Μια αφιέρωση προς τον Δήμαρχο Πειραιώς Τρύφωνα Μουτσόπουλο (του Παύλου Νιρβάνα)

Ο Δήμαρχος Πειραιώς Τρύφων Μουτσόπουλος

του Παύλου Νιρβάνα

Είχα πάει να επισκεφθώ για κάποια υπόθεσή μου τον τότε δήμαρχο του Πειραιώς Τρύφωνα Μουτσόπουλο
Ο Μουτσόπουλος, ένας από τη γενιά των καλών Πειραιωτών δημάρχων, ήτανε άνθρωπος με πολύ πρακτικό μυαλό, με μεγάλη δραστηριότητα, μολονότι προχωρημένος στην ηλικία, με θερμή αγάπη για την πόλη, που του είχαν εμπιστευθεί την τύχη της και την πρόοδό της, αλλ΄ από βιβλία και συγγραφείς δεν καταλάβαινε και πολλά πράμματα. Και ίσως ούτε ήτανε ανάγκη να καταλαβαίνει. Ο Πειραιεύς είχε πολλές άλλες πιο επείγουσες ανάγκες, για να ενασχολήσουν ένα δήμαρχο, ώστε η φιλολογία μπορούσε και να περιμένει. 

Δεν έκρυβεν όμως την αδυναμία του. Και δεν το νόμιζε ντροπή του, στις σπάνιες περιστάσεις, που του επαρουσιάζοντο "λογιωτατίστικα" ζητήματα, να ζητά τη γνώμη των "λογίων" του τόπου, που, κατά βάθος, φαντάζομαι τους περιφρονούσε, ως στοιχεία περιττά και άχρηστα. Η τυχαία λοιπόν παρουσία μου στο γραφείο του, εκείνη την ημέρα, που τον απασχολούσε κάποιο δύσκολο, ως φαίνεται, ζήτημα "λογιωτακίστικης" φύσεως, έγινε πολύ ευπρόσδεκτη. 

- Καλά που ήρθες, παιδί μου... μου είπε. Κάθισε. Σε ήθελα. Καθότανε μπροστά σ΄ ένα τραπέζι, με το γραμματέα του και φυλλομετρούσαν ένα μεγάλο χρυσόδετο βιβλίο.

- Για πες μας, παιδί μου - εξηκολούθησε- εσύ που καταλαβαίνεις απ΄ αυτά τα πράμματα, πώς θα ξεμπλέξουμε μ΄αυτό τον μπελά, που μπλέξαμε. Ούτ'  εγώ, ούτε ο γραμματικός μου δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Κι έχουμε άλλα πολύ πιο σπουδαία ζητήματα, που μας περιμένουν. 

- Τι τρέχει, κύριε Δήμαρχε; ρώτησα, χωρίς να μπορώ να μαντέψω το ζήτημα που είχε γεννηθεί με το χρυσόδετο αυτό βιβλίο και πού δεν ήξερα καν τι βιβλίο ήτανε.

- Λοιπόν αυτός ο χριστιανός -άρχισε να μου εξηγεί- μας έστειλε, καθώς βλέπεις, το βιβλίο του. Και όπως μου λέει ο γραμματικός μου, μας το αφιερώνει.

Ο Παύλος Νιρβάνας


- Τον γνωρίζετε, κύριε Δήμαρχε; ρώτησα.

- Πού να τον γνωρίζω παιδί μου; Ούτε θέλω να τον γνωρίσω. Για να μας αφιερώνει όμως το βιβλίο του, κάτι πρέπει να του δώσουμε να μας ξεφορτώνεται. Καταλαβαίνεις, φυσικά, πώς απ΄ την τσέπη μου θα του τα δώσω. Ο Δήμος δεν έχει περισσεύματα για φυλλάδες. Αυτά είναι λούσα, τη στιγμή, που δεν έχουμε ουρητήρια στην πόλη και μας λερώνουν τους τοίχους. Τι λες λοιπόν να του δώσουμε; Καλό είναι ένα εκατοστάρικο;

- Να ιδώ και να σας πω κύριε Δήμαρχε.

Πήρα το βιβλίο και το κοίταξα, ενώ ο Δήμαρχος και ο Γραμματεύς του Δήμου, ένας συμπαθητικός γεροντάκος, με κοίταζαν στα χείλη, περιμένοντας τον χρησμό. Το βιβλίο ήτανε τόμος μιας χρονιάς κάποιου περιοδικού της κακής ώρας. Αφού το φυλλομέτρησα, γύρισα να ιδώ και την αφιέρωση. Με μεγάλα, χοντρά στοιχεία, που σούβγαζαν τα μάτια έγραφε:

Τρύφωνι Μουτσοπούλω
Δημάρχω Πειραιέων, ανδρί φιλοπόλιδι και παντός καλού γενναιόφρονι χορηγώ και αντιλήπτορι το βιβλίον τούτο ανατίθεται.

- Λεφτά γυρεύει δηλαδή; ήτο η ορθή ερμηνεία του ευφυεστάτου Δημητσανίτη ο οποίος κάτω από τα αρχαία Ελληνικά της αφιερώσεως είχε συλλάβει το βαθύτερον νόημά της.

- Λεφτά βέβαια.

Φυλλομετρώντας όμως ανεκάλυψα, ότι το φύλλο, που είχε την αφιέρωση ήτανε πρόσθετο και κολλημένο απάνω στον τόμο. Έκανα, φαίνεται, τότε κάποιο κίνημα, που το πρόσεξεν ο τετραπέρατος Δήμαρχος. 

