
Ήταν πολύ νόστιμα είχανε κι αλάτι
Μα στερνά γενίκανε πίκρες και φαρμάκι"

Αυτή η Πειραϊκή προεκλογική ιστορία (πάθημα Δημάρχου), δείχνει ότι μπορεί το χρήμα, η δύναμη και η προβολή να υπερισχύουν τις περισσότερες φορές στις εκλογές, ενίοτε και με την μορφή οβελία (συνοδεία κουτόχορτου), αλλά όχι πάντα. Υπάρχουν και κάποιες φορές, που το εκλογικό σώμα, είναι αφυπνισμένο, καταλαβαίνει ποιος υποψήφιος διαθέτει ήθος, σοβαρότητα, ποιος αξιολογεί με μέτρο την αξιοκρατία και την εργατικότητα και ποιος δεν διαθέτει ούτε ίχνος από αυτά. Οι οβελίες πρέπει να μπαίνουν στην φωτιά μετά τη νίκη και όχι πριν, και το κυριότερο ο λαός όταν τρώει οβελία να μην το τρώει συνοδεία κουτόχορτου!

Ένας Πειραιώτης στην Μάχη της Σιάτιστας (1912)

Η προτομή του Μιχαήλ Αναστασάκη (ΦΩΤΟ: Γ. Λεκάκης)


Γράφει ο συγγραφέας Γιώργος Λεκάκης

Δυστυχώς τα Ελληνόπουλα δεν διδάσκονται επαρκώς την Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων, ίσως γιατί θα τους τόνωναν το φρόνημα, και θα τους έκαμαν υπερήφανους για τους παππούδες τους, που τριπλασίασαν την Ελλάδα, και στην ουσία τα σημερινά της όρια, τα οφείλει σε αυτούς...

Στην Μάχη της Σιάτιστας (4.11.1912), με το σώμα των Κρητών εκ Κισσάμου, του Μιχ. Αναστασάκη, έλαβαν μέρος - εκτός από Κρήτες που ήταν το κύριο Σώμα – φυσικά και Σιατισταίοι κ.ά. Μακεδόνες, αλλά και ένας Πειραιώτης: Ο Κ. Μπεκρίδης, αγνώστων λοιπών στοιχείων. (Όποιος γνωρίζει κάτι γι΄ αυτόν, ας μας γράψει).



(ΦΩΤΟ Γ. Λεκάκης)

Ήταν τόσο σημαντική αυτή η Μάχη, που εάν ο Ματθαιόπουλος δεν ήταν στο Σόροβιτς, η αριστερά μας φάλαγγα θα επέλαυνε και το Μοναστήριον και η Γευγελή, ίσως, να γίνονταν την ίδια ημέρα (ξανά) ελληνικά (νυν ανήκουν στα Σκόπια)! Αλλά εάν η Σιάτιστα έπεφτε, ίσως τα όρια του ελληνικού κράτους να ευρίσκοντο νοτιώτερα της Φλωρίνης, όπως γράφει ο Αναστασάκης.

(ΦΩΤΟ: Γ. Λεκάκης)

Για να ολοκληρώσω το μικρό σημείωμά μου για την Μάχη αυτή:
Επίσης, έλαβαν μέρος και Φθιώτες, Αθηναίοι, Θηβαίοι, Θεσ­σαλοί, Πελοπον­νήσιοι, Ηπειρώτες, και Ελευσίνιοι, κατά το Ημερολόγιο του Αναστασάκη. Στο δε Γυμνάσιον της Σιατίστης, που ήταν πλήρες τραυματιών, τις πρώτες βοήθειες στους τραυματίες μας έδινε ένας άξιος, και λαμπρός επιστήμων, και έξοχος πατριώτης, ο ιατρός Σκεύος Ζερβός εκ Δωδεκανήσου, ο οποίος ήταν (και αυτός) εθελοντής!

Και η Ιστορία δεν τελείωσε εδώ: Την επομένη (5.11.1912) Κρήτες (εν οις και 25 Κισσαμίται) και Σιατισταίοι εθελονταί, επιτιθέμενοι ελευθέρωσαν τα Γρεβενά! Και επειδή η Χίος δεν είχε πέσει ακόμη και αρκετοί Τούρκοι επολιορκούντο στο φρούριό της, εστάλησαν νέες στρατιωτικές ενι­σχύσεις (150 Κρήτες, μεταξύ των οποίων και 25 Κισσαμίτες (εκ του Σώ­ματός Αναστασάκη) υπό τους οπλαρχηγούς Γ. Χριστοδουλάκην, Κοτσιφάκην, Κουριδάκην και επήλθε εν τέλει η πολυπόθητος απελευθέρωσις της μυροβόλου νήσου...

Και άλλα άρθρα και μελέτες του Συγγραφέα Γιώργου Λεκάκη, μπορείτε να διαβάσετε στο www.lekakis.com

Το Βασιλικό Περίπτερο (Παλατάκι) του Πειραιά.



