Το Νέο Φάληρο ως Κοινότητα και Δήμος

Το Νέο Φάληρο του Alois Beer. Το ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ ακόμα δεν υπάρχει παρά μόνο το Grand Hotel του Σιδηροδρόμου. Διακρίνεται ο δεύτερο κατά σειρά θεατράκι με την αυλαία του στραμμένη προς τη πλευρά του λόφου της Μουνιχίας (Καστέλλας). Οι δεξιές "μπανιέρες" έχουν ολοκληρωθεί, ενώ οι αριστερές βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της κατασκευής. 


Του Στέφανου Μίλεση

Στις 15 Νοεμβρίου του 1876 με Βασιλικό Διάταγμα η περιοχή του Νέου Φαλήρου, που μόλις πριν από μερικά χρόνια ήταν έρημη και ακατοίκητη, αναγνωρίσθηκε ως Συνοικισμός του Δήμου Πειραιώς

Η εκμετάλλευση του Σιδηροδρόμου Αθηνών - Πειραιώς, μέσω της Τράπεζας Βιομηχανικής Πίστεως, ήταν ο κύριος παράγοντας που δημιούργησε κίνητρα παρακίνησης του κόσμου, να μετακινηθεί με τον σιδηρόδρομο προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η εταιρεία σιδηροδρόμων πέτυχε, εκτός από επιβάτες, να προσελκύσει και μόνιμους κατοίκους, αφού στην απογραφή του 1889 (16ης Απριλίου), απογράφηκαν στο Νέο Φάληρο 242 μόνιμοι κάτοικοι. 

Από τα έργα, κυρίαρχο ήταν η ανέγερση του "Μέγα Ξενοδοχείου" (Grand Hotel De Phalere). Και από αυτό ακριβώς το σημείο είναι που ξεκινά η πρώτη η ιστορία της προσπάθειας των κατοίκων να αποσπαστούν από τον Δήμο Πειραιώς και να επιτύχουν την αυτοδιοίκησή τους.

Έτσι το 1912, δώδεκα (12) κάτοικοι του Νέου Φαλήρου, από το ισόγειο ζαχαροπλαστείο του "Μέγα Ξενοδοχείου", υπέβαλλαν αίτηση προς το Υπουργείο Εσωτερικών, όπως το Νέο Φάληρο αποσπαστεί από τον Δήμο Πειραιώς και αποτελέσει ανεξάρτητη Κοινότητα. Βεβαίως η αίτηση αυτή απορρίφθηκε καθώς οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής ήταν ακόμα λίγοι σε αριθμό, ενώ και εδαφικά η περιοχή υστερούσε σε έκταση.


Στην παραλία του Νέου Φαλήρου το 1916. Στο βάθος ο λόφος της Καστέλλας γυμνός ακόμα ενώ το τρίτο κατά σειρά θεατράκι διακρίνεται πίσω από το Grand Hotel. 

Το 1925 όμως το Νέο Φάληρο καταφέρνει αυτό που 13 χρόνια πριν είχε προσπαθήσει. Αποσπάται από το Δήμο Πειραιώς και μετατρέπεται σε Κοινότητα (Φ.Ε.Κ.-Α΄ 48/27 Φεβρουαρίου 1925). Με διοικητική πράξη ορίζεται ακόμη και η ημερομηνία έναρξης Διοικητικής λειτουργίας της Κοινότητας του Νέου Φαλήρου που είναι η 26 Μαρτίου 1925

Τι άλλαξε όμως ώστε το αίτημα του 1912 να υλοποιηθεί το 1925; 

Η απάντηση βρίσκεται κύρια σε δύο σημεία. 

Πρώτον, έχει μεσολαβήσει η καταστροφή του 1922 και ο πληθυσμός του αλλοτινού αραιοκατοικημένου συνοικισμού έχει αυξηθεί δραματικά με την προσθήκη προσφύγων αλλά και με την μετακίνηση Πειραιωτών και Αθηναίων που αναζητούν κατοικία στα προάστια. 


Ο Παύλος Κουντουριώτης ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας υπογράφει την αυτονομία του Νέου Φαλήρου το 1925


Δεύτερο σημείο είναι ότι για να μπορέσει ο μικρός Συνοικισμός να αυξήσει την εδαφική του περιφέρεια, επιτυγχάνονται δύο ταυτόχρονες αποσπάσεις. Η μια είναι φυσικά ο ίδιος ο συνοικισμός του Νέου Φαλήρου, που φεύγει από τον Πειραιά, ενώ ο άλλος ο συνοικισμός των Τζιτζιφιών, που φεύγει από τον Δήμο Αθηναίων και συνενώνεται με τον πρώτο, ώστε να γεννηθεί η Κοινότητα του Νέου Φαλήρου. 

Ο συνοικισμός Τζιτζιφιές αποσπάται από τον Δήμο Αθηναίων και ενώνεται με το Νέο Φάληρο που αποσπάται από τον Δήμο Πειραιώς, ώστε να δημιουργηθεί η Κοινότητα του Νέου Φαλήρου.