- Τι τρέχει, παιδί μου;

- Τρέχει, κύριε Δήμαρχε, ότι αυτός ο κατεργάρης έχει αφιερώσει και σε άλλους το ίδιο βιβλίο. Ποιος ξέρει σε πόσους! Και σε κάθε αντίτυπο κολλάει κι από μια άλλη αφιέρωση. 

- Μας κοροϊδεύει δηλαδή.

- Απάνω - κάτω.

- Λοιπόν, τι λες εσύ, παιδί μου,

- Εγώ λέω να του στείλετε είκοσι δραχμές. Δώδεκα η συνδρομή του περιοδικού και οχτώ τα δετικά είκοσι. Και πολλά του είναι.

- Εγώ λέω άλλο... είπε συγχυσμένος.

Και γυρίζοντας στο γραμματέα του, του είπε αυστηρά:

- Να τη στείλετε πίσω τούτη τη φυλλάδα σ' αυτόν το κατεργάρη. Και να του στείλετε και μια κόλλα χαρτί, να της κολλήσει άλλη αφιέρωση. Κι ας τη στείλει σε κανένα άλλο κορόιδο. 

Η αποστολή μου είχε λήξει. Φεύγοντας, ο Δήμαρχος μου είπε:

- Να, παιδί μου, που έμαθες και κάτι, που δεν το ήξερες. 

Και πράγματι είχα γίνει σοφότερος στο κεφάλαιο των αφιερώσεων των Ελληνικών βιβλίων. 
Μερικών τουλάχιστον. 

(Απόσπασμα από το χρονογράφημα με τίτλο "Αφιερώσεις")


Διαβάστε επίσης:

Τρύφων Μουτζόπουλος (1818-1906)


Ο "Ερωτόκριτος" σε μετάφραση στα Ουκρανικά από τον Βασίλη Στεπανένκο

Η χορευτική ομάδα της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά "Η Ομόνοια" εντυπωσίασε με τη ζωντάνια, την ακρίβεια και τη δυναμική που την διέκρινε. 



Στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» πραγματοποιήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2018, στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων «Μελίνα», εκδήλωση που διοργανώθηκε από το Ελληνο-Ουκρανικό Επιμελητήριο, το Σύλλογο της Ουκρανικής Διασποράς «Κέντρο για την υποστήριξη και ανάπτυξη της πολιτιστικής κληρονομιάς Τρεμπίτα», υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Ουκρανίας στην Ελληνική Δημοκρατία και τη συνδρομή της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά «Η Ομόνοια». 

Σκοπός της εκδήλωσης αυτής ήταν η παρουσίαση του βιβλίου του Βιντσέντσου Κορνάρου «Ερωτόκριτος» που μεταφράστηκε στην ουκρανική γλώσσα και αποτελεί καρπό της πνευματικής προσπάθειας του μεταφραστή Βασίλη Στεπανένκο.


Το βιβλίο παρουσίασαν ο Διονύσιος Καλαμάκης Αναπληρωτής Καθηγητής της Βυζαντινής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και η Ροσκόβα Ειρήνη φιλόλογος, Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας και Μετάφρασης του Κρατικού Πανεπιστημίου της Μαριούπολης. 

Στα αριστερά ο Γεράσιμος Νικόλαος Μπουγάς. Δίπλα του κάθονται οι ομιλητές της εκδήλωσης, ο Διονύσιος Καλαμάκης και η Ειρήνη Ροσκόβα


Το συντονισμό και την παρουσίαση της εκδήλωσης ανέλαβε ο Στέφανος Μίλεσης, Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, συγγραφέας. Χαιρετισμούς απεύθυναν η επιτετραμμένη Πρέσβης της Ουκρανίας στην Ελληνική Δημοκρατία Ναταλία Κόνσενκο, ο Γενικός Γραμματέας του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου Γεράσιμος Νικόλαος Μπουγάς,  η πρόεδρος του συλλόγου της Ουκρανικής Διασποράς στην Ελλάδα Άλλα Λόμπατς και  ο Πρόεδρος της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά «Η Ομόνοια» Θεόδωρος Τσόντος. 

Στο έργο της παρουσίασης συνοδεία κρητικών μουσικών. Στη λύρα ο Θοδωρής Ποθουλάκης και στο λαγούτο ο Άρης Κυριακάκης.

Η Επιτετραμμένη της Ουκρανίας στην Ελληνική Δημοκρατία Ναταλία ΚΟΝΣΕΝΚΟ χαιρετίζει την εκδήλωση


Η εκδήλωση εκτός των ομιλιών που αφορούσαν στην παρουσίαση του βιβλίου, περιελάμβανε θεατρικά δρώμενα από την Ναταλία Δοβγοπόλ και Βαδίμ Λεβκό, ερμηνεία του τραγουδιού «Ερωτόκριτος» στα Ελληνικά και στα Ουκρανικά από την Αντωνία – Μαρία Ντουντουνάκη (Αντιπρόεδρο της Αδελφότητας Κρητών) και την Μαρία – Νικολέτα Ούμρις αντίστοιχα. 