Του Στέφανου Μίλεση

Με προσωπικές επαφές που είχε κάνει ο τότε Δήμαρχος Πειραιά, Τρύφων Μουτζόπουλος με την Κυβέρνηση, είχε πετύχει την παραχώρηση γης εκ μέρους του Δημοσίου προς τον Δήμο Πειραιώς (με τρεις διαδοχικές παραχωρήσεις τις υπ΄ αριθμ. 206/1876, 212/1877 και 230/1879) συνολικής έκτασης 200 στρεμμάτων. Οι παραχωρήσεις αυτές αφορούσαν γη στην Πειραϊκή Χερσόνησο.
Από την έκταση αυτή ο Τρ. Μουτζόπουλος, κράτησε και αργότερα παραχώρησε έκταση 35 στρεμμάτων, προς τον Ιωάννη Χατζηκυριακό, προκειμένου αυτός να ιδρύσει το γνωστό σε μας σήμερα Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο.

Έτσι έκταση αποτελούμενη από 25.000 περίπου πήχεις, ο Δήμος την δώρισε προς τον τότε Βασιλιά Γεώργιο Α΄. Η δωρεά αυτή του Τ. Μουτζόπουλου, στην συνέχεια επικυρώθηκε με δύο ψηφίσματα του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς, που με την σειρά τους κυρώθηκαν από τη Νομαρχία Αττικοβοιωτίας αλλά και αργότερα με το 31188/1883 Συμβόλαιο του Συμβολαιογράφου Αθηνών Γλυκοφρύδη. Έτσι ο Γεώργιος Α΄, έλαβε την πλήρη κυριότητα και κατοχή που του δώρισε ο Δήμος Πειραιά. Μια σκέψη που κυριαρχούσε στο μυαλό του ήταν η κατασκευή θερινού ανακτόρου στην περιοχή. Οι Στρατιωτικοί του σύμβουλοι όμως του απέκλεισαν κάθε τέτοιο ενδεχόμενο, λόγω της επικινδυνότητας που είχε ένας Βασιλιάς, να διαμένει παραλιακά, καθότι δεν θα μπορούσαν να εγγυηθούν για την ασφάλειά του.

Ο παλιά μικρή αποβάθρα με την κλίμακα που φιλοξενούσε μόνο την ατμάκατο του Β. Γεωργίου την "ΔΑΓΜΑΡ", αντικαταστάθηκε σήμερα με τεράστιες κατασκευές στις οποίες μπορούν να "δέσουν" γιγαντιαία Κρουαζιερόπλοια

Αρχικά έκλεισε την έκταση με τοίχο και ανέθεσε σε γεωπόνους και μηχανικούς την διαμόρφωσή της. Υπεύθυνο για την έκταση, έθεσε τον Υπασπιστή Πλοίαρχο Β.Ν. Μιχαήλ Κουτσούκο, που ήταν και Διευθυντής του Ναυστάθμου. Ο Κουτσούκος ήταν που προέβη στην χάραξη του παραλιακού δρόμου, καθώς και στην φύτευση πεύκων και κυπαρισσιών και στην κατασκευή μικρής προκυμαίας με κλίμακα. Επίσης κατασκεύασε δύο μικρές οικίες, την πρώτη επί της παραλίας, ενώ την δεύτερη στην είσοδο του περιπτέρου και που αργότερα χρησιμοποιήθηκε όπως θα δούμε για φιλοξενία Γάλλου Αξιωματικού. 


Το Περίπτερο των 40 τετραγωνικών μέτρων, κατασκευάστηκε το 1888. Άλλωστε είναι γνωστό ότι ο θεμέλιος λίθος του παρακείμενου Χατζηκυριάκειου Ιδρύματος, τέθηκε από την Βασίλισσα Όλγα στις 30 Απριλίου 1889. Όμως τόσο η ίδια όσο και ο Γεώργιος Α΄ διέμειναν μετά το πέρας της τελετής στο Περίπτερο που ήδη υπήρχε! Επίσης από το καταστατικό του ανωτέρω ιδρύματος (της 26 Δεκεμβρίου 1896), ο ίδιος ο Ιωάννης Χατζηκυριακός στο άρθρο 2, προβλέπει ότι μια αίθουσα του ιδρύματος, θα προορίζεται για μόνιμη φιλοξενία της Βασιλικής οικογένειας, καθότι δέχθηκαν την ίδρυση του Ορφανοτροφείου, πλησίον του Περιπτέρου τους! Η αποδοχή εκ μέρους του Βασιλιά στην πρόταση του Χατζηκυριακού για ανέγερση Ορφανοτροφείου δίπλα στο Βασιλικό Περίπτερο, είχε γίνει το 1888.  
Συνεπώς η ημερομηνία κατασκευής του Περιπτέρου σε καμία περίπτωση δεν είναι στις αρχές του 20ου αιώνα, όπως οι επίσημες Κρατικές Υπηρεσίες το κατέγραψαν, κατά την πρόσφατη ανακήρυξή του σε Μνημείο Ιστορικού ενδιαφέροντος, αλλά και τα ΜΜΕ που την αναπαρήγαγαν λανθασμένα.

Στις 7 Δεκεμβρίου 1899 οι εφημερίδες γράφουν για κάποια διανυκτέρευσή του Βασιλιά εκεί: "Ο Βασιλεύς Γεώργιος δεν κέκτηται ανάκτορα πολυτελή, κέκτηται όμως λιτόν  περίπτερον επί αιχμηράς άκρας, εγκλειούσης τον τάφον του Μιαούλη και τον τάφον του Θεμιστοκλέους....αισθάνεται όταν από του βασιλικού πέραν εκεί περιπτέρου προσβλέπη προς την θάλασσαν..."  