Στο ίδιο Φ.Ε.Κ. του 1925, συνοικισμοί που επίσης γίνονται ανεξάρτητες Κοινότητες είναι το Μαρούσι, η Καλλιθέα, η Κηφισιά, το Μοσχάτο, το Μπραχάμι, τα Νέα Λιόσια, το Παλαιό Φάληρο, το Χαλάνδρι, το Ηράκλειο και ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης.


Στις ανδρικές καμπίνες του Νέου Φαλήρου τη δεκαετία του '30

ΤΟ ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Οι πρώτες αυτοδιοικητικές εκλογές για το Νέο Φάληρο έγιναν την Κυριακή 25 Οκτωβρίου του 1925. Στον Πειραιά εξελέγη ο Τάκης Παναγιωτόπουλος ενώ πρώτος κοινοτάρχης Νέου Φαλήρου υπήρξε ο Αλέξανδρος Σκαρδιάκος που ήταν στο επάγγελμα Γεωπόνος - μηχανικός. 

Στο πρώτο δεκαμελές Κοινοτικό Συμβούλιο εξελέγησαν οι κάτωθι κατά σειρά επιτυχίας, ανάμεσα από 24 συνολικά υποψήφιους:
Νικόλαος Νιώτης: 119 ψήφοι
Δ. Σχουμάχερ: 118 ψήφοι
Γ. Φραγκιστάτος: 106 ψήφοι
Ι. Κελαΐδης: 99 ψήφοι
Γ. Βαρβαρέσος: 98 ψήφοι
Φ. Χριστοφής: 91 ψήφοι
Σωτ. Δογάνης: 94 ψήφοι
Χρ. Νικολάου: 89 ψήφοι
Π. Βασιλείου: 89 ψήφοι
Αγ. Ηρακλείδης: 83 ψήφοι

Ο Αλέξανδρος Σκαρδιάκος εργαζόταν πριν ως υπάλληλος Εταιρείας Σιδηροδρόμων. Μαζί με τους Βλάγκαλη και Φραγκισκάτο πρωτοστάτησαν για την δημιουργία της ανεξάρτητης Κοινότητας του Νέου Φαλήρου. Έμενε στο Νέο Φάληρο, ήταν γνωστός για την αγάπη του στην περιοχή και για τον αγώνα αυτονόμησης του Νέου Φαλήρου. Γιαυτό και οι Νεοφαληριώτες τον εξέλεξαν εκτός από το 1925 άλλες δύο φορές ακόμη το 1929 και το 1934 {1}

Επί εποχής Αλέξανδρου Σκαρδιάκου η περιοχή αναπτύσσεται ταχέως ενώ το 1929 στο Ξενοδοχείο ΑΚΤΑΙΟΝ, οργανώνονται τα Α'  Καλλιστεία πανελληνίως. Έκτοτε ο θεσμός αυτός συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.


Η περίφημη εξέδρα του Νέου Φαλήρου


Λίγα στοιχεία αναφέρονται για το έργο του Αλέξανδρου Σκαρδιάκου παρά το γεγονός ότι επί των ημερών του έγιναν μεγάλα έργα ανάπτυξης. Ενδεικτικά αναφέρω  ότι όλα τα ιδιωτικά σχολεία, οι Σύλλογοι, οι Ομάδες Προσκόπων και οι Αθλητικοί Σύλλογοι του Νέου Φαλήρου τότε δημιουργήθηκαν. Το Εκπαιδευτήριο της Καρακάση το 1920, το εκπαιδευτήριο του Τσούρη το 1930, η Νυκτερινή Σχολή εργαζομένων παιδιών του Συλλόγου Κυριών Άγιος Δημήτριος το 1932, η 1η ομάδα Προσκόπων το 1924, η ίδρυση του Κοινοτικού Ωδείου το 1929, η ΙΟΝ, το Εργοστάσιο Υφασμάτων του Παπαδόπουλου το 1930, τα Κλωστήρια του Γαβριήλ το 1934 κ.α.{2}

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος βρίσκει το Νέο Φάληρο με 5.168 κατοίκους. 

Αμέσως μετά την πολεμική περιπέτεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, το 1946, στις 22 Μαρτίου δημοσιεύεται στο Φ.Ε.Κ. Α΄- 112, ο Αναγκαστικός Νόμος 135, με τον οποίο η Κοινότητα του Νέου Φαλήρου, μετατρέπεται σε Δήμο, διατηρώντας την ίδια περιφέρεια που είχε αποκτήσει ως Κοινότητα. Από μια παράξενη σύμπτωση ξανά ως ημερομηνία μετάβασης από Κοινότητα σε Δήμο, ορίζεται η 26 Μαρτίου του 1946. Η 26η Μαρτίου αποτελεί μια σημαντική ημερομηνία για το Νέο Φάληρο.

Με το άρθρο 3 του Α.Ν. 135/22 Μαρτίου 1946 η Κοινότητα του Νέου Φαλήρου, μετατρέπεται σε Δήμο.

