Ο ΔΙΑΔΟΧΟΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΕΔΟΥΑΡΔΟΣ Ζ' ΚΑΤΑΠΛΕΕΙ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ (1875)

 

Το πλοίο του Διαδόχου της Αγγλίας ΣΕΡΑΠΙΣ (το λευκό) αναχωρεί από το λιμάνι του Πειραιά. Αν και η θάλασσα ήταν ανταριασμένη Πειραιώτες έχουν επιβιβαστεί σε λέμβους για να δουν από κοντά. Άλλοι παρατηρούν από τα βράχια της ακτής. Οι περισσότεροι φέρουν τις ενδυμασίες του τόπου τους (φουστανέλα) ωστόσο υπάρχουν και κάποιοι που φέρουν δυτικότροπες ενδυμασίες. 

του Στέφανου Μίλεση

Στις 6 Οκτωβρίου 1875, ημέρα Δευτέρα και ώρα 09.00 πρωινή, κατέπλευσε στο λιμάνι του Πειραιά το βασιλικό ατμόπλοιο ΣΕΡΑΠΙΣ (H.M.S. Serapis), επί του οποίου επέβαινε ο διάδοχος του Αγγλικού θρόνου, Πρίγκιπας της Ουαλίας, Αλβέρτος - Εδουάρδος (περισσότερο γνωστός ως Εδουάρδος Ζ'). Ο Εδουάρδος ήταν γιος της Βασίλισσας της Αγγλίας Βικτωρίας και του αποβιώσαντα Αλβέρτου. Έφερε το όνομα Αλβέρτος προς τιμή του πατέρα του αλλά επικράτησε ως Εδουάρδος Ζ'. Ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας ήταν περισσότερο γνωστός ως Μπέρτι. Διαδέχθηκε στο θρόνο την μητέρα του Βικτώρια μετά τον θάνατό της και βασίλευσε από τις 22 Ιανουαρίου 1901 έως τον θάνατό του στις 6 Μαΐου του 1910. Συνεπώς όταν έφτασε στον Πειραιά ήταν Διάδοχος του Θρόνου. 

Εκτός από το ΣΕΡΑΠΙΣ τον Διάδοχο συνόδευε η αγγλική ναυαρχίδα HERCULES (Ηρακλής) και το θωρηκτό SWIFTSURE (γοργός). Τρεις κανονιοβολισμοί που ρίχθηκαν από το πυροβολείο του λιμένος ανήγγειλαν την άφιξη.

Το ατμοκίνητο ΣΕΡΑΠΙΣ που χρησιμοποιούσε ο Διάδοχος της Αγγλίας για τις μετακινήσεις του χρησίμευε παλαιότερα για τη μεταφορά στρατού και είχε διασκευαστεί κατάλληλα για βασιλική θαλαμηγός

Τον διάδοχο της Αγγλίας υποδέχθηκε ο Βασιλιάς της Ελλάδος Γεώργιος Α' ο οποίος είχε καταπλεύσει στο λιμάνι του Πειραιά με τη βασιλική θαλαμηγό ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ μια ώρα νωρίτερα. Εξάλλου το θωρηκτό του στόλου μας ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ είχε εκπλεύσει του λιμένος προς προϋπάντηση των Αγγλικών πλοίων. Πάνω σε αυτό επέβαιναν ο υποναύαρχος Σαχτούρης και ο Πλωτάρχης Δ. Κριεζής.

Όμως κατά τον κατάπλου του ΣΕΡΑΠΙΣ συνέβη το εξής περιστατικό. Όταν το ΣΕΡΑΠΙΣ έριξε τις δύο άγκυρες, αυτές λύθηκαν “από τας κλείδας” με αποτέλεσμα το αγγλικό πλοίο να μην ανακόψει την ορμή του και να πέσει πάνω στην βασιλική θαλαμηγό ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ και εν συνεχεία στο πολεμικό του στόλου μας ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ που έπλεε κοντά του. Στο ΑΜΦΙΤΡΙΤΗ προκλήθηκαν ζημιές επί της πλώρης του, ενώ στο Β. ΓΕΩΡΓΙΟΣ έσπασαν μόνο κάποια ιστία του.

Το περιστατικό ξεπεράστηκε κι αφού εκτιμήθηκε πως οι ζημιές που είχαν προκληθεί δεν ήταν σοβαρές, συνεχίστηκε το πρόγραμμα της υποδοχής που περιλάμβανε την επιβίβαση του Βασιλιά Γεωργίου Α' επί του ΣΕΡΑΠΙΣ για το καλωσόρισμα. Στη συνέχεια ο Γεώργιος μαζί με τον Διάδοχο Εδουάρδο επιβιβάστηκαν σε μια εντυπωσιακή ελληνική πολύκωπο λέμβο, ειδικά διασκευασμένη και αποβιβάστηκαν μαζί στην βασιλική αποβάθρα του Πειραιά όπου ανέμενε για την υποδοχή τους ο Δήμαρχος της πόλης και άλλοι επίσημοι. Αυτή η εικόνα της πολύκωπου λέμβου απαθανατίστηκε σε πολλές γκραβούρες από τους σκιτσογράφους - χρονικογράφους της εποχής, καθώς θεωρήθηκε η πλέον εντυπωσιακή στιγμή της επίσκεψης και έτσι σήμερα ο ερευνητής μπορεί να τη βρει αποτυπωμένη σε πλήθος αγγλικών εφημερίδων της εποχής.

Το ΣΕΡΑΠΙΣ σε σκίτσο αγνώστου στο λιμάνι του Πειραιά

Όταν ο Διάδοχος του Αγγλικού Θρόνου Εδουάρδος Ζ' αποβιβάστηκε στις προκυμαίες του πειραϊκού λιμανιού εν μέσω ζητωκραυγών, έκανε παρατήρηση για τις πλατιές λεωφόρους, τις κομψές οικίες και τα βιομηχανικά καταστήματα που έβλεπε να έχουν αναπτυχθεί, που αποδείκνυαν πως η πόλη του Πειραιά βρισκόταν σε οικονομική ευημερία. 

Κάποιος Έλληνας επίσημος που τον συνόδευε από πίσω του παρατήρησε πως πριν από σαράντα χρόνια ακριβώς (δηλαδή το 1835), δεν υπήρχε τίποτα από όλα αυτά στον Πειραιά και τα πάντα ήταν έρημα. Τότε ο Άγγλος διάδοχος που τον άκουσε απάντησε “ότι λαός δυνάμενος να επιτελέσει τοσαύτας προόδους, εν μέσω πολλών δυσχερειών, δύναται να προσδοκά αίσια περί του μέλλοντος αυτού”. 

Το θέαμα με τον λαό που είχε παραταχθεί στην παραλία για την υποδοχή ήταν πρωτόγνωρο καθώς “απεδόθησαν δ' αι βασιλικαί τιμαί πομπωδώς υπό των τε πολεμικών πλοίων και του τεταγμένου στρατού, επευφημούντος του συρρεύσαντος αμέτρου πλήθους εκ Πειραιώς και εξ Αθηνών”. 

Η στιγμή κατά την οποία η λέμβος με τον Βασιλιά Γεώργιο Α' φτάνει στη βασιλική θαλαμηγό ΣΕΡΑΠΙΣ. Ο Γεώργιος δεξιά στη σκάλα δίνει το χέρι στον Πρίγκιπα της Ουαλίας Εδουάρδο και τον προσκαλεί να επιβιβαστεί στη λέμβο.

Να σημειωθεί πως από το πρωί της ίδιας ημέρας (6ης Οκτωβρίου) κάθε ώρα αναχωρούσε από την Αθήνα συρμός σιδηροδρόμου αποτελούμενος από 20 βαγόνια, που όμως δεν αρκούσαν για να μεταφέρουν τον κόσμο που επιθυμούσε να κατέβει στο λιμάνι. Προορισμός των βασιλέων μετά του Πρίγκιπα της Ουαλίας ήταν τα Ανάκτορα των Αθηνών δια των σημαιοστόλιστων οδών Πειραιώς, Αιόλου και Ερμού συνοδεία ίλης Λογχοφόρων. Το απόγευμα ακολούθησε επίσκεψη στην Ακρόπολη, στο Ναό του Ολυμπίου Διός, στο θέατρο του Διονύσου, του Ηρώδη, στο μνημείο του Φιλοπάππου και στο Θησείο, όλα φωταγωγημένα πλήρως. Η διανυκτέρευση θα γινόταν στην Δεκέλεια.

Το πρόγραμμα της επομένης ημέρας 7 Οκτωβρίου περιλάμβανε την παράθεση επισήμου γεύματος σε 180 άτομα εκ των οποίων οι 60 ήταν Άγγλοι και οι 120 Έλληνες. Σε άλλες εφημερίδες καταγράφηκε πως οι προσκεκλημένοι που προσήλθαν ήταν τελικώς 126. Ιδιαίτερη η παρουσία του Άγγλου Αντιναυάρχου Ντρούμον που ήταν ένας εκ των επιζώντων ναυμάχων του Ναβαρίνου.