Η αίθουσα φυσικά ήταν κατάμεστη από μέλη της Ουκρανικής κοινότητας στην Ελλάδα και πολλούς Πειραιώτες αφού τόσο το Ελληνο-Ουκρανικό Επιμελητήριο, όσο και η Αδελφότητα Κρητών αλλά και η Φιλολογική Στέγη έχουν έδρα τους τον Πειραιά. Στα πλαίσια της εκδήλωσης τιμήθηκε από τους διοργανωτές ο μεταφραστής του έργου Βασίλη Στεπανένκο. Ο Πειραιάς εκτός του γεγονότος ότι είναι αδελφοποιημένη πόλη με την Οδησσό, έχει αναπτύξει ιδιαίτερους δεσμούς με την Ουκρανία χάρη στις δραστηριότητες του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου που εδρεύει στον Πειραιά στην Πλατεία Οδησσού (πρώην Λουδοβίκου). 
Τις ιδιαίτερες αυτές σχέσεις έχω περιγράψει σε παλαιότερα άρθρα μου αλλά και στο φωτογραφικό οδοιπορικό μου στην Οδησσό που μπορείτε να δείτε εδώ

Οι διοργανωτές βραβεύουν τον μεταφραστή λογοτέχνη Βασίλη Στεπανένκο για το σπουδαίο έργο του. Από αριστερά η Πρόεδρος του συλλόγου "Τρεμπίτα" (Ουκρανικής διασποράς), η Επιτετραμμένη της Ουκρανίας στην Ελλάδα Ναταλία ΚΟΝΣΕΝΚΟ, και οι Αντιπρόεδροι του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου Πέτρος Αρβανίτης και Αλέκος Κορωνάκης. 
Ο Πρόεδρος της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά "Η Ομόνοια" Θεόδωρος Τσόντος βραβεύει τον λογοτέχνη - μεταφραστή με κρητικό τρόπο, θέτοντάς του στο κεφάλι το παραδοσιακό κρητικό μαντήλι. 

Το αριστούργημα του Κορνάρου «Ερωτόκριτος» βρήκε αμέσως ανταπόκριση στην ψυχή της ρωμιοσύνης, αγαπήθηκε όσο κανένα άλλο ποιητικό βιβλίο της εποχής. Από τις υπέροχες σελίδες του έργου παρελαύνουν μάχες, πόλεμοι και κονταροχτυπήματα έφιππων ιπποτών κάτω από την Ακρόπολη για την κατάκτηση της καρδιάς της θρυλικής μοναχοκόρης του βασιλιά των Αθηνών Αρετούσας. Από την πλοκή του έργου καταφαίνεται η ανυπέρβλητη δύναμη του έρωτα η οποία υπερνικά όλα τα εμπόδια και στο τέλος βγαίνει νικητής. Ο μέγιστος του γένους των Ελλήνων Αδαμάντιος Κοραής είπε ότι ο Βιντσέντζος Κορνάρος με τον Ερωτόκριτο ανεδείχθη ως ο νεότερος Όμηρος. 

Γεννημένος στη Σητεία Κρήτης ο Κορνάρος, συνέθεσε ένα λυρικό έπος, αποδεικνύοντας με το έργο του ότι ο Ελληνισμός αιώνες ύστερα από την πτώση του, διατήρησε ακέραια και άθικτη την προνομιούχο ευγένεια των χαρακτηριστικών του που στο παρελθόν τον είχαν οδηγήσει να μεγαλουργήσει. Το έργο εξελίσσεται στην Αθήνα του Μεσαίωνα και τα βάσανα και παθήματα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας ενέπνευσαν τον ποιητή Κορνάρο να συγγράψει ένα έργο που οι νεώτεροι χρόνοι άλλο δεν γνώρισαν.



Ο Ερωτόκριτος διαδραματίζεται στην Αθήνα αλλά και η δική μας πόλη ο Πειραιάς κατέχει το μερίδιό του στο λαϊκό μύθο. Στο λόφο της Μουνυχίας του σημερινού δηλαδή Προφήτη Ηλία, όπου βρίσκεται και η καρδιά της κρητικής συνοικίας του Πειραιά, υπήρχε μια σπηλιά που με τα χρόνια έγινε γνωστή στους Πειραιώτες ως η Σπηλιά της Αρετούσας. Πρόκειται για ένα όρυγμα με φυσική είσοδο στο άνω δυτικό μέρος του λόφου που προχωρεί κατακόρυφα μέσα στον βράχο. Η κάθοδος γίνεται από 165 σκαλιά λαξευμένα σε βράχο, φτάνει σε βάθος 65 μέτρων και συνεχίζει να διακλαδίζεται προς άγνωστη κατεύθυνση με δύο υπόγειες στοές. Δεν είναι δυνατόν σήμερα να βρεθεί η αρχική είσοδος του σπηλαίου, για τον λόγο ότι το 1926 φράχθηκε εξαιτίας της κατασκευής της οδού Ρήγας Φεραίου προς τον λόφο. 