Με τον ίδιο Α.Ν. εκτός του Νέου Φαλήρου αναγνωρίζονται ως Δήμοι η Ναύπακτος, η Αμφιλοχία και η Ιεράπετρα. 

Πρώτος Δήμαρχος του Δήμου πλέον του  Νέου Φαλήρου ήταν ο Χρήστος Πιτσούλης. Όμως στη συνείδηση των περισσοτέρων κυριάρχησε ως Δήμαρχος ο Νικόλαος Κατσουλάκος. Υπήρξε Σμήναρχος της Π.Α. και εκλεγόταν Δήμαρχος Νέου Φαλήρου από το 1952 έως την κατάργησή του. Ο Κατσουλάκος δυστυχώς παρά τις φιλότιμες προσπάθειές του, δεν μπόρεσε να ξαναφέρει στο Νέο Φάληρο την αίγλη που είχε κάποτε.



Αεροφωτογραφία Νέου Φαλήρου 1930


Δρόμοι ασφαλτοστρώνονται, πολλά κτήρια επισκευάζονται και καταβάλλεται προσπάθεια να αναπτυχθεί ξανά η περιοχή που στο διάστημα της γερμανικής κατοχής έπαθε πολλές ζημιές καθώς ξηλώθηκαν οι μπανιέρες και η εξέδρα προκειμένου τα σίδερα να καλύψουν ανάγκες του Άξονα. Μερικώς έχουν καταστραφεί επίσης ο Κήπος των Ε.Η.Σ., τα ξενοδοχεία ΑΚΤΑΙΟΝ και ΠΑΠΠΑ λόγω επιτάξεως. Η δε παραλία του Φαλήρου ήταν πλέον σε άσχημη κατάσταση και οι Αθηναίοι αναζητούσαν άλλες περιοχές για τη διασκέδασή τους.



Ότι απέμεινε από το ΑΚΤΑΙΟΝ. Τμηματικώς το αλλοτινό υπέρλαμπρο ξενοδοχείο κατεδαφιζόταν καθώς κρινόταν επικίνδυνο. Το υπόλοιπο αναλάμβανε κάποια διαφορετική χρήση. Μέχρι που εξαφανίστηκε τελείως.
1936 - Η νέα χρήση του αλλοτινού υπέρλαμπρου ξενοδοχείου ΑΚΤΑΙΟΝ είναι πλέον γεγονός. Κινηματογράφος κλειστός και θερινός, εστιατόριο και καμπαρέ, αίθουσα χορού, λέσχες, καταστήματα. Οι φαντασμαγορικοί πύργοι του οικοδομήματος θεωρήθηκαν "υπερκατασκευές" που έβαζαν σε δοκιμασία την αντοχή του κτηρίου για αυτό και κατεδαφίστηκαν. 



Ωστόσο ο Κατσουλάκος οδόστρωσε, έκανε δενδροφυτεύσεις, πέτυχε τον ηλεκτροφωτισμό των δρόμων και ήταν αγαπητός στους περισσότερους. Γι' αυτό και ένας δρόμος στο Νέο Φάληρο έλαβε το όνομά του, όταν ακόμη ήταν εν ζωή. 

Δυστυχώς μετά την επικράτηση της Δικτατορίας και τον θάνατο του Δημάρχου Νικολάου Κατσουλάκου, η πορεία ανάπτυξης του Νέου Φαλήρου σταματά απότομα όταν με τον Α.Ν. 473 που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της 24ης Ιουλίου 1968 (Φ.Ε.Κ.-Α΄163/24 Ιουλίου 1968), ο Δήμος Νέου Φαλήρου καταργείται και εντάσσεται πάλι στον Δήμο Πειραιώς.


Η κατάργηση του Δήμου Νέου Φαλήρου προκάλεσε την επιστροφή της έκτασης των Τζιτζιφιών εκτός του  Δήμου Πειραιώς, τα φυσικά όρια του οποίου ήταν πάντοτε ο Κηφισός ποταμός. Έτσι το Νέο Φάληρο που είχε γεννηθεί ως Δήμος με Αναγκαστικό Νόμο, δηλαδή με νόμο που δεν περνά από τη Βουλή, με ίδιο τρόπο καταργήθηκε.


Συνωστισμός στην εξέδρα του Νέου Φαλήρου. Καλοκαίρι 1936

Σήμερα το Νέο Φάληρο αποτελεί το 3ο Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Πειραιώς.

Το Νέο Φάληρο έμεινε για 43 χρόνια αυτοδιοικούμενο, 21 χρόνια ως Κοινότητα και 22 χρόνια ως Δήμος.

Ως συνοικία του Δήμου Πειραιώς ήταν για 49 χρόνια πριν αυτονομηθεί (περίοδος 1876 - 1925) και άλλα 49 χρόνια μετά την κατάργησή του (1968-2017). Συνολικά δηλαδή για 98 έτη βρίσκεται στον Δήμο Πειραιώς. 