Ανάμεσά τους υπουργοί, πρεσβευτές μετά των κυριών τους, οι Κουμουνδούρος, Ζαΐμης και Δεληγεώργης, όλη η ακολουθία του Άγγλου Διαδόχου, οι κυβερνήτες των αγγλικών πλοίων, μερικοί αξιωματικοί της ναυαρχίδας ΗΡΑΚΛΗΣ, ο Ρώσος αντιναύαρχος με τη σύζυγό του, ο κυβερνήτης ενός ρωσικού πλοίου και μιας αμερικανικής κορβέτας που εκείνη την εποχή ναυλοχούσαν στο λιμάνι του Πειραιά, οι Φρούραρχοι Αθηνών και Πειραιώς, οι Δήμαρχοι των δύο πόλεων, κ.α.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας κάηκαν πυροτεχνήματα στις Στήλες του Ολυμπίου Διός ενώ κάηκαν επί του εδάφους εύφλεκτα υλικά που είχαν τεθεί σε τέτοια διάταξη ώστε να παριστάνουν το αγγλικό στέμμα εν μέσω του οποίου σχηματίζοντας δια πυράς οι λέξεις “Ζήτω ο Αλβέρτος”

Στις 8 Οκτωβρίου ο Διάδοχος Εδουάρδος αναχώρησε από την Αθήνα “επί τεθρίππου αμάξης” συνοδεία του Β. Γεωργίου Α' και της Β. Όλγας για τον σιδηροδρομικό σταθμό Αθηνών με προορισμό τον Πειραιά. Όταν έφτασαν στο λιμάνι επιβιβάστηκαν όλοι ξανά στην πολύκωπο λέμβο για το ΣΕΡΑΠΙΣ όπου είχε κανονιστεί αποχαιρετιστήριο γεύμα. Ο Γεώργιος Α' λίγο πριν αποχαιρετίσει τον Διάδοχο Εδουάρδο απένειμε στην ακολουθία του ελληνικά παράσημα διαφόρων τάξεων ενώ στον ίδιο ένα Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος.

Το αποχαιρετιστήριο γεύμα που παρέθεσε ο Εδουάρδος προς τον Έλληνα Βασιλέα επί του ΣΕΡΑΠΙΣ λίγο πριν την αναχώρηση για τις Ινδίες (Βομβάη).

Κατά την περίοδο της επίσκεψης του Πρίγκιπα της Ουαλίας Εδουάρδου Ζ' είχε διαδοθεί μια φήμη πως εξαιτίας του ατυχήματος που είχε σημειωθεί κατά τον κατάπλου του ΣΕΡΑΠΙΣ ο Διάδοχος θα δώριζε στον Βασιλιά Γεώργιο Α' μια ατμάκατο. Αυτή η φήμη είχε διαδοθεί από το γεγονός πως από το συνοδευτικό του βασιλικού θωρηκτού, το ΗΡΑΚΛΗΣ είχαν ρίξει στο νερό μέσα στο λιμάνι του Πειραιά μια ατμάκατο και την δοκίμαζαν Έλληνες αξιωματικοί. Φυσικά δεν επρόκειτο περί δώρου, αλλά στην πραγματικότητα όπως αργότερα διευκρινίστηκε και από τις εφημερίδες της εποχής, η ελληνική κυβέρνηση είχε παραγγείλει μια ατμάκατο αξίας 55 χιλιάδων φράγκων, η οποία είχε φορτωθεί στην αγγλική ναυαρχίδα ΗΡΑΚΛΗΣ με την ευκαιρία της καθόδου της στην Ελλάδα. Η ατμάκατος αυτή τις επόμενες ημέρες δοκιμάστηκε εντός του λιμένα του Πειραιά και βρέθηκε “στερεά και ταχεία” αν και οι περισσότεροι εντυπωσιάστηκαν από την εξωτερική της εμφάνιση που ήταν “κομψή και πολυτελής”. Η ατμάκατος ανέπτυσσε μέχρι 12 ν.μ. ταχύτητα πρωτόγνωρη για την εποχή ωστόσο δεν δόθηκε άλλη πληροφορία για το όνομα που θα λάμβανε.

Από τα παραλειπόμενα της επίσκεψης αξίζει να καταγραφούν τα παρακάτω:

- Ο μεγάλος Έλληνας μουσουργός Σπυρίδων Καίσαρης προσέφερε στον Πρίγκιπα της Ουαλίας το έργο του (εμβατήριο) με τίτλο “Το μαργαριτάρι της Αγγλίας”. Από πλευράς του ο Διάδοχος προσέφερε στον αρχιμουσουργό της φρουράς (υπηρετούσε τότε στη Στρατιωτική Μουσική Αθηνών) χρυσή γραφίδα που έφερε τα σύμβολα του αγγλικού θρόνου.

- Οι εφημερίδες παρατηρώντας το ενδιαφέρον των Άγγλων επισκεπτών μόνο για τις αρχαιότητες των Αθηνών έγραφαν “Έχομεν τουλάχιστον να δείξωμεν εις τους επισκεπτομένους ημάς ξένους, μεγαλείον ολόκληρου παρελθόντος, αφού σήμερον είμεθα άσημοι!...”.

- Η θωρακισμένη ναυαρχίδα ΗΡΑΚΛΗΣ ανήκε στον αγγλικό στόλο της Μεσογείου με πλήρωμα 1200 άνδρες και έφερε 16 μεγάλα τηλεβόλα. Το δίκροτο ΣΕΡΑΠΙΣ που χρησιμοποιούσε ο Διάδοχος της Αγγλίας για τις μετακινήσεις του χρησίμευε παλαιότερα για τη μεταφορά στρατού και είχε διασκευαστεί κατάλληλα για βασιλική θαλαμηγός.

- Την ημέρα ημέρα άφιξης του Διαδόχου της Αγγλίας (6 Οκτωβρίου) κατέπλεε στον Πειραιά το βελγικό ατμόπλοιο ANDRE DAVID προερχόμενο από την Αμβέρσα μεταφέροντας την γιγαντιαία ατμομηχανή του υφαντήριου των αδελφών Ρετσίνα. Η μηχανή αυτή ήταν η μεγαλύτερη μέχρι τότε στην Ελλάδα, βάρους 65 τόνων και δύναμης 150 ίππων.

- Το ΣΕΡΑΠΙΣ στη συνέχεια μετέφερε τον Πρίγκιπα της Ουαλίας στην Ινδία για να γιορτάσει την ανακήρυξη της Βασίλισσας Βικτωρίας ως αυτοκράτειρας της Ινδίας.

- Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1905, στον Πειραιά θα έρθει η Αλεξάνδρα ως Βασίλισσα της Αγγλίας. Η Αλεξάνδρα προερχόταν από τον οίκο Γλύξμπουργκ Δανίας, συνεπώς ήταν συγγενής με τον Βασιλιά Γεώργιο Α' της Ελλάδας. Κατέπλευσε στο λιμάνι του Πειραιά με τη θαλαμηγό "Βικτώρια και Αλβέρτος" στις 26 Απριλίου εκείνης της χρονιάς. Η Αλεξάνδρα το 1863 είχε παντρευτεί τον Διάδοχο Αλβέρτο Εδουάρδο. Όταν η Βασίλισσα Βικτώρια πέθανε το 1901 ο Εδουάρδο στέφθηκε Βασιλιάς και η Αλεξάνδρα ως σύζυγός του έφερε πλέον τον τίτλο της Βασίλισσας της Βρετανίας και των Ινδιών. 

(Οι ημερομηνίες αναφέρονται στο ισχύον ελληνικό ημερολόγιο εκείνης της εποχής. Οι ημερομηνίες διαφέρουν συγκριτικά με τα αγγλικά αρχεία της εποχής).

Διαβάστε επίσης για τις επόμενες επισκέψεις της Βασιλικής οικογένειας του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ελλάδα:

ΟΤΑΝ Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΈΦΤΑΝΕ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ (1905)

Ο Βασιλιάς της Αγγλίας Εδουάρδος Η' με την Σίμπσον στο Νέο Φάληρο (1936)

Ο Ναός Αγίων Φιλίππου και Ελισάβετ στη Νίκαια (ιστορικό θεμελίωσης και μετονομασίας)

ΛΥΚΕΙΟ “ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ” ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ (1912)

 

Πειραιάς, περ. 1930, αναμνηστική φωτογραφία σχολικής τάξης νεαρών αγοριών του Λυκείου «ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ» του Κ. Σταυριανού στην οδό Καραΐσκου 117, στον Κήπο της Τερψιθέας

του Στέφανου Μίλεση

Ο Κυριάκος Σταυριανός γεννήθηκε σε ένα χωριό στην Κω την εποχή όπου τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν υπό ιταλική κατοχή. Όπως πολλοί νέοι στην εποχή του ήθελαν να αναπνεύσουν το ελεύθερο αέρα της ελευθερίας βρέθηκε κι αυτός στην Ελλάδα, ανήλικος ακόμα, μη έχοντας άλλα εφόδια στις αποσκευές του εκτός από την αγάπη για τη γενέθλια γη του και το απολυτήριο ενός δημοτικού σχολείου. 