Ένας τοπικός μύθος  θέλει τον Ερωτόκριτο να εισέρχεται από αυτή τη σπηλιά, και να ακολουθεί τον κρυφό υπόγειο δρόμο προς την Αθήνα προκειμένου να συναντήσει τη αγαπημένη του Αρετούσα. Για αυτό και η σπηλιά έλαβε αυτό το όνομα που διατηρεί μέχρι και σήμερα. Σπηλιά της Αρετούσας! Ο μύθος που αφορά στη σχέση του έργου  Ερωτόκριτου με τον Πειραιά καταγράφηκε μάλιστα και από τον διακεκριμένο ιστορικό του Πειραιά Ιάκωβο Δραγάτση και δημοσιεύθηκε στην πειραϊκή εφημερίδα «Χρονογράφος» την 1η Ιανουαρίου του 1930, με τη σημείωση ότι η Αρετούσα μετά το θάνατό της ετάφη στην έρημη ακρογιαλιά της πειραϊκής ακτής από τον σκληρό πατέρα της, εκδοχή που φυσικά είναι αντίθετη με την ιστορία του Κορνάρου. Η ονομασία της Σπηλιάς κατά τον Δραγάτση, προέρχεται από την αρχαία ονομασία της, Σπηλιά της Αρέθουσας, η οποία εξαιτίας της δημοτικότητας που είχε κάποτε ο Ερωτόκριτος με την Αρετούσα προκάλεσε την μετατροπή του ονόματος από την αρχαία Αρέθουσα στη γνωστή στην εποχή της Αρετούσα. 

Πάντως η ιστορία της Σπηλιάς της Αρετούσας στον Πειριαά μεταφέρθηκε και μέσα από τους στίχους και τη μουσική του Σωτήρη Γαβαλά με ερμηνεύτρια την Ρίτα Αμπατζή, στο γνωστό τραγούδι:

Στης Αρετούσας την Σπηλιά 
που βγαίνει μεσ΄ στον Πειραιά
απάνω απ΄τα Κρητικά
κοντά εις τον Προφήτη Λιά

Εις την Αθήνα κλέβανε
κι εκεί την εμπουκέρνανε
εδώ τους εγυρεύανε
και στον Περαία βγαίνανε

Αντιπροσωπευτικό χορευτικό συγκρότημα της Αδελφότητας Κρητών Ομόνοια

  
Τα κύματα της θάλασσας του Σαρωνικού και ο καθάριος αέρας του πελάγους του νησιού της Αίγινας είχαν αποτελέσει πηγή έμπνευσης και οδήγησαν τον μεγάλο κρητικό λογοτέχνη Νίκο Καζαντζάκη να συγγράψει εκεί τους 33.333 στίχους της δικής του Οδύσσειας. 

Στην Αίγινα όμως βρέθηκε επίσης και ο Ουκρανός ποιητής και μεταφραστής Βασίλη Στεπανένκο όπου κατάφερε να φέρει εις πέρας μια άλλη οδύσσεια, τη μετάφραση στα Ουκρανικά του Ερωτόκριτου. Η πρώτη έκδοση κυκλοφόρησε στα ουκρανικά το 2016 και έγινε ανάρπαστη. 

Το Ουκρανικό Κράτος προχωρά στη δεύτερη έκδοσή του, διαμέσου των εκδόσεων Βεσέλνκο το 2017. Σε αυτή τη έκδοση έχουν προστεθεί κι άλλοι χίλιοι στίχοι κι έτσι το έργο παρουσιάζεται πλέον στην ολοκληρωμένη του μορφή. Ο Στεπανένκο τιμάται με τη μεγαλύτερη διάκριση του Ουκρανικού Κράτους και ο Ερωτόκριτος διανέμεται σε όλα τα σχολεία, τις βιβλιοθήκες, σχολές και πανεπιστήμια της ουκρανικής επικράτειας. Να σημειωθεί ότι η μετάφραση του Ερωτόκριτου στα Ουκρανικά είναι η τέταρτη παγκοσμίως. 
Οι τρεις προηγούμενες ήταν στα Γαλλικά, στα Ιταλικά και στα Τουρκικά.

Οι συντελεστές της εκδήλωσης με ομαδική φωτογραφία έχοντας στο κέντρο τον μεταφραστή και τιμώμενο πρόσωπο της εκδήλωσης Βασίλη Στεπανένκο
Ο ένας εκ των ομιλητών ο Καθηγητής Διονύσιος Καλαμάκης είναι μεταξύ άλλων και Πειραιώτης (απόφοιτος της Ιωνιδείου). Στη φωτογραφία με τον Γενικό Γραμματέα του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου Γεράσιμο - Νικόλαο Μπουγά.
Η επιτετραμμένη Ναταλία ΚΟΝΣΕΝΚΟ με τον Αντιπρόεδρο του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητήριου Πέτρο Αρβανίτη και την Εύα Μπογιατζή
Ο Θεόδωρος Τσόντος, Πρόεδρος της Αδελφότητας Κρητών "Η Ομόνοια" στο έργο της ενημέρωσης και της καθοδήγησης. 
Η Αντιπρόεδρος της Αδελφότητας Κρητών Αντωνία - Μαρία Ντουντουνάκη που τραγούδησε μέρος από τον "Ερωτόκριτο" ενώ παρουσίασε επίσης και την ιστορία του συλλόγου "Η Ομόνοια" που εδρεύει στον Πειραιά.


Διαβάστε επίσης:

Φωτογραφικό οδοιπορικό στην Οδησσό των Ελλήνων, στην Οδησσό των Πειραιωτών


Το έργο της προστασίας των πειραϊκών αρχαιοτήτων και η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς



του Στέφανου Μίλεση

Το 1930 μια ομάδα διανοούμενων της εποχής συσπειρώνεται γύρω από τον ποιητή και δικηγόρο Γρηγόρη Θεοχάρη. Απογοητευμένοι από την περιθωριοποίηση του Πειραιά, από την αδιαφορία για τη διάσωση της ιστορίας του, από την ηγεμονική τακτική της γειτονικής Αθήνας, αποφασίζουν να προβούν στην ίδρυση ενός σωματείου με σκοπό την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης. Γρήγορα προχωρούν στην υλοποίηση του οράματός τους και δημιουργούν τη «Φιλολογική Στέγη Πειραιώς».