{1}: Στα συγκεκριμένα σημεία χρησιμοποιήθηκε ως πηγή το βιβλίο της Βάννα Πανδή - Αγαθοκλή "Η Ιστορία του Νέου Φαλήρου μέσα από τους δρόμους του" της Χ.Ε.Ν. Νέου Φαλήρου, 2001. Η Βάννα Πανδή - Αγαθοκλή είναι Δρ. χημικός - ερευνήτρια και υπεύθυνη της Ομάδας Περιβάλλοντος της ΧΕΝ Νέου Φαλήρου.  

Το βιβλίο αυτό είναι πραγματικός θησαυρός για το Νέο Φάληρο, αν και έχει αποθησαυριστεί σε μεγάλο βαθμό, από αναρτήσεις στο διαδίκτυο, σχεδόν στο σύνολο της ύλης του, όπως δυστυχώς συμβαίνει με τα περισσότερα βιβλία σήμερα. 
Είχα την τιμή να μου δοθεί ως δώρο από το Δ.Σ. του Εξωραϊστικού Συλλόγου Νέου Φαλήρου "Η Αναγέννηση", ύστερα από ομιλία στον φιλόξενο χώρο τους, με θέμα την ιστορία του Νέου Φαλήρου. 

{2}: Πληροφορίες προερχόμενες από το βιβλίο "Η πορεία του προσκοπισμού στην περιοχή του Νέου Φαλήρου" του Ανάργυρου Σκληβανιώτη.
  


Στο φιλόξενο χώρο του Εξωραϊστικού Συλλόγου
Νέου Φαλήρου "Η Αναγέννηση"







Ο Δημοσθένης Βουτυράς του Κώστα Βάρναλη

Ο Δημοσθένης Βουτυράς νέος ακόμα το 1901

του Κώστα Βάρναλη*

Διαβάζουμε στις εφημερίδες, πως ο Δημοσθένης Βουτυράς, άρρωστος από καιρό, περνάει τα στερνά του μέσα σε τραγική φτώχεια. Τα λογοτεχνικά σωματεία προσπαθούνε ν΄ αποσπάσουνε για το κορυφαίο μέλος τους μια μικρή σύνταξη από το Κράτος ή το Δήμο (εννοεί το Δήμο Πειραιώς), χωρίς να πετυχαίνουν!

Και περνούμε το δεύτερο… «χρυσούν αιώνα» μας των Γραμμάτων και των Τεχνών, αλλά από την ανάποδη! Ποτές στην ελληνική ιστορία δεν περιφρονήθηκε και δεν καταδιώχτηκε τόσο το Πνεύμα στον τόπο μας, όσο στα τελευταία τούτα χρόνια!

Σ’  αυτόν τον τόπο, σε καιρούς με περισσότερη ντροπή, δεν μπήκανε στην Ακαδημία ένας Βλαχογιάννης, ένας Γρυπάρης, ένας Μαλακάσης κ’  ένας Σικελιανός (για να αναφέρουμε μονάχα πεθαμένους!), σ’  αυτόν τον τόπο, που αφέθηκε να πεθάνει τότε στην ψάθα ένας Παπαδιαμάντης, σ’  αυτόν τον τόπο σήμερα, που έλειψε και το τελευταίο ίχνος ντροπής, ζητάμε να τιμηθεί ο Βουτυράς και να μην πεθάνει στην ψάθα!

Ο Βουτυράς είναι ο μεγαλύτερος πεζογράφος της περασμένης και της τωρινής γενιάς. Σεβαστός παλαίμαχος της πένας, δημιουργός του ρεαλιστικού διηγήματος στην Ελλάδα, ήρωας δημιουργός τόσων λαϊκών ηρώων, αγνός και τίμιος και σα συγγραφέας και σαν άνθρωπος, στάθηκε πάντα του δίπλα στο λαό και μακριά από τους εμπόρους της συνείδησής τους.

Με τέτοιο «φύλλον ποιότητος» πρέπει να είναι ευχαριστημένος, που τον αφήνουνε να πεθάνει, αντί να τον βοηθήσουνε να πεθάνει γρηγορότερα.

Ο Βουτυράς, μέσα στις πιο τραγικές περιπέτειες του έθνους, δεν αποτραβήχτηκε στην άκρη, μα δέχτηκε κ’  έζησε με το λαό το δράμα του λαού. Δεν ήθελε να «ελίσσεται», ν΄ αποφεύγει τις κακοτοπιές και να ζητάει τη σωτηρία τη δική του γλύφοντας ξένες και ντόπιες πατούσες.

Είναι λοιπόν άξιος της τύχης του! Και πολύ του είναι που τον αφήνουν, όπως είπαμε, να πεθάνει με την ησυχία του!...

Περίπου εξήντα χρόνια έδωσε μέσα σε δεκάδες τόμους την ψυχή του στο έθνος. Ενώ θα έπρεπε να προδίδει το έθνος, αν ήθελε προκοπή!

Μπήκανε και προσπαθούνε να μπούνε στο Πρυτανείο της Ακαδημίας πολλοί όχι με την αξία τους, την πνευματική και την ηθική, παρά με την αξία τους την αντιδραστική.
Ο Βουτυράς όμως δεν την έχει αυτήν την αξία, που υπολογίζεται!