Όπως πολλά παιδιά έκαναν εκείνη την εποχή εργαζόμενος τελείωσε το γυμνάσιο και εισήλθε στη Φυσικομαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου. Λάμβανε μέρος σε όλες τις εκδηλώσεις των Δωδεκανησίων Πειραιώς, στις διαδηλώσεις τους για Ένωση με την μητέρα πατρίδα και στις διαμαρτυρίες προς τις αρχές του τόπου. Στον Πειραιά την εποχή εκείνη εκτός από τους Δωδεκανήσιους που είχαν δραπετεύσει από τα νησιά τους για να φτάσουν στον Πειραιά, αναχωρούσαν από το εμπορικό λιμάνι κατά χιλιάδες οι Έλληνες για να βρουν την τύχη τους σε μακρινές ηπείρους. Διαπίστωσε πως έξω από την μικρή Ελλάδα υπήρχε μια τεράστια κινητήρια πνευματική δύναμη, αυτή που παρήγαγε ο Ελληνισμός!

Εργαζόμενος στις αρχές του 20ου αιώνα ως καθηγητής Μαθηματικών σε δημόσια σχολεία είχε ως στόχο να δημιουργήσει το δικό του σχολείο. Ο Κυριάκος Σταυριανός πέτυχε το σκοπό του το 1912, μια εποχή που ο Ελληνισμός διαπνεόταν από αισιοδοξία και ατένιζε το μέλλον με ελπίδα εξαιτίας της σύμπνοιας που υπήρχε και της έναρξης των νικηφόρων μαχών του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου. 

Για αυτό και το πρότυπο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο που ίδρυσε στην Τερψιθέα στον Πειραιά του έδωσε το όνομα ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, δείχνοντας έτσι την αγάπη και την υπερηφάνεια προς τον λαό εκείνο που οπουδήποτε κι αν βρισκόταν, είχε κλεισμένη μέσα του την αγάπη για την πατρίδα.

Η πορεία και η δράση του Κυριάκου Σταυριανού αποτελούν ίσως την καλύτερη περίπτωση Δωδεκανησίου που κατάφερε εκ του μηδενός σε ένα διαφορετικό από τη γη του περιβάλλον να προκόψει.

Οδός Καραΐσκου 117, το γωνιακό κτήριο που στέγαζε το εν Πειραιεί Λύκειον ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Παράλληλα με το εκπαιδευτικό του έργο διετέλεσε πρόεδρος του συλλόγου Κώων, αντιπρόεδρος του Δωδεκανησιακού συλλόγου, και πρόεδρος της Δωδεκανησιακής αδελφότητας Πειραιώς. Το 1948 κατάφερε επιτέλους να πατήσει ξανά το πόδι του στο ελεύθερο νησί του ύστερα από μισό αιώνα απουσίας. Το σχολείο μεταξύ άλλων αποτελούσε το χώρο συγκέντρωσης των Δωδεκανησίων του Πειραιά αφού όποιος Δωδεκανήσιος έστελνε το παιδί του σε ιδιωτικό σχολείο επέλεγε του Σταυριανού. Τα παιδιά των Δωδεκανησίων συνήθως φοιτούσαν στο Κάρπαθικο σχολείο Νέας Καλλίπολης.  Άλλωστε το Λύκειο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ γιόρταζε κάθε χρόνο με ιδιαίτερη λαμπρότητα την επέτειο της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα στον Πειραϊκό Σύνδεσμο.

Το 1953 ο Κυριάκος Σταυριανός πέθανε αφήνοντας όμως πίσω του άξιο πνευματικό έργο, το Λύκειο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ. Μετά το θάνατό του το έργο του συνέχισε η σύζυγός του Αντωνία Σταυριανού και η μεγάλη κόρη του η Έλλη Σταυριανού.  Πρέπει να σημειωθεί πως στο σχολείο λειτουργούσε παράρτημα του Ωδείου Πειραιώς του Πειραϊκού Συνδέσμου.

Μαθήτριες της τάξης του 1939 φωτογραφίζονται στο σχολείο τους στην Τερψιθέα

(Πάνω και κάτω) 20 Μαρτίου 1939 - Μαθήτριες της Γ' τάξης Γυμνασίου στο προαύλιο χώρο του Λυκείου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

8 Ιουλίου 1959: Η διευθύντρια του Λυκείου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, Αντωνία Σταυριανού στη μέση ομάδας τελειόφοιτων μαθητών και μαθητριών του Λυκείου της, σχολικού έτους 1958 - 1959. Οι μαθητές και οι μαθήτριες κρατάνε στα χέρια τα απολυτήρια και είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τη ζωή. 

Το Λύκειο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ περιλάμβανε νηπιαγωγείο, γυμνάσιο, λύκειο ενώ τα παλαιότερα χρόνια λειτουργούσε και ως οικοτροφείο. Η τοποθεσία που καθιερώθηκε στη μνήμη των περισσότερων παλαιών Πειραιωτών ήταν στην Τερψιθέα στην οδό Καραΐσκου 117, μεταπολεμικά λειτούργησε στην Κ. Παλαιολόγου 11 στην Τερψιθέα ξανά, ενώ τα τελευταία χρόνια λειτουργίας του είχε εγκατασταθεί σε σύγχρονα κτήρια στην Ακτή Θεμιστοκλέους 50 στην Φρεαττύδα.

Να σημειωθεί πως τα παιδιά του Λυκείου ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ήταν τα γνωστά... "Σταυριανόπουλα". 

Διαβάστε επίσης:

ΟΙ ΚΑΡΠΑΘΙΟΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΡΠΑΘΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΛΥΣΑΝΔΡΟΣ: Ο ΣΠΑΡΤΙΑΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΠΟΥ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΕ ΤΙΣ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

 

Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Ο Λύσανδρος ήταν Σπαρτιάτης Στρατηγός και Διπλωμάτης, υιός του Αριστοκλείτου. Ο Αιλιανός ο Αθηναίος πίστευε (όπως και οι Καλλικρατίδας και Γύλιπος), πως η μητέρα του Λύσανδρου ανήκε στην τάξη των Ειλώτων. Ο Λύσανδρος παρόλα αυτά με τον βίο του κατέδειξε πως ήταν αυθεντικός Σπαρτιάτης αφού είχε επιλέξει τη στρατιωτική αυστηρότητα. Κατηγορήθηκε για πολλά όπως για ανηθικότητα, όμως αν και είχε πολλές ευκαιρίες στη ζωή του να πλουτίσει, προτίμησε να μείνει ο ίδιος στην πενία και να στείλει όλα τα πλούτη στην πατρίδα του την Σπάρτη. Ο ίδιος πέθανε πάμπτωχος, κατάσταση την οποία όμως οι συμπατριώτες του Σπαρτιάτες πληροφορήθηκαν μόνο μετά τον θάνατό του.

Ο Λύσανδρος ανέλαβε την διοίκηση του στόλου των Λακεδαιμόνιων, την εποχή που ο Αλκιβιάδης ήταν Στρατηγός των Αθηναίων. Ύστερα από παραμονή στην Έφεσο πληροφορήθηκε πως στις Σάρδεις βρισκόταν ο Κύρος ο γιος του Βασιλιά της Περσίας Δαρείου, τον οποίο συνάντησε και τον γοήτευσε με τους τρόπους του. Ο Κύρος δέχθηκε τόσο την επιρροή της προσωπικότητας του Λύσανδρου ώστε για να τον ευχαριστήσει τον ρώτησε τι επιθυμεί. Τότε ο Λύσανδρος αποκρίθηκε πως θα ήθελε ο μισθός των ναυτών του, αντί τριών οβολών να αυξηθεί κατά έναν μονάχα οβολό και να πάει στους τέσσερις οβολούς. Ο Κύρος δέχθηκε και προσέφερε δέκα χιλιάδες Δαρεικούς (χρυσά περσικά νομίσματα) με τα οποία ο Λύσανδρος πραγματικά αύξησε τους μισθούς των ναυτών του. Η κίνησή του είχε ως αποτέλεσμα τη φυγή των ανδρών (ερετών) των πλοίων των άλλων στόλων που έμαθαν πως στα Σπαρτιατικά πλοία ο μισθός ήταν μεγαλύτερος. Παράλληλα αυτοί που έμειναν στα πλοία που υπηρετούσαν, έγιναν απρόθυμοι στην εκτέλεση εντολών και απαθείς στις παροτρύνσεις των Στρατηγών τους, αφού εργάζονταν για λιγότερα από ότι οι υπόλοιποι. Ακόμα στάθηκε εμπνευστής και των πόλεων που ήταν δημοκρατικές, καθώς οι κάτοικοί τους πίστεψαν πως θα απαλλαγούν επιτέλους από την δημοκρατία που τους καταδυνάστευε μέσω της σκληρής φορολόγησης που κατέληγε στα ταμεία της Αθήνας.