Με την πάροδο των ετών η «Στέγη», αφήνει το δικό της στίγμα στην επιμόρφωση του πειραϊκού πληθυσμού γύρω από θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς και ιστορίας της πόλης.

Στο Τελωνείο Πειραιώς αρχές του 20ου αιώνα


Στη Μεταπολεμική εποχή η "Στέγη" άρχισε να δέχεται μεγάλο αριθμό αιτημάτων και παραπόνων που αφορούσαν στη διάσωση μνημείων της αρχαιότητας και στην ανάδειξή τους. Όσο ο χρόνος περνούσε και οι Πειραιώτες κατανοούσαν το σπουδαίο ιστορικό παρελθόν της πόλης τους, τόσο περισσότερο απαιτούσαν το σεβασμό στην ιστορία της. Όμως συνέβαινε το εξής. Όσο αυξανόταν η γνώση για το ιστορικό παρελθόν της πόλης, τόσο οι κρατικές υπηρεσίες και αρμόδιες Αρχές αδιαφορούσαν και προέβαιναν στη συστηματική καταστροφή και εξαφάνιση των τυχαίως (τις περισσότερες φορές) αποκαλυπτομένων κειμηλίων, που αποτελούσαν την ιστορική κληρονομιά της πόλης.

Το 1953 η Φιλολογική Στέγη ήταν εκείνη που, πρώτη από όλους στον Πειραιά, έθεσε ζήτημα επιστροφής του Πειραϊκού Λέοντα από τη Βενετία που εγκαταστάθηκε όταν κλάπηκε από τον Μοροζίνι. 
Τον Ιανουάριο εκείνου του έτους κατά την επίσκεψη του Ιταλού Πρωθυπουργού Ντε Γκάσπερι στην Ελλάδα, μέλη του Δ.Σ. της «Στέγης» του παραδίδουν υπόμνημα στο οποίο εκθέτονται οι λόγοι που το λιοντάρι πρέπει να επιστραφεί στην πατρίδα του.
(Ο λαός του Πειραιώς και οι πνευματικοί εργάται της μεγάλης εργατουπόλεώς μας χαιρετίζουν....)

10 Ιανουαρίου 1953 - Πρόεδρος της "Στέγης" ο Γρηγόρης Θεοχάρης,
Γενικός Γραμματέας ο Στέλιος Γεράνης.
  

Τα μέτωπα όμως που εμφανίζονταν ήταν πολλά και τα μέλη της "Στέγης" αδυνατούσαν παράλληλα να διοργανώνουν ομιλίες, διαλέξεις, εκδηλώσεις, εκδώσεις περιοδικών και βιβλίων αλλά να προασπίζουν στο βαθμό που έπρεπε το πολιτιστικό παρελθόν του Πειραιά. 

Λαμβάνοντας υπόψη όλη αυτή την κατάσταση ο Πρόεδρος της "Στέγης" Γρηγόρης Θεοχάρης τον Φεβρουάριο του 1957 (διατελούσε τότε μικρή περίοδο και Δήμαρχος του Πειραιά), έλαβε μια σημαντική απόφαση. Προέβη στη σύσταση ειδικής επιτροπής με την ονομασία "Επιτροπή Προστασίας και Αξιοποιήσεως των Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων του Πειραιώς".

Δημιουργήθηκε ειδικός φάκελος στον οποίο συγκεντρώθηκαν όλα τα ζητήματα που η επιτροπή όφειλε να αντιμετωπίσει την εποχή εκείνη. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρω μερικά εξ αυτών:

- Τα ερείπια των δύο στρογγυλών πύργων στη θέση "Καστράκι" και την αναστύλωση τους.

- Την ανάδειξη των τειχών της Πειραϊκής Χερσονήσου μαζί με τη θέση εκείνη που πιστεύεται ότι πρόκειται για το ταφικό μνημείο του Θεμιστοκλή.

- Το αρχαίο θέατρο της Ζέας που είχε υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές από τη για χρόνια λειτουργία γυμναστηρίου στο χώρο του. Σκοπός της "Στέγης" ήταν η πλήρης αποκάλυψη και αποκατάσταση αυτού για να χρησιμεύσει για παραστάσεις αρχαίων δραμάτων οι οποίες θα μπορούσαν να καταστήσουν τον Πειραιά πνευματικό κέντρο.

- Τη διάσωση των αρχαίων ευρημάτων που αποκαλύφθηκαν κατά την εκσκαφή των θεμελίων προς ανέγερση του νέου ναού της Αγίας Τριάδας. Ο παλαιός ναός είχε καταστραφεί από το "Συμμαχικό" βομβαρδισμό της 11ης Ιανουαρίου του 1944. Η οικοδόμηση νέου ναού είχε σταθεί αιτία για την αποκάλυψη ερειπίων οικοδομικού συγκροτήματος που αποτελούσε μέρος του εμπορικού λιμένα της πόλης του περίφημου "Εμπορίου".