Το Βασιλικό Περίπτερο ήταν μόνο 40 τ.μ. και είχε ως σκοπό την πανταχόθεν ορατότητα του ανοικτού τότε ορίζοντα! Για αυτό τον λόγο ήταν οκταγωνικό με παράθυρα παντού και εξωτερικό εξώστη περιμετρικά αυτού. Πλησίον υπήρχε μικρή αποβάθρα που ο Γεώργιος Α΄ "έδενε" την ατμάκατό του "ΔΑΓΜΑΡ"

Τον Ιούλιο του 1901 όλη η έκταση του Περιπτέρου ηλεκτροφωτίστηκε.

Η πρώτη εκ των ανωτέρων κατοικιών -η παραλιακή- ήταν που έμεινε γνωστή ως "Βασιλικό Περίπτερο" ή "Παλατάκι". Ο λόγος ήταν ότι ο Πλοίαρχος Β.Ν. Κουτσούκος ζήτησε να περιβάλλεται γύρω από εξώστη και παράθυρα, ώστε να απολαμβάνει κάποιος παρατηρητής, το τοπίο που κυριαρχούσε (ανοιχτός ορίζοντας) είτε ήταν ηλιόλουστη μέρα, είτε τρικυμιώδη θάλασσα! 

Στην πρώτη εκ των δύο κατοικιών που αναφέραμε, παραχώρησε ο Βασιλιάς ως κατοικία στον Γάλλο Ναύαρχο Λεζέν (Lejeune), στον οποίο είχε ζητηθεί η οργάνωση του Βασιλικού Ναυτικού και ο οποίος παρέμενε εκεί, για όσο χρόνο προσέφερε στην Ελλάδα τις υπηρεσίες του. 

Αργότερα καθιερώθηκε ως έθιμο, την Καθαρά Δευτέρα εκτός της Βασιλικής Οικογένειας, να καλούνται και άλλες οικογένειες ειδικά του Διπλωματικού κύκλου και των Υπουργών για να περάσουν τα κούλουμα. Όμως παρά το ότι πιστεύεται σήμερα, κατέβαινε πάρα πολύ συχνά. Οι επισκέψεις ξένων πλοίων στον Πειραιά, επί των οποίων συνήθως επέβαιναν ξένοι Διπλωμάτες ή Βασιλείς, ήταν αιτία των συχνών επισκέψεών του στο οίκημα.



Στις 10 Μαρτίου 1901, ο Γεώργιος Α΄, κατέβηκε στον Πειραιά με τον ηλεκτρικό συρμό των 11.30΄ και όπως αναφέρει ο τύπος της εποχής, επιβιβάστηκε από το λιμάνι των Αλών, στην ατμάκατο "Δάγμαρ" της οποίας πηδαλιούχος ήταν ο υπασπιστής του Κουτσούκος και αμφότεροι έφθασαν στην μικρή προβλήτα προ του Βασιλικού Περιπτέρου. Από εκεί πήγαν σε κοντινό του Περιπτέρου χώρο, όπου ο Γεώργιος Α΄, έριξε εντός χάνδακα αργυρά νομίσματα. Στο βάθος του χάνδακα είχε ήδη τοποθετηθεί αναμνηστική επιγραφή. Μόλις είχε τεθεί ο θεμέλιος λίθος της Βασσάνειου Ναυτικής Σχολής (Σημερινή Ναυτική Σχολή Δοκίμων). Μετά το πέρας της τελετής, παρέμειναν στο Περίπτερο μαζί με Υπουργούς που θεμελίωσαν την Σχολή.

Στην αρχή ο Γεώργιος, είχε αφήσει ελεύθερη την είσοδο στο περίπτερο σε όλους, αλλά επειδή κάποτε κάποιοι χάραξαν με διαμάντι, τα τζάμια περιμετρικά του περιπτέρου με ανάρμοστες εκφράσεις, η επίσκεψη στον χώρο απαγορεύθηκε. Στις 23 Μαρτίου 1903, Πειραιώτες πήγαν να καταθέσουν στεφάνι στον τάφο του Μιαούλη, αλλά τους απαγορεύθηκε η είσοδος. Αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στην Πλατεία Καραϊσκάκη και να καταθέσουν το στεφάνι στον ανδριάντα του οπλαρχηγού της Στερεάς. Τότε μέλη του Δ.Σ. Πειραιά είχαν έλθει σε επαφή μαζί του, προκειμένου να επιτραπεί και πάλι ο περίπατος, έστω και για συγκεκριμένες μέρες και ώρες.


Στις 25 Ιουνίου 1911 φωτιά ξέσπασε στο άλσος πέριξ του Περιπτέρου με αποτέλεσμα να καεί μέρος του.

Το Βασιλικό περίπτερο ανήκε στον Γεώργιο Α΄και μέχρι τον θάνατό του, όταν στην συνέχεια το άφησε ως κληρονομιά, μέσω διαθήκης, στον Πρίγκιπα Ανδρέα. Ο Ανδρέας έκτοτε συνέχιζε το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας, του πατέρα του.