Ακολούθησε ένα συνέδριο στην Έφεσο στο οποίο συγκεντρώθηκαν όλοι οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών στην Μικρά Ασία, όπου συμφώνησαν να αναλάβει ο Λύσανδρος την διοίκηση των πλοίων τους, δείχνοντας έτσι το μέγεθος της αποδοχής που απολάμβανε ο Λύσανδρος εκ μέρους των συμμάχων των Σπαρτιατών. Το ίδιο ζητούσε μέχρι και ο Κύρος!

Όμως στη Σπάρτη υπήρχε νόμος που απαγόρευε στον Λύσανδρο να γίνει Ναύαρχος και τη θέση αυτή κατέλαβε ο Αρακός ενώ ο Λύσανδρος διορίστηκε Υποναύαρχος. Στην Σπάρτη αντίθετα από τις πόλεις της Πελοποννησιακής συμμαχίας ο Λύσανδρος δεν απολάμβανε εκτίμησης καθώς όσοι τον γνώριζαν έβλεπαν στο πρόσωπό του άνθρωπο πανούργο και δόλιο, που προτιμούσε το συμφέρον από την δικαιοσύνη.

Η κατεδάφιση των Μακρών τειχών και των άλλων οχυρώσεων του Πειραιά άφηνε την Αθήνα ανοχύρωτη, ενώ οι κάτοικοί της ένιωθαν εξευτελισμό από τη μεταχείριση των Σπαρτιατών

Ο Λύσανδρος όταν έφυγε με το στόλο του από την Μ. Ασία, κυρίευσε μερικά νησιά, αλλά όταν έμαθε πως ο αθηναϊκός στόλος τον καταδίωκε, επέστρεψε στην Ασία ξανά από άλλη διαδρομή και βρίσκοντας την Λάμψακο αφύλακτη την κυρίευσε και την προσέφερε στους άνδρες του για διαρπαγή.

Ως αντίδραση στην κατάληψη της Λαμψάκου οι Αθηναίοι έστειλαν τον πανίσχυρο στόλο τους αποτελούμενο από 180 πλοία, που προσορμίστηκε έναντι της Λάμψακου στους Αιγός Ποταμούς. Από εκεί οι Αθηναίοι προκαλούσαν τους Σπαρτιάτες να βγουν να τους αντιμετωπίσουν χωρίς να λαμβάνουν απόκριση. Οι Σπαρτιάτες είχαν φτάσει να διαθέτουν 200 πλοία (λόγω της ενίσχυσης που είχαν λάβει από τον Πέρση βασιλέα) αρνούνταν. Οι Αθηναίοι ύστερα από τρεις και τέσσερις εξόδους που έκαναν προκαλούντες τους Σπαρτιάτες πίστεψαν πως φοβόντουσαν. Ύστερα από την καθημερινή τους εξόρμηση οι Αθηναίοι επέστρεφαν πίσω στη στεριά όπου αναπαύονταν, ενώ πολλοί από αυτούς τραβούσαν και τα πλοία έξω για να στεγνώνουν τα ξύλα της κατασκευής τους. Ο Λύσανδρος όμως διαρκώς παρατηρούσε με κατασκόπους τι έκαναν οι Αθηναίοι. Και αυτοί, κάθε φορά που επέστρεφαν του ανέφεραν πως τα καράβια των Αθηναίων ήταν άχρηστα στη στεριά (πλοίο που δεν πλέει είναι άχρηστο). Την Πέμπτη ημέρα ο στόλος των Αθηναίων βγήκε και πάλι να προκαλέσει τους Σπαρτιάτες, όπως είχε κάνει την τέταρτη, την τρίτη και τις προηγούμενες ημέρες. Όταν και πάλι η πρόκληση δεν απαντήθηκε οι Αθηναίοι τράβηξαν τα πλοία τους στη στεριά. Τότε ο Λύσανδρος διέταξε επίθεση βρίσκοντας τους Αθηναίους στη στεριά και τα πλοία άδεια από πληρώματα. Ιστορικά η καταστροφή αυτή διασώθηκε ως ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς. Αλλά και η ιστορία καμιά φορά κάνει λάθος, διότι ναυμαχία δεν υπήρξε. Διότι όταν βρίσκεις τραβηγμένα 180 πλοία στη στεριά και τα καταστρέφεις, αυτό δεν είναι ναυμαχία! Από τα πλοία των Αθηναίων της καταστροφής σώζονται μόνο οκτώ, που είναι τα πλοία του Κόνωνα, και η «Πάραλος» το ιερό πλοίο των Αθηναίων. Ο Κόνωνας καταφεύγει με τα οκτώ πλοία του στον Κύπριο βασιλιά Ευαγόρα, ενώ το «Πάραλος» ανήγγειλε την ήττα που επέφερε ουσιαστικά τον τερματισμό του Πελοποννησιακού πολέμου που είχε αρχίσει το 431 π.Χ. Η τελευταία σκηνή του δράματος ήταν η κατάληψη του Πειραιά. Μέχρι όμως να συμβεί αυτό ο Λύσανδρος διέταξε την θανάτωση των 3000 αιχμαλώτων των αθηναϊκών πλοίων μαζί με τους στρατηγούς τους. Νικητής πλέον και σίγουρος πως ο Αθηναϊκός στόλος έχει εκμηδενιστεί, εξήλθε του Ελλησπόντου όπου όταν συναντούσε πόλεις με δημοκρατία, τις καταργούσε επιβάλλοντας στη θέση τους την ολιγαρχία με τον διορισμό δέκα αρχόντων αρεστών στους Σπαρτιάτες (Δεκαρχία) που βρίσκονταν υπό της εξουσία ενός Αρμοστή που ήταν φυσικά Λακεδαιμόνιος.

Τα τείχη κατά μήκος της Πειραϊκής Ακτής οφείλονται στον Κόνωνα σε μια προσπάθειά του να αποκαταστήσει την αμυντική θωράκιση της Αθήνας ύστερα από την καταστροφή του Λύσανδρου και να επαναφέρει το χαμένο γόητρο των κατοίκων της πόλης. 

Ο Λύσανδρος όπως ήταν αναμενόμενο στράφηκε στον Πειραιά που αποτελούσε τον βασικό πυλώνα άντλησης δύναμης της αθηναϊκής δημοκρατίας. Το κράτος της Θαλάσσης που είχαν ιδρύσει οι Αθηναίοι έδρευε στον Πειραιά, που εκτός από ναυτικό κέντρο, ήταν η πόλη όπου ασκείτο όλη η εμπορική και βιοτεχνική δραστηριότητα. Αρχικά απέκοψε την Αθήνα από τον Πειραιά. Ύστερα έκανε γνωστό στους Αθηναίους πως όποιος βρισκόταν εκτός των τειχών θα εκτελείτο επί τόπου. Με αυτό τον τρόπο εγκλώβισε μεγάλο αριθμό ανθρώπων μέσα σε μια πόλη υπό πολιορκία, ώστε να προκαλέσει πείνα και μεταδοτικά νοσήματα. 

Στη συνέχεια άρχισε η πολιορκία Αθήνας και Πειραιά που όσο περνούσε ο καιρός επέφερε τον αφανισμό των κατοίκων. Κάποιες προσπάθειες των Αθηναίων να λύσουν την πολιορκία απέτυχαν. Η κατάσταση ήταν απελπιστική με τους Θηβαίους και τους Κορίνθιους να ζητούν από την Σπάρτη επιμόνως τον αφανισμό της Αθήνας. Όμως οι Σπαρτιάτες διαρκώς τους θύμιζαν τη συμβολή των Αθηναίων στην απόκρουση των Περσών. Τελικώς οι Σπαρτιάτες ζήτησαν την παράδοση της Αθήνας με τους εξής όρους:

• Να κατεδαφιστούν τα Μακρά τείχη και όλες οι οχυρώσεις του Πειραιά (για τις οχυρώσεις της Αθήνας δεν έγινε λόγος...)

• Οι Αθηναίοι να διαθέτουν στόλο μονάχα δώδεκα πλοίων.

• Να ανακαλέσουν οι Αθηναίοι πίσω όλους τους εξόριστους (που ήταν οι ολιγαρχικοί) και οι εχθροί και φίλοι της Αθήνας να είναι οι ίδιοι με αυτούς της Σπάρτης.

Οι Αθηναίοι δέχθηκαν τους όρους και την άνοιξη του 404 π.Χ. παραδόθηκαν. Αποτέλεσμα αυτής ήταν η μεταβολή του πολιτεύματος που από δημοκρατικό έγινε ολιγαρχικό, με την εγκαθίδρυση των λεγομένων τριάκοντα τυράννων και η πλήρης υποταγή της Αθήνας στην Σπάρτη.

Απομεινάρια των αρχαίων Μακρών τειχών του Πειραιά και των άλλων οχυρώσεων βρίσκονταν ειδικά στο παρελθόν διάσπαρτα παντού στην πόλη. (Foto Woodhaouse)

Σχέδιο με τα τείχη του Πειραιά. Στη μέση της Πειραϊκής χερσονήσου συναντούμε το αρχαίο τείχος του Θεμιστοκλή, ενώ κατά μήκος της Ακτής συναντούμε τα τείχη του Κόνωνα που οικοδόμησε μετά την καταστροφή των αρχαίων τειχών από τον Λύσανδρο.