- Σε όλη την πόλη του Πειραιά οι πάσης φύσεως ιδιωτικές ή δημόσιες οικοδομές που ανεγείρονταν τότε, με πυρετώδεις ρυθμούς, σε κάθε γειτονιά, σε κάθε συνοικία, κατέστρεφαν συστηματικώς τον αρχαιολογικό πλούτο που ερχόταν τυχαία στην επιφάνεια. Το ένδοξο παρελθόν του Πειραιά θαβόταν άλλοτε κρυφά άλλοτε φανερά με σκοπό το κέρδος.  

Στις 25 Απριλίου του 1957, τα μέλη που απαρτίζουν την επιτροπή αυτή συγκεντρώνονται στα γραφεία του Δημάρχου Πειραιώς και αναλαμβάνουν δράση. Είναι ημέρα Πέμπτη και η συνεδρίαση ξεκινά στις 12 το μεσημέρι. Συντάσσουν διακήρυξη προς κάθε αρχή και εξουσία, έχοντας την πεποίθηση ότι ενεργούν προς το συμφέρον του πειραϊκού λαού για την κατάπαυση της συστηματικής βανδαλικής καταστροφής των μνημείων με σκοπό το κέρδος. 
Διότι το κέρδος είναι πρόσκαιρο και ιδιωτικό, ενώ η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μόνιμη και δημόσια.

Η Επιτροπή Προστασίας και Αξιοποίησης των Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων του Πειραιά της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς, εκδίδει την ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ που συνέταξε με σκοπό την ενημέρωση των αρμοδίων υπηρεσιών ότι το έργο τους πλέον δεν είναι ανεξέλεγκτο, αλλά ότι θα λογοδοτήσουν έναντι του λαού και της ιστορίας. 

Την Επιτροπή αυτή φυσικά δεν την απαρτίζουν μόνο μέλη της Φιλολογικής Στέγης. Στις τάξεις συναντούμε σπουδαία ονόματα της εποχής που μόνο η αναφορά τους προκαλεί δέος. Ωστόσο λειτουργεί μόνιμα στα γραφεία της Φιλολογικής Στέγης, ενώ τα έγγραφα που συντάσσει αποστέλλονται προς τις Αρχές με τον τίτλο και τον αριθμό πρωτοκόλλου της "Στέγης". 

Γρηγόρης Θεοχάρης (Δήμαρχος Πειραιά και Πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς)

Ιωάννης Μελετόπουλος (Γραμματέας της Επιτροπής, Δικηγόρος)

Δημήτριος Πικιώνης (Καθηγητής του Πολυτεχνείου)

Α. Παπαγιαννόπουλος - Παλαιός (Αρχαιολόγος)

Κρίτων Ε. Δηλαβέρης (Πρόεδρος Συνδέσμου Γηγενών Πειραιωτών)

Λουκάς Νομικός (Δημοτικός Σύμβουλος, Πρόεδρος Ναυτικού Επιμελητηρίου)

Παναγιώτης Λεούσης (Δημοτικός Σύμβουλος, ιατρός)

Παναγιώτης Παπαηλιού (Δημοτικός Σύμβουλος, Εκπαιδευτικός)

Νικηφόρος Βρεττάκος (Δημοτικός Σύμβουλος, Λογοτέχνης)

Έλλη Ι. Λυκούρη (Αρχαιολόγος)

Αργύρης Κωστέας (Πρόεδρος Συνδέσμου "Πλάτων")

Νικόλαος Καλαμίτσης (Γενικός Γραμματέας Εμπορικού Συλλόγου)

Ιωσήφ Παπαδόπουλος (Μουσουργός)



Η Επιτροπή συντάσσει αναφορές, διενεργεί παραστάσεις στις αρμόδιες αρχές και υποβάλλει προτάσεις προς τον τότε Βασιλιά, τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, τον Πρόεδρο της Κυβερνήσεως, τους Υπουργούς Παιδείας και Θρησκευμάτων, Δημοσίων Έργων και τον Υφυπουργό Ανοικοδομήσεως.

Η απόφαση του Γρηγόρη Θεοχάρη να δημιουργήσει μια επιτροπή η οποία μακριά από οργανωμένα συμφέροντα, συντεχνίες, κλίκες και γνωριμίες, θα έχει αποκλειστική αποστολή τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Πειραιά γρήγορα αποδίδει καρπούς.  Τον Ιούλιο του 1959 ανευρίσκονται τυχαίως τα χάλκινα αγάλματα τόσο μεγάλης σπουδαιότητας που αποκαλούνται ως "θησαυρός του Πειραιά".     

Αυτά όμως μετά την ανεύρεσή του και με σκοπό τον καθαρισμό και τη συντήρηση μεταφέρονται και για μεγάλο χρονικό διάστημα εκτίθενται εκτός Πειραιά. Τότε η Επιτροπή παρεμβαίνει για μια φορά ακόμη! Χάρη στις ενέργειές της, τα χάλκινα αγάλματα επιστρέφουν πίσω στον Πειραιά, στην πόλη όπου βρέθηκαν, παρά το γεγονός ότι είχε αποφασιστεί η μόνιμη εγκατάστασή τους στις αίθουσες του αρχαιολογικού μουσείου Αθηνών.