Άρρωστος (ούτε με μπαστούνι δεν μπορεί να μετακινιέται) αλλά γερός ψυχικά**, γράφει τώρα, όπως μας πληροφορεί άλλη εφημερίδα, το Ημερολόγιό του από τα χρόνια της Κατοχής «εις το οποίον με δύναμιν, πρωτοτυπίαν και με το γνώριμόν του χιούμορ καταγράφει τα διάφορα δραματικά γεγονότα της μαύρης εκείνης εποχής».

Με δύναμη, με πρωτοτυπία, με χιούμορ, έστω! Αλλά και τιμιότητα! Άρα με συμπάθεια για το λαό, που αγωνιζότανε για την ελευθερία του, και με απέχθεια για τους εχθρούς και τους συνεργάτες τους!

Αμετανόητος αυτός ο Σουλιώτης! Και θέλει και βοήθεια.

Ας πάρει ό,τι περίσσεψε από τον Παπαδιαμάντη!



*: Από το βιβλίο του «Αισθητικά – Κριτικά», Εκδόσεις «Ο ΚΕΡΔΟΣ», 1958

**: Ο Δημοσθένης Βουτυράς πέθανε στις 27 Μαρτίου του 1958, την ίδια δηλαδή χρονιά που ο Βάρναλης ματαίως προσπαθούσε να διεγείρει τις αναίσθητες συνειδήσεις και τα παγωμένα αισθήματα εκείνων, που αρέσκονται να αυτοαποκαλούνται ως «πνευματικός κόσμος της Ελλάδας». 



Διαβάστε επίσης:

Δημοσθένης Βουτυράς. Το μορτόπαιδο του Πειραιά



Ο Πειραιάς του Αλέξανδρου Μπαρκόφ

Η εκκλησία Αγία Αικατερίνη στην Καστέλλα, όπως τον απεικόνισε ο Αλέξανδρος Μπαρκόφ 

του Στέφανου Μίλεση

Ο Αλέξανδρος Μπαρκόφ γεννήθηκε γύρω στις 4 Σεπτεμβρίου του 1870 στο Ελσίνκι την εποχή που αυτό αποτελούσε ακόμα τμήμα της Ρώσικης Αυτοκρατορίας, στην πόλη που μετέπειτα θα γινόταν η πρωτεύουσα του ανεξάρτητου κράτους της Φιλανδίας. 

Εάν θα αναζητούσαμε ένα τίτλο με τον οποίο θα μπορούσαμε να αποδώσουμε το σύνολο της καλλιτεχνικής του εργασίας, αυτός θα ήταν "ζωγράφος του δρόμου" και θα δούμε το γιατί παρακάτω. 

Τα έτη 1895 - 1897 σπούδασε σχέδιο στη Σχολή Τεχνών και Σχεδίου στο Ελσίνκι ενώ τα έτη 1893 - 1897 σπούδαζε παράλληλα στο Φιλανδικό Σύνδεσμο Τεχνών. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε έκθεση ζωγραφικής το 1897 στο Ελσίνκι. 

Το 1900 εγκατέλειψε δια παντός τη Φιλανδία για αναζήτηση της τύχης του στο εξωτερικό. 

Λιμάνι Πειραιά - Καράβι στον κάβο 1933
1933
1935
1933
1933

1935

Όλες οι πληροφορίες που έχουν δημοσιευθεί για τον Αλέξανδρο Μπαρκόφ έχουν ως βάση τις ίδιες της υδατογραφίες του. Είχε τη συνήθεια να θέτει το όνομά του "Alex. Barkoff", τη τοποθεσία και την ημερομηνία δημιουργίας του έργου του πάνω σε αυτό. Έτσι σήμερα με βάση αυτό το στοιχείο η σύνθεση του παρελθόντος του έγινε μέσα από τα έργα του. 

Φαίνεται ότι ο Μπαρκόφ περίπου το 1923 επισκέφθηκε αρχικά το Παρίσι όπου συμμετείχε σε μια έκθεση ζωγραφικής, στη συνέχεια για μικρό χρονικό διάστημα βρέθηκε στη Φλωρεντία ενώ το 1927 έφτασε στην Ελλάδα στην οποία εγκαταστάθηκε οριστικά. 

Βάρκα στο Λιμάνι 1933
Άνευ ημερομηνίας

Ζούσε μια ζωή ακραίας φτώχειας καθώς εργαζόταν στους δρόμους όπου έστηνε το καβαλέτο του φιλοτεχνώντας τους πίνακές του κάτω από τα βλέμματα των περίεργων περαστικών, ενώ την ίδια στιγμή εξέθετε γύρω του τους πίνακες που είχε προς πώληση. 

Μεγάλη περίοδο της ζωής του διέμεινε στη Θεσσαλονίκη όπου βρέθηκε το 1928 διαμένοντας σε δωμάτιο ενός εγκαταλελειμμένου παλαιού πανδοχείου, όπου είχαν βρει καταφύγιο άστεγοι και άνθρωποι του περιθωρίου. 