Ο Πρίγκιπας Ανδρέας στον οποίο ο Γεώργιος Α΄
κληροδότησε με διαθήκη το "Βασιλικό Περίπτερο",  

Με την λεγομένη ως "επαναστατική κυβέρνηση" του Πλαστήρα (Σεπτέμβριος του 1922), όλη αυτή η έκταση περιήλθε ξανά στην κυριότητα του Δήμου Πειραιά, επί Δημαρχίας Αναστασίου Παναγιωτοπούλου. 

Ο Παναγιωτόπουλος, ακύρωσε την δωρεά του Τρύφωνα Μουτζόπουλου προς τον Γεώργιο Α΄ και με σύμβαση που καταρτίσθηκε με το Δημόσιο, ανέλαβε ο Δήμος να κατασκευάσει στο νοτιοδυτικό μέρος του Περιπτέρου και κάτω από την Σχολή Δοκίμων μικρή αποβάθρα προς εκφόρτωση εισαγόμενης ξυλείας, αντί ευτελούς μισθώματος!! Όλα αυτά έγιναν βεβαίως εν απουσία του Ανδρέα, ο οποίος στο μεταξύ είχε καταδικασθεί σε θάνατο για τις μάχες του Σαγγάριου. 

Η απόφαση εκτέλεσης δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω μεσολάβησης του Άγγλου Πλοιάρχου Τάλμποτ, ο Ανδρέας διαγράφηκε από το μητρώο Ελλήνων Αξιωματικών, μεταφέρθηκε στο Νέο Φάληρο και ανεχώρησε μέσω Κέρκυρας για Ιταλία. Να σημειώσουμε ότι ο γιος του Ανδρέα, είναι ο Φίλιππος ο σύζυγος της σημερινής Βασίλισσας της Αγγλίας Ελισάβετ

Αργότερα η νομοθεσία παραχώρησε όλη την παραλιακή ζώνη του Πειραιά στον Ο.Λ.Π. καθώς και κάθε περιουσία που βρίσκονταν σ΄ αυτήν, από τον Λιμενίσκο του Κουμουνδούρου μέχρι και το Πέραμα!
Έτσι ο Δήμος Πειραιά ήρθε σε διαφωνία με τον Ο.Λ.Π. ο οποίος μάλιστα είχε στο μεταξύ εγκαταστήσει εκεί την πλοηγική υπηρεσία, τμήμα της υπηρεσίας Φάρων, μια καντίνα και παράλληλα εκμίσθωνε και τμήματα προς λατόμηση.(βλέπε αφιέρωμα στον Ακτίτη Πειραϊκό Λίθο). 
Η λατόμηση ήταν καταστροφική καθώς κατέστρεψε όλο το άλσος που είχε δημιουργήσει ο Γεώργιος.  

Από την πρόσφατη αναπαλαίωση που έγινε στο "Παλατάκι" (Φωτογραφία: KGR Group)

Το 1933 έγινε απόπειρα εκ μέρους του Ο.Λ.Π. να ιδρυθεί στην θέση αυτή και εργοστάσιο Αλιπάστων, το οποίο τελικώς δεν έγινε εξ΄ αιτίας διαμαρτυρίας του Δήμου.  



Το 2003 υπήρξε ριζική αναπαλαίωση του Βασιλικού Περιπτέρου, αλλά ο χώρος πέριξ αυτού δεν θυμίζει σε τίποτα το μικρό παραθαλάσσιο περίπτερο, με την ατέλειωτη ορατότητα πέριξ και το μαγευτικό άλσος που τότε υπήρχε. Τα πάντα γύρω του κολοσσιαία το εξαφανίζουν κάτω από το βάρος μπετόν αρμέ, τεραστίων άχαρων κατασκευών και αχανών πισσαρισμένων εκτάσεων στάθμευσης. Οι κατασκευές έχουν ξεφύγει του ανθρώπινου μέτρου και είναι "υπερβολικές" για την περιοχή. 

Οι ξένοι περιηγητές που καταφθάνουν με τα Κρουαζιερόπλοια, έχουν επιλέξει να δραπετεύσουν από τις χώρες τους, για να ξεφύγουν από αυτές ακριβώς τις κατασκευές που με μανία εμείς σήμερα υψώνουμε, κυνηγώντας το κέρδος. Και οι ξένοι τα προσπερνούν αδιάφορα, επιλέγοντας την επιβίβαση στα πούλμαν, προκειμένου να καθαρίσουν την όρασή τους και την σκέψη τους, επισκεπτόμενοι την Ακρόπολη, όπου το μέτρο και το κλασσικό δίνουν στο ανθρώπινο πνεύμα υπόσταση και το ανατάσσουν. 

(Πηγή Φωτογραφίας: http://library.tee.gr/digital/m2482/m2482_theoharis1.pdf)

Σχετικό: Η πρόταση του 1834 για πρωτεύουσα τον Πειραιά

Όλες οι σύγχρονες φωτογραφίες που δεν αναγράφουν προέλευση, είναι προσφορά του φίλου Πέτρου Ψαρρά (Πειραιάς-Piraeus)

Νεόφυτος Βάμβας. Ο ιδρυτής του πρώτου ιδιωτικού Δημοτικού σχολείου στον Πειραιά.