Και εδώ συναντάμε ένα περιστατικό που αποδεικνύει το πόσο μεγάλη ήταν η ανάπτυξη του Πειραιά, ώστε η καταστροφή του να αποτελεί μια ξεχωριστή ημέρα για τους αντιπάλους του. Ο Λύσανδρος το 404 π.Χ. αφού εισήλθε με τον στόλο του στους πειραϊκούς λιμένες άρχισε την κατεδάφιση όλων των φρουρίων, οχυρώσεων και τειχών του Πειραιά και όχι μόνο των Μακρών τειχών όπως συχνά καταγράφεται. Η κατεδάφιση των πειραϊκών οχυρώσεων κανονίστηκε να αρχίσει την ίδια ημέρα που οι Έλληνες είχαν νικήσει τον Ξέρξη στην Σαλαμίνα (σήμερα πιστεύεται πως ήταν η 22α Σεπτεμβρίου) και να έχει μέγα πανηγυρικό χαρακτήρα. 

Η κατεδάφιση των τειχών γινόταν εν μέσω μουσικής που είχαν αναγκαστεί να παίζουν μουσικοί Αθηναίοι με αυλούς που έφεραν στέφανα στα κεφάλια τους για να δείχνουν πως συμμετέχουν κι αυτοί στην εορτή που αποτελούσε την αρχή της ελευθερίας τους. Ο αθηναϊκός στόλος κάηκε ολοσχερώς εκτός από δώδεκα πλοία ενώ και στο Πειραιά επιβλήθηκε το σύστημα της “Δεκαρχίας” (διορισμός Δέκα αρχόντων) που υπάκουαν στον Αρμοστή Καλλίβιο που ήταν Σπαρτιάτης. Βλέπουμε δηλαδή πως ο Πειραιάς δεν θεωρήθηκε από τους Σπαρτιάτες ως προέκταση της πόλης της Αθήνας (στην οποία είχαν επιβληθεί οι Τριάκοντα) αλλά εφαρμόστηκε το σύστημα της Δεκαρχίας που ίσχυε για όλες τις υπόλοιπες πόλεις που ήταν συμμαχικές προς τους Αθηναίους.

Η επιτυχία του Λύσανδρου τον οδήγησε σε πρωτόγνωρα μονοπάτια δόξας, που σχεδόν θεοποιήθηκε, αφού στις συμμαχικές πόλεις των Σπαρτιατών του ανήγειραν βωμούς και προσέφεραν θυσίες στο όνομά του όμοια με Θεό. Και ο ίδιος δεν έμεινε ανεπηρέαστος. Έφερε πάντοτε στο πλευρό του τον ποιητή Χοιρίλο για να συγγράφει στίχους με τα κατορθώματά του. Οι πρόκριτοι της Σπάρτης τον έβλεπαν με δυσαρέσκεια καθώς είχε αποκτήσει απεριόριστη εξουσία και τίμηση υπερβολική. Η δυσαρέσκεια προς το πρόσωπό του δεν ήταν άδικη αφού ο Λύσανδρος επιθυμούσε να δει τον εαυτό του στη θέση του βασιλέα της Σπάρτης. Γνωρίζοντας πως οι Σπαρτιάτες έδειχναν μεγάλη σημασία στους χρησμούς επεδίωξε να λάβει θετικό χρησμό από το Μαντείο των Δελφών. Όταν απέτυχε στράφηκε στο μαντείο του Άμμωνος Διός στην Αίγυπτο. Αλλά και οι ιερείς του Άμμωνος Διός διέβλεψαν το πονηρό του χαρακτήρας του και αρνήθηκαν να δώσουν χρησμό. Ακολούθησαν πολλά γεγονότα που δεσπόζουν οι δολοπλοκίες του Λύσανδρου στην προσπάθειά του να ανέλθει στα ύπατα αξιώματα της εξουσίας.

Μετά την ήττα τους το 404 π.Χ. οι Αθηναίοι ανέκτησαν γρήγορα την αυτονομία τους και μέσα σε μόλις ένα έτος (το 403 π.Χ.) ανέτρεψαν το καθεστώς που τους είχαν επιβάλει οι Σπαρτιάτες. Μέχρι το 395 π.Χ., οι Αθηναίοι ήταν σε θέση να συνάψουν συμμαχία με το Άργος, την Κόρινθο και την Θήβα εναντίον της Σπάρτης. 

Ο Λύσανδρος ήταν που στάλθηκε από τον Αγησίλαο να αντιμετωπίσει τον στρατό των Βοιωτών (συμμαχία Κορίνθου, Βοιωτίας, Θήβας, Αθήνας και Άργους) και έπεσε μαχόμενος το 394 π.Χ. (πριν συμπληρωθεί το πρώτο έτος του Κορινθιακού πολέμου που διήρκεσε εννέα έτη) κοντά στην Αλίαρτο. Ο Βασιλιάς της Σπάρτης Παυσανίας έθαψε με τιμές το σώμα του στην διαδρομή από Δελφούς προς Χαιρώνεια και στο σημείο ταφής του ανήγειρε μνημείο.

Μετά τον θάνατό του οφείλουμε να αναφέρουμε ότι συνέβη το εξής. Οι Σπαρτιάτες είδαν πως ο Λύσανδρος ήταν πάμπτωχος

Διαβάστε επίσης:

Κόνων. Ο θεμελιωτής των τειχών της πειραϊκής ακτής

(Θουκυδίδης: Πελοποννησιακός Πόλεμος (1.90-91)

Γ. Μαρκαντωνάτος, Ξενοφώντος Ελληνικά, Εκδόσεις Gutenberg.

Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Λύσανδρος

Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγηση) 

Η ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ ΚΑΝΟΝΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ. ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΑΝΔΡΑΓΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΚΑΛΥΜΝΙΩΝ

Η ατμοημιολία ΚΙΧΛΗ, όπως και τα όμοια με αυτό σκάφη ΚΙΣΣΑ και ΑΗΔΩΝ έδρασαν κύρια στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ενώ ύστερα ανέλαβαν βοηθητικές κυρίως υπηρεσίες.

 

Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Στην “Δωδεκανησιακή Αυγή” δημοσιεύθηκε το 1938 μια άγνωστη ναυτική ιστορία που εντάσσεται στα γεγονότα που είχαν προηγηθεί του πολέμου του 1897. Την ιστορία κατέγραψε το Τ. Βρατσάνος ο οποίος επέλεξε να την δημοσιεύσει σε Δωδεκανησιακή εφημερίδα της εποχής, αφού πρωταγωνιστές του ναυτικού αυτού επεισοδίου υπήρξαν Καλύμνιοι ψαράδες. Αν και η ιστορία που δημοσιεύθηκε εκείνη τη χρονιά, αφορούσε περιστατικό που συνέβη 44 χρόνια πριν, δεν αποκλείεται να υπήρξαν και άλλες προγενέστερες αναφορές σε άλλα έντυπα ή άλλες εκδοχές του. Σε κάθε περίπτωση ο Τ. Βρατσάνος γνώριζε την πραγματική ιστορία καθώς την είχε ακούσει από τον Ιωάννη Βρατσάνο, αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού, που είχε επιληφθεί αυτοπροσώπως του συμβάντος.

Η εποχή που συνέβη το περιστατικό (1896) ήταν γενικώς πολυτάραχη, με ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη από φιλοπόλεμο διάθεση που διακατείχε τον ελληνικό λαό που είχε υπερεκτιμήσει την πολεμική αξία της χώρας. Η ιστορία όπως εμφανίζεται στο άρθρο του Τ. Βρατσάνου (στο τεύχος 404 της “Δωδεκανησιακής Αυγής” της 1ης Οκτωβρίου 1938) έχει ως εξής:

Το 1896 ένα τηλεγράφημα του Λιμεναρχείου Θήρας προς το Υπουργείο των Ναυτικών ειδοποιούσε πως Λιμενοφύλακες που περιπολούσαν, ανακάλυψαν ατμάκατο αγνώστου εθνικότητας ενώ ως προς την κατάστασή της χαρακτηρίστηκε “σεσαθρωμένη”. Υπουργός των Ναυτικών τότε ήταν ο Λεβίδης που έσπευσε να αποστείλει στο νησί τον ανθυποπλοίαρχο Ιωάννη Βρατσάνο για να εξακριβώσει περί τίνος ακριβώς επρόκειτο.

Ο Βρατσάνος αφού έφτασε με το πλοίο της γραμμής στην Σύρο, επιβιβάστηκε εκεί στην ατμοημιολία του στόλου μας “ΚΙΧΛΗ” με προορισμό την Θήρα. Όταν οδηγήθηκε από τους Λιμενικούς στην ακτή όπου είχε βρεθεί η “ατμάκατος” με έκπληξη διαπίστωσε ότι το άγνωστο σκάφος δεν ήταν ατμάκατος αλλά κανονιοφόρος!...