Με πρωτοβουλία της «Στέγης» ξανά είχε γίνει σύσκεψη στο Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου με την παρουσία του Δημάρχου (Ντεντιδάκη), βουλευτών, πολιτικών, αρχαιολόγων, εκπροσώπων σωματείων και ενώσεων όπου εκδόθηκε ψήφισμα που επιδόθηκε εν συνεχεία στην Κυβέρνηση. Η «Στέγη» με την επιστροφή των χάλκινων στον Πειραιά, έχει επιτύχει εκείνο που ούτε κυβερνήσεις σε εθνικό επίπεδο κατάφεραν. Την επιστροφή αρχαίων ευρημάτων στον τόπο που ανεβρέθηκαν. Αποτέλεσμα δε της επιστροφή των χάλκινων στον Πειραιά ήταν και η ανοικοδόμηση του νέου αρχαιολογικού μουσείου για τη στέγασή τους. Από τον αγώνα της Επιτροπής ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αυτοπρόσωπες παραστάσεις σε επιτροπές αρμοδίων αρχών του Δημητρίου Πικιώνη. 

«Δεν είναι  αρκετό να λέμε και να υπερηφανευόμαστε πως είμαστε απόγονοι εκείνων που μας άφησαν κληρονομικά τον «Χρυσούν Αιώνα» και τον Παρθενώνα. Πρέπει να είμαστε και αντάξιοί τους. Όταν έρχονται στην Ελλάδα από όλο τον κόσμο να θαυμάσουν και να διδαχθούν από τους αρχαίους Έλληνες αρχιτεκτονική, αισθητική, καλαισθησία και αρμονία δεν επιτρέπονται σε μας να υπάρχουν τέτοια πολεοδομικά αμαρτήματα». 




Η Φιλολογική Στέγη, διακριτικά, πάντοτε στο περιθώριο, μακριά από υπέρμετρη προβολή έργου, συνεχίζει να αγωνίζεται μέχρι σήμερα υπερασπιζόμενη την ιστορία του Πειραιά. Από την εποχή του Νικηφόρου Βρεττάκου, του Δημητρίου Πικιώνη, του Μελετόπουλου, του Θεοχάρη κ.α. ο δρόμος που έχει επιλεχθεί είναι συγκεκριμένος. 


Πολλές φορές ακούγεται ότι υπάρχουν ειδικοί επιστήμονες, αρμόδια επιφορτισμένοι με το έργο διάσωσης αρχαιοτήτων και μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς. Ωστόσο θα ήθελα να αναφέρω ότι ειδικά στον Πειραιά έχουμε το μεγαλύτερο παράδειγμα πανελληνίως ότι συχνά οι αποφάσεις των "ειδικών" είναι ενάντια στη κοινή θέληση.  

Τρανό παράδειγμα η κατεδάφιση του "Ωρολογίου" που όλοι οι ειδικοί, συγκοινωνιολόγοι, πολεοδόμοι, πολιτικοί μηχανικοί και αρχιτέκτονες είχαν συνηγορήσει στην κατεδάφισή του αφού ουδείς μπορούσε να εναντιωθεί στη χούντα. 

Η Φιλολογική Στέγη μέχρι και σήμερα προασπίζεται το πολιτιστικό παρελθόν του Πειραιά αμείωτα όπως και τότε.   

Στα ιατρεία του Ερυθρού Σταυρού της οδού Σαχτούρη 22



του Στέφανου Μίλεση

Στις 8 Ιανουαρίου του 1926 ο Δήμαρχος του Πειραιά Τάκης Παναγιωτόπουλος, τέλεσε τα εγκαίνια του πρώτου Ιατρείου του Ερυθρού Σταυρού στην πόλη, το οποίο προοριζόταν αποκλειστικά για την αντιμετώπιση αφροδισίων και άλλων δερματικών νοσημάτων. Το κτήριο στο οποίο στεγάστηκε η εξειδικευμένη αυτή υπηρεσία του Ερυθρού Σταυρού στον Πειραιά, βρισκόταν στη Σαχτούρη 22 στο ανηφορικό δηλαδή τμήμα του δρόμου που αρχίζει από την παραλία, την Ακτή Μιαούλη, και τερματίζει ψηλά πάνω στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου. 

Το κτήριο που βρίσκεται στην οδό Σαχτούρη στον αριθμό 22 σήμερα


Τον καθιερωμένο Αγιασμό εγκαινίων τέλεσε ιερέας του παρακείμενου Ναού του Αγίου Νικολάου παρουσία του τότε Προέδρου του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Αθανασάκη. Πρώτος Πρόεδρος του Ερυθρού Σταυρού του Τμήματος Πειραιώς, ήταν ο Δημήτριος Καλλιμασιώτης, ο πρωτεργάτης όπως ονομάσθηκε της διαμόρφωσης του πειραϊκού λιμένα και μέγας εκσυγχρονιστής του. Ο Καλλιμασιώτης είχε διατελέσει μέχρι τότε δύο φορές Πρόεδρος της Επιτροπείας του Λιμανιού (1911- 1914, 1921-1924) και θα προέδρευε ακόμα μια τελευταία φορά την περίοδο 1926-1928. 

Ο Καλλιμασιώτης είχε καταρτίσει ένα σχέδιο ανάπτυξης για το λιμάνι του Πειραιά, χαρακτηριζόμενο από δημιουργικό δαιμόνιο, που διακρίνει μόνο ιδρυτές πόλεων ή λιμανιών! Για αυτό και το σχέδιό του έφερε το όνομά του και έγινε γνωστό ως «Σχέδιο Καλλιμασιώτη». Ο άνθρωπος αυτός ταύτισε την παρουσία του στον Πειραιά κυρίως με το μεγάλο εμπορικό λιμάνι, παρά το γεγονός ότι δραστηριοποιήθηκε και σε άλλους κοινωνικούς και πολιτιστικούς τομείς για τους οποίους σπανίως αναφέρεται. 