Του Στέφανου Μίλεση

Στις 19 Ιανουαρίου του 1836, λίγες μόλις μέρες μετά την επανίδρυση του Δήμου Πειραιά, με πρώτο Δήμαρχο τον Κυριάκο Σερφιώτη, ελήφθη η απόφαση όπως ιδρυθεί Αλληλοδιδακτικό Σχολείο στην πόλη. Επειδή όμως ο Δήμος δεν μπορούσε να αναλάβει την πληρωμή μισθώματος για την στέγαση του σχολείου, εμφανίσθηκε ο Δημοτικός Σύμβουλος Γ. Λαμπρινίδης, και παραχώρησε το μαγαζί που είχε στο κάτω μέρος της οικίας του, για την στέγαση του πρώτου Δημοτικού Σχολείου στον Πειραιά. Πρώτος δάσκαλος που διορίσθηκε ήταν ο Δημήτριος Κυδωνιώτης με μισθό 80 δραχμές τον μήνα (50 δρχ. κατέβαλε το Δημόσιο και 30 δρχ. ο Δήμος). Έτσι το πρώτο σχολείο στον Πειραιά (το Αλληλοδιδακτικό) άρχισε να λειτουργεί στις 15 Μαΐου 1836 και ήταν μάλιστα μικτό, αρρένων και θηλέων!

Αμέσως μετά την λειτουργία αυτού του σχολείου διαδόθηκε μια φήμη ότι ο μέγας Διδάσκαλος του Έθνους Νεόφυτος Βάμβας, που κατάγονταν από την Χίο και που είχε προσφέρει πολλές υπηρεσίες στον αγώνα της Επανάστασης, θα έρχονταν στον Πειραιά ως μέλος της Επιτροπής προς αποκατάσταση των Χίων στον Πειραιά. Η φήμη αυτή τον ήθελε μάλιστα κατά την διαμονή του, να ιδρύει ιδιωτικό σχολείο.

Ο Κυριάκος Σερφιώτης αρπάζοντας την ευκαιρία αυτή στις 17 Ιουνίου 1836, του γράφει μια επιστολή που λέει:
" Φήμη διαδοθείσα, ότι έχετε σκοπόν να συστήσητε εις την Πόλιν ταύτην σχολείον των Μουσών, επρόσθεσε νέαν χαράν, εις την οποίαν είχον οι δημόται Πειραιώς, δια την μετοίκησιν των Συμπολιτών σου...". Μην ξεχνάμε ότι οι πρώτοι κάτοικοι του Πειραιά, ήταν κυρίως Υδραίοι και Χιώτες.

Πραγματικά ο Νεόφυτος Βάμβας ιδρύει το ιδιωτικό του Σχολείο, του οποίου τα εγκαίνια έγιναν Κυριακή 5 Νοεμβρίου του 1836, με προσκλήσεις που έστειλε την τελευταία στιγμή στο Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά για να παρευρεθεί, την Πέμπτη 2 Νοεμβρίου (μόλις τρεις ημέρες πριν)!

Ο Βάμβας ήρθε σε συμφωνία με τον Δήμο να σπουδάζουν άνευ καταβολής διδάκτρων, δέκα άποροι μαθητές από τον Πειραιά, με την υποχρέωση όμως ο Δήμος να αναλάβει το μίσθωμα του Σχολείου!



Η λειτουργία αυτού του σχολείου, κράτησε για μικρό χρονικό διάστημα, καθώς ο Βάμβας διορίσθηκε στις 24 Απριλίου 1837 από τον Βασιλιά Όθωνα, Τακτικός Καθηγητής Φιλοσοφίας του πρώτου Πανεπιστημίου στην Ελλάδα, του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι ότι αν και Επίσκοπος, διορίσθηκε στον Φιλοσοφικό Κλάδο και όχι στον Θεολογικό. Ο Νεόφυτος Βάμβας είχε θεωρηθεί τότε υπερβολικά "Ριζοσπάστης", ενώ οι απόψεις του ταυτίζονταν πλήρως με αυτές του Κοραή. Ήταν εκείνος που πίστευε στην μετάφραση του Ευαγγελίου σε γλώσσα κατανοητή και υπήρξε τελικά και ο πρώτος που απέδωσε την Αγία Γραφή στην δημοτική γλώσσα το 1850, προκαλώντας αντιδράσεις από τους θερμούς υποστηρικτές της ορθόδοξης παράδοσης.  
Πανεπιστήμιο Όθωνα από περιοδικό "Πανδώρα" (1855)

Σιδηροδρομικός Σταθμός Πειραιώς - Λαρίσης (Αγίου Διονυσίου)

Ο Σταθμός Πειραιώς - Λαρίσης (Αγίου Διονυσίου)
Του Στέφανου Μίλεση

Η ιστορία οικοδόμησης του Σταθμού Πειραιώς - Λαρίσης, που σήμερα είναι γνωστός στους Πειραιώτες ως "Αγίου Διονυσίου", ταυτίζεται απολύτως με την περιπέτεια υλοποίησης ενός τεράστιου έργου, που ήταν η δημιουργία ενός εθνικού δικτύου με διεθνή όμως χαρακτηριστικά, αφού σκοπός του ήταν η συνάντηση και ένωση με τα ξένα σιδηροδρομικά δίκτυα.