Το είχαν βρει στην κυριολεξία σφηνωμένο ανάμεσα σε δύο βράχους με την πλώρη του να κάθεται στην αμμουδιά. Οι Λιμενοφύλακες όταν το ανακάλυψαν ανέβηκαν πάνω του αλλά δε συνάντησαν ίχνος ανθρώπου. Η κανονιοφόρος βρισκόταν σε κατάσταση εγκατάλειψης ωστόσο ίχνη αίματος είχαν αφήσει τα σημάδια τους σχεδόν σε όλο το σκάφος, σα να είχε συμβεί πάνω του πραγματική αιματοχυσία. Από το κατάστρωμά του στα σημεία όπου ήταν τοποθετημένα παλαιότερα τα κανόνια του, είχαν απομείνει μονάχα οι περιστροφικοί πόλοι τους (οι βάσεις τους). Από όλα τα εσωτερικά διαμερίσματα αναδυόταν δυσοσμία και ακόμα και τα σκεύη και τα έπιπλα του σκάφους ήταν βαμμένα από αίμα! Όμως σώματα ανθρώπων δεν βρέθηκαν στο σκάφος, αλλά όλα έδειχναν πως μάχη είχε συμβεί πάνω του με πολλούς νεκρούς.

Μοναδική ύπαρξη ζωής μια γάτα που πεινασμένη περιπλανιόταν στο σκάφος, άγνωστο για πόσο χρονικό διάστημα. Καθώς το σκάφος έγερνε λίγο προς τη μια του πλευρά σε κάποια σημεία είχαν σχηματιστεί λίμνες αίματος! Ο Ανθυποπλοίαρχος Ι. Βρατσάνος δεν μπορούσε να προσδιορίσει το χρόνο που το σκάφος εγκαταλείφθηκε ή κάτω από ποιες περιστάσεις συνέβη αυτό. Η μόνη λογική εξήγηση ήταν πως το σκάφος έρημο πλέον, οδηγούμενο από τους ανέμους και τα θαλάσσια ρεύματα έφτασε κάποια στιγμή να σφηνωθεί στις ακτές της Θήρας κι έτσι να γίνει ορατό από τους ανθρώπους. Η απουσία πληρώματος σε συνδυασμό με τις τα αιματοβαμμένα έπιπλα και τις λίμνες αίματος, έδειχναν το τραγικό τέλος του... Καθώς δεν μπορούσαν όμως να εξάγουν ασφαλές συμπέρασμα, ο Βρατσάνος πρότεινε να κρατηθεί μυστική η εύρεση του σκάφους. Το ΚΙΧΛΗ έλαβε εντολή νύχτα να δέσει πάνω στο έρημο σκάφος ένα συρματόσχοινο ρυμούλκησης και νύχτα πάντοτε να το οδηγήσει στον ναύσταθμο. Αφού ούτε εκεί κατάφεραν να εξάγουν κάποια χρήσιμη πληροφορία, αποφασίστηκε να αφαιρέσουν από το σκάφος τις κυλινδρικές βάσεις των κανονιών του και όποιο άλλο εξάρτημα μηχανής ή καταστρώματος μπορούσε να χρησιμεύσει και αφού το ρυμούλκησαν και πάλι σε κάποιο σημείο του Σαρωνικού, άνοιξαν τους κρουνούς κατακλύσεώς του και το άφησαν να βυθιστεί.

Η ατμοημιολία ΚΙΣΣΑ

Το μυστηριώδες σκάφος πήγε στον βυθό συμπαρασύροντας και την ιστορία που μέχρι τότε δεν είχε αποκαλυφθεί. Πέρασε ένας ολόκληρος χρόνος από το περιστατικό και κανείς δεν ανέφερε οτιδήποτε για αυτό. Μέχρι που το 1897 και ενώ στο μεταξύ είχε ξεσπάσει ο Ελληνο-τουρκικός πόλεμος, δύο άνδρες ενδεδυμένοι όπως οι ψαράδες των νησιών μας εμφανίστηκαν στην θύρα του Υπουργείου των Ναυτικών και ζητούσαν επίμονα από τον ναύτη σκοπό να δουν τον υπουργό. “Είμαστε από την Κάλυμνο” του είπαν μόλις τους δέχθηκε και άρχισαν να του εξιστορούν τα παρακάτω:

“Μια νύχτα εδώ κι ένα χρόνο, βρισκόμασταν με το σφουγγαράδικο καΐκι μας ανοιχτά στο πέλαγος, μεταξύ Μήλου και Κρήτης. Ξαφνικά ο προβολέας ενός αγνώστου πλοίου έπεσε πάνω μας και μια φωνή μας καλούσε να το πλησιάσουμε. Εμείς όμως δεν μπορούσαμε να προσεγγίσουμε το πλοίο, καθώς ο καιρός δεν βοηθούσε (το καΐκι ήταν ιστιοφόρο) και τότε τους απαντήσαμε να προσεγγίσουν αυτοί που είχαν μηχανή. Όταν όμως το άγνωστο πλοίο μας πλησίασε είδαμε πως ήταν Τουρκική κανονιοφόρος και πίσω της έσερνε δύο βάρκες γεμάτες από Έλληνες που οι Τούρκοι είχαν συλλάβει στη θάλασσα. Επρόκειτο για εθελοντές που κατέβαιναν στην Κρήτη για να βοηθήσουν στην υπόθεση της Κρητικής επανάστασης. Τότε καταλάβαμε πως θα μας έπιαναν και μας αιχμαλώτους και κανένας από εμάς, όπως και με τους Έλληνες που βρίσκονταν μέσα στις βάρκες, δεν θα μπορούσε να γνωρίζει την τύχη του. Αρπάξαμε ό,τι βρήκαμε εύκαιρο στο σκάφος μας, καμάκια μαχαίρια, ρόπαλα, χωρίς να γίνουμε ορατοί από τους Τούρκους που πλησίαζαν και είπαμε πως αφού ως προς τον αριθμό ήμασταν ίσοι με εκείνους, θα κάναμε εμείς πρώτοι το σάλτο και όπου έβγαινε...”.

Μόλις η Τουρκική κανονιοφόρος πλησίασε το καΐκι οι Καλύμνιοι σφουγγαράδες πρώτοι έκαναν την επίθεση, αιφνιδιάζοντας τους Τούρκους που πίστευαν πως και αυτοί θα παραδίδονταν όπως και οι προηγούμενοι αιχμάλωτοι. Οι Καλύμνιοι μόλις ανέβηκαν στο Τουρκικό πλοίο έσπασαν τις λάμπες και τα πάντα βυθίστηκαν στο σκοτάδι. Τότε άρχισε μια τρομερή αναμέτρηση πάνω στο κατάστρωμα του τουρκικού πλοίου όπου το αίμα και από τις δύο πλευρές έρεε άφθονο. Οι Καλύμνιοι τελικά επικράτησαν ελευθερώνοντας στη συνέχεια τους Έλληνες αιχμαλώτους που βρίσκονταν δεμένοι μέσα στις βάρκες. Αυτοί ήταν που ξεβίδωσαν τα δύο κανόνια του τουρκικού πλοίου και τα μετέφεραν στο σφουγγαράδικο των Καλύμνιων όπως και ό,τι όπλο βρέθηκε. Ζήτησαν από τους σφουγγαράδες να τους μεταφέρουν στην Κρήτη για να βοηθήσουν όπως εξαρχής είχαν αποφασίσει να κάνουν. Οι Καλύμνιοι όμως δεν γνώριζαν τι έπρεπε να κάνουν με την τουρκική κανονιοφόρο που είχε απομείνει χωρίς πλήρωμα. Έτσι αφού έριξαν τους νεκρούς στη θάλασσα την άφησαν στην τύχη της. Οι αντάρτες πραγματικά έφτασαν στην Κρήτη, ενώ οι Καλύμνιοι για ένα χρόνο κρατούσαν το μυστικό επτασφράγιστο. Όταν όμως ξέσπασε ο Ελληνο-Τουρκικός πόλεμος, το Υπουργείο των Ναυτικών εξήγγειλε αμοιβές για όσους προκαλούσαν οιαδήποτε ζημία στον εχθρό κατά τον ναυτικό αγώνα. Μόλις το έμαθαν οι Καλύμνιοι έσπευσαν να λάβουν τα χρήματα που δικαιούνταν σύμφωνα με την εξαγγελία. Τότε το Υπουργείο των Ναυτικών διεξήγαγε έρευνα, λαμβάνοντας μαρτυρίες από αντάρτες που είχαν βρεθεί δέσμιοι στις βάρκες της τουρκικής κανονιοφόρου. Οι έρευνες έδειξαν πως το αίτημα των Καλύμνιων ήταν δίκαιο και πως έπρεπε πραγματικά να αποζημιωθούν. Οι δύο Καλύμνιοι ναυτικοί έλαβαν ως εκπρόσωποι όλου του πληρώματος του καϊκιού, το ποσό των εκατόν πενήντα χιλιάδων δραχμών που την εποχή εκείνη ισοδυναμούσε με το ένα τρίτο της αξίας της τουρκικής κανονιοφόρου που είχε αχρηστευθεί, όπως οι σχετικές διατάξεις όριζαν.