Βρέθηκε στο Άγιο Όρος, στην Κέρκυρα, στην Παλαιστίνη και στην Κωνσταντινούπολη και ύστερα ξανά πάλι στη Θεσσαλονίκη. 

Πάνω η Αγία Αικατερίνη σε πίνακα του Μπαρκόφ και κάτω όπως είναι στην πραγματικότητα


Το Τραμ στο Λιμάνι του Πειραιά 1937
Παιδιά παίζουν στις γειτονιές του Πειραιά 1937
1927


Στις αρχές της δεκαετίας του '30 εγκατέλειψε τη Θεσσαλονίκη καθώς αδυνατούσε να πωλήσει τα έργα του και έζησε σε Αθήνα και Πειραιά χωρίς όμως να γίνουν γνωστοί οι τόποι διαμονής του. 

Ο Μπαρκόφ πέθανε στην Αθήνα την δυσκολότερη περίοδο ίσως της κατοχής, το χειμώνα του 1942 όταν ο αποκλεισμός τόσο της Πρωτεύουσας όσο και του Πειραιά από εισαγωγή τροφίμων και εφοδίων, οδήγησαν σε θάνατο από ασιτία χιλιάδες Έλληνες. 

Ψαράς στον Πειραιά 1933
Πλοίο δεμένο στο λιμάνι 1933
Καράβια στο λιμάνι 1935
Βόλτα στην Πειραϊκή χερσόνησο (ελαιογραφία)


Ο Αλέξανδρος Μπαρκόφ άφησε πίσω του μεγάλο αριθμό έργων, κυρίως ακουαρέλες, τις οποίες βρέθηκαν να κατέχουν απλοί άνθρωποι που έτυχε να τις αγοράσουν από το δρόμο όπου τις πωλούσε. Τα έργα του εκτός της καλλιτεχνικής τους αξίας, έχουν και ιστορική αξία καθώς μας τροφοδοτούν με εικόνες της καθημερινότητας καθώς το αστικό περιβάλλον αποτελούσε την κύρια επιλογή του.   

Πειραιάς 1935

Πειραιάς 1935

1937

1937

1935 (ελαιογραφία)
Καΐκια και βάρκες στον Πειραιά, 1932
1934
1937


Το Ε.Λ.Ι.Α. σε συνεργασία με το Μουσείο Μπενάκη διοργάνωσε έκθεση έργων του Μπαρκόφ της περιόδου που αυτός έζησε στην Ελλάδα (1927 - 1942) κυκλοφορώντας μάλιστα και λεύκωμα με 205 φωτογραφίες των έργων του. 



Υδατογραφία που αποδίδεται στον Μπαρκόφ χωρίς ωστόσο να φέρει τη συνηθισμένη σήμανση των έργων του

Ο Πειραιάς χορεύει...(δεκαετία '30)

Τέμπερα σε χαρτί. Έργο του Νικολ. Λύτρα με θέμα "χορός".


του Στέφανου Μίλεση

Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 παρουσιάστηκε στον Πειραιά μια άνθηση σύστασης Σωματείων, που βρέθηκε στην κορύφωσή της τη δεκαετία του ’30. Και δεν έφτανε μόνο ότι νέα σωματεία ιδρύονταν, αλλά έλκυαν πολλά και ικανά μέλη, που είχαν να επιδείξουν πλήθος ενασχολήσεων που δεν περιορίζονταν μόνο στους σκοπούς του ενός σωματείου. Και τα μέλη την εποχή εκείνη ήταν τόσο δραστήρια και ικανά σε ότι έπρατταν που δεν γνώριζες τελικά εάν κάποιος λογοτέχνης έγινε ορειβάτης ή εάν επρόκειτο για ορειβάτη που στον ελεύθερο χρόνο του έγραφε ποιήματα.

Για αυτό το λόγο και δεν ήταν διόλου σπάνιο να έβρισκες κάποιον γνωστό λογοτέχνη της εποχής να είναι εγγεγραμμένος στη Φιλολογική Στέγη Πειραιά για παράδειγμα και συνάμα να πεζοπορεί συμμετέχοντας στις εκδρομές του Ζήνωνα, να είναι μέλος του Πειραϊκού Συνδέσμου και εκ παραλλήλου να παρέχει βοήθεια στα παιδιά ως μέλος του Πατριωτικού Ιδρύματος. Αυτό το τάλαντο της δημιουργίας και της παραγωγικότητας τα μέλη με τη σειρά τους το διοχέτευαν στα σωματεία και έτσι αυτή η πολιτιστική συνεργασία γεννούσε πολιτισμό σε όλα τα επίπεδα.