Στρατηγικός στόχος, για την ανάπτυξη του Εθνικού Εμπορίου (εισαγωγικού - εξαγωγικού) η ύπαρξη μιας Εθνικής Σιδηροδρομικής γραμμής η οποία θα αποτελούσε τμήμα των Ευρωπαϊκών Σιδηροδρομικών αρτηριών. Μέχρι τότε σκέψεις ή έργα σιδηροδρομικού χαρακτήρα αφορούσαν αρτηρίες τοπικού και μόνο χαρακτήρα (π.χ. Αθηνών - Πειραιώς, Πελοποννήσου, Βόλου κ.ά). Η ύπαρξη όμως γραμμής που θα διέσχιζε κάθετα την χώρα με σκοπό την συνάντηση και ένωση με ξένα σιδηροδρομικά δίκτυα, θεωρήθηκε τόσο σημαντική που οι Δημοτικές Αρχές του Πειραιά πρώτες σε όλη την χώρα, θέλοντας να αρπάξουν την τεράστια ευκαιρία, συνεδρίασαν αρκετές φορές εκδίδοντας ψηφίσματα, αιτιολογώντας τους λόγους εκείνους που θα έπρεπε να κατασκευαστεί ένα τέτοιο δίκτυο, έχοντας τερματικό σταθμό μάλιστα τον Πειραιά, και παραχωρώντας εκτάσεις για την υλοποίησή του!!

Το ρολόι του Σταθμού (σχετικό το αφιέρωμα στα Δημόσια Ρολόγια του Πειραιά)

Ήδη από την αρχή της δεκαετίας του 1870, υπομνήματα έφευγαν από τον Δήμο Πειραιά με παραλήπτη το Υπουργείο Εσωτερικών, εκθειάζοντας τους λόγους για τους οποίους η γραμμή έπρεπε να ξεκινά από τον  Πειραιά. Ασφαλής λιμένας, αναπτυγμένη βιομηχανία, προηγμένο εμπόριο και έκταση προς το δυτικό μέρος της πόλης που αρκεί για την ίδρυση σταθμού! 
Του "Λαμιακού Σιδηρόδρομου" όπως θα ονομάζονταν αφού η τότε Ελλάδα τελείωνε στην Λαμία!

Συνεπώς η πρώτη ονομασία για τον Σταθμό αυτόν, πριν ακόμα δημιουργηθεί ήταν "Σταθμός Λαμιακού Σιδηροδρόμου"

Πίσω από την Εταιρεία του "Λαμιακού  Σιδηροδρόμου" βρίσκονταν η Τράπεζα Κωνσταντινουπόλεως με εκπροσώπους της τον Ανδρέα Συγγρό αλλά και έναν γνώριμο στον Πειραιά τον Στέφανο Σκουλούδη (διατηρούσε εξοχική οικία στον όρμο της Φρεττύδος).


Τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Σταθμού Αγίου Διονυσίου (1891)

Όμως η τότε εταιρεία "Λαμιακού Σιδηροδρόμου", ο Δήμος Πειραιώς και το Υπουργείο Εσωτερικών, πρότειναν διαφορετικά σημεία στα οποία θα δημιουργείτο αυτός ο Σταθμός. Ο Δήμος πρότεινε κάπου Δυτικά του Πειραιά, το Υπουργείο αλλού, ενώ η Εταιρεία Λαμιακού Σιδηροδρόμου πρότεινε την Ηετιώνεια Ακτή, παρουσιάζοντας κάθε πλευρά τα πλεονεκτήματα των απόψεών της. Επειδή όμως άπαντες ήταν αμετακίνητοι στις θέσεις τους, την μακρά αλληλογραφία "μετά σεβασμού" και "δια ανταλλαγή προτάσεων", αντικατέστησε δεινός δικαστικός αγώνας με μακρά μάλιστα διάρκεια. Από αυτή την διαφωνία έχασε η χώρα την ευκαιρία να συνδεθεί έγκαιρα με το Ευρωπαϊκό Σιδηροδρομικό Δίκτυο, πολύ πιο γρήγορα από ανεπτυγμένες μάλιστα χώρες της Ευρώπης! 


Έτσι πέρασαν σχεδόν είκοσι χρόνια (1889), όταν την γραμμή ανέλαβε να κατασκευάσει η Αγγλική Εταιρεία Eckerley που όμως πέντε χρόνια αργότερα χρεοκόπησε...

Ακολούθησε ο ατυχής πόλεμος του 1896-97, η πτώχευση της χώρας και η εγκατάσταση σε αυτήν Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (Δ.Ο.Ε.) και τα χρόνια περνούσαν και το έργο παρέμενε στάσιμο. 

Το 1902 ιδρύεται στην Ελλάδα, η "Ανώνυμος Εταιρεία Ελληνικών Σιδηροδρόμων" που στην ουσία ήταν μια θυγατρική του Βαρώνου De Reuter και της Γαλλικής Εταιρείας Μπατινιόλ, που είχε αναλάβει εργολαβία να κατασκευάζει Σιδηροδρομικά δίκτυα και σταθμούς σε όλη την Ανατολή!! Το Διοικητικό Συμβούλιο αυτής απαρτίζεται από τους Ροσιρόλ, Μπαρμπιέ, Μπερώ, Γεωργιάδη και Θων.  