Θα πρέπει φυσικά στο σημείο αυτό να σημειώσω πως το “μυστήριο” που κάλυπτε την ταυτότητα του “αγνώστου” σκάφους, αφορούσε μόνο τα περιστατικά που το οδήγησαν στην κατάσταση που βρέθηκε (πού, πως, πότε, γιατί). Είναι αδύνατον να γίνει πιστευτό πως όταν το πλοίο ρυμουλκήθηκε στον ναύσταθμο δεν βρήκαν κατά τις έρευνες που διεξήγαγαν, στοιχεία που να πιστοποιούν την ταυτότητά του, δηλαδή πως ήταν τουρκικό. Επειδή όμως η κατάσταση των δύο χωρών ήταν τεταμένη λόγω της κρητικής εξέγερσης και καθώς αναχωρούσαν διαρκώς από τον Πειραιά πλοία προς ενίσχυση του αγώνα των Κρητών (με μη επίσημη φυσικά τη συμμετοχή του ελληνικού κράτους), αποφασίστηκε να εξαφανιστούν τα ίχνη της κανονιοφόρου αφού τυχόν γνωστοποίηση του περιστατικού θα περιέπλεκε την κατάσταση. Όταν όμως ξέσπασε ο πόλεμος του 1897 δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος να διατηρηθεί στη σιωπή το περιστατικό.

Ως προς την τύχη του ΚΙΧΛΗ που επιλήφθηκε του περιστατικού του 1896 η τύχη του αποτυπώνεται στην ιστοσελίδα “Ιστορία Ναυαγίων” (Wrech History), στον σύνδεσμο Το ναυάγιο του βοηθητικού ΚΙΧΛΗ - Wreck History καθώς και η εύρεση του βυθισμένου σκαριού στον Πόρο, τον Οκτώβριο του 1946 από τον Γιώργο Σεφέρη.

Διαβάστε επίσης:

Pireorama ιστορίας και πολιτισμού: Ατμοτελωνίς Πειραιεύς - 1885 (το μοναδικό πλοίο του Π.Ν. με το όνομα Πειραιεύς)

Pireorama ιστορίας και πολιτισμού: Το μυστικό πείραμα της Καστέλλας (1903)

Η ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΚΡΗΤΩΝ "Η ΟΜΟΝΟΙΑ" ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

 

του Στέφανου Μίλεση

Η περίοδος του πολέμου και της κατοχής υπήρξε περίοδος δοκιμασίας για όλους τους Έλληνες, αλλά ακόμη περισσότερο για τον περήφανο κρητικό λαό που πολέμησε γενναία σε όλα τα πολεμικά μέτωπα αλλά και αργότερα επάνδρωσε όλες τις αντιστασιακές ομάδες κατά την περίοδο της μαύρης κατοχής που ακολούθησε. Είναι γνωστές οι πράξεις ηρωισμού των Κρητών τόσο στα πολεμικά μέτωπα όσο και στον αγώνα που επιδόθηκαν για να υπερασπιστούν το νησί από την επιδρομή των Γερμανών. Όμως αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ο αγώνας στον οποίο επιδόθηκε την περίοδο κατοχής το ιστορικό σωματείο της Αδελφότητας των Κρητών Η ΟΜΟΝΟΙΑ, που δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο από τον αγώνα αυτό.

Δυστυχώς μετά το αποτυχημένο κίνημα του 1935 Η ΟΜΟΝΟΙΑ είχε βρεθεί υπό διωγμό από το Λαϊκό Κόμμα με το σκεπτικό πως αφού η Κρήτη είχε βρεθεί σύσσωμη στο πλευρό του Ε. Βενιζέλου, δεν θα μπορούσαν και τα μέλη του κρητικού αυτού σωματείου να μην είχαν εμπλακεί με το κίνημα του '35. “αντικρητισμός” στον Πειραιά εντάθηκε ακόμα περισσότερο με την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που οδήγησε ουσιαστικά στην παύση λειτουργίας της Αδελφότητας και στην απαγόρευση επαναλειτουργίας της. Διοικήσεις την περίοδο της αδράνειας φυσικά υπήρχαν αλλά η Αδελφότητα ήδη πριν από την έναρξη του πολέμου είχε περιορίσει τη λειτουργία της.

Κατά την κάθοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα εκείνον τον Απρίλιο του 1941 οι άνδρες Κρητικοί του Πειραιά ταξίδευαν με κάθε διαθέσιμο πλωτό μέσο προς την Κρήτη προκειμένου να δώσουν τη μεγάλη ύστατη μάχη που όλοι γνώριζαν πως θα δινόταν στο νησί. Έτσι η γερμανική κατοχή βρήκε τους περισσότερους άνδρες της κρητικής παροικίας του Πειραιά να απουσιάζουν, εγκλωβισμένοι είτε στα διάφορα μέτωπα (Αλβανία, Μακεδονία), είτε στην Κρήτη. Οι οικογένειες των Εφέδρων Κρητικών, πολύτεκνες την εποχή εκείνη, στερούμενες του στρατευμένου άνδρα, είχαν μείνει χωρίς οικονομικούς πόρους καταδικασμένες στην πείνα. Στην Κρήτη βρίσκονταν Κρητικοί της Πειραϊκής παροικίας ενώ στον Πειραιά περιφέρονταν μετά την κατάρρευση του Μετώπου Κρήτες γυμνοί και ξυπόλητοι χωρίς να μπορούν να επιστρέψουν στο νησί του. Η κατάσταση ήταν χαοτική... 

Απρίλιος 1941 - Άμαχος πληθυσμός προσπαθεί να εγκαταλείψει τον Πειραιά με πλοία για τα νησιά και την Κρήτη

Δεν έφτανε αυτό μα ακολούθησε ο τρομερός λιμός του χειμώνα 1941 – 42. Τότε κάποια μέλη της ΟΜΟΝΟΙΑΣ συνήλθαν κρυφά στο σπίτι του ιατρού Σηφαλάκη, προκειμένου να βρουν τρόπο να συνδράμουν τους Κρητικούς στρατιώτες του μετώπου που κοιμόντουσαν στον δρόμο, καθώς δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στην Κρήτη. Σοβαρό ζήτημα ήταν επίσης και η επιβίωση των παιδιών, που ζούσαν στις ενορίες της Ευαγγελίστριας και του Προφήτη Ηλία, όπου βρισκόταν απλωμένη η κρητική συνοικία. Καθώς η ΟΜΟΝΟΙΑ ήταν ουσιαστικά δεσμευμένη, και η λειτουργία της βρισκόταν υπό παρακολούθηση από το γερμανοκρατούμενο τμήμα της Ειδικής Ασφάλειας που έδρευε στη Γρηγορίου Λαμπράκη, αποφασίστηκε η σύσταση μιας επιτροπής στην οποία δόθηκε η επωνυμία “Επιτροπή Περιθάλψεως του Πτωχού κρητικού παιδιού”.

Τα γραφεία στα οποία επί της κατοχής έδρευε η υπηρεσία της Ειδικής Ασφάλειας, επί της Λεωφόρου Γρ. Λαμπράκη σε μεταγενέστερη φωτογραφία.

Στις 19 Ιανουαρίου 1942 κλήθηκαν αρχικά 28 κρητικές κυρίες που αργότερα έγιναν 40, σύζυγοι ισάριθμων μελών της ΟΜΟΝΟΙΑΣ, να συνδράμουν το έργο της επιτροπής, που είχε αποφασίσει να δημιουργήσει καθημερινό συσσίτιο επιβίωσης των παιδιών. Την εποχή εκείνη το κτήριο της Αδελφότητας Κρητών ήταν ακόμα ανολοκλήρωτο και παρατημένο εξαιτίας του αντικρητικού μένους που όπως είπαμε είχε ξεσπάσει από το 1935. Είχε μετατραπεί σε γιαπί και χρησιμοποιείτο δυστυχώς από κάθε περαστικό ως κοινό αποχωρητήριο. 

Έπρεπε να επισκευαστεί έστω και προχείρως με τους Πέτρο Χαιρετάκη και Νίκο Μαράκη να δωρίζουν πρώτοι ποσά για το σκοπό αυτό και πολλούς άλλους να ακολουθούν διενεργώντας έρανο αποπεράτωσης. Κάτω από δύσκολες συνθήκες παγωνιάς και έλλειψης τροφίμων η Επιτροπή κατάφερε να λειτουργήσει στην έδρα της ΟΜΟΝΟΙΑΣ, διανέμοντας αρχικά συσσίτιο για 500 περίπου παιδιά την ημέρα. 

Τα παιδιά συσσιτίων της Κρητικής Αλληλεγγύης σε συνεργασία με τη Χριστιανική Αλληλεγγύη τον Φεβρουάριο 1943

Τα παιδιά της κρητικής παροικίας βρίσκονταν σε απειλητική κατάσταση με το 70 τοις εκατό αυτών να είναι καχεκτικά και ασθενικά! Η διοικούσα της Επιτροπής περιθάλψεως αποτελείτο από τους Γεώργιο Τζατζάνη στη θέση του Προέδρου, την Πιπίνα Αρχοντάκη (αντιπρόεδρο), Αικατερίνη Ορφανού (ταμία), Ελευθέριο Κουμή και Αικατερίνη Μαραγκάκη (γραμματείς). Η πρώτη επίσημη συνεδρίαση της Επιτροπής πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 1942, στο γραφείο του ιατρού Σηφαλάκη και η ημέρα αυτή έμεινε ιστορική στη ζωή της κρητικής παροικίας.