Τα σωματεία βεβαίως είχαν ανάγκη από χρήματα για να επιτύχουν τους σκοπούς τους. Και τα χρήματα αυτά προέρχονταν κύρια από εκδηλώσεις που ήταν ανοικτές προς όλους, δεν απευθύνονταν δηλαδή μόνο στα μέλη τους. Και δεν εννοώ μόνο από πλευράς προσκλήσεων, αλλά από πλευράς θεματικού περιεχομένου. Εάν για παράδειγμα ένα λογοτεχνικό σωματείο απαρτιζόταν από πενήντα ποιητές, διοργάνωνε ποιητική βραδιά οι προσκεκλημένοι θα έφταναν το πολύ όσα και τα μέλη του, αφού τόσοι θα ήταν οι ενδιαφερόμενοι για ποίηση. Το ίδιο ίσχυε περίπου για όλα τα σωματεία ανεξάρτητα με τους σκοπούς τους, ανεξάρτητα με το αν επρόκειτο για σωματεία λογοτεχνικά, αθλητικά, φυσιολατρικά, ορειβατικά κ.ο.κ.

Έτσι κυρίως τη δεκαετία του 1930 συναντούμε όλα τα σωματεία του Πειραιά προκειμένου να επιτύχουν μεγάλη συμμετοχή κόσμου, να διοργανώνουν χορευτικές εσπερίδες ή προεσπερίδες. Και πραγματικά η συμμετοχή των Πειραιωτών ήταν δεδομένη! Λίγο η ύπαρξη της πανέμορφης Φαληρικής Ριβιέρας, λίγο το κοσμοπολίτικο περιβάλλον που είχαν διαμορφώσει τα δύο σπουδαία ξενοδοχεία του Σταθμού και του «Ακταίον», λίγο η απελευθέρωση των γυναικών, η ελευθερία επιτέλους της έκφρασης στη τέχνη και στην ίδια τη ζωή συνέβαλαν στο ρεύμα αυτό. Και καθώς τα σωματεία ήταν πολλά διοργανώνοντας εξίσου πολλές χοροεσπερίδες με καθολική συμμετοχή κόσμου, οι εφημερίδες έφτασαν να εμπεριέχουν στις κοσμικές στήλες τους με ειδικά αφιερώματα για τις εκδηλώσεις των σωματείων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει αυτό της εφημερίδας «Χρονογράφος» που έχει επιλέξει ως τίτλο της «Ο Πειραιεύς χορεύει».




Διότι πραγματικά ο Πειραιάς χόρευε! Ειδικά την περίοδο που διαρκούσε από την Πρωτοχρονιά έως και το κλείσιμο της Αποκριάς δεν υπήρχε Πειραιώτης που δεν ήταν εγγεγραμμένος σε κάποιο σωματείο το οποίο διοργάνωνε χοροεσπερίδα.

Τον Ιανουάριο του 1936 ο «Ζήνων» διοργανώνει χορευτική προεσπερίδα στην αίθουσα του Βαρώνου Κίμωνος Ράλλη του Πειραϊκού Συνδέσμου με «αθρόα ζήτηση εισιτηρίων» όπως καταγράφει η ίδια εφημερίδα  (φ. 11895) η οποία δεν παραλείπει να συμπληρώσει ότι «ο Ζήνων είναι γνωστός στην Πειραϊκή κοινωνία για την ωραία φυσιολατρική του δράση».

Ακριβώς από κάτω συνεχίζει με το «Πατριωτικό Ίδρυμα Πειραιώς» το οποίο διοργανώνει στο ξενοδοχείο του Σταθμού του Νέου Φαλήρου άλλη χορευτική συγκέντρωση οι εισπράξεις της οποίας θα διατεθούν υπέρ των Παιδικών Εξοχών. «Αν δεν υπήρχε το Πατριωτικό Ίδρυμα» γράφει το σχετικό αφιέρωμα «τα Πειραιωτόπουλα θα ζημιώνονταν το καλοκαίρι από τη σκόνη των δρόμων της πόλεως για να καταντήσουν στη συνέχεια καχεκτικά και φθισικά».

Ακολουθεί χορός από το «Ναυτικό Αθλητικό Σύνδεσμο Πειραιώς»  «που ως γνωστόν μαζί με τον Ολυμπιακό»  (δήλωση του συντάκτη του άρθρου που φέρει την επωνυμία «Κοσμικός») «αποτελούν τα δύο πιο αγαπημένα σωματεία της πόλης» (φ. 11899).




Γράφει ο Σπάλας (φ. 11903) ότι «αν δεν χορεύει ο Πειραιάς όπως υπάρχει και ευρίσκεται, χορεύουν τουλάχιστον οι κάτοικοί του. Ο Πειραιάς χορεύει λοιπόν αφού δεν έχει τίποτα καλύτερο να κάνει. Όλες οι οργανώσεις, όλα τα σωματεία όλα τα ιδρύματα, έσπευσαν να αναγγείλουν τους χορούς τους. Αστειεύεσθε; Είναι το μόνο εισόδημα των σωματείων αυτών οι χοροί και άνευ χορού πόροι δεν υπάρχουν.»

Τη σκυτάλη των χοροεσπερίδων λαμβάνει στις 9 Φεβρουαρίου 1936, η «Αδελφότητα Κεφαλλήνων και Ιθακησίων» (φ. 11904) των οποίων ο χορός διαρκεί μέχρι πρωινών ωρών. Ο Εμπορικός Σύλλογος Πειραιώς διοργανώνει προεσπερίδα στην αίθουσα του Ξενοδοχείου του Σταθμού Νέου Φαλήρου στην οποία διανεμήθηκαν κοτιγιόν ενώ τη μουσική κάλυπτε η ορχήστρα του Μπάμπη Μπεργκέτη. 