Ο De Reuter ουσιαστικώς παρέλαβε έτοιμες τις παλιές μελέτες της "Εταιρείας Λαμιακών Σιδηροδρόμων" και απλά τις υλοποίησε οικοδομώντας τον Σταθμό στην Ηετιώνεια χερσόνησο παρά τη διαμόρφωση των νέων συνθηκών που επικρατούσαν στον Πειραιά, που φυσικά δεν ήταν ίδιες με αυτές 20 ετών πριν στην πόλη. Στον Πειραιά τότε στο σημείο εκείνο σχεδιάζονταν να οικοδομηθούν τα νέα Τελωνεία, ενώ ήδη είχε αποφασιστεί η μεταφορά του παρακείμενου νεκροταφείου από τον Άγιο Διονύσιο στην "Ανάσταση". 


Μαυρισμένα σπίτια από το αλλοτινό πέρασμα των ατμομηχανών αρχικά και των ντηζελομηχανών αργότερα. 
Ο Σταθμός του Πειραιά ο οποίος βασίστηκε σε σχέδια του 1891 αν και είναι έτοιμος πολύ καιρό πριν εγκαινιάζεται στις 6 Μαρτίου 1904 ημέρα Σάββατο. 
(Τα εγκαίνια Σάββατο 6 Μαρτίου 1904, ενώ η έναρξη λειτουργίας Δευτέρα 8 Μαρτίου 1904).

Ο λόγος είναι ότι αναμένεται η ολοκλήρωση της γραμμής Πειραιά - Θήβα - Χαλκίδα, ώστε να πραγματοποιηθούν παράλληλα εγκαίνια. Η βασιλική οικογένεια επιβιβάζεται την ημέρα εκείνη σε ειδική αμαξοστοιχία και μαζί με μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου ταξιδεύουν για πρώτη φορά με τρένο δια Χαλκίδα! Το ταξίδι διήρκεσε τρεις ώρες μόλις! Με την άφιξή τους στην Χαλκίδα αποδίδονται τιμές από πολεμικά πλοία της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Τα πρωτοσέλιδα της εποχής ωστόσο ανακοινώνουν το γεγονός με τίτλο "Δια Χαλκίδος με την Ευρώπην" εκφράζοντας έναν εθνικό πόθο, που ακόμα δεν έχει πραγματοποιηθεί!


Ανακοίνωση της εταιρείας ότι η γραμμή Πειραιώς - Χαλκίδας θα ξεκινήσει την λειτουργία της για το κοινό ημέρα Δευτέρα 8 Μαρτίου 1904 (δύο μέρες μετά τα εγκαίνια)
Έναρξη λειτουργίας δρομολογίων από Πειραιώς 8 Μαρτίου 1904 (Ωρολόγιο Πρόγραμμα)

Δύο χρόνια αργότερα (1906) η γραμμή επεκτείνεται στα σύνορα, έξω από την Λάρισα (Στο Παπαπούλι: Πρώην Καραλή Δερβέν, Κοινότητας Αιγάνης, Επαρχίας Τυρνάβου, Νομού Λαρίσης. Συνοικισμός 15 κατοίκων τότε. Τερματικός σταθμός γραμμής Πειραιώς). Ο Πειραιάς είναι η τερματική γραμμή λοιπόν του πρώτου σιδηροδρομικού δικτύου με διεθνή χαρακτήρα, ενώ στην άλλη πλευρά κυρίαρχη πόλη είναι η Λάρισα. Για τον σκοπό αυτό και ο Σταθμός επισήμως φέρει το όνομα "Πειραιώς - Λαρίσης" ή απλώς "Λαρίσης" ή και Λαρισαϊκός, αλλά από τους Πειραιώτες, καλείται σταθμός "Αγίου Διονυσίου" λόγω του παρακείμενου ναού. 



Εντός της αποβάθρας του Σταθμού κυρίαρχη θέση κατέχει η μαρμάρινη κατασκευή για την ενίσχυση του ναού. Τέτοιες κατασκευές που οι μαρμαρογλύπτες ονόμαζαν "ζητιάνους", συναντούμε σε πολλά μέρη του Πειραιά. Ο συγκεκριμένος προορίζονταν για την ενίσχυση του γειτονικού ναού του Αγίου Διονυσίου

Ο Σταθμός αυτός -μαζί με το δίκτυο που αντιπροσωπεύει- είναι ο τρίτος που εγκαταστάθηκε χρονολογικά στον Πειραιά, αν και ο σχεδιασμός του αλλά και η σπουδαιότητά του, είχε προηγηθεί από τον Σταθμό Πελοποννήσου που είχε κάνει εγκαίνια  από το 1884 (τμήμα Πειραιά - Κορίνθου). Η έναρξη λειτουργία του θέτει τέλος σε εννιά ατμοπλοϊκές γραμμές που εκτελούσαν τα δρομολόγια Πειραιάς - Βόλος. Οι πρώτοι νεόνυμφοι στον Πειραιά μετά την λειτουργία του Σταθμού από το 1904 ακόμα ανέγραφαν στα προσκλητήρια και στα κοινωνικά των εφημερίδων:
 "Οι νεόνυμφοι μετά την στέψιν ανεχώρησαν αμέσως δια του σιδηροδρόμου Πειραιώς - Λαρίσσης εις Ευρώπην"κάτι που ήταν βεβαίως αληθινό, αφού η ένωση με την Χαλκίδα μπορεί να είχε γίνει, αλλά με την Λάρισα ακόμα όχι!