Η Επιτροπή για να καταφέρει να διεκπεραιώσει το έργο που ανέλαβε, ήρθε σε επαφή με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό και τον Ερυθρό Σταυρό. Καθώς όμως δεν είχε νομικό χαρακτήρα, αφού λειτουργούσε άτυπα, οι Γερμανοί δεν την αναγνώριζαν και έτσι αδυνατούσε να λάβει επίσημα βοήθεια. Καθώς τα μέλη της Αδελφότητας αδυνατούσαν να χρησιμοποιήσουν ως φορέα την ΟΜΟΝΟΙΑ που βρισκόταν υπό παρακολούθηση, προχώρησαν στην ίδρυση θυγατρικού Φιλανθρωπικού Σωματείου με την επωνυμία ΚΡΗΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. Αυτό φυσικά αποτελούσε θυγατρικό τμήμα της ΟΜΟΝΟΙΑΣ με την κάλυψη άλλης επωνυμίας. Πίσω από την επωνυμία της “Κρητικής Αλληλεγγύης” πλέον η ΟΜΟΝΟΙΑ μπορούσε να λαμβάνει τρόφιμα από τον Ερυθρό Σταυρό κρατώντας στη ζωή όλα τα παιδιά δύο ενοριών από 3 έως 14 ετών. 

Μάλιστα δια του τύπου φαινόταν πως υπήρχε ρήξη μεταξύ του Διοικητικού Συμβουλίου της ΟΜΟΝΟΙΑΣ και της ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΣΗ που ήταν φυσικά φαινομενική, με αποστολή να ρίξει στάχτη στα μάτια των Γερμανών και όσων ακόμα δεν επιθυμούσαν την επαναλειτουργία της ΟΜΟΝΟΙΑΣ. Ο λόγος της φαινομενικής διαμάχης δια του τύπου, ήταν φυσικά ο φόβος που υπήρχε μήπως οι Γερμανοί διαπίστωναν επαναλειτουργία της ΟΜΟΝΟΙΑΣ και σταματούσαν τα συσσίτια. Για αυτό και τα μέλη της Κρητικής Αλληλεγγύης συνεδρίαζαν πάντα εκτός του κτηρίου της ΟΜΟΝΟΙΑΣ.

Αφιέρωμα το 1895 των εν Πειραιεί Κρητών στον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Πειραιώς

 Όμως ενώ δια του τύπου εμφανιζόταν αντιπαράθεση μεταξύ των δύο διοικήσεων την ίδια περίοδο το κτήριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ επισκευαζόταν με ανάθεση έργου από κοινού (Ομόνοιας και Κρητικής Αλληλεγγύης) στον εργολάβο Τζανεβράκη για την κατασκευή εστιών, υδραυλικών και διαμόρφωσης αιθουσών. Τα υλικά για την παρασκευή των συσσιτίων φυλάσσονταν στο υπόγειο του κτηρίου της ΟΜΟΝΟΙΑΣ. Στη συνέχεια μαγειρεύονταν και παρασκευάζονταν τα συσσίτια εντός του κτηρίου και στο τέλος προσφέρονταν σε μερίδες κάθε μέρα κατά τις 10.30 αφού τα παιδιά δεν άντεχαν να περιμένουν μέχρι το μεσημέρι και πολλά λιποθυμούσαν από την πείνα. 

Ο αριθμός των παιδιών ολοένα αυξανόταν και σύντομα έφταναν τα 700. Καθημερινώς εφημέρευαν 4 κυρίες όλο το 24ωρο για παιδιά που έρχονταν σε ημιθανή κατάσταση για να τους προσφέρουν μερίδες συσσιτίου που φρόντιζαν να διαθέτουν ειδικά για το σκοπό αυτό. Σύντομα η σίτιση των παιδιών των δύο ενοριών της κρητικής συνοικίας επεκτάθηκε και κάλυπτε κάθε κρητική οικογένεια εγκατεστημένη στην περιφέρεια του Πειραιά, Μοσχάτου και Καλλιθέας. Από τα συσσίτια η δράση επεκτάθηκε και στην υπόδηση των παιδιών, στην δημιουργία παιδικών κατασκηνώσεων, στην περίθαλψη και στην εθνική διαπαιδαγώγηση στα χρόνια της σκλαβιάς. 

Από την ομιλία μου στη συγκέντρωση της Αδελφότητας Κρητών Πειραιά Η ΟΜΟΝΟΙΑ στην Πλατεία Πηγάδας στις 25 Μαΐου 2024, κατά την διάρκεια των Ημερών Θάλασσας του Δήμου Πειραιά, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 83 χρόνων από τη Μάχη της Κρήτης.  

Ενεγράφησαν τελικώς στα συσσίτια 763 παιδιά, 339 αγόρια και 424 κορίτσια. Τα συσσίτια συνεχίστηκαν και στις δύσκολες ημέρες του συμμαχικού βομβαρδισμού του Πειραιά την 11η Ιανουαρίου 1944. Δυστυχώς την 1η Οκτωβρίου '44 αποφασίστηκε η διακοπή όλων των παιδικών συσσιτίων στην Ελλάδα κι έτσι η Κρητική Αλληλεγγύη έπαυσε να λειτουργεί. Το κτήριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ που είχε εξοπλιστεί κατά την διάρκεια της κατοχής δυστυχώς μετατράπηκε σε Εστία των Κρατουμένων του Τμήματος Μεταγωγών της Ειδικής Ασφάλειας με αποτέλεσμα να καταστραφεί ξανά. Υπολογίστηκε πως στην περίοδο της κατοχής διανεμήθηκαν 16.843 μερίδες φαγητού αλλά πέραν αυτών προσφέρθηκε ανυπολόγιστη πνευματική, ηθική και εθνική εργασία από τα μέλη της ΟΜΟΝΟΙΑΣ δια της Κρητικής Αλληλεγγύης.

Στο κτήριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ ύστερα από κάθε συσσίτιο πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις στις οποίες μετείχαν όχι μόνο Κρήτες αλλά και κάτοικοι της συνοικίας όπου βαπτίζονταν και πάλι στον εθνικό παλμό της ελευθερίας. Με ηρωισμό τα μέλη της ΟΜΟΝΟΙΑΣ αψηφώντας τους κινδύνους, μη λογαριάζοντας τις συνέπειες, παίζοντας στην κυριολεξία με τον θάνατο, παρουσίαζαν γιορτές γεμάτες εθνικό παλμό, έδιναν ομιλίες πατριωτικού περιεχομένου όπως συνέβη με τον εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 25ης Μαρτίου 1943 όπου στην έδρα της ΟΜΟΝΟΙΑΣ συγκεντρώθηκαν 800 άτομα για να ακούσουν ποιήματα, απαγγελίες και πατριωτικούς λόγους, όταν την ίδια ώρα ανέβαιναν και κατέβαιναν γερμανικά αυτοκίνητα και Γερμανοί του φυλακίου του Προφήτη Ηλία! 

Φυσικά οι Κρήτες της Ομόνοιας δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν και από τον ένοπλο αντιστασιακό αγώνα που περιλάμβανε τη συγκρότηση ομάδων σαμποτάζ σε διάφορες εγκαταστάσεις, με αποστολές στην κυριολεξία πρωτόγνωρες όπως την καταστροφή της Διώρυγας της Κορίνθου (πέτυχε το φράξιμό της για 23 ημέρες!), ανατινάξεις πλοίων του Άξονα μέσα στα λιμάνια, καταστροφές σιδηροδρομικών γραμμών κ.α. ενώ ο δε πληροφοριακός την διαβίβαση μέσω ασυρμάτων πληροφοριών για τις δυνάμεις του Άξονα στην Ελλάδα, κινήσεις πλοίων, χρήση εγκαταστάσεων, όπως οι Κωνσταντίνος Νικολακάκης, Παναγιώτης Παυλάκης, Γεωργία Περσάκη, Στέργιος Σαρμαδάκης, Νικόλαος Δημοτάκης, Φώτης Φραγκάκης, Ευγένιος Βαλασάκης, Πέτρος Γουναράκης, Μάρκος Κλαδάκης και φυσικά του αντιστασιακού Μανώλη Παρλαμά η δράση του οποίου έγινε παροιμιώδης ώστε να καταστεί τοπωνύμιο της πειραϊκής ακτής.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Ο "αντικρητισμός" του 1935 στον Πειραιά που οδήγησε στην εισβολή της αστυνομίας στα γραφεία της αδελφότητας των Κρητών

Στου Παρλαμά (Ο Πειραιώτης σαμποτέρ που έγινε τοπωνύμιο)