Και οι χοροί καλά κρατούν με εκδηλώσεις του «Συνδέσμου Εν Αθήναι και εν Πειραιεί Κείων», του «Φαληρικού Ομίλου Νέων», του Λυκείου «Ελληνισμός» του Καθηγητού Κυρ. Σταυριανού. 

Ενώ το «Εθνικό Ωδείο» προτιμά να διοργανώσει παιδικό χορό στο φουαγιέ του Δημοτικού θεάτρου. 



Η «Αντιφθισική Εταιρεία Πειραιώς» επιλέγει κι αυτή να χορέψει στο Νέο Φάληρο, ενώ παρότι η έδρα του συλλόγου των Σιφνίων «ο Άγιος Συμεών» ήταν στον Πειραιά, το σιφνιώτικο κέφι να εκφραστεί χορευτικά στην Αθήνα. Και ενώ το Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου μόλις έχει αδειάσει από τα παιδιά του Εθνικού Ωδείου, ξαναγεμίζει από τους χορευτές του «Προικονησιακού Συνδέσμου».




Δεν θα μπορούσε βεβαίως να λείπει ο χορός του Πειραϊκού Συνδέσμου ο οποίος είχε πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποτελεί το κοσμικό γεγονός της πόλης, καθώς όχι μόνο παρίσταται ο Διάδοχος ή άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας, αλλά και λόγω του επίσημου χαρακτήρα που είχαν πάντοτε οι χοροί του Συνδέσμου. Οι οδηγίες για τη συμμετοχή δίνονται εκ των προτέρων καθώς οι χορευτές θα πρέπει να είναι ενδεδυμένοι αυστηρώς με ένδυμα επίσημο (Φράκο). Όσοι τολμηροί θα εμφανιστούν με σμόκιν, επιτρέπεται να κυκλοφορούν μόνο στον εξώστη της αιθούσης και μόνο μετά την αποχώρηση του Διαδόχου, επιτρέπεται να κατέβουν εις στο ισόγειο χώρο της αίθουσας. Στο χορό του Πειραϊκού Συνδέσμου προσκλήθηκε να παραστεί και όλο το Υπουργικό Συμβούλιο και οι Πρέσβεις των ξένων Κρατών. Και καθώς ο χορός δίδεται χειμώνα (21 Φεβρουαρίου 1936), η διοίκηση του Πειραϊκού Συνδέσμου ενημερώνει ότι η προσφάτως εγκατεστημένη κεντρική θέρμανση (καλοριφέρ) θα λειτουργεί θερμαίνοντας την αίθουσα.


Πριν πάτε στο χορό (1934)

Ο «Αττικός Φυσιολατρικός Όμιλος» δίνει την ετήσια χορευτική του εσπερίδα στην αίθουσα του Φαληρικού ξενοδοχείου του Ρούσου και το ενδιαφέρον εστιάζεται περισσότερο στην παρουσία των όμορφων κυριών.
Αλλά μη νομίζετε ότι μόνο τα μέλη των συλλόγων ή των ενώσεων που ασχολούνται με «ευγενείς» σκοπούς όπως η μουσική, η λογοτεχνία, η φυσιολατρία ότι χορεύουν. Χορεύουν όλοι ανεξαιρέτως!

Έτσι το φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου επιλέγει η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος για το δικό της χορό με παράλληλη προσφορά πλούσιων δώρων.  

Ο χορός των Χίων γίνεται επίσης στην αίθουσα του Πειραϊκού Συνδέσμου και έχει πάντοτε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Επικρατεί απόλυτη τάξη, σε αυτόν συναντά κανείς τις καλύτερες οικογένειες του Πειραιά αλλά και των Αθηνών, ενώ διανέμεται δωρεάν μαστίχα Χίου στις δεσποινίδες και στις κυρίες που παρευρίσκονται. Στο χορό των Χίων παρευρέθηκε μέχρι και ο ίδιος ο Δήμαρχος Χίου που ήταν τότε ο Λ. Καλβοκορέσης.

Αλησμόνητος ο χορός της «Αδελφότητος των Κυνουριέων». Ο Τσακώνικος χορός δόθηκε στο ξενοδοχείο του Ρούσου στο Νέο Φάληρο. Των Μεσσηνίων έγινε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο, όπου το χορό έσυρε πρώτος με έναν καλαματιανό ο Αρχηγός της Αστυνομίας Πόλεων Τρύφωνας ο οποίος κατά γενική ομολογία ήταν εξαίρετος χορευτής ενώ εντός των χαρισμάτων του θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι ήταν γνήσιος Μεσσήνιος. Ο χορός δόθηκε με σκοπό την προίκιση δύο κοριτσιών Μεσσηνίων ορφανών.

   

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"