Έτσι το δίκτυο αυτό, παρά τα όσα γράφονται ακόμα και σήμερα, μέχρι και τον Απρίλιο του 1907 δεν είχε καταφέρει να λειτουργεί μέχρι την Λάρισα λόγω βραδύτητας της Γαλλικής Εταιρείας. Πρωτοσέλιδα εφημερίδων κατηγορούσαν την κυβέρνηση ότι κλείνει τα μάτια στους Γάλλους, καθώς αυτοί με την βραδύτητά τους, οφείλουν να αποζημιώσουν την χώρα για την καθυστέρηση, καθώς αυτό παραβιάζει την συναφθείσα συμφωνία... "Ολόκληρος η Ευρώπη, χάρις εις τους Σιδηροδρόμους ευρίσκεται εν στενωτάτη επικοινωνία και δύναται τις εκ Σόφιας, Βουκουρεστίου ή Βελιγραδίου, να μεταβή οπουδήποτε εντός ολίγων ωρών. Μόνο η Ελλάς διατελεί εις αποκλεισμόν από τον άλλον κόσμον"! (Πρωτοσέλιδο δημοσίευμα Εφημ. ΕΜΠΡΟΣ της 10.4.1907)


Το πολυφωτογραφημένο πέρασμα των γραμμών ανάμεσα από τα σπίτια 

Τον Οκτώβριο του 1908 εκδίδεται Βασιλικό Διάταγμα που προβλέπει την σύσταση κινητού ταχυδρομείου επί της μεταξύ Πειραιώς και Λαρίσης σιδηροδρομικής γραμμής, υπαγομένου υπό την δικαιοδοσία του Κεντρικού Ταχυδρομείου Αθηνών. 

Στον Πειραιά ο Σιδηροδρομικός Σταθμός Πειραιώς - Λαρίσης, γνωρίζει και στιγμές φιλολογικής δόξας αφού τον Απρίλιο του 1935 από εδώ ξεκινά η πρώτη εκδρομική αμαξοστοιχία με εκδρομείς τον λογοτέχνη Παύλο Νιρβάνα και άλλα σημαντικά πνευματικά πρόσωπα της πόλης.  Μέχρι το 1950 πολλά φορτηγά βαγόνια μετατρέπονται σε ειδικά εκδρομικά οχήματα με χαμηλό εισιτήριο. Με αυτά ταξιδεύουν πολλά φυσιολατρικά σωματεία, που εδρεύουν στον Πειραιά! 


(21 Ιουνίου 1995, Φώτο Μ. Βίδος) Ο νεοπαραληφθείς συρμός Intercity έτοιμος να ξεκινήσει για το πρώτο του ταξίδι. Δίπλα σε αυτόν εκθεσιακό βαγόνι του Συλλόγου Φίλων Σιδηροδρόμου που έλκεται από Δηζελάμαξα 

Λόγω της σύνδεσης του δικτύου αυτού με χώρες εξωτερικού, όλες οι αναχωρήσεις Ελλήνων για εργασία στο εξωτερικό και αναζήτηση καλύτερης τύχης, γίνονταν από εδώ με αποτέλεσμα ο Πειραιάς να έχει δύο σημεία αναχώρησης ξενιτεμένων, στα δύο άκρα περίπου του λιμανιού! Το πρώτο σημείο ήταν στο Τελωνείο Πειραιά όταν η αναχώρηση γίνονταν με πλοίο και το δεύτερο σημείο ήταν στον Σταθμό Πειραιώς - Λαρίσης (Αγίου Διονυσίου) ακριβώς απέναντι.

Το 1920 ιδρύεται η Εταιρεία Σιδηροδρόμων Ελληνικού Κράτους (Σ.Ε.Κ.) στην οποία ενσωματώνονται όλα τα δίκτυα γραμμών "διεθνούς πλάτους". Έτσι ο Σταθμός αυτός από το 1920 και μετά καλείται και ως Σταθμός ΣΕΚ Πειραιώς.

Ανακαινίσθηκε ολοκληρωτικά λίγο πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας το 2004 και στην συνέχεια κατασκευάσθηκαν πυλώνες ηλεκτροκίνησης τρένων. Ο προβλεπόμενος όμως σχεδιασμός για το μέλλον της γραμμής ουδέποτε υλοποιήθηκε, με αποτέλεσμα την εκ νέου ερήμωση και εγκατάλειψη του κτηρίου. Σήμερα χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως για πολιτιστικούς σκοπούς, χωρίς όμως να εξασφαλίζεται η προστασία του από βανδαλισμούς, φωτιά και άλλες καταστροφές που λαμβάνουν χώρα εντός αυτού.

Το παλιό εκδοτήριο εισιτηρίων. Άνωθεν αυτού κυριαρχεί νέα ενημερωτική πινακίδα "Information" που τοποθετήθηκε το 2004 με την ανακαίνιση του σταθμού


Η σκάλα που οδηγούσε στην κατοικία του σταθμάρχη

Κόσμος επισκέπτεται καθημερινά τον παλιό σταθμό και φαντάζεται τα τρένα που περνούσαν




Σε κάποιο από τα άδεια δωμάτια και γραφεία του παλαιού σταθμού,
δύο παλιά χρηματοκιβώτια

Δύο από τα ρολόγια που σημάδεψαν την λειτουργία της πόλης. Μπροστά το ρολόι του Σταθμού Αγίου Διονυσίου, αριστερά το ρολόι του Σιλό (Σιταποθήκης)

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"