Η λειτουργία του ιατρείου αυτού στον Πειραιά κρίθηκε ως σημαντική καθώς η πόλη μαστιζόταν στην κυριολεξία από αφροδίσια νοσήματα και κύρια από τη σύφιλη. Εκτός αυτών ελονοσία, φυματίωση, δάγκειος κ.α. αποτελούσαν μια ακόμη μάστιγα. Το γραφείο αυτό του Ερυθρού Σταυρού στον Πειραιά έγινε γνωστό ως «Αντιαφροδισιακό», έτσι το αποκαλούσαν και γρήγορα αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την πόλη στην εποχή στην οποία αναφερόμαστε. Διευθυντής των ιατρείων ήταν ο Γ. Δεσύπρης. Παρόμοιο ιατρείο με του Πειραιά είχε δημιουργηθεί και στη Θεσσαλονίκη καθώς οι δύο πόλεις – λιμάνια, είχαν συγκεντρώσει μεγάλο αριθμό προσφυγικού πληθυσμού. 

Φωτογραφία από τα εγκαίνια της 8ης Ιανουαρίου του 1926


Ο Πειραιάς ειδικώς ως το μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας, παρουσίαζε μεγάλη κίνηση διερχομένων που είχαν ανάγκη της συγκεκριμένης περίθαλψης. Έχω γράψει και παλαιότερα ότι η περίοδος του μεσοπολέμου υπήρξε μια δύσκολη εποχή για το μεγαλύτερο μέρος του Πειραιά. Υπήρχε δυστυχία, φτώχεια και εξαθλίωση που οδηγούσε σε διαφθορά μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η κοινωνική δυστυχία και η διαφθορά δεν περιορίζονταν εντός της μάνδρας των Βούρλων, αλλά είχε εξαπλωθεί σε διάφορα σημεία του Πειραιά. Η αστυνομία ανακάλυπτε διαρκώς σπίτια, που εμφανίζονταν κατά τα άλλα ως φιλήσυχες κατοικίες, να αποτελούν σημεία αποπλάνησης κοριτσιών, με σκοπό να τις πείσουν να ακολουθήσουν την «εύκολη» ζωή. Αφίσες και αναγγελίες στις εφημερίδες, απευθύνονταν στους επίδοξους επισκέπτες αρχικά των Βούρλων και αργότερα της Τρούμπας, πως βρίσκονται σε κίνδυνο, «Η Ζωή σου θα είναι κατεστραμμένη αν προσβληθείς από αφροδίσιο νόσημα...».

Εκατόμβες δυστυχισμένων υπάρξεων ανέμεναν την εξέτασή τους ώρες ατελείωτες με την ελπίδα ότι δεν θα έχουν «ασθενήσει». Το ίδιο συνέβαινε και με τους άντρες, που η ιστορία θέλει να τους παρουσιάζει ως τους «μάγκες αγαπητικούς», μα την στιγμή της εξέτασεώς τους όμως, όταν λάμβαναν τα αποτελέσματα, κάποιοι απλά έκλαιγαν ενώ άλλοι αυτοκτονούσαν.  Όλες οι κλινικές του Πειραιώς διέθεταν ειδικά χειρουργικά γυναικολογικά τμήματα με προφανείς τους λόγους. 

Ο λογοτέχνης Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος στο βιβλίο του «Χαμοζωή» περιγράφει την προαναφερόμενη κατάσταση να επικρατεί στον Πειραιά ήδη από το 1913. Απλά με την έλευση των προσφύγων νέες στρατιές απελπισμένων ανθρώπων, κατέφτασαν στον Πειραιά, δίνοντας πολλές ευκαιρίες για εκμετάλλευση. Ανήλικα παιδιά, προσλαμβάνονται εργάτες σε φάμπρικες, προσφυγικές συνοικίες και φθηνά εργατικά χέρια. Μεταξύ αυτών, νέο υλικό για φρεσκάρισμα στα σπίτια της ντροπής. 

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ύστερα από τα παραπάνω, πόσο σημαντική ήταν η λειτουργία ενός τέτοιου ιατρείου του Ερυθρού Σταυρού στον Πειραιά και μάλιστα όταν παρείχε υπηρεσίες άνευ αμοιβής σε απόρους και αναξιοπαθούντες. Πληροφοριακά και μόνο να αναφέρω ότι προτομή του Δημητρίου Καλλιμασιώτη υπάρχει στην πόλη μας αλλά βρίσκεται σχεδόν παρατημένη και ξεχασμένη εντός ενός μικρού κήπου, πίσω από μια στάση λεωφορείου, κατά μήκος της Ακτής Μιαούλη. Η μπρούτζινη πινακίδα με το σχέδιο του λιμένος που υπήρχε στο βάθρο, αλλά και όλη η κατασκευή έχουν υποστεί ζημιές από τους γνωστούς "πωλητές μετάλλων", που καταστρέφουν οτιδήποτε μπορεί να πωληθεί για ανακύκλωση!  

Το άγαλμα του Καλλιμασιώτη σήμερα